Archives for July 2023

Kosova në objektivin e aparatit fotografik

July 13, 2023 by s p

Elona Gjata/

Libri “Kosova në 100 fotografi” ka dalë nga shtypi më 25 qershor të këtij viti në Prishtinë, me autorë Elona Gjatën dhe Hysni Ndreun. Ky libër ka për qëllim promovimin e trashëgimisë kulturore dhe historike brenda dhe jashtë vendit të Republikës së Kosovës, duke vënë në fokus ngjarje, vende dhe objekte të ndryshme që lidhen ngushtë me identitetin e vendit. Nëpërmjet kujtesës fotografike synohet të tregohet se si janë ruajtur traditat, kujtesa historike dhe kulturore te banorët e këtij vendi gjatë tranzicioneve të ndryshme politiko-shoqërore, si dhe ndryshimet që kanë ndodhur pas përfundimit të luftës së vitit 1998-1999 dhe pas shpalljes së pavarësisë.

Libri “Kosova në 100 fotografi” është konceptuar në formatin e një Photobook-u, i shoqëruar me 100 fotografi nga i gjithë rajoni i Kosovës, të cilat evidentojnë dhe dokumentojnë pjesë nga trashëgimia historike dhe kulturore e vendit. Krahas çdo fotografie qëndron një tekst i shkurtër informues, por konciz, që përcillet në katër gjuhë të ndryshme: shqip, anglisht, gjermanisht dhe frëngjisht. Përkthimi në disa gjuhë të huaja është parë si mënyrë që krijon lehtësi në qasjen ndaj tekstit te gjeneratat e reja në vende të ndryshme të diasporës, për të mësuar dhe kuptuar më mirë është zgjerimi i rrethit te lexuesi i huaj në Europë dhe Amerikë, për ta njohur atë jo vetëm me atraksionet turistike të Kosovës, por edhe me kulturën dhe historinë e saj.

Fotografitë janë ndarë sipas tipologjisë që përfaqësojnë: objekte dhe vende historike, trashëgimi kulturore, kulturë materiale dhe shpirtërore, objekte kulti, etnografi (veshje, valle, rite dhe festivale), gatime tradicionale dhe peizazhe natyrore.

Duke iu referuar Objekteve dhe vendeve historike midis të tjerave dallon historia e Kronit të Lotit në fshatin Gorozhup të Hasit, si vendi ku u vendos kufiri shqiptaro-shqiptar ndërmjet Shqipërisë dhe ish-Jugosllavisë në vitin 1948. Brenda kësaj kategorie, një objekt tjetër me rëndësi historike është dhe Memoriali Heroinat, i cili simbolizon 20 000 gratë shqiptare të përdhunuara, torturuara dhe vrarë gjatë luftës së vitit 1998-1999.

Në pjesën Trashëgimi kulturore mjaft domethënëse është arti shkëmbor në Kosovë, ku dëshmohet për gjurmë të një popullsie mjaft të vjetër në këtë rajon, nëpërmjet së cilit mund të kuptojmë lidhjen mes kulturave dhe epokave të ndryshme. Mjaft domethënese janë pikturat e spiraleve në guvën e Vllashnjës (Guva e Kobit), të cilat i dominon e kuqja okër, apo gravimet e ndryshme në pllakat shkëmbore në fshatin Zatriq. Pjesë e trashëgimisë kulturore të Kosovës janë edhe varrezat e hebrenjve në lagje të ndryshme të Prishtinës (Velani, Arbëri), por edhe në qytete të tjera, të cilat tregojnë jo vetë praninë e komunitetit hebre në këtë vend, por edhe bashkëjetesën e tyre me komunitetin shqiptar përgjatë dy luftërave botërore.

Interes të veçantë, jo vetëm si alternativë fotografike, por edhe kundrejt interesave të tjera studimore, paraqet Kultura materiale dhe shpirtërore. Në këtë lëm, vend të veçantë zë plisi, si pjesë e pandashme e veshjes dhe si simbol i identitetit kombëtar, madje i kthyer tashmë në një kremte, e njohur ndryshe si Dita e Plisit, e cila festohet çdo 17 shkurt në Kosovë. Lidhur me kulturën materiale mjaft domethënëse gjithashtu është dhe okarina, një instrument muzikor i punuar me argjilë, i konsideruar si një ndër eksponatet më të vjetra frymore të gjetura deri më tani në Kosovë dhe Europë.

Objektet e kultit gjithashtu janë një pjesë mjaft interesantë për cilindo lexues dhe studiues, ku dallohet lehtë bashkëjetesa fetare ndërmjet komuniteteteve të ndryshme në vend. Në këtë kontekst një histori të veçantë mbart kisha e Letnicës, ku përveç pelegrinazhit që zhvillohet çdo vit në muajin gusht nga njerëz të besimeve dhe komuniteteve të ndryshme (siç ëshë komuniteti kroat), aty është edhe vendi ku shenjtorja e parë shqiptare Shën Nënë Tereza mori vendimin për të filluar rrugëtimin si motër misionare.

