• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

OSVALD SHPENGLER – “RËNIA E PERËNDIMIT”

April 14, 2022 by s p

Xhelal Zejneli/

Qytetërimet lindin, rriten, zhvillohen, arrijnë kulmin e zhvillimit, marrin teposhtën, bien në dekadencë dhe vdesin – Osvald Shpengler

Osvald Shpengleri (Oswald Arnold Gottfried Spengler, 29 maj 1880 – 8 maj 1936) është historian gjerman dhe filozof i historisë. Tregoi interesim edhe për matematikë, shkencë dhe art. Gjyshi i Osvaldit nga vija e babait, Teodor Shpengler (1806-1876) ka qenë inspektor metalurgjik në Altenbrak. Babai i Osvaldit, Berhardi (1844-1901) dhe nëna Paulina (1840-1910) kishin pesë fëmijë: dy djem dhe tri vajza. Fëmija i parë ishte i vëllai i Osvaldit, i lindur më 1879. Kishte lindur në muajin e tetë të shtatzënisë dhe kishte vdekur tri javë pas lindjes. Osvldi ishte fëmija i dytë. Pas tij lindin tri motar e tij: Adel (1881-1917), Gertrud (1882-1957) dhe Hildegard (1885-1942). Osvaldi ka qenë shëndetlig dhe gjatë jetës ka vuajtur nga migrena dhe nga kompleksi i anksiozitetit. Kur ishte dhjetë vjeç, familja e tij u shpërngul në qytetin universitar në Hale. Këtu Shpengleri, kreu gjimnazin klasik. Kjo ishte një shkollë e mesme me orientim akademik. Studion greqishten, latinishten, matematikën dhe shkencat e natyrës. Këtu e zhvilloi edhe prirjen e tij për artin, sidomos për poezinë, dramën dhe muzikën. Eksperimentoi madje me disa realizime artistike, disa prej të cilave mbijetuan edhe më tej. 

Pas vdekjes së të atit në vitin 1901, Shpengleri qëndroi në disa universitete – në Munih, në Berlin dhe në Hale si shkencëtar privat, duke marrë kurse në një spektër të gjerë temash. Studimet private të tij qenë të paorientuara. Në vitin 1903, për shkak të referencave të pamjaftueshme, ai nuk ia doli ta mbronte disertacionin e doktoratës mbi filozofin antik grek  Heraklitin*. Kjo ia zvogëloi në mënyrë efektive të gjitha gjasat për karrierë akademike. Megjithëkëtë, në vitin 1904 ai doktoroi, ndërsa në vitin 1905 pësoi një tronditje nervore. Studiuesit e tij kanë ardhur në përfundim se jeta e tij ka qenë disi e rëndomtë. Një kohë të shkurtër punoi si arsimtar në Sorbruken, pastaj në Dyseldorf. Prej viti 1908 deri në vitin 1911 punoi në gjimnazin e Hamburgut, ku ligjëroi shkencën, historinë, gjuhën gjermane dhe matematikën. Në vitin 1911, pas vdekjes së të ëmës, u shpërngul në Munih ku jetoi deri në vdekje. Jetoi i mbyllur, me ndihmën e trashëgimisë së thjeshtë. Mbijetoi me mjete tejet të kufizuara dhe bëri një jetë të karakterizuar nga vetmia. Nuk posedonte asnjë libër. Për të krijuar të ardhura plotësuese, bënte punët e tutorit ose shkruante për revista të caktuara.

Demokracinë e konsideron të korruptuar, për arsye se aty çdo gjë sillet rreth parasë.   Njeriu perëndimor në veprën e Shpenglerit paraqitet si një hero krenar, por tragjik, për arsye se aspiron atë që është e paarritshme. Pas demokracisë, duhet të vijë një rend i ri. Por atij nuk i pëlqeu nacional-socializmi.

Ministri i Arsimit Popullor dhe i Propagandës gjatë regjimit nacional-socialist të viteve 1933-1945, antisemiti i përbetuar, Josef Gebels (Paul Joseph Goebbels, 1897-1945) e konsideronte Shpenglerin paraardhës intelektual të tijin. Megjithëkëtë, pas viti 1933, për qëndrimin pesimist të tij rreth të ardhmes së Gjermanisë dhe të Evropës, për refuzimin për t’i mbështetur idetë naziste mbi superioritetin racor si dhe për punimin e tij kritik “Ora e vendimit” – nazistët e injoruan.    

*   *   *

Teorinë e ciklit historik e përkufizojnë historinë e shoqërisë si përmbledhje e historive të shoqërive të veçanta të cilat doemos dhe pothuajse pa përjashtim kalojnë nëpër faza të njëjta të zhvillimit, përsëritja e të cilave mund të përcaktohet në hapësirë dhe në kohë. Fazat e jetës së shoqërisë, përkatësisht të qytetërimeve apo të kulturave, si rregull u përgjigjen fazave të ciklit të jetës në natyrë, kështu që këto teori flasin për ciklet e lindjes, të rritjes, të rënies dhe të vdekjes. Me fjalë të tjera, një qytetërim lind, rritet, zhvillohet, arrin kulmin e zhvillimit, merr teposhtën (bie në dekadencë) dhe vdes.

Teorinë mbi ciklet, në mënyrë më drastike i ka përfaqësuar Osvald Shpengleri (Spengler), duke krijuar teorinë mbi kulturat si organizma të rendit më të lartë, jeta e të cilëve kalon sipas ligjeve organike të lindjes, të rritjes dhe të vdekjes. Tetë organizma të këtillë, tetë rrathë kulturorë – sa i ka gjetur Shpengleri – kalojnë të njëjtën rrugë të zhvillimit, ngase edhe numri i dukurive historike botërore është i kufizuar, kështu që shekujt, epokat, situatat madje edhe personalitetet sipas tipit, përsëriten, e megjithëkëtë në asnjë pikëpamje nuk kuptohen ndër vete. 

Shpengler argumenton se qytetërimet kalojnë një cikël stinor prej afër 1000 vjetësh dhe u nënshtrohen fazave të rritjes, të lulëzimit dhe të rënies, të ngjashme me atë që ndodh në llojet biologjike. Sipas Shpenglerit, janë tetë kultura që e përbëjnë indin konstitutiv të historisë. Ato janë organizma të cilët kanë lindur, e kanë përjetuar fëmijërinë, rininë, pjekurinë, pleqërinë dhe vdekjen e vet.

Sipas Shpenglerit, ekzistojnë tetë qytetërime kryesore: babilonas, egjiptian, kinez, indian, meksikan, klasik, arab, perëndimor ose europiano-amerikan. Kultura të para janë kultura egjiptiane dhe ajo babilonase. Në të vërtetë, këto dy kultura paraqesin fillimin e historisë njerëzore, në kuptimin e vërtetë të fjalës. Kanë lindur në zona të vogla të Nilit dhe të Eufratit, rreth 3000 vjet para erës së re. Pas kësaj, 1500 vjet para erës sonë, lindin edhe tri kultura. E para prej tyre është kultura indiane në Penxhabin e poshtëm. Pastaj, 1400 vjet para erës sonë ka lindur kultura kineze, ndërsa kultura antike apo apolonike ka lindur 1100 vjet para erës së re. Edhe një si këto sisteme makro-historike ka lindur në Meksikë. Dy kulturat e tjera që kanë ekzistuar gjatë historisë janë kultura arabe ose magjike dhe kultura faustiane. Kultura arabe lind pas paraqitjes së islamit dhe shtrirjes së tij në territore të tjera. Në vargun e këtyre sistemeve makro-historike, e fundit është kultura faustiane.

*   *   *

Me të madhe shkroi gjatë Luftës së Parë Botërore si dhe në periudhën ndërmjet dy luftërave, duke mbështetur me këtë rast hegjemoninë gjermane në Evropë. Në vitin 1919 doli libri „Prusianizmi dhe socializmi“ (Preußentum und Sozialismus) në të cilin mbronte versionin nacionalist, organik të socializmit dhe të autoritarizmit. Në këtë vepër, Shpengleri i kundërvihet marksizmit dhe liberalizmit. Kundërshtar i marksizmit, duke iu referuar me të drejtë apo pa të drejtë, Gëtes (Goethe) dhe Niçes (Nietzsche) si modele të tij, me morfologjinë e vet pesimiste dhe të zymtë të historisë, Shpengleri, ua çeli rrugën disa teoricienëve dhe praktikuesve të cilët nga doktrina apo nga mësimi i tij do t’i shfrytëzojnë elementet racore dhe nacionale dhe do të shpallin vdekjen e strukturës mendore dhe historike euro-perëndimore dhe amerikane, gjë të cilën duhet ta kompensojë dhe ta rilindë kultura gjermane. 

Nacional-socialistët, në bazë të disa tezave të vulgarizuara dhe të simplifikuara apo të thjeshtësuara të Shpenglerit, e konsideronin veten mbartës të kësaj kulture të re e cila duhet të ndërtohet mbi gërmadhat e Evropës së vjetër, dekadente.

Rëndësinë e Niçes, Spengler do ta sqarojë në ligjëratën e vet “Niçe dhe shekulli i tij”. 

*   *   *

Kur e filloi punën në vëllimin e parë të “Rënies së Perëndimit”, në fillim kishte ndërmend të fokusohet te Gjermania dhe te Evropa, por Kriza e Agadirit e goditi rëndë, ndaj e zgjeroi vëllimin e studimit të vet. Për titullin e veprës së vet, Shpengleri u frymëzua nga punimi i Oto Shik (Otto Schick) “Rënia e antikës”. Librin e përfundoi në vitin 1914, por për shkak të shpërthimit të luftës botërore, botimi u shty. Për shkak të problemeve me zemrën, ai nuk u ftua në shërbim ushtarak. 

“Rënia e Perëndimit” është titulli i veprës së politologut gjerman Osvald Shpengler. Përbëhet prej dy vëllimeve. Vëllimi i parë u botua në vitin 1918, ndërsa i dyti – më 1923. Në vitin 1922 u botua vëllimi i parë i rishikuar. Duke qenë se në Luftën e Parë Botërore Gjermania u mund, u poshtërua dhe u varfërua, populli gjerman e përshëndeti këtë vepër në të cilën Shpengleri për Evropën shkruante: “Ti je duke dhënë shpirt. I shoh te ti të gjitha shenjat e shkatërrimit. Mund të jap prova se pasuria e madhe e jotja dhe varfëria e madhe e jotja, kapitalizmi yt dhe socializmi yt, luftërat tua dhe revolucionet tua, ateizmi yt, pesimizmi yt dhe cinizmi yt, amoraliteti yt, martesat tua të shkatërruara dhe kontrolli yt i lindjeve, e thithin prej teje edhe pikën e fundit të gjakut nga poshtë dhe të vrasin nga lartë, të vrasin në tru dhe do të të shfarosin – mund të të jap prova se te ti vërehen të gjitha shenjat e vendeve të vdekura të kohëve të lashta – të Aleksandrisë, të Greqisë dhe të Romës neurotike”.

Në verë të viti 1918 doli nga shtypi „Rënia e Perëndimit“. Vepra mbulon historinë e botës. Ai doli me një teori të re, sipas së cilës kohëzgjatja e qytetërimeve është e kufizuar dhe në fund ato shkatërrohen. Libri korri sukses të madh. Nënçmimi kombëtar i shkaktuar me Traktatin e Versajës (1919) dhe depresioni ekonomik i vitit 1923 e këndej, i shoqëruar me hiperinflacion, dukej sikur shkonin në dobi të tezës së Shpenglerit. Libri sikur i ngushëlloi gjermanët ngase e racionalizoi rënien e tyre, duke e shpjeguar rënien si pjesë të proceseve të mëdha historike botërore. Libri korri sukses të madh edhe jashtë Gjermanisë, ndërsa në vitin 1919 u përkthye eshe në disa gjuhë të tjera. Shpengleri e refuzoi ofertën për t’u bërë profesor i filozofisë në Universitetin e Getingenit, me arsyetimin se i dihet kohë që t’i përkushtohet shkrimit.

“Rënia e Perëndimit – projekt për morfologjinë e historisë së botës” (Der Untergang des Abendiandes – Umrisse einer Morphologie der Weltgeschichte, 1918-1922) e paraqet morfologjinë e historisë, d.m.th. doktrinën për format e ndryshme themelore, për ndryshimet dhe për ndërlidhjet e ngjarjeve historike. Libri përmban një numër tejet të madh të dhënash kulturore-historike dhe konstatimesh lucide.

Vepra kapitale e Shpenglerit bën pjesë ndër librat më të rëndësishëm të shekullit XX. Vepra ka frymëzuar një numër të madh analizash, studimesh dhe veprash artistike. Midis tyre shquhet piktura “Rënia e Perëndimit” e bashkëkombësit të Shpenglerit, piktorit dhe skulptorit gjerman, Anselm Kiefer (1945-).  

 Për librin flitej me të madhe, madje edhe prej atyre që s’e kishin lexuar. Sipas historianëve, autori duke qenë i paushtruar, ka bërë punë amatore me një qasje joshkencore. Prozatori gjerman, laureat i çmimit “Nobel” (1929), Tomas Man (Thomas Mann, 1875-1955), leximin e librit të Shpenglerit e krahasoi me leximin e filozofit gjerman, Shopenhauerit (Arthur Schopenhauer, 1788-1860). Në Akademi ndërkaq, mendimet ishin të ndara. Sociologu dhe filozofi gjerman Maks Veber (Max Weber, 1864-1920) e përshkroi Shpenglerin si një “diletant gjenial dhe tejet të arsimuar”, ndërsa filozofi anglez me prejardhje austriake Karl Poper (Karl Popper, 1902-1994), tezën e Shpenglerit e përshkroi si “të pakuptimtë”. Historiani i madh gjerman i antikës Eduard Majer (Edward Meyer, 1855-1930) kishte mendim të lartë për Shpenglerin, edhe pse lidhur me punën e tij kishte vërejtje të caktuara. 

Intuitizmi dhe misticizmi i Shpenglerit ishin shënjestër e lehtë e kritikës, sidomos për pozitivistët dhe për neokantistët të cilët te historia nuk shihnin kurrfarë rëndësie të madhe. Për kritikun dhe estetin anglo-gjerman, Kontin Hari Kesler (Harry Kessler, 1868-1937) Shpengleri ishte një autor joorigjinal dhe i parëndësishëm. Nuk pajtohej sidomos lidhur me mendimin e tij për Niçen (Nietzsche). Por, filozofi austriak-britanik Ludvig Vitenshtajn (Ludwig Vittgenstein, 1889-1951) pajtohej me pesimizmin kulturor të Shpenglerit. Sidoqoftë, studimi i Shpenglerit u bë bazë e rëndësishme e teorisë së ciklit social. 

*   *   *

Studimi i Shpenglerit korri sukses në radhët e intelektualëve të mbarë botës, për arsye se parashikonte rënien e qytetërimit evropian dhe amerikan pas “epokës së dhunshme të cezarizmit”, duke theksuar analogji të hollësishme me qytetërimet e tjera. Zgjoi në Evropë pesimizmin e periudhës midis dy luftërave botërore. Filozofi gjerman, një prej përfaqësuesve më të njohur të shkollës neokantiane, Ernest Kasirer (Ernst Cassirer, 1874-1945) thotë se në fund të Luftës së Parë Botërore, vetë titulli i studimit të Shpenglerit mjaftonte për të zgjuar imagjinatën: “Në këtë moment, shumica prej nesh e kuptojnë se në shtetin tonë me një qytetërim perëndimor tejet të çmuar, ka diçka të kalbur”. 

*   *   *

Këtë frymë letargjike, studimi i Shpenglerit e shprehte në mënyrë të ashpër dhe me mendjehollësi. Kritiku letrar kanadez dhe teoricieni i letërsisë, një prej më me ndikim i shekullit XX, autor i veprës “Anatomia e kritikës” (Anatomy of  Criticism, 1957) Nortrop Fraj (Herman Northrop Frye, 1912-1991) thotë: “Çdo element i tezës së Shpenglerit është hedhur poshtë të paktën nja dhjetë herë; megjithëkëtë vepra e tij është një prej poezive romantike më të mëdha botërore. Sot, idetë kryesore të studimit të tij janë pjesë e strukturës sonë mentale, sikur elektronet apo dinozaurët dhe në këtë pikëpamje të gjithë jemi Shpengleristë”. 

*   *   *

 Parashikimet pesimiste të Shpenglerit për rënien e pashmangshme të Perëndimit, e kanë frymëzuar punën e intelektualëve të botës së tretë, duke filluar nga Kina, Koreja e Veriut  etj. të cilët mezi presin të shohin rënien e imperializmit perëndimor. 

Por, në Britani dhe në Amerikë, pesimizmit të Shpenglerit iu kthye me optimizëm historiani anglez dhe filozofi i historisë Arnold Tojnbi (Arnold Joseph Toynbee, 1889-1975). 

Në bazë të njohjeve të gjera historike dhe praktike-politike si dhe arritjeve shkencore antropologjike dhe etnologjike, Tojnbi (Toynbee) synon të zbulojë forcën lëvizëse të zhvillimit historik. Rrjedhën e historisë vazhdimisht e përshkon ritmi i statikës dhe i dinamikës dhe shfaqet si lëvizje – ndërprerje e shkurtër – lëvizje. Elementi lëvizës që e determinon lindjen e qytetërimit, nuk është faktori biologjik, as mjedisi gjeografik, siç thuhet në disa teori raciste. Qytetërimet, si përgjigje ndaj një sfide të caktuar, nuk janë pasojë e kushteve materiale; në të vërtetë ato janë akt i vullnetit. Vetëm konflikti, d.m.th. raporti midis provokimeve, thirrjeve dhe përgjigjeve ndaj këtij akti loja alternative ndërmjet nxitjes dhe reaksionit, është forca krijuese që e krijon formën e qytetërimit. Me këtë rast, kushtet jetësore të rënda gjithmonë ndikojnë fuqishëm në krijimin e qytetërimit dhe të kulturës. Sa më të mëdha të jenë vështirësitë, aq më e fuqishme është nxitja (stimulusi) Prandaj, racat dhe klasat e shtypura gjithmonë kanë aftësi më të madhe për të qëndruar para mundësive të reja të hapura. 

Tojnbi (Toynbee) dallon 21 qytetërime, të cilëve ua shton edhe 3 qytetërime “të shterpëzuara” dhe 5 qytetërime “të palëvizshme”. Edhe pse thotë se komponenti perëndimor do të hidhet në vend modest, megjithëkëtë konsideron se e ardhmja e Perëndimit ende nuk është mbyllur. Tojnbi thotë: “Le të më falë zoti Shpengler, por mendoj se nuk ka arsye që një mori sfiduesish motivues të mos nxitë një varg përgjigjesh triumfuese ad infinitum”. 

Është autor i librit “Studim mbi historinë” (A Study of History, vëll. I-III 1934, vëll. IV-VI 1939) me theks më të madh mbi religjionin. 

*   *   *

Me rastin e botimit të vëllimit të dytë të “Rënies së Perëndimit” (1922), revista Time pasqyroi ndikimin dhe kundërthëniet që kanë shkaktuar idetë e Shpenglerit në vitet ’20 të shekullit XX. “Kur para ca vitesh doli në Gjermani vëllimi i parë i “Rënies së Perëndimit”, sakaq u shitën mijëra kopje të veprës. Diskursi evropian i kultivuar shpejt u ngi me Shpenglerin, ndërsa shpenglerizmi kaloi nëpër penat e nxënësve të panumërt. Ta lexosh Shpenglerin – me admirim apo me rebelim – ishte imperativ. Vazhdoi të jetë kështu edhe një kohë të gjatë.

Në vëllimin e dytë të botuar në vitin 1922, Shpengleri pohon se socializmi gjerman dallohej nga marksizmi dhe ka qenë në të vërtetë kompatibil me konservatorizmin tradicional gjerman. Në vitin 1924, pas kthesës ekonomiko-shoqërore dhe inflacionit, Shpengleri hyri në politikë dhe tentoi ta sillte në pushtet gjeneralin Rajsfer, si lider i vendit. Qëllimi i tij dështoi, ndërsa Shpengleri u tregua joefektiv në lëmin e politikës praktike.  

Në vitin 1931 botoi veprën “Njeriu dhe teknika” (Man and Technics). Në këtë libër autori paralajmëron për rrezikun që mund t’i kanoset kulturës nga teknologjia dhe industrializimi. Ai vuri në dukje posaçërisht tendencën e përhapjes së teknologjisë perëndimore  te “racat armiqësore me ngjarë” të cilat më pas do të mundë t’i shfrytëzonin armët kundër Perëndimit. Për shkak të qëndrimit kundër industrializimit, libri nuk u prit mirë. Libri përmban deklaratën e njohur të Shpenglerit “Optimizmi është ligështi”. 

Në vitin 1932 Shpengleri votoi për Adolf Hitlerin (1889-1945) dhe jo për feldmareshalin e shtetarin, Paul von Hindenburg (1847-1934). Megjithëkëtë, Fyrerin e konsideronte vulgar. Në vitin 1933 u takua me Adolf Hitlerin. I impresionuar nga ky takim, deklaroi: “Gjermanisë nuk i duhet tenor heroik, por hero i vërtetë”. Shpengleri publikisht ra në konflikt me njërin prej intelektualëve nazistë më me ndikim, të dënuar me varje, Alfred Rozenberg (Alfred Rosenberg, 1893- Nyrnberg, 6.10.1946) ndërsa pesimizmi i tij dhe vërejtjet në kurriz të Hitlerit, rezultuan me izolimin e tij. Shpengleri vazhdimisht i refuzoi ofertat e Jozef Gebelsit (Joseph Goebbels, 1897-1945) për të mbajtur fjalime publike. Megjithëkëtë, gjatë vitit, Shpengleri u bë anëtar i Akademisë Gjermane. 

Në vitin 1934 doli nga shtypi libri i Shpenglerit “Ora e vendimit”. U bë bestseller. Libri përmbante kritika ndaj nacional-socializmit. Nazistët e ndaluan librin. Në anën tjetër, kritikën e liberalizmit nga Shpengleri, nazistët e përshëndetën, por Shpengleri nuk u pajtua me ideologjinë biologjike të tyre dhe me antisemitizmin e tyre. Derisa misticizmi racor luante rol kyç në pikëpamjen e Shpenglerit mbi botën, ai gjithmonë ka qenë kritik i hapur i teorive pseudoshkencore racore të përhapura në kohën e tij prej nazistëve dhe prej shumë të tjerëve dhe nuk ishte i prirë t’i ndryshonte pikëpamjet e veta lidhur me ngritjen e Hitlerit në pushtet. 

Libri paralajmëronte po ashtu edhe për luftën e ardhshme botërore, d.m.th. për Luftën II Botërore, në të cilën qytetërimi perëndimor “rrezikon të shkatërrohet”. 

Magazina “Tajm” (Time) vlerësoi se me veprën “Ora e vendimit”, Shpengleri fitoi popullaritet ndërkombëtar si polemizues. Ua porositi librin “lexuesve të cilët kënaqen në shkrimin energjik”, të cilëve do t’u bëhet mirë të kruhen gabimisht prej aforizmave të ashpra të tij dhe prej parashikimeve pesimiste të tij.

Në punimet private të tij, antisemitizmin nazist Shpengleri e dënoi edhe më ashpër. Ai shkruan: “Sa xhelozi të madhe për aftësitë e të tjerëve, përballë paaftësive vetanake, fsheh në vete antisemitizmi!” Me fjalë të tjera, antisemiti i urren hebrenjtë ngase nuk e ka zotësinë e tyre. 

*   *   *

Vitet e fundit, Shpengleri i kaloi në Munih (München) duke dëgjuar kompozitorin dhe pianistin gjerman, Betovenin (Ludwig van Beethoven, 1770-1827), duke lexuar komediografin francez, Molierin (emri i vërtetë Jean-Baptiste Poquelin, 1622-1673) dhe dramaturgun e poetin anglez, Shekspirin (William Shakespeare, 1564-1616), duke blerë mijëra libra dhe duke grumbulluar armë të vjetra turke, persiane dhe hinduiste. Herë-here shëtiste në malet Harc dhe në Itali. Në pranverë të viti 1936, pak para vdekjes, në letrën dërguar rajhslajterit Hans Frank (Hans Michael Franck, 1900 – 16.10.1946), Shpengleri pothuajse në mënyrë profetike ka konstatuar se “brenda dhjetë viteve, Rajhu gjerman mbase s’ka për të ekzistuar”. Shpengleri vdiq Munih, në moshën 56-vjeçare, më 8 maj 1936, nga infarkti në zemër. Pas nëntë vjetëve, Rajhu i Tretë ra, pikërisht kur e kishte parashikuar Shpengleri, dhjetë më parë.   

Shënim: Gjatë luftës, Hans Franku ishte guvernator i territoreve të pushtuara të Polonisë. Shumë hebrenj të Polonisë i dërgoi në kampet e përqendrimit. Në procesin e Nyrnbergut u dënua me vdekje për krime lufte dhe për krime kundër njerëzimit.

*   *   *

Ndikimi i Shpenglerit ndër intelektualë – Në vitin 1938 Malkolm Kauli i pyeti intelektualët më të njohur të Amerikës se cili nga librat jofiksionalë u kishte lënë mbresa më të thella, Shpengleri ishte renditur në vendin e pestë, menjëherë pas Torsten Veblenit, Çarls Birdit, Xhon Djuit dhe Sigmund Frojdit. Ishte renditur po aty ku edhe filozofi dhe matematikani anglez, profesor i filozofisë në Harvard, Alfred North Vajthed (Alfred North Whitehead, 1861-1947) por para Leninit (Vladimir Iliç Lenin, 1870-1924).

Shumë gjermanë dhe austriakë ishin të frymëzuar nga puna e Shpenglerit, duke përfshirë edhe piktorin austriak Oskar Kokoshka (Kokoschka), dirigjentin dhe kompozitorin gjerman, Vilhelm Furtvangler (Wilhelm Furtwängler) dhe regjisorin austriak-gjerman-amerikan, Fric Lang (Fritz Lang). Midis tjerëve, Shpengleri ushtroi ndikim edhe mbi dy gjigantët e filozofisë evropiane, gjermanit Martin Hajdeger (Heidegger) dhe austriakut Ludvig Vitenshtajn (Wittgenstein). 

Shpengleri ushtroi ndikim edhe mbi autorët britanikë, si prozatori anglez Herbert Xhorxh Uells (Herbert George Wells) si dhe mbi prozatorin Malkolm Louri (Malcolm Lowry). 

Prej autorëve amerikanë të cilët kanë qenë nën ndikimin e Shpenglerit janë prozatori amerikan Ernest Heminguei (Ernest Hemingway), prozatorja amerikane Vila Kater (Willa Cather, 1873-1947), shkrimtari amerikan, Henri Miler (Henry Valentine Miller, 1891-1980) dhe Frensis Skot Ficxherald (Francis Scott Fitzgerald, 1896-1940) i cili njëherë e quajti veten „Shpenglerist amerikan“. 

“Rënia e Perëndimit” la gjurmë të mëdha te përfaqësuesit e brezit të humbur* (Lost Generation). Vizioni i Shpenglerit për natyrën ciklike të qytetërimit dhe për bashkëkohësinë e fundit të ciklit evropian të qytetërimit perëndimor, e shtyri shkrimtarin amerikan Uilliam Sjuard Bërouz (William Seward Burroughs, 1914-1997), shkrimtarin amerikan Xhek Keruak (Jack Kerouac) dhe poetin amerikan Alen Ginsberg (Allen Ginsberg) të gjurmojnë për të gjetur farën e ciklit të ardhshëm në bashkësitë, pjesë e të cilave kane qenë ata vetë.

Për dallim nga kjo pjesë e botës, intelektualët dhe shkrimtarët e Amerikës Latine i tërhiqte posaçërisht argumenti i Shpenglerit që nënkuptonte se Evropa ka qenë në rënie terminale. Ka tregues që dëshmojnë se interesimi për Shpernglerin përsëri është ndezur.        

 Pesimizmi i Shpenglerit nuk kaloi pa ndëshkim. Në botomin e gazetës së ilustruar të Londrës të datës 10 korrik 1920, shkrimtari dhe filozofi anglez G. K. Çesterton (Gilbert Keith Chesterton) zhvilloi një polemikë me pesimistët – pa e përmendur Shpenglerin me emër – dhe me kritikët optimistë të tyre, duke pohuar se asnjëra palë nuk e ka marrë parasysh lirinë njerëzore të zgjedhjes: „Pesimistët besojnë se kozmosi është orë që lëviz dhe që nuk mund të ndalet; progresistët besojnë se ai është orë që e kurdisin vetë ata. Por unë besoj se bota është ajo që vetë ne kemi zgjedhur të bëjmë prej saj; edhe vetë ne jemi ata që kemi zgjedhur të bëjmë prej vetes; rilindja jonë apo rënia jonë do të dëshmojnë me trumbetë për lirinë tonë“. Me fjalë të tjera, si duket bota sot apo si do të duket në të ardhmen, kjo varet nga vetë njeriu, nga vetë njerëzit.

  Shënime për autorët  

Bërouz, Uilliam Sjuard (William Seward Burroughs, 1914-1997) shkrimtar amerikan; diplomoi në Harvard; figurë e rëndësishme e bit gjeneratës*; u bë i varur nga morfiumi;      

Bird, Çarls – studiues amerikan;

Çesterton, G. K. (Gilbert Keith Chesterton) shkrimtar anglez, filozof, teolog laik, kritik letrar dhe kritik arti;  

Djui, Xhon (John Dewey, 1859-1952) filozof amerikan, psikolog dhe reformues arsimor; paraardhës i filozofisë së pragmatizmit;

Ficxherald, Frensis Skot (Francis Scott Fitzgerald, 1896-1940) prozator amerikan; hyri në historinë e letërsisë si përfaqësues i „epokës së jazz-it“, që pasqyronte shpirtin e të rinjve të viteve ’20 të shekullit XX.

Frojd, Zigmund (Sigmund Freud, 1856-1939) psikolog dhe psikiatër austriak, me prejardhje hebraike; themelues i psikanalizës; 

Furtvangler, Vilhelm (Wilhelm Furtwängler, 1886-1954) dirigjent dhe kompozitor gjerman;

Gëte, Johan Volfgang (Johann Wolfgang Goethe, 1749-1832) shkrimtar gjerman;  

Ginsberg, Alen (Allen Ginsberg, 1926-1997) poet amerikan;

Hajdeger, Martin (Martin Heidegger, 1889-1976) filozof gjerman; kur Edmund Huserli (Husserl) për shkak të prejardhjes hebraike u dëbua nga universiteti, vendin e tij e zuri Hajdegeri;  

Hanke, Herbert (1915-1996) prozator dhe poet amerikan;

Heminguei, Ernest (Ernest Hemingway, 1899-1961) prozator amerikan; laureat i çmimit „Nobel“ (1954); përfundoi me vetëvrasje, me pushkën e gjahut; 

Herakliti (sipas Apolodorit, Efes, 544 – rreth 480 para K.) filozof antik grek; ishte kundërshtar i demokracisë. Pas fitores së demokracisë në qytetin e tij të lindjes, Efes, refuzoi të merrte pjesë në jetën shtetërore. Nga vepra e tij “Mbi natyrën” janë ruajtur rreth 130 fragmente autentike. Shprehja e njohur “Çdo gjë rrjedh”(Panta rei) shpreh njërin prej mendimeve kryesore të Heraklitit, sipas të cilit i gjithë realiteti ndodhet në ndryshime të vazhdueshme. 

Huserl, Edmund (Edmund Husserl, 1859-1938) filozof gjerman me prejardhje hebraike;

Kasidi, Nil (Neal Leon Cassady, 1926-1968) poet amerikan;

Kater, Vila (Willa Cather, 1873-1947) prozatore amerikane;

Kauli, Malkolm (Malcolm Cowley, 1898-1989) shkrimtar, poet, kritik letrar amerikan;

Keruak, Xhek (Jack Kerouac, 1922-1969) shkrimtar amerikan;

Kiefer, Anselm (1945-) piktor dhe skulptor gjerman;    

Kokoshka, Oskar (Oskar Kokoschka, 1886-1980) piktor, poet, dramaturg austriak; 

Korso, Gregori (Gregory Nunzio Corso, 1930-2001) poet amerikan;

Kriza e Agadirit – Kriza e dytë e Marokut, e njohur edhe si Kriza e Agadirit, ishte një krizë ndërkombëtare që shpërtheu kur luftanija gjermane SMS Panther u ankorua në portin Agadir të Marokut, më 1 korrik 1911;

Lang, Fric (Fritz Lang1890-1976) regjisor austriak-gjerman-amerikan;

Lenin (Vladimir Iliç Lenin, 1870-1924) filozof, ekonomist dhe punëtor shoqëror – rus;

Louri, Malkolm (Malcolm Lowry, 1909-1957) prozator anglez;

Miler, Henri (Henry Valentine Miller, 1891-1980) shkrimtar amerikan;  

Niçe, Fridrih (Friedrich Nietzesche, 1844-1900) filozof dhe poet gjerman;

Shik, Oto (Otto Schick) studiues gjerman;

Uells, Herbert Xhorxh (Herbert George Wells, 1866-1946) prozator anglez; 

Vajthed, Alfred North (Alfred North Whitehead, 1861-1947) filozof dhe matematikan anglez, profesor i filozofisë në Harvard; 

Veblen, Thorshtajn (Thorstein Veblen, 1857-1929) ekonomist dhe sociolog norvegjez-amerikan;

Vitenshtajn, Ludvig (Ludwig Wittgenstein, 1889-1951) filozof austriak.

*   *   *

Shënim: “Brezi i humbur” (Lost Generation) është shprehje që në kuptim të gjerë nënkupton personat e moshës së njëjtë apo të afërt në një shtet të caktuar ose në botë, të cilët në fëmijërinë e tyre, në rini apo në moshën më të mirë, janë goditur nga lufta, nga fatkeqësia e natyrës apo nga kriza ekonomike. Pjesëtarët e brezit të humbur kanë lënguar nga sëmundjet, kanë qenë të gjymtuar, janë ballafaquar me varfëri, kanë pësuar trauma psikologjike, kanë vdekur të rinj. Për dallim nga gjyshërit e tyre apo nga pasardhësit e tyre, brezi i humbur nuk ka mundur ta realizojë potencialin e vet të plotë. Në kuptim të ngushtë, në radhë të parë në Evropë apo në botën perëndimore, me këtë shprehje nënkuptohen brezat e meshkujve të viteve 1880-1900 e këndej, të cilët kanë qenë të aftë që si vullnetarë apo si rekrutë, të marrin pjesë në Luftën e Parë Botërore. Brezi i humbur është ballafaquar me një shkallë të lartë vdekshmërie, me plagosje apo me trauma psikologjike. Shprehjen e popullarizoi Ernest Heminguei (Hemingway) në romanin e tij “Dielli lind përsëri” (The Sun Also Rises, 1926). Në një kuptim edhe më të ngushtë shprehja brezi i humbur përdoret për shkrimtarët amerikanë, të cilët, sikur Heminguei, në vitet ’20 të shekullit XX jetonin dhe punonin në Paris.

*   *   *

Shënim: Shprehjen brezi bit (Beat Generation) e krijoi në vitin 1948 shkrimtari amerikan Xhek Keruak (Jack Kerouac). Ka të bëjë me një grup autorësh të cilët me veprat e veta i kanë dhënë formë kulturës amerikane në vitet pas Luftës së Dytë Botërore. Pjesa më e madhe e krijimtarisë së kësaj lëvizjeje jokonformiste ilegale të të rinjve u botua dhe u popullarizua gjatë viteve ’50 të shekullit XX. Brezi i bitistëve edhe sot ka ndikim të fuqishëm në San Francisko. Bërthamën e grupit e përbënin shkrimtari amerikan Xhek Keruak (Jack Kerouac), poeti amerikan Alen Ginsberg, prozatori dhe poeti amerikan Nil Kasidi (Neal Leon Cassady), poeti amerikan Gregori Korso (Gregory Nunzio Corso), prozatori dhe poeti amerikan Herbert Hanke dhe shkrimtari amerikan Uilliam S. Bërouz (William Seward Burroughs). Më vonë grupit iu bashkëngjitën edhe krijues të tjerë.   

*   *   *

Veprat: “Rënia e Perëndimit – projekt për morfologjinë e historisë së botës” (Der Untergang des Abendiandes – Umrisse einer Morphologie der Weltgeschichte, 1918-1922); “Prusianizmi dhe socializmi” (Preußentum und Sozialismus, 1919); “Njeriu dhe teknika” (Man and Technics, 1931); bestselleri “Ora e vendimit” (Jahre der Entscbeidung, 1933); “Urfragen” (posthum, 1965). 

Xhelal Zejneli

Filed Under: Analiza Tagged With: Xhelal Zejneli

SAMUEL HUNTINGTON DHE “PËRPLASJA E QYTETËRIMEVE” 

April 12, 2022 by s p

Xhelal Zejneli/

Semjuel Filip Hantington (Samuel Phillips Huntington) është studiues i shkencave politike, këshilltar dhe akademik amerikan. Lindi në Nju-Jork më 18 prill 1927. Vdiq në Martha’s Vineyard, Massachusetts, më 24 dhjetor 2008. I afërt me Partinë Demokratike. Në vitin 1946 studioi në Universitetin Jejll (Yale University), në vitin 1948 në Universitetin e Çikagos, ndërsa në vitin 1951 në Universitetin e Harvardit. 58 vjet profesor në Harvrad University ku ishte edhe drejtor i Qendrës për Marrëdhënie Ndërkombëtare. Profesor edhe në Universitetin Albert J. Weatherhead III. I martuar me Nancy Arkelyan (1927-). Kishin dy fëmijë: Timothy Mayo Huntington dhe Nicholas Phillips Huntington. Hantingtonin e kanë quajtur Osvald Shpengleri (Oswald Spengler) i Amerikës.     

*   *   *

Përplasja e qytetërimeve është teori sipas së cilës identiteti qytetërues do të jetë shkaku kryesor i ndarjeve në botë, pas luftës së ftoftë. Këtë teori e popullarizoi politologu amerikan Semjuel Filip Hantington (Samuel Phillips Huntington) në artikullin e tij “Përplasja e qytetërimeve?” Ky artikull ishte një kritikë tipike e tezës së popullarizuar të politologut, ekonomistit politik dhe shkrimtarit amerikan me prejardhje japoneze Frensis Fukujama (Yoshihiro Francis Fukuyama, Chikago, Illinois, 1952-) mbi fundin e historisë. 

Në vitin 1996, këtë artikull Hantingtoni e zgjeroi në libër me titullin “Përplasja e qytetërimeve dhe rirregullimi i rendit botëror” (The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order). Libri u shndërrua në vepër kundërthënëse.  

*   *   *

Fukujama është dijetar i shkencave politike. Autor i librit “Fundi i historisë dhe njeriu i fundit” (The End of History and the Last Man) të publikuar në vitin 1992. Është libër i filozofisë politike. Fukujama argumenton se me ngritjen e demokracisë liberale perëndimore – që ndodhi pas Luftës së Ftohtë (1945-1991) dhe pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik (1991) – njerëzimi arriti “jo vetëm … kalimin e një periudhe të caktuar të historisë së pasluftës, por edhe fundin e fistorisë si të tillë, përkatësisht pikën e fundit të evolucionit ideologjik të njerëzimit dhe universalizmin e demokracisë liberale perëndimore si formë përfundimtare e qeverisjes njerëzore”. Ky libër është zgjerim i esesë së tij “Fundi i historisë?” të botuar në verë të viti 1989, një muaj para rënies së Murit të Berlinit. Për këtë libër, Fukujama është bazuar në filozofinë dhe në ideologjinë e Hegelit dhe të Marksit, të cilët, historinë njrëzore e përkufizojnë si një progresion linear, prej një epoke socio-ekonomike, në tjetrën.

*   *   *

Sipas Hatingtonit, bota është e ndarë në disa qytetërime kryesore: bota perëndimore; Amerika Latine; bota ortodokse; bota lindore e cila si tërësi të veçanta i përmban: vendet budiste të Azisë Lindore dhe Juglindore; sfera kineze (konosfera), përkatësisht shtetet nën ndikimin kulturor kinez; sfera indiane (indosfera), përkatësisht shtetet nën ndikimin kulturor të Indisë; Japonia si qytetërim specifik; bota islamike; qytetërimet e Afrikës nënsahariane. 

Në ndarjen e vet, Hatingtoni i ka përfshirë edhe të ashtuquajturat vende “të vetmuara” të cilat me specifika të ndryshme kulturore dhe specifika të tjera shquhen në rrethinën e vet. Të tilla janë Izraeli në Lindje të Afërt dhe Etiopia krishtere në Afrikë. Këtu bëjnë pjesë edhe “vendet e ndara”, pjesë të të cilave u përkasin qytetërimeve të ndryshme. E tillë është Ukraina një pjesë e së cilës i takon botës perëndimore, ndërsa një pjesë tjetër – botës ortodokse. 

Si vatër kryesore e përplasjes, Hantingtoni i ka konsideruar të ashtuquajturat “vende ndarëse”, përkatësisht rajonet në të cilat qytetërime të veçanta janë në kontakt me njëri-tjetrin. Me këtë rast, Hantingtoni thekson në veçanti se konfliktet e tilla me qytetërimet e tjera janë më të ashpra në skajet e botës islamike. Konsideronte se me kalimin e kohës, konfliktet e tilla do të shkallëzohen në konflikte ndërmjet “vendeve kyçe” të atyre botëve apo qytetërimeve. 

Në vitet ‘90 e këndej të shekullit XX, teza mbi përplasjen e qytetërimeve kishte një numër të caktuar ithtarësh. Në publikun e gjerë, të paktën në botën perëndimore, u bë aktuale vetëm pas sulmit të 11 shatorit dhe luftërave të mëdha që pasuan pas kësaj. 

Tezën e Hantingtonit e kritikojnë ashpër kryesisht nga radhët e entuziastëve multikulturorë, të cilët e konsiderojnë të papërputhshëm me idealet e multikulturalizmit. 

“Përplasja e qytetërimeve” – ishte teza me të cilën Semjuel Hantington (Huntington) para 15 vjetëve gjoja ka pasur çelësin e sqarimit të gjendjes në botë. Në fillim, pas titullit në origjinalin në gjuhën angleze ndodhej pikëpyetja “The Clash of Civilizations?”. Bëhej fjalë për artikullin që e botoi ky politolog amerikan në verë të vitit 1993 në revistën Foreign Affairs. Me këtë, sa çel e mbyll sytë, u bë i njohur për mbarë publikun botëror. Dukej sikur ky profesor i Universitetit të Harvardit vërtet e kishte gjetur çelësin e sqarimit të rendit botëror. 

Hantingtoni pohon se në shekullin XXI, “përplasja e qytetërimeve” do t’i evitojë konfliktet e vjetra ndërmjet shteteve. Derisa kolegu i tij Frensis Fukujama (Francis Fukuyama) mbron tezën “e fundit të historisë” dhe fitoren e ekonomisë së tregut dhe të liberalizmit pa gjakderdhje, në anën tjetër Hantingtoni (Huntington) ngjarjet në botë i sheh në konflikte, në beteja dhe në luftëra. 

Sipas Hantingtonit, në të ardhmen, në arenën globale do të përplasen shtatë apo tetë qytetërime – qytetërimi perëndimor, konfuçianist, japonez, islamik, hinduist, sllavo-ortodoks, latino-amerikan dhe mbase një qytetërim afrikan. 

Me tezën e vet, Hantingtoni e ndan botën në “qytetërime kryesore”. Vendet me shumicë joortodokse, zakonisht përjashtohen. Për shembull Azerbajxhani mysliman dhe Shqipëria myslimane dhe pjesa më e madhe e Azisë Qendrore, si dhe rajonet me shumicë myslimane në Ballkan, në Kaukaz dhe rajonet qendrore të Rusisë si Tataristani dhe Bashkortostani.     

Rreziku për konflikte është më i madh atje ku ndërthuren dallimet në forcë dhe në kulturë – pohonte Hantingtoni. Argument i tij është: Qytetërimet e sipërthëna në mënyrë radikale janë të ndarë nja njëri-tjetri për nga gjuha, historia dhe religjioni. Ata assesi s’e durojnë dot njëri-tjetrin dhe përveç kësaj janë armiq të Amerikës, sipas motos “të tjerët, kundër Perëndimit” (the rest against the West).   

Jehona e tezës së Hantingtonit ishte e madhe, por e ndarë. Kishte shumë që e ngrënin lartë si një vizionarë, si një Osvald Shpengler* (Oswald Spengler, 1880-1936) i Amerikës. Të tjerët ndërkaq, shohin te Hantingtoni nxitësin ideologjik i cili me teorinë e vet kulturore të pabazuar, gdhend në gur kërkesën amerikane për të sunduar botën. Nga kritikat, Hantingtoni nuk u shqetësua fare. Prej disa tezave krijoi një libër prej 600 faqesh, të përkthyer në mbi 40 gjuhë të huaja apo në dhjetëra gjuhë të botës. “Përplasja e qytetërimeve” në gjermanisht është përkthyer me titullin “Kampf der Kulturen”‘ (Lufta e kulturave).

Vepra nuk mbeti pa efekt. Pas çdo sulmi islamik, posaçërisht pas sulmeve në Nju-Jork, publiku gjithmonë nga e para shtronte pyetjen: A nuk kishte të drejtë Hantingtoni dhe a nuk fillon vërtet tani “përplasja e qytetërimeve”. Ishte e pazakonshme sesi vetë autori, pas sulmeve në Nju-Jork, nuk dëshironte të flasë më për dilemat fillestare të veta. Te sulmet terroriste mbi Qendrën Tregtare Botërore (World Trade Center), Hantington nuk sheh përplasje qytetërimesh, por “sulm barbarësh  primitivë ndaj shoqërisë së qytetëruar të tërë botës”. 

Hantingtoni paralajmëronte për rrezikun e luftës në Irak, për arsye se – siç thoshte – ai i thërriste shpirtrat prej të cilëve Perëndimi nuk do të lirohet aq shpejt. “Një sulm i tillë shpie në një luftë, të një lloji krejt tjetër. Ai do të zgjojë pjesë të mëdha popujsh dhe qeverish të botës islame, të cilat tani e mbështesin koalicionin ndërkombëtar kundër terrorizmit”, kishte deklaruar Hantingtoni.  

Në ditët e pleqërisë, Hantingtoni u tregua i kujdesshëm. Përse kjo përmbajtje e përnjëhershme dhe frikë e autorit nga formula “mrekullibërëse”? Është e mundur që Hantingtoni, në ditët e pleqërisë të jetë bërë më i mençur se ata që i referoheshin atij. Si duket e kishte kuptuar se shpeshherë religjioni nuk është veçse maskë me të cilën mbulohen konfliktet brutale për njohjen dhe për ndarjen e të mirave. Ndoshta Hantingtoni e kishte vërejtur se fundamentalizmi është një fenomen krejt modern që kishte lindur me kolonizimin. Prandaj vrasësit në emër të islamit nuk vijnë nga mesjeta apo nga një kulturë plotësisht e pakuptueshme, por vijnë nga një mjedis i shoqërisë globale moderne – fakt ky që na rrëqeth të gjithëve.

Sot analistët konsiderojnë se të flasësh për “përplasjen e qytetërimeve”, paraqet njëfarë kurthi. Sipas tyre, po qe se veprimi politik orientohet sipas “përplasjes së qytetërimeve” të Hantingtonit, në të vërtetë nxit pikërisht gjendjen kundër të cilës lufton. Me këtë, formula e “përplasjes së qytetërimeve” bëhet profeci apo orakull që e plotëson vetveten. Në dy vitet e fundit të jetës, vetë Hantingtoni paralajmëronte se nuk duhet bërë luftë kundër terrorizmit në fushën e minuar të kulturës, për shembull në luftën e së mirës kundër të keqes, të dritës kundër errësirës. Teoricienët konsiderojnë se Hantingtoni ka të drejtë, ngase nuk duhet luftuar kundër islamit por vetëm kundër krimit që kryhet në emër të tij. Çdo veprim tjetër, akoma më shumë do ta përhap urrejtjen, do t’i konfirmojë imazhet e armikut dhe do ta shtojë arrogancën, do të vazhdojë me spiralen e dhunës në të gjitha anët. 

Nëpërmjet kulturizimit, konflikti e merr kthesën më të keqe të mundshme, madje edhe për vetë Hantingtonit i cili thotë: “Qëllimi i Osama bin Ladenit është që nga lufta e një organizate terroriste kundër shoqërisë së qytetëruar të shkaktojë përplasjen e kulturave ndërmjet islamit dhe Perëndimit. Po qe se do t’ia delte, kjo do të kishte qenë një katastrofë e vërtetë”.  

Karrierën akademike, Hantingtoni e filloi pas Luftës së Dytë Botërore. Deri në një periudhë të caktuar kishte të shkruar 19 libra dhe 90 punime shkencore. Në Harvard punoi 58 vjet. U largua në vitin 2007. Gjatë punës në Harvard pikësynim e kishte sistemin e qeverisjes dhe të strategjisë politike-ushtarake të ShBA-së.   

  Libri i fundit kundërthënës i Hantingtonit – “Kush jemi ne?” (Who Are We?) – Sipas pohimeve të gruas së tij, Hantingtoni gjithmonë ka qenë demokrat, ndërsa kolegu shumëvjeçar i tij, profesori i ekonomisë Henri Rosovski* (Henry Rosovsky, Gdanjsk, Poloni 1927-) thotë se “Në 50 vitete e fundit, Hantingtoni ka qenë një nga politologët më me ndikim në botë, për tezat e të cilit kanë debatuar njerëz të mbarë botës”. (Henri Rosovski ishte historian i ekonomisë, i specializuar për Azinë Lindore; u shkollua në Harvard; ishte dekan nderi (Dean Emeritus) i Fakultetit të Arteve dhe të Shkencave të Universitetit të Harvardit).

Qarqet konservatore dhe nacionaliste të vendeve të caktuara, librin e Hantingtonit e mirëpritën dhe e quajtën bazë ideologjike të politikave të tyre, ndërsa intelektualët liberalë të atyre vendeve, librin e tij e kanë kritikuar ashpër.

Me librin “Kush jemi ne?” (Who Are We?) në vitin 2004 Hantingtoni përsëri shkaktoi polemika. Në këtë libër, Hantingtoni pohon se ardhja e pakufizuar në ShBA, e emigrantëve latino-amerikanë, do të mundë të paraqiste rrezik për unitetin kombëtar të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. 

*   *   *

Me fatin e qytetërimeve u mor edhe filozofi gjerman dhe historian i kulturës Osvald Shpengler (Oswald Spengler, Blankenburg, Gjermani,  29 maj 1880 – Munih, 8 maj 1936). Ishe edhe filozof i historisë. Tregoi interesim për matematikë, shkenca dhe art si dhe për lidhjen e tyre me teorinë organike të tij të historisë. Është autor i veprës së njohur “Rënia e Perëndimit” (Untergang des Abendlandes; 540 faqe). Vepra përbëhet prej dy vëllimeve. Vëllimi i parë u botua në verë të vitit 1918 me nëntitullin “Forma dhe aktualiteti”, ndërsa vëllimi i dytë u botua në vitin 1922, me nëntitullin “Perspektiva e historisë botërore”. Kur u botua për herë të parë, vepra e Shpenglerit “Rënia e Perëndimit” shkaktoi tronditje dhe tërmet të vërtetë intelektual që nuk do të qetësohet për një kohë të gjatë.        

*   *   *

Shënim: Vilhelm Fridrih Hegel (Georg Wilhelm Friedrich Hegel, 1770-1831) – filozof gjerman, i mbiquajtur Aristoteli i kohës së re; 

 Karl Marks (Karl Marx, 1818-1883) filozof, ekonomist dhe sociolog gjerman, me prejardhje hebraike; studioi drejtësinë, por u mor edhe me filozofi, ekonomi, histori dhe art.

Fukujama është i martuar me Laura Holmgren; kanë tre fëmijë.

Xhelal Zejneli

Filed Under: Komente Tagged With: Xhelal Zejneli

MODELI I  ASNJANËSISË SË SUEDISË DHE TË AUSTRISË – I PAPRANUESHME PËR KIEVIN   

April 6, 2022 by s p

????????????????????????????????????

Xhelal Zejneli

Austria dhe Suedia, dy shtete që nuk janë anëtare të NATO-s edhe zyrtarisht janë asnjanëse në rast lufte. Janë model që Rusia dëshiron t’ia imponojë Ukrainës. Duke parë invadimin e Rusisë, tani edhe vetë ato pyesin, sa është i qëndrueshëm një status i tillë i tyre. Në anën tjetër, Kievi një model të tillë e refuzon dhe përballë Rusisë kërkon garanci të sigurisë absolute. 

Austria fuqimisht i përmbahet asnjanësisë së vet. “Asnjanësia është pjesë e identitetit austriak”, deklaron politologu dhe profesori i Marrëdhënieve ndërkombëtare pranë Universitetit të Insbrukut (Innsbruck), Martin Senn (Martin Sen, 1960-). Asnjanësia që ia imponoi Austrisë në vitin 1955 Bashkimi Sovjetik, pas dhjetë vjet pushtimi bashkë me Perëndimin, këtij vendi që e komprometoi Hitleri, i mundësoi një shkëputje dinjitoze nga e kaluara e luftës, kështu që ajo u bë vend i takimeve historike.  

Në vitin 1961, pikërisht në Austri, udhëheqësi i Bashkimit Sovjetik pas vdekjes së Stalinit (Josip Stalin, 1879-1953) dhe kryeministër i viteve 1958-1964, Nikita Sergeeviç Hrushov, ia shtrëngoi dorën presidentit të atëhershëm amerikan Xhon Kenedit (John Fitzgerald Kennedy, 29.05.1917 – atentat, 22.11.1963). Në vitin 1979, po në Austri, ia shtrinë dorën njëri-tjetrit udhëheqësi i Bashkimit Sovjetik i viteve 1964-1982 Leonid Brezhnjev (1906-1982) dhe presidenti amerikan Xhimi Karter (Jimmi Carter, 1924-).

Organizata e Kombeve të Bashkuara, një prej selive të vet e ka vendosur në Austri. Pas kësaj, vendime të tillë kanë marrë edhe organizata ndërkombëtare të tjera. Që atëherë, Vjena mbështet paqen në botë dhe shpesh është nikoqire e bisedimeve shumëpalëshe. Mirëpo, Austria nuk është plotësisht asnjanëse. Në vitin 1995 Austria aderoi në Bashkimi Evropian dhe sipas Marrëveshjes së Lisbonës të vitit 2009, merr pjesë në sigurinë dhe në mbrojtjen e përbashkët. Profesor Martin Sen (Martin Senn) thotë: “Për këtë kurrë s’është diskutuar”. Sipas tij, lidhur me sa më sipër, sa më parë duhet të debatohet. 

Rusia e cila tradicionalisht ka lidhje të afërta me Austrinë, ia mban për të madhe Vjenës “asnjanësinë fiktive”, për arsye se ajo e mbështeti Ukrainën, sikundër të gjitha vendet e Perëndimit, me përjashtim të Serbisë. 

Editorialisti i javores “Profil”, Kristian Rainer (Christian Rainer, 1961-) shkruan: “Na u  desh  një luftë e këtillë mizore , qindra kilometra lar nesh, që të pushojmë të jemi naivë”.

Madje edhe ushtria austriake ka shprehur keqardhje për pakësimin e buxhetit ushtarak. Midis anëtarëve të BE-së, me 0,7% të PBV, Austria është vendi i tretë i cili më së paku ndan për ushtrinë, nën Maltën dhe Irlandën, të cilat po ashtu janë vende asnjanëse. Qeveria austriake paralajmëroi se planifikon t’i rritë investimet për ushtrinë në 1 për qind, për ta arritur së paku Zvicrën fqinje, e cila po ashtu është asnjanëse dhe e cila ka tri herë më shumë ushtarë, aeroplanë luftarakë dhe tanke. 

Por kancelari austriak, i cili është ushtar karriere, refuzon të hapë Kutinë e Pandorës. “Austria do të mbetet asnjanëse”, porositi konservatori Karl Nehammer (Karl Nehamer, 1972-) dhe i mbylli të gjitha diskutimet. Sipas një pyetësori të zbatuar para pak kohësh,  aderimin e Austrisë në NATO, e mbështet jo më shumë se çdo i pesti austriak.   

Rasti i Suedisë – Në kohë paqeje, Suedia zyrtarisht nuk është e lidhur me asnjërën palë, ndërsa në kohë lufte, ajo është asnjanëse (neutrale). Politikën e vet strikte të asnjanësisë e ndërpreu kah fundi i luftës së ftohtë, përkatësisht në vitin 1992, tre vjet para se të aderonte në Bashkimin Evropian. Suedia është një prej vendeve të rralla të Evropës e cila mbi dy shekuj nuk di për luftë, d.m.th. nuk ka përjetuar luftë. Suedia nuk është anëtare e NATO-s, edhe pse që prej mesit të viteve ’90 të shekullit XX, është pertnere e aleancës ushtarake, ndërsa në vitet e fundit, vazhdimisht i është afruar asaj. Investimet për ushtrinë i ka reduktuar me të madhe. Në vitet ‘60 dhe ’70 të shekullit XX, investimet për ushtrinë arrinin rreth 4%, ndërsa në vitin 2010 ato u reduktuan mezi në 1 për qind. Por, pas viti 2014, kur Rusia e aneksoi gadishullin e Krimesë, Suedia përsëri filloi të investojë në ushtri. Që nga invadimi i Rusisë në Ukrainë, Suedia paralajmëroi se deri vitin 2030 investimet në ushtri synon t’i rritë në 2% të PBV. Sipas një pyetësori të zbatuar para do kohe, shumica e suedezëve për herë të parë u deklaruan se dëshirojnë që vendi i tyre të aderojë në NATO, por kryeministrja që vjen nga radhët e partisë socialdemokrate, Magdalena Andersson (Magdalena Anderson, 1967-), një mundësi të tillë e hodhi poshtë, me arsyetimin se kjo do të mund të destabilizonte gjendjen në veri të Evropës. 

Sipas pyetësorëve, numri i skeptikëve ndaj NATO-s ka rënë edhe në Finlandë dhe ajo nuk është aq e prerë kundër anëtarësimit. Para do kohësh, kryetari i Finlