Archives for June 2023

Osmani: Jemi afër një zgjidhjeje për situatën në veri të Kosovës

June 14, 2023 by s p

ZERI I AMERIKES: https://www.zeriamerikes.com/a/7136873.html

Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, tha të mërkurën se institucionet e Kosovës janë afër gjetjes së një zgjidhjeje siç tha “të përbashkët” lidhur shtensionimin e situatës në veri të vendit.

“Jam vazhdimisht kontakt, në diskutime me partnerët tanë, me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, me partnerët tanë me shtetet individuale të Bashkimit Evropian, me institucionet e BE-së dhe do të thosha që jemi afër që rruga përpara të jetë një zgjedhje e përbashkët. Janë disa detaje që akoma duhet të diskutohen, por kam besimin e plotë se kjo sfidë do të tejkalohet sepse rruga përpara duhet të jetë rrugë e përbashkët”, tha presidentja Osmani.

Ajo i bëri këto komente në një konferencë për media në Strasburg të Francës, pak pas një fjalimi në Parlamentin Evropian, në të cilin u bëri thirrje serbëve të Kosovës të shfrytëzojnë të drejtat që u takojnë me Kushtetutë, ndërsa shprehu përkushtimin e institucioneve për përfshirjen dhe trajtimin e barabartë të tyre.

“Sot ne nuk është që thjeshtë flasim për të drejta të njeriut, ne veprojmë në bazë të tyre, qëndrojmë si kampionë të palëkundur dhe të vendosur për të mbrojtur dhe promovuar këto të drejta për cdo qytetar të Republikës sonë të re, pavarësisht përkatësisë së tyre etnike, fetare apo të tjera. Në këtë frymë të gjithëpërfshirjes u bëj thirrje të gjithë serbëve që jetojnë në Kosovë të shfrytëzojnë të drejtat e tyre të avancuara në Kushtetutën e Kosovës. Republika e Kosovës është shtëpia juaj dhe ne do të bëjmë çdo gjë që mundemi për t’u siguruar se ju ndiheni të përfshirë, të barabartë dhe të dëgjuar”, tha presidentja Osmani.

https://platform.twitter.com/embed/Tweet.html?dnt=false&embedId=twitter-widget-0&features=eyJ0ZndfdGltZWxpbmVfbGlzdCI6eyJidWNrZXQiOltdLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X2ZvbGxvd2VyX2NvdW50X3N1bnNldCI6eyJidWNrZXQiOnRydWUsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdHdlZXRfZWRpdF9iYWNrZW5kIjp7ImJ1Y2tldCI6Im9uIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19yZWZzcmNfc2Vzc2lvbiI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfZm9zbnJfc29mdF9pbnRlcnZlbnRpb25zX2VuYWJsZWQiOnsiYnVja2V0Ijoib24iLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X21peGVkX21lZGlhXzE1ODk3Ijp7ImJ1Y2tldCI6InRyZWF0bWVudCIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfZXhwZXJpbWVudHNfY29va2llX2V4cGlyYXRpb24iOnsiYnVja2V0IjoxMjA5NjAwLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X3Nob3dfYmlyZHdhdGNoX3Bpdm90c19lbmFibGVkIjp7ImJ1Y2tldCI6Im9uIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19kdXBsaWNhdGVfc2NyaWJlc190b19zZXR0aW5ncyI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdXNlX3Byb2ZpbGVfaW1hZ2Vfc2hhcGVfZW5hYmxlZCI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdmlkZW9faGxzX2R5bmFtaWNfbWFuaWZlc3RzXzE1MDgyIjp7ImJ1Y2tldCI6InRydWVfYml0cmF0ZSIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfbGVnYWN5X3RpbWVsaW5lX3N1bnNldCI6eyJidWNrZXQiOnRydWUsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdHdlZXRfZWRpdF9mcm9udGVuZCI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9fQ%3D%3D&frame=false&hideCard=false&hideThread=false&id=1668934068795240448&lang=en&origin=https%3A%2F%2Fwww.zeriamerikes.com%2Fa%2F7136873.html&sessionId=5ee90dd6cdf07ac4fb081c5ff230337a07a055e6&siteScreenName=zeriamerikes&theme=light&widgetsVersion=aaf4084522e3a%3A1674595607486&width=550px

Ajo tha se Kosova dhe rajoni i Ballkanit Perëndimor ende përballen me sfida të sigurisë për shkak të siç u shpreh forcave keqdashëse që kërkojnë të nxisin përçarje. Këto sfida, theksoi presidentja Osmani, mund të tejkalohen vetëm nëpërmjet partneritetit dhe aleancave.

“Mungesa e integrimit të vendeve demokratike të Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian, paraqet një rrezik të madh të sigurisë për tërë kontinentin e Evropës, ndërsa e len rajonin të brishtë ndaj aktorëve keqdashës dhe kërcënimeve. Integrimi i rajonit tonë nuk është thjeshtë i rëndësisë madhore, është i rëndësisë strategjike”, tha ajo.

Presidentja e Parlamentit Evropian, Roberta Metsola, duke shprehur mirënjohjen për rreshtimin e Kosovës në linjë me sanksionet evropiane kundër Rusisë pas agresionit në Ukrainë, theksoi rëndësinë e përpjekjeve për shtensionimin e situatës në veri të Kosovës.

“Jemi shumë të ndërgjegjshëm për sfidat dhe pasojat që zhvillimet e fundit në vendin tuaj mund të kenë për qëndrueshmërinë në rajon si dhe nevojën e vazhdueshme të Bashkimit Evropian për të nënvizuar përfitimin që vjen nga shtensionimi dhe bashkëpunimi, në vend të përballjes”, tha zonja Metsola.

Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara janë vënë në përpjekje për të nxitur uljen e tensioneve në veri të Kosovës, ndërsa kanë kritikuar qasjen e qeverisë në Prishtinë ndaj zhvillimeve atje.

SAMANTHA ZHERKA I BASHKOHET VATRËS

June 14, 2023 by s p

New York, 13 Qershor 2023 – Samantha Zherka, shqiptarja e suksesshme, veprimtarja e shquar e komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës i bashkohet Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA. Në një vizitë zyrtare në Selinë Qëndrore të Vatrës zonja Zherka u prit nga kryetari i Vatrës z.Elmi Berisha, Shefi i Kabinetit Dr. Pashko Camaj, Këshilltari i Mediave z.Dritan Haxhia dhe Editori i Diellit. Në vizitën e saj dhe anëtarësimin në Vatër zonja Zherka u shpreh e lumtur dhe falenderuese që do të japë kontributin, eksperiencën dhe ekspertizën e saj në dobi të Vatrës, komunitetit shqiptar e çështjes kombëtare në mërgatën shqiptare të Amerikës.

Samantha Zherka kandidon për pozicionin e Këshilltares së Bashkisë së New York-ut në distriktin 13-të nga Partia Republikane. Ajo i ftoi të gjithë shqiptarët në Bronx që ta mbështesin në zgjedhjet Primare që zhvillohen më 27 Qershor 2023. Kryetari i Vatrës z.Elmi Berisha i ofroi mbështetjen e Vatrës, të miqve e të bashkëpunëtorëve të tij me qëllim që zëri shqiptar të dëgjohet fort në Këshillin Bashkiak të New York-ut përmes pinjolles së familjes së shquar patriotike shqiptare, Zherka.

Kështjella mbi 250 vjeçare e Vuksan Lekës në Hot të Malësisë së Madhe

June 14, 2023 by s p

Nga Prof.Lush Susaj/

Objekti më i vjetër e më i dukshëm i vëndbanimit të sotëm të Vuksanlekajve është ajo që quhet “Kështjella e Vuksan Lekës”.

Vizitorët që vijnë në këtë zonë, kan dëshirë për ta vizituar e përshkruar nga afër këtë ndërtim, që është një banesë tipike Iliro-Dalmate. Për më tepër është një objekt familjarë, i ndertuar me gurë të latuar e me mure të trasha, e menduar dhe ndertuar edhe për funksione mbrojtëse, e që mendohet që ka vlera të mëdha historike, arkitekturore dhe turistike.

Kështjella e Vuksan Lekës, është e vetmja e këtij lloji në Malësinë e Madhe dhe më gjërë.

Është një banesë – kështjellë, e ndertuar rreth 250 vjetë më parë, sikurse thuhet diku nga vitet 1770-1800. Koha e ndertimit të kësaj kështjelle mund të llogaritet duke u bazuar në brezat e familjeve, nga sotë e deri tek Vuksan Leka që e ka ndertuar këtë objekt, e që i ka dhënë edhe emërin kësaj vllaznie dhe kësaj qëndre banimi.

Duke u nisur nga brezi i 25 vjeçarëve të sotëm, e duke vazhduar hap pas hapi me brezat e gjinealogjisë, mund të themi që Vuksan Leka ka zbritur nga Traboini fiks 9 breza më parë, apo rreth 250-270 vjetë më parë.

Ka edhe një dëshmi tjetër interesante, e shkruar nga konsulli i përgjithshëm i Austro-Hungarisë në Shkodër mbi një shekull më pare, e ku fjalë për fjalë ai dëshmon që: “Djaloshi nga fisi i Hotit, Vuksani i një farë Leke, ka jetuar këtu para pesë brezave, përafërsishtë në vitin 1788”.

Vuksan Leka është zanafillorë apo themelues i këtij vendëbanimi të ri, si dhe parardhësi i 5 vllaznive apo degëve të mëdha, që rrjedhin nga 5 djemtë e Vuksan Lekës (Figura mëposhtme).

Figura 6. Pasardhësit e Vuksan Lekës, zanafillorë të degëve të Vuksanlekajve

Të gjithë pasardhësit e Vuksanlekajve, bashkohen tek emëri i parardhët të tyyre Vuksan Leka, një burrë i zgjuar, atëdhetarë, fisnikë e shumë i zoti, e që është shpërblyer nga Perendia me pesë djem, të njohur si pasardhës e puntorë të zotë.

Sot pasardhësit e shumtë të Vuksan Lekës jetojnë në trojet e tyre në Hot, në Malin e Zi dhe në Shqipëri, krahas atyre që prej shumë vitesh punojnë e jetojnë në SHBA, dhe në shtete të tjera, duke u bërë shëmbull i mirë i punës, kontributit kombëtarë dhe njerëzillëkut.

Nga kjo kështjellë, akoma janë ruajtur mirë muret e larta rrethuese dhe dy kullat ballore.

Në lidhje me formën dhe dimensionet e kështjellës, Ndue Bacaj ka shkruar: “Forma e kështjellës është katërkëndëshe , ku gjatësia është 30 m, gjërësia 30 m dhe lartësia e murit rrethues 4 m . Ndërsa në anën ballore (lindore), në dy ekstremet e kështjelles, ka dy kulla të larta nga 6 metra secila. Muret janë prej guri të latuar (skalitur) me mjaftë mjeshtri dhe janë mure të lidhura me llaç gelqereje. Në tërë gjatësinë dhe lartesinë e murit rrethues dhe në dy kullat dallohen dhjetra frëngji, nga ku në rastë nevoje luftohej (qitej pushkë) kundër armiqeve që e sulmonin apo rrethonin kështjellen. Duke parë numrin e madh të frëngjive, në krahasim me mashkujt apo njerëzit që mund të kishte per ë qitur pushkë një shtepi sado e madhe, të shkon mendje te një taktikë e hershme e luftes të të parëve tanë, të cilet qitnin pushkë herë në një frengji herë në një tjeter, me qellim që armikut ti duken shumë luftetarë të pozicionuar në të gjitha frëngjitë”.

Duke lexuar këtë përshkrim, edhe pse unë përsonalishtë nuk e kam vizituar akoma këtë kështjellë, me sjell ndërmend përshkrimin që shkrimtarët e antikitetit dhe të mesjetës kanë bërë për mënyrën tipike të jetesës së Iliro-Dalmatëve në kulla të larta, e sikurse ata i kan përshkruar “të ndertuara me mure të trasha guri, e me oburre të gjëra, brenda të cilave ka kroje dhe puse me ujë”.

Sikurse e kemi trajtuar edhe më sipër, kjo mënyrë jetese dhe kjo formë e banesës kështjellë, i ka dalluar dhe i dallon ilirët dhe shqiptarët nga popullsitë e tjera të rajonit, që sikurse dihet, fillimishtë erdhen në këto si kalimtarë, si argatë apo edhe si pushtues, e që kurrë nuk kishin jetuar në kështjella as në kulla guri.

Historia na mëson që dalmatët jetonin në kështjella të mëdha prej guri, e të rrethuara me mure të larta, e ku në brendësi të tyre kishte puse ose burime uji të pishëm.

Prandaj, të tilla objekte duhen trajtuar si objekte historike të rendësisë së veçantë, e duhen marrë në ruajtje, e duhet investuar për restaurimin dhe mbrojtjen e tyre.

Pavarësishtë se pasardhësit e Vuksan Lekës, e kanë ruajtur dhe e kanë mirëmbajtur aq sa kan mundur këtë banesë, duke e restauruar në muret rrethuese, në kullat, e duke ja ruajtur gjithkund origjinalitetin, kjo nuk është e nuk mund të jetë e mjaftueshme.

Kjo sepse individi nuk mund të zevendësojë e nuk mund të bëjë kurrë punën e institucioneve të shtetit. Parë në këtë kontekst, për këtë objekt të historisë, detyrimi më i madh bie mbi strukturat e trashegimisë historike e kulturore të shtetit shqiptarë, ndërsa duhet theksuar që nuk ka munguar edhe interesi i kohëve të fundit nga ana specialistëve të monumenteve historike nga Cetina.

Shtojcë nga redaksia e neutrale.al:

Këto ditë një nga pinjollët e këtij fisi, ish deputet i PD, prof Gjok Vuksani ndodhet në SHBA, ku midis shumë takimeve me bashkatdhetarë dhe personalitete amerikane, ka marrë pjesë edhe në takimin vëllazëror me trashëgimtarë të tjerë të fisit Vuksan Leka.

Ja postimi i Gjokës në “Facebook”:

Takim me antaret e fisit tim Camaj (Vuksanlekaj e Hotit ) qe jetojne ne New York .

Krenar per kontributin historik dhe arritjet e tyre ne biznes , shkence dhe diplomaci.

Isha i privilegjuar te mbaja fjalen e mireseardhjes ne kete evenimet shume emocional per mua.

Faleminderoj ekipin e te rinjve : Martinit , Vinkun, Frankie etj qe organizuan gjithcka ne prefeksion..

Dy fotot e fundit janë nga ky takim.

EDHE 145 VJET PAS LIDHJES SHQIPTARE TË PRIZRENIT, SHQIPTARËT ENDE JANË NË KËRKIM TË NJË HASAN PRISHTINE TË DYTË

June 14, 2023 by s p

Lidhja Shqiptare e Prizrenit sot nuk do të duhej të mësohej vetëm si një leksion në orët e para të mësimit nëpër shkollat tona. Ajo parasegjithash do të duhej të mbindërtohet si ndërgjegje e pastër politike për të gjithë ata që e kan pasion marrjen me punë të rënda shtetërore e institucionale. Sot fatkeqësisht kemi plot politikan të zgjuar, por ata ende vuajnë pasojat e robërisë së brendshme shpirtërore, si rezultat i egove të mëdha, sepse, siç thonë psikologët, robëria e brendshme i pengon njerëzit ta perceptojnë drejt lirinë e jashtme.

Nga Mehmet PRISHTINA

Kur u mbajt Lidhja e Prizrenit, shqiptarët ishin të dekdisur në të katër anët dhe ishte vështirë të grumbullohen në një vend për të marrë vendime historike. Mirëpo ideali kombëtar ishte më i madh se kapriciet individuale, prandaj ajo depërtoi në zemrat e çdo idealist dhe e ndezi zjarrin e atdhedashurisë në të gjitha cepet e viseve shqiptare.

Sot kur rrethanat kanë ndryshuar në favor të proceseve për të cilat shqiptarët kishin luftuar me shekuj, a mund të themi se klasa politike – edhe në Kosovë edhe në Shqipëri, po e neglizhon peshën dhe vizionin e Lidhjes së Prizreni, duke mos punuar në frymën e saj?

Tani kur po shënojmë 145 vjet nga organizimi i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit , një ngjarje kjo me karakter panshqiptar që për herë të parë në histori fermentoi energjitë e brendshme politike e ushtarake kombëtare, para nesh sërish shtrohet një pyetje e pashamangshme: Sa arriti kjo ngjarje e madhe historike të prodhojë një unitet në rrafshin e veprimit politik në hapësirat ku jetojnë aktualisht shqiptarët?

Pas Kuvendit të Lezhës të marsit të vitit 1444, nën organizimin e Gjergj Kastriotit Skënderbeu dhe udhëheqësve të principatave, përkatësisht të princave shqiptare në shekullin e 15, Lidhja e Prizrenit do të mbetet platforma më gjithëpërfshirëse e aspiratave shqiptare për unitetin kombëtar dhe territorial të tyre.

Lidhja Shqiptare e Prizrenit nuk erdhi vetvetiu dhe spontanisht si ngjarje e shkëputur nga konteksti i kohës. Sikundër dihet, Komiteti i Stambollit i themeluar nga ajka kombëtare e kohës, më 1877, me qëllim të çlirimit dhe të ruajtjes së territoreve shqiptare nga hegjemonizmi sllave dhe ai grek, pasi që Perandoria turke pas Tanzimatit (1848) dhe luftërave ruso-turke më 1875/76, me shpejtësi po goditej dhe tronditej nga e ashtuquajtura “Kriza Lindore”, me kohë kishte nuhat rrezikun e copëtimit të trojeve të tyre, andaj, me shpejtësi themeloi “Komitetin e Shpëtimit” të trojeve etnike.

Historia e formimit të Lidhjes së Prizrenit na ka dëshmuar një fakt të pamohueshëm se pa përfshirjen e ajkës së kombit, që përbëhet nga intelektualët dhe atdhetarët më të devotshëm, liria dhe pavarësia kombëtare nuk do të arrinte asnjëherë. Kjo komponentë u vërejt që në Komitetin e Stambollit, i cili përbëhej nga një plejadë intelektualësh më të shquar të kombit: Pashko Vasa, Jani Vreto, Ymer Prizreni, Zia Prishtina, Sami Frashëri, Ahmet Korenica, Mihal Harito, Iljaz Dibra, Mehmet Ali Vrioni, Seid Toptani, Mustafa Nuri Vlora, Mon Tahiri etj. Këtyre intelektualëve do t`u bashkohet ideologu dhe patrioti i shquar i familjes së njohur Frashëri, Abdyl bej Frashëri.

Bashkimi i këtyre figurave të shquara të kombit, i hapi rrugën të gjitha aksioneve politike e ushtarke të shqiptarëve që ndodhën pas firmosjes së Marrëveshjes së Shën Stefanit mes Rusisë dhe Turqisë, ku Shqipërisë nuk iu njoh asnjë e drejtë territorial. Kështu lindi edhe Lidhja e Prizrenit , e cila u mblodh si kundërvënie ndaj aspiratave për copëtimin e viseve shqiptare.

Ajo çka e bën të veçant këtë Lidhje ishte fakti se delegatët që morën pjesë në Kuvendin Mbarëkombëtar kishin si ajtmotiv pune një unitet të plotë mendimi e veprimi pasi që të gjithë qenë të vendosur për të kundërshtuar me çdo çmim copëtimin e trojeve shqiptare dhe për të mbrojtur tërësinë tokësore të Shqipërisë.

Karakteri dhe programi plitik i Lidhjes së Prizrenit do të shërbejë për shumë dekada si udhërrëfyes i atdhetarëve shqiptarë, të organizuar në grupime e orientime të ndryshme politike e ideologjike. E përbashkëta e këtij udhërrëfimi ishte vendosja e interesave kombëtare mbi ato partiake e ideologjike. Vendosja e Atdheut mbi çfarëdo lloj interesi personal, siç veproi edhe kolosi kombëtar Hasan Prishtina, i cili mbetet shembull unik në historinë politike shqiptare, me vetëfljimin e tij për interesin e përgjithshëm kombëtar, duke hequr dorë nga të mirat materiaiale e fianciare që pati.

Për më tepër, siç shkruan edhe Fatmir Lekaj, Hasan Prishtina është edhe kryeideologu i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare për çlirimin e Kosovës me vise pas vitit 1912, i cili përveçse inspiroi dhe inkurajoi shumë të tjerë (për vazhdimin e përpjekjeve për çlirimin e Kosovës me vise), i përfaqësoj dinjitetshëm këto përpjekje, qoftë në aspektin diplomatik si fillimpërpjekje për ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës në kuadër të bashkësisë ndërkombëtare (SHBA-së etj.), qoftë në aspektin e orientimit të duhur politik të grupeve kaçake në Kosovë dhe në vise të Kosovës, dhe qoftë në aspektin e ruajtjes së karakterit çlirimtar të këtyre përpjekjeve për çlirimin e Kosovës: si të drejtuara kundër regjimit të Beogradit dhe jo si të drejtuara kundër popullatës civile serbe në Kosovë.

Kanë kaluar mbi një shekull dhe shqiptarët janë në kërkim të një Hasan Prishtine të dytë, i cili vizionin e udhëheqjes do ta bazonte mbi parimet e pastra kombëtare, që nënkupton sakrifikimin e egos personale në favor të kauzës shqiptare.

Sot fatkeqësisht kemi plot politikan të zgjuar, por ata ende vuajnë pasojat e robërisë së brendshme shpirtërore, si rezultat i egove të mëdha, sepse, siç thonë psikologët, robëria e brendshme i pengon njerëzit ta perceptojnë drejt lirinë e jashtme.

Do të tingëllonte anakronike të kërkojmë që shqiptarët të vazhdojnë të mbajnë kokën prapa dhe të kufizohen vetëm në forume të brendshme kombëtare, siç ishte edhe Lidhja e Prizrenit. Por, ajo çka është e pafalshme për liderët aktual shqiptarë, ndërlidhet me mosbashkëpunimin dhe moskoordinimin në mes tyre.

Sfidat janë shumë më të mëdha se kapriciet individuale të politikanëve tanë, prandaj duke kultivuar frymën e unitetit dhe bashkërendimit që pati Lidhja e Prizrenit, Liderët tanë në Prishtinë, Tiranë , Shkup, Podgoricë e Luginë të Preshevës, do të duhej të mblidhen dhe të takohen më shpesh në mes veti se sa me politikanët tjerë të rajonit. Atdhetarët shqiptarë nuk u flijuan vetëm për një copë lirie që e gëzojmë ne sot. Ata u flijuan mbi të gjitha për një kauzë panshqiptare e cila do të sillte më shumë mirëkuptim e harmoni të brendshme kombëtare, si parakusht i ndërtimit të urave të bashkëpunimit dhe integrimit edhe me popujt tjerë në kuadër të ombrellës euro-atlantike.

Ligjërimi kombëtar i intelektualit Xheladin Zeneli, Shqiptarët në Mal të Zi – popull i rrezikuar

June 14, 2023 by s p

Shkruan: Prof. Begzad Baliu/

Në vitin 1990, gjeniu i mbrojtjes së të drejtave të shqiptare në ish-Jugosllavi, Profesor Rexhep Qosja, në Fondacionin për të Drejtat e Njeriut të Kongresit Amerikan, mbajti kumtesën me titull Populli shqiptar në Jugosllavi është i rrezikuar. Zor të besoje aso kohe se një bashkëvendës i tij nga Ana e Malit, dy dekada më vonë, po në këtë fondacion do të mbante një kumtim të këtillë shqetësues dhe më tej të botonte një vëllim fjalimesh, reagimesh, kumtesash e polemikash me titull Shqiptarët në Mal të Zi – popull i rrezikuar. Në të vërtetë, megjithëse tekste të shkruara dy dekada më vonë dhe megjithëse tekste të shkruara për çështje më të kufizuara a më të veçanta të fatit të shqiptarëve në ish-Jugosllavi, të shqiptarëve në Kosovë dhe të shqiptarëve në Mal të Zi, ato shquhen, pra, për diskursin politik e kombëtar, përkatësisht ligjërimin intelektual të reagimit të tij, si dhe për pikëpamjen moderne të paraqitjes së fatit të rrezikuar të shqiptarëve e perspektivës europiane të tyre.

Në këtë rrjedhë, ishin tri arsye që e nxitën leximin e këtij vëllimi me analiza, vështrime, opinione, artikuj studimorë e divulgativë, me fjalime, kumtesa e intervista dhe me polemika e reagime mbi gjendjen e shqiptarëve në Mal të Zi.

E para, biografia jetësore e autorit të këtyre teksteve e lidhur ngushtë me disa prej ngjarjeve të zhvilluara në jetën politike, kulturore dhe historike të shqiptarëve në Mal të Zi. Autori i këtij vëllimi Xheladin Zeneli është një prej intelektualëve të formuar në Universitetin e Sarajevës, i cili në kapërcyell të demokracisë postkomuniste u angazhua në jetën politike të Malit të Zi, me shpresë se do të ndihmonte zgjidhjen e çështjes kombëtare të shqiptarëve në Mali të Zi, por i zhgënjyer prej atakimeve gjithfarëshe të këtyre proceseve ai dha dorëheqje nga pozita e deputetit të legjislacionit të parë në zgjedhjet shumëpartiake në Mal të Zi dhe më tej u largua në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në këtë mënyrë, autori i këtij vëllimi përmbushë biografinë kryengritëse të tij, që në të vërtetë është biografi e etikës së lartë dhe e përgjegjësisë nacionale ndaj kombit të tij.

E dyta, biografia intelektuale e autorit të këtyre teksteve është e lidhur ngushtë me diskutimet politike, kulturore dhe analitike të aktivitetit të diasporës shqiptare në Amerikë. Autori i këtyre teksteve Xheladin Zeneli, megjithëse u largua në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, me aktivitetet e tij u bë strumbullari i shumë organizatave shqiptare atje, zëdhënësi i idealistëve të këtyre forumeve dhe dëshmitari i pranuar edhe në institucionet më të larta të Administratës Amerikane.

E treta, konceptet, termat, shprehjet dhe ligjërimi politik i tij, janë mbrujtur prej refuzimit kryengritës të vendlindjes dhe të veshur prej diskursit të krenarisë së të qenit në mbrojtje të së vërtetës dhe vetëm të vërtetës. Autori i këtij vëllimi që në rastin e parë shquhet prej diskursit moral, kur e kur të strukturuar nga koncepti i etnisë, në ligjërimin e ambientit të ri do të kujdeset që të formësoj ide, çështje, koncepte me prirje pragmatiste, sikur është veç tjerash ideja e zgjedhjes së çështjes shqiptare mbi parimin e popujve historikë, të njohur tashmë ndërkombëtarisht, një ide e cila për fat të keq nuk u inicua as nuk u kërkua të realizohej me shumë interes për shqiptarët në Maqedoni.

Megjithëse të shkruara a të kumtuara në kohë dhe rrethana të ndryshme, trajtesat e këtij vëllimi paraqesin një tërësi koherente idesh, konceptesh e projektesh, prej të cilave mund të nxiten forma të rëndësishme të shqyrtimit të pozitës së popullit shqiptar në Mal të Zi, qoftë në rrafshin shtetëror, qoftë në rrafshin kombëtar a ndërkombëtar.

Në të vërtetë duke lexuar trajtesat e këtij vëllimi vura re se si dy breza veprimtarësh trajtojnë çështjen kombëtare. Brezi i Profesor Qosjes, i cili çështjen kombëtare shqiptare në ish-Jugosllavi e shihte mbështetur në rendin e ri, rendin e mbështetur në të drejtat dhe liritë e individit, si dhe brezi tjetër, i cili zgjedhjen e çështjes shqiptare në Mal të Zi e sheh brenda parimeve të së drejtës së popujve historikë.