Pjesë e pandashme e trashëgimisë kulturore të Kosovës gjithashtu janë veshjet, vallet, ritet, së fundmi dhe festivalet. Midis diversitetit të veshjeve tradicionale ajo që dallon ndër të tjera është veshja e Medvegjës, kjo për shkak të larmisë së simbolikës kozmologjike dhe astrale. Ndërsa nga ritet që vazhdon të praktikohet ende prej shqiptarëve të komunitetit katolik është Nata e Buzmit, festë e cila mbart gjurmë të paganizmit. Së fundmi në Kosovë një risi në kontekstin kulturor janë edhe festivalet Etnofest dhe Dokufest. Etnofest është një festival i cili ka karakter multimedial, me programe të bazuara në traditë si, shfaqje teatrale, ekspozita, koncerte, rite arkaike dhe shfaqje bashkëkohore, ndërsa Dokufest është një festival ndërkombëtar i filmit dokumentar dhe filmit të shkurtër, që mbahet çdo vit gjatë muajit gusht në qytetin e Prizrenit.

Gatimet dhe pijet tradicionale janë gjithashtu pjesë e trashëgimisë kulturore të vendit. Si ushqim i veçantë i traditës buknore te shqiptarët është dalluar flija, forma diellore e së cilës dëften për praninë e kultit të diellit te popullata më e hershme. Ndërsa nga pijet është veçuar vera, si një nga pijet më aristokrate në vend, ku si për vendasit dhe të huajt dallon vera e Rahovecit, tashmë dhe me një shpërhapje në tregun europian.

Ashtu siç dihet, Kosova është e njohur edhe për bukurinë e peizazhe natyrore, ku një nga vendet që dallon për atraksionin e tij turistik dhe për zhvillimin e sportit të skijimit është Brezovica. Por në anën tjetër një tjetër pasuri natyrore e vendit janë edhe shpellat, ku ndër të tjera dallon shpella e Gadimës për shkak të kristaleve të ndryshme dhe formave që ato kanë marrë ndër vite.

Si përfundim, ajo çka mbetet evidente nga rrugëtimi i librit përgjatë hulumtimit të terrenit dhe literaturës është nevoja për prurje të reja shkencore në fushat e arkeologjisë, etnologjisë dhe antropologjisë, të cilat kanë kapacitet premtues.

MILAN KUNDERA, ME RASTIN E VAJTJES NË AMSHIM

July 13, 2023 by s p

Prof.Xhelal Zejneli/

Milan Kundera (Bërno/Brno; Çeki, 1 prill 1929 – Paris, 11 korrik 2023) është shkrimtar çek dhe francez. Njihet për shkrimet erotike dhe politike. Lindi në një familje të shtresës së mesme. Babi i tij, Ludvik Kundera (1891-1971), nxënës i kompozitorit Leosh Junaçek (Leoš Junáček), ishte muzikolog dhe pianist çek. Në vitet 1948-1961, ka qenë në krye të Akademisë Muzikore të Janaçekut në Bërno. E ëma quhej Milada Janosikova Kunderová. Milani i filloi studimet e muzikologjisë dhe të kompozimit. Në opusin e tij janë të shumta ndikimet dhe referencat e muzikologjisë. Në Pragë studioi edhe letërsinë dhe estetikën, por pas dy semestrave kaloi në Akademinë e Filmit të Pragës. Aty ndoqi ligjërata nga regjia dhe skenari. Diplomoi në vitin 1952, aty filloi të ligjërojë letërsinë botërore. Në ideologjinë e çekëve të rinj ndikuan me të madhe përvojat e Luftës së Dytë Botërore dhe të pushtimit gjerman. Kështu, në vitin 1948, Kundera i ri, iu bashkua Partisë Komuniste të Çekosllovakisë. Në vitin 1950, ai dhe shkrimtari çek Jan Trefulka (1929-2012), u përjashtuan nga partia për shkak “të veprimtarisë antipartiake”. Këtë incident, që të dy e shtjelluan në pikëpamje letrare. Kjo e frymëzoi Kunderën për temën kryesore të romanit “Shakaja” (1967). Në vitin 1956, Kundera përsëri u pranua në Partinë Komuniste. Në vitin 1970 për së dyti u përjashtua prej saj. Bashkë me artistët dhe me shkrimtarët e tjerë, si dramaturgu çek Vaclav Havel (Václav Havel, 1936-2011), në vitin 1968 edhe Kundera u angazhua në Pranverën e Pragës. Kjo ishte një periudhë e shkurtër e optimizmit reformist që u shua në gusht të po atij viti me invadimin sovjetik të Çekosllovakisë. Kundera edhe më tej mbeti i angazhuar në reformën e komunizmit çek dhe polemizoi publikisht ashpër, në shtyp, me Havelin, duke thënë se çdokush duhet të jetë i matur për arsye se “ende askënd nuk e burgosin për shkak të mendimit”, ndërsa “pesha e Vjeshtës së Pragës do të mund të ishte më e madhe se pesha e Pranverës së Pragës”.

Në vitin 1956 Kundera u martua me Olga Haasova – Smërçkova (Olga Haasová – Smrčková). Në vitin 1967 u martua me Vera Hrabánková.

* * *

Shënim: Më 16 janar të vitit 1969, studenti 20-vjeçar i historisë dhe i filozofisë i Fakultetit Filozofik të Universitetit të Karlovit – Jan Pallah (Jan Palach), duke protestuar kundër pushtimit sovjetik të Çekosllovakisë, dogji veten në qendër të Pragës, në Sheshin Vacllav (Václav), para Muzeut Kombëtar. Vdiq pas tri ditëve. Lindi në Pragë më 11 gusht 1948, vdiq po aty, më 19 janar 1969. Para se të shkonte në pavdekësi, ky hero i shqiptoi fjalët: “Ka çaste në histori kur të duhet të bësh diçka”.

* * *

Në fund Kundera hoqi dorë prej ëndrrave reformiste të veta dhe në vitin 1975 u shpërngul në Francë. Atje u afirmua si një autor i natyralizuar. Në vitet ’90 të shekullit XX shkruan vetëm në gjuhën frënge.

Prej vitit 1981 është qytetar i Francës. Në vitin 2019, pas dyzet vjetësh, Kundera mori shtetësinë çeke.

* * *

Kundera është ndikuar nga tregimtari austriak me prejardhje hebraike, i lindur në Pragë, Franc Kafka (Franz Kafka, 19883-1924) si dhe nga filozofi dhe poeti gjerman Fridrih Niçe (Friedrich Nietzsche, 1844-1900). Veprat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të botës. Ai nisi të botojë në vitin 1953. Romanet e fundit i shkroi në frëngjisht.

Konfliktin e vet programor me letërsinë “të eks-statizmit lirik” e paraqet me shembullin e historisë së jetës të poetit të ri i cili talentin e vet dhe ambiciet rinore i vë në shërbim të ideologjisë komuniste.

Në letërsi u paraqit në vitet ’50 të shekullit XX., me vargjet që i ngrënin lartë mitet komuniste si dhe me dramat me problematikë shoqërore “të angazhuar”. Në fillim të viteve ’60 të shekullit XX, u distancua nga fillimet e veta letrare që i quajti “periudhë e papjekurisë”. Në fund të dhjetëvjeçarit, d.m.th. në fund të viteve ’60 t qindvjeçarit të 20-të, u bë personaliteti kryesor i qerthullit të shkrimtarëve të cilët kishin mendime dhe qëndrime kritike ndaj regjimit stalinist. Paraqitja publike e tyre në vitin 1967, inicio “pranverën e Pragës” e cila, në gusht të viti 1968, përfundoi me ndërhyrjen ushtarake sovjetike.

Periudhën “e shtatë arritjeve kulmore” apo të “opusit”, siç i quan vetë ai, e fillon me romanin “Shakaja” (Žert, 1967) të cilin kritika çeke e pret në mënyrë të përmbajtur, ndërsa kritika e huaj – si një sensacion të dorës së parë. Historia jetësore groteske e heroit kryesor të veprës është një kornizë në të cilën autori i pasqyron ndryshimet në shoqërinë çeke në të ashtuquajturën periudhë të real-socializmit (realizmit socialist).

Në përmbledhjen e tregimeve “Dashuritë qesharake” (Smešné lásky, 1970) renditen dramat e vogla, intime, në të cilat lojërat me objektin e pasionit, si rregull, shqiten nga duart e protagonistëve, duke përfunduar me dëshpërim.

Vepra “Valceri lamtumirës” (Valčik na rozloučenou, Toronto 1979), në frëngjisht “La Valse aux adieux”, 1986 është një thurimë e ndërlikuar intrigash dashurie, krijim në prozë plot konfliktesh të pabesueshme dhe përfundimesh të papritura.

Vepra “Libër qeshjesh dhe harresash” (“Kniha smichu a zapomneni”, Toronto 1981), në frëngjisht “Le Livre du rire et de l’oubli”, 1985) përfshin shtatë tregime relativisht të pavarura me temën e qeshjes (që mund të jetë naive dhe intelektuale) dhe të harresës (që godet botën të pavetëdijshme për vazhdimësinë e vet).

Vepra më e popullarizuar e Kunderës “Lehtësia e padurueshme e qenies” (Nesnesitelná lehkost biti, Toronto 1985), në frëngjisht “L’Insoutenable légèreté de l’être, 1987) merret me motivet e emigracionit, të idilit dhe të kiçit. Heronjtë e saj kthehen nga Zvicra në Çekosllovakinë “e normalizuar” për të kuptuar sesi në të vërtetë ikin nga vetvetja. Idilin provincial të tyre e ndërpret vdekja e papritur në qarkullimin rrugor.

Romani filozofik “Pavdekësia” (në frëngjisht “L’Immortalité, 1990; në gjuhën çeke “Nesmrtelnost”, 1993), është një sintezë tipike e veprës beletristike dhe eseistike të Kunderës. Në qendër të tij ndodhet figura e njeriut të fundit të shekullit XX, qeniet në një botë pa Zot, të mbështjellë nga reklama, nga manipulimi i mediumeve dhe nga vlerat e rrejshme.

Kundera është edhe autor dramash. Midis tyre “Monade”, “Lauresha”, “Zhaku fatalist dhe padroni i tij”.

* * *

Popullaritet ndër lexues i siguruan pesë romanet e tij. Me romanin “Jeta është gjetkë” (Život je jinde, Toronto, 1979), në frëngjisht “La Vie est ailleurs”, 1987, përqafon modernizmin e traditës kafkiane në kundër-lirizmin, në kundër-romanizmin, në skepticizmin dhe në kriticizmin e tij, së cilës i referohet në esetë të shkruara në gjuhën frënge “Arti i romanit” (L’Art du roman, 1986).

Romanet dhe tregimet – Shakaja (Žert, 1967); Dashuritë qesharake (Směšné lásky, 1968); Jeta është gjetkë (Život je jinde, 1969); Valceri lamtumirës (Valčík na rozloučenou, 1976); Libër qeshjesh dhe harrese (Kniha smíchu a zapomnění, 1979); Lehtësia e padurueshme e qenies (Nesnesitelná lehkost bytí, 1984); Pavdekësia (Nesmrtelnost, 1990); Ngadalësia (La Lenteur, 1993); Identiteti (L’Identité, 1998); Injoranca (L’Ignorance, 2000).

Esetë – Arti i romanit (L’art du Roman, 1985); Testamentet e tradhtuara (Les testaments trahis, 1992); Perdja (Le Rideau, 2005).

Drama – Zhaku fatalist dhe padroni i tij (Jakub a jeho pán, 1975); “Monade”, “Lauresha”.

* * *

Kundera është vlerësuar me çmime ndërkombëtare:

Prix Médicis étranger, (1973);

Common Wealth Award of Distinguished Service, (1981);

Çmimi Jerusalem Prize for the Freedom of the Individual in Society, (1985);

Çmimi Shtetëror Austriak për Letërsi Evropiane, (1987);

Prix de la critique, (1987);

Çmimi “Nelly Sachsové”, (1987);

Medalja për Merita e Klasës së Parë (1995).

Çmimi ndërkombëtar “Herder”, (2000);

Çmimin Shtetëror Çek për Letërsi, (2007), etj.

* * *

Sipas kritikëve të caktuar, Kundera e ka merituar edhe çmimin “Nobel” për letërsi, por nuk ia doli të laurohej.

Prof.Xhelal Zejneli

Papa Françesku, priti në një Audiencë private, grupin e punës së përgatitjes së librit” Historia e jezuitëve në Shqipëri ( 1841-1946), të autores Ines Murzaku

July 13, 2023 by s p

www.vaticannews.va/

Me datën 10.07.2023, Shenjtëria e Tij, Papa Françesku, priti në një Audiencë private, grupin e punës së përgatitjes së librit” Historia e jezuitëve në Shqipëri ( 1841-1946), të autores Ines Murzaku, profesore e religjionit dhe drejtoreshë e studimeve katolike në Seton Hall University në New Jersey.

Libri i përkthyer nga origjinali anglisht, në shqip nga Anna Shkreli, recensuar nga Dr. Markus, W.E. Peters, Prof. Asoc. Dr. Erenestina Gjergji (Halili), si dhe lekturuar nga Dasareta Mitro u botua nën kujdesin e Át Zef Bisha S.J, epror i Urdhërit të Jezuitëve në Shqipëri, i cili kryesoi grupin, në këtë Audiencë.

Ati i Shenjtë u interesua mbi aspekte konkrete të këtij studimi, duke theksuar se” Shqipëria ishte vendi i parë i vizituar në Evropë, prej zgjedhjes së Tij, Papë”, duke nënvijëzuar kështu rëndësinë dhe vëmendjen e Tij ndaj vendit e popullit shqiptar.

Studimi i prezantohet publikut në një vit të rëndësishëm historik, në 10-vjetorin e zgjedhjes te Atit të Shenjtë, Papa Françeskut në selinë e Shën Pjetrit.

Në letrën drejtuar eprorit të Urdhërit të Jezuitëve në Shqipëri, e cila është publikuar në botim, vetë Papa Françesku shkruan se “Jam i lumtur për publikimin e librit të historisë së jezuitëve në Shqipëri,” ndërsa Át Roberto del Riccio S.J, Epror Provincial i provincës Euro Mesdhetare (EUM) komenton, se “Misioni jezuit në Shqipëri u kurorëzua me një trashëgimi shkencore, arsimore dhe misionare, e cila pasohet nga brezi i ri i jezuitëve, si edhe me martirizimin, ku shenjtëruan me gjakun e tyre dashurinë për Zotin Jezus dhe për tokën e popullin shqiptar.”

Libri, si pasqyrë e kontributit të jashtëzakonshëm të jezuitëve në Shqipëri, do të jetë një vlerë e shtuar njohëse, si dhe divulgative për lexuesin e interesuar, si dhe për një publik të gjerë.

Takimi me Papa Françeskun, ishte tejet emocionues e i paharrueshëm, si dhe përkujtues i “ një populli të guximshëm e të fortë, që nuk u përkul para dhimbjes”- siç do të shprehej vite më parë, në vizitën e Tij në Shqipëri, në 21 shtator 2014.

Marrë me shkurtime nga Vatikannews.

Shkrimi i plotë:

https://www.vaticannews.va/…/at-zef-bisha-sj-papa-e…

Mbi globalizmin dhe imagjinatat e deformuara antiglobaliste

July 13, 2023 by s p

Nga Fran Gjoka/

Globalizmi dhe përfytyrimet provinciale antiglobaliste

Rreth librit: “Globalizmi dhe romantizmi antikapitalist”të “Mjeshtrit të Madh” Gëzim Tushi

Vazhdon me intensitet punën e vet studimore, hulumtuese e krijuese sociologu, Gëzim Tushi. Si gjithnjë, të fokusuara në fushat e gjëra të sociologjisë dhe problemeve sociale, të filozofisë, psikologjisë dhe shqetësimeve ekzistenciale që ka sjellë koha postmoderne dhe në politologji. Gjithnjë autori me tendencë të qartë është i fokusuar në diagnostikimin e fenomeneve psikologjike, materiale dhe efektet sociale që ato reflektojnë në jetën e shoqërisë tonë.

Besoj se edhe libri i tij duket intrigues që në titull “Globalizmi dhe antikapitalizmi romantik”, i njëzet e dyti në kolanën e librave të tij në fushë të sociologjisë dhe politologjisë, është interesant për objektin e tij, mënyrën optimiste të trajtimit të efekteve dhe kundërefekteve të globalizmit në shoqërinë e sotme universal, por edhe në nivel kombëtar. Një libër me tematikë jo të lehtë për t’u trajtuar, për shkak të optikave optimiste dhe pesimiste që përplasen me njëra-tjetrën. Edhe pse globalizmi, sikurse thotë autori, po bëhet rendi natyror i kohës postmoderne, këtë dilemë e ka ndjerë autori, i cili për t’i dalë përballë gjykimeve apo paragjykimeve të mundshme pranon se kur fillova punën për këtë libër, isha i bindur për hermeneutikën kontroversale delikate, një temë e shenjtëruar dhe anatemuar njëkohësisht. Duke qenë i imunizuar nga “sindroma e imposterit”, e vetëdyshimit, pa patur frikë për të thënë atë që mendoj, isha dhe jam i bindur dhe besoj në mënyrë të patundur se globalizmi mbetet e ardhmja e njerëzimit. Në libër jam investuar gjerësisht me argumentime kundër idesë sempliste se “globalizmi do sjellë një çorbë kulturore e padiferencuar”.

Përballë sfidave të gjykimeve dhe rreziqeve të keqkuptimeve të mundshme, ai thotë se jam mundur të argumentoj se ideja që globalizmi do të jetë shkak që mund të ndodhë një “rrafshim kulturor” nuk është e vërtetë. Kjo ide është fare e gabuar, metafizike, cinike. Me gjithë ndryshimet që do sjellë efekti i pashmangshëm i globalitetit kulturor, ai megjithatë nuk do mund të mjegullojë plotësisht veçanësitë kulturore të popujve në sfondin e përgjithshëm të qytetërimit global”.

Kur unë kam biseduar kohë më parë me autorin e librit, ai kishte idenë që titulli të ishte “Kush ka frikë nga globalizmi”. Me sa duket gjerësia e problematikës dhe zgjerimi i shqetësimeve që po shfaqen midis perspektivës së globalizmit dhe shkaqeve të shumta të pasigurive, e ka detyruar atë të zgjerojë lëndën dhe trajtesat. Duke marrë parasysh edhe pëlqimet dhe mospëlqimet e njerëzve, jo aq shumë të kënaqur nga efektet dhe kundërefektet aktuale të globalizmit. Megjithatë autorit i vjen në ndihmë gjykimi elegant i Presidentit të ShBA-ve Barack Obama, i cili shkruan se …nuk besoja se mund të ndalonim apo të zhbënim globalizmin, ashtu siç nuk mund të fikim internetin.

Autori është realist përballë vështirësive të gjëra të kësaj teme. Prandaj ai thotë se angazhimi im nuk ka qënë i lehtë për t’ia dalë mbanë. Kur e nisa punën vite më parë u mbështeta në vëzhgimin e kujdesshëm të “dialektikës” së ndryshime në këtë shekull që jetojmë, në studimin e realitetit politik, social, ekonomik, kulturor. Por më është dashur një punë jo e vogël për të analizuar idetë e filozofëve, sociologëve, mendimtarëve social, polititologë e intelektualë të shquar, të cilët kanë ndërtuar dhe kanë sjellë paradigma dikotomike, herë optimiste, sipas të cilës “ideja e globalizmit, do të bazohet tek bindja se emëruesi i përbashkët dhe se baza e ndërtimit të tij do të jetë konsolidimi i gjerë i demokracisë në nivel planetar. Por në shumë raste edhe nacionaliste, skeptike, pesimiste për të ardhmen e pasigurt të tij.

Sociologu Tushi e trajton temën e gjerë të globalizmit në dy rrafshe: konceptual dhe kontekstual. Madje ky komponent i dytë zë peshë në lëndën e librit, duke evidentuar procesin e ndërlikuar të kalimit nga shoqëria e mbyllur dhe sistemi totalitar në shoqërinë moderne, të hapur dhe me prirje drejt globalizimit. Sepse ai mendon se globalizmi, pavarësisht vështirësive kalimtare, do të bëhet “ideologji planetare”. Në këtë kontekst ai nuk pajtohet me konceptime të ngushta skeptike, cinike, provinciale e antiglobaliste.

Globalizmi është një realitet që mund të kuptohet me “mendje të hapur” dhe kjo është një nga detyrat e njerëzve që kanë idetë e duhura për të qënë “strategjistë të globalizmit”, duke argumentuar se kjo është rruga e zgjerimit të të drejtave të njeriut në botën postmoderne, që do të ndikojë pozitivisht në karakterin universalizues të vlerave të qytetërimit në epokën tonë. Bashkekzistenca qytetare në botën e globalizuar do të shoqërohet, thotë autori, me patjetër edhe me ndryshime thelbësore në mënyrën e jetesës. Sipas tij kuintesenca e globalizmit do jetë “shumë kultura e mënyra sjelljeje dhe një njerëzim”. Doemos duke “sulmuar” imagjinatat e deformuara dhe konceptet paranojake të antiglobalistëve, Gëzim Tushi për ta zhvilluar teorikisht këtë sfidë të globalizmit si alternativë dhe e ardhmja e këtij shekulli, trajton gjërësisht edhe mënyrat e reja të shfaqjes së humanizmit, komunitarizmit e solidaritetit global.

Bota nuk mund të bëhet globale dhe globalizmi nuk mund të bëhet funksional pa një kartë të “humanizmit dhe solidaritetit universal”. Një solidarësi që mund të kapërcejë kombet, bashkësitë, etnitë, por pa prishur kushtet e gëlimit të kulturave. Kjo do të thotë se në disa drejtime globalizmi do të zbusë forcën e egër të “përkatësive të trashëguara” që në epokën paraglobale i kanë shoqëruar njerëzit dhe qytetërimet që nga djepi deri në varr. Solidaritetet e vjetra, të kufizuara kulturalisht, ekonomikisht dhe etnikisht nën ndikimet transformuese të globalizmit do të kapërcejnë kufijtë e trashëgimive dhe përcaktimeve të vjetra të tyre.

Sociologu Gëzim Tushi i kushton jo pa qëllim një pjesë të konsiderueshme të librit të tij, çështjeve të ndërlikuara të raporteve midis kombëtares dhe globales, lokales dhe planetares, mënyrës etnike dhe jetës postmoderne në hapësirën e globalizuar. Problemet e globalizmit dhe ruajtjes së identitetit kombëtar janë trajtuar me kujdes, duke parë anën e ndritur, por dhe problemet jo aq shumë të lehta për t’u koordinuar e zgjidhur në mënyrën e duhur. Prandaj autori tregohet i matur kur vjen fjala për raportet e globalizmit me diversitetet, të çdo natyre qofshin ato si dhe për mundësinë e shfaqjes edhe të “rreziqeve të pakontrolluara”.

Pavarësisht vështirësive, dyshimeve dhe skepticizmit autori ngul këmbë dhe argumenton tezën se bota në kohën e sotme po kalon nga një gjëndje fragmentarizimi drejt globalizmit integrues. Të gjithë mendojnë se globalizmi është një stad i ri në rrugën e evolucionit të njerëzimit. Kjo rrugë globale ka nevojë për strategjistë dhe njerëz mendjehapur. Ky stad ka të pashmangshëm rrugën e ecjes së përbashkët drejt dimensioneve të reja të integrimit global. Është e pritshme që sa më globale të bëhet bota dhe sa më i globalizuar të shfaqet njerëzimi, aq më shumë do të ndihet i çliruar nga tensionet e panevojshme e të tepërta nacionaliste. Globalizmi në mënyrë të pashmangshme do të sjellë jo thjeshtë ndryshim, por shndërrim të njërëzimit. Gëzim Tushi ngul këmbë se pavarësisht vështirësive kalimtare, është e sigurt që do të marrë kuptim tjetër kalimi nga integrimi nëpërmjet kombit në një integrim të përgjithshëm, që po përfshin tërë njerëzimin. Kjo do të thotë se ajo që pritet nga zhvillimet globale është vlerësimi i forcës së tij për të ndërtuar “shoqërinë e njeriut global”, sepse, sikurse thotë autori, në një botë të globalizuar do të jetë e mundur që jo vetëm njerëzit të jetojnë së bashku, por edhe ta kuptojnë njëri-tjetrin. Autori merret gjerësisht me problemet e ndërlikuara të raportit midis globales dhe kombëtares, për garancitë dhe pasiguritë që e shoqërojnë këtë simbiozë delikate, që do rregullojnë raportet dhe marrëdhëniet midis globales dhe lokales, midis mënyrës universale dhe mënyrës etnike të të jetuarit në kohën e sotme.

Autori përqëndrohet me tendencë në sqarimin e paqartësisë që qarkullon në opinionin publik se globalizmi do të jetë shkak për rrafshim kulturor. Kjo tezë, mendon sociologu Tushi, është fare e gabuar, metafizike dhe cinike. Globalizmi nuk është kundër tendencës së qytetërimit postmodern për të mbrojtur të drejtën e afirmimit të identitetit kulturor. Autori i librit “Globalizmi dhe romantizmi antikapitalist” është i mendimit që megjithë ndryshimet që do sjellë efekti i pashmangshëm i globalitetit kulturor, ai megjithatë nuk do mund të mjegullojë plotësisht veçanësitë kulturore të popujve në sfondin e përgjithshëm të qytetërimit global. Por nga ana tjetër sociologu Tushi mendon që duke parë këtë realitet është normale që për të qenë në kompatibilitet me kohen dhe raportet identitetit me globalizmin kulturor është e udhës që herë të flitet për “qytetërimet” njerëzore dhe herë për “qytetërimin” njerëzor.

Globalizmi do të ndihmojë për të kapërcyer “konceptimin fisnor” për kulturat dhe qytetërimet e parcelizuara nga identitetet e ngurta, por në të njëjtën kohë globalizmi nuk mund të sjellë një “çorbë kulturore” të padiferencuar që vjen nga mungesa e respektit për integritetin fizik e moral të njeriut. Globalizmi ka potencë që të krijojë një “qytetërim njerëzor”, i cili do mund të shpaloset përmes diversifikimit kulturor të pafund.

Sociologu Tushi është i mendimit se kultura dhe përparësia e saj në globalizëm duhet bërë “disiplinë e mbijetesës planetare”. Që të ecim normal dhe të ekuilibruar në epokën e globalizmit është e udhës që të kuptojmë imperativin e madh dhe nevojën e ndryshimit të zakoneve dhe përparësive që kemi në jetë. Kjo do të thotë se duhet të dëgjojmë më mirë dhe me vëmendje më të madhe zërin e botës ku “kemi zbarkuar”. Sociologët në mënyrë sintetike e metaforike thonë se në botën globale njerëzit nuk mund të jenë më të “huaj” për njëri-tjetrin, pavarësisht nga identitetet e tyre të trashëguara. Përkundrazi globalizmi do t’i bëj planetarisht njerëzit vetëm “shokë udhëtimi”. Kjo do të thotë se globalizmi do krijojë kushte humane të tilla që diversiteti njerëzor të shprehet nëpërmjet një bashkëekzistence të harmonishme dhe pa tensione që prodhojnë dhunë. Ky është globalizmi i cili nuk mund të bëhet pa krijuar kushte për një unitet të ri global të “aventurës njerëzore”.

Në këtë kontekst, sipas autorit, që në globalizëm të ndryshojë edhe trajta e zhvendosjes dhe integrimit të njerëzve. Megjithë përpjekjet e bëra deri tani, pavarësisht ndryshimeve që kanë ndodhur pas rënies së Murit të Berlinit, një gjë është fare e qartë. Deri tani nuk ka funksionuar si duhet “makineria e integrimit” të emigrantëve dhe atyre që duan të lëvizin apo të emigrojnë. Njerëzit kanë shumë shpresa nga zhvillimet globale dhe efektet e globalizmit. Por ajo që ata presin më së shumti është kapërcimi i atmosferës globale për emigrantët, e cila është e mbuluar nga ankthi, frika, mosbesimi dhe mllefi.

Të gjitha këto ide, dilema, gjykime, analiza e prognoza janë të sintetizuara në librin e sociologut Gëzim Tushi, i cili ka pak ditë që ka parë “dritën e botimit” dhe tashmë është në duart tuaja…

Debit dhe kredit

July 13, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Jetojmë në kohën e Kasandrës, çdo gjë ndryshon vetëm për keq. Njerëzit vazhdojnë të ikin, ata që qëndrojnë janë pleq ose të pamundur. Gjysma e populsisë është larguar. Një pjesë e dobët e kombit këmbëngul në pushtet. Thirrjet e disave bien në vesh të shurdhët.

Qeveria ndalon studentët të punësohen jashtë (sikur u thotë: “jeni skllevër deri në pagimin e borxhit”).

Në kohën e tiranëve në Athinën e lashtë (shekulli 7), Soloni kritikoi arrogancën e pushtetarëve dhe heshtjen e shtetasve. Kjo ndihmoi në krijimin e reputacionit të tij si i urtë. Soloni ishte ligjvënës, shkruante edhe poezi. “Qytetarët ndihmojnë padrejtësinë me aktin e tyre të nënshtrimit”. Ata nuk dinë të frenojnë ngopjen e tiranit, që përvetëson padrejtësisht pronën dhe janë të gatshëm të shkatërrojnë edhe vendin e tyre. Të dyja palët me siguri do të vuajnë si rezultat i mendjemadhësisë së tyre. Kjo dëshmon në heshtje të tashmen dhe të shkuarën dhe me kalimin e kohës vjen ndëshkimi. Provoni të kritikoni qeverinë; nuk iu fut në burg, por mbeteni të huaj.

Borxhi është një mjet i qëllimshëm nga ana e kreditorit. Në kohët e shkuara, debitorët duhej të vazhdonin të punonin dhe t’u paguanin rendimentin e të korrave kreditorëve të tyre derisa borxhi të shlyhej. Kjo kishte një origjinë më të lashtë në Sumer dhe Babiloni, 5 mijë vjet më parë.

Pasuria sjell me vete dëm publik, dhe Soloni në Atikë, qortonte ata që shkatërrojnë qytetin ‘për shkak të dëshirës së tyre për pasuri. Problemi është se pasuria krijon varësi. Rezultati është se ‘teprica ushqen pafytyrësinë, kur prosperiteti i madh u vjen njerëzve që nuk janë të shëndoshë (moralisht). Pikëpamje të tilla ishin pjesë e një kritike shekullore të varësisë ndaj pasurisë dhe arrogancës. Referimi i Solon-it ndaj individëve të pasur ‘të pa shëndoshë’ u bë pika e nisjes për argumentin e Sokratit nëse qëllimi ishte vetëm për të shlyer “kreditorët shkatërrues shoqërorë”.

Soloni shkroi se hoqi ‘honorin’. Fjala do të thoshte sinor “kufi”, “kufi”, “përkufizim”, përkthyer zakonisht si gur kufiri. Ato ishin “pllaka mermeri, guri gëlqeror, shkëmbi vullkanik ose gurë të tjerë të futur në tokë në pikat e duhura. Sinorët u përdorën për pronat private, kufijtë e qyteteve, kufijtë shtetërorë, tempujt dhe pronat e kultit dhe varret. Gjysma e dukshme mund të jetë plotësisht bosh. Por më së shpeshti ishin gdhendur ose me fjalën e vetme ‘honoris’ ose me një fjalë ose frazë shtesë që emëronte perëndinë e një tempulli ose jepte ndonjë informacion po aq të veçantë.

Sipas Solonit, burra që punonin tokën

dhe merrnin 1/6 e të korrave nuk ishin skllevër, por bënin punë të varur ose të pavullnetshme, ose thjesht ‘qiramarrës me detyrime të prapambetura’.

Protestat kryesore ndodhën kur bujqit mbetën prapa në detyrimin e të korrave, ose morën hua ushqime, farëra apo furnizime të tjera dhe nuk mund të paguanin borxhet dhe ranë në robëri. Përpara reformave të Solonit, kreditorët-patronët – mund t’i shisnin ata te tregtarët e huaj të skllevërve. Bujqit mendonin se pozicioni i tyre i pasigurt klientel ishte i padrejtë dhe i panatyrshëm, jo më i mirë se skllevërit e luftës. Ata donin tokën e tyre pa borxhe, por qeveria nuk kishte asnjë territor të pushtuar për t’ua shpërndarë dhe oligarkia luftoi kundër ndarjes së tokave të saj.

Për sa kohë që debitorët qëndruan të lidhur me tokën, ata mund të kenë shpresuar se pozicioni i tyre ishte thjesht i përkohshëm, duke pasur parasysh aftësinë e kufizuar të kreditorëve të tyre për t’i shfrytëzuar më tej. Por kufizimet e zakonshme shoqërore po shtoheshin dhe kultivuesit rrezikoheshin të humbnin të drejtat e tyre si qytetarë. Kjo e shtyu Solonin të ndalonte skllavërimin për borxhet e prapambetura (ose me forcë të paligjshme) në tokën e punës që të pasurit e kishin përvetësuar padrejtësisht.

Nuk është e qartë sesi në praktikë Soloni mund t’i kishte shlyer debitorët që ishin shitur jashtë vendit. Ajo që është më e rëndësishme të njihet është se ai zbatoi njohjen ligjore të faktit se statusi i skllevërve ishte shumë më i mirë se ai i skllevërve të drejtpërdrejtë. Midis skllavërisë së drejtpërdrejtë dhe lirisë ishte kategoria e ndërmjetme e skllavërisë për debitorët nominalisht të lirë, të cilët ruanin të drejtat e tyre ligjore si qytetarë, p.sh., të mos trajtoheshin si skllevër nga kreditorët e tyre

Por është e qartë se si qeveria sot kërkon t’i trajtojë banorët e saj (me VKM dhe jo me votë parlamentare), disa i nxjerr nëpër botë dhe të tjerët i mban brenda si skllevër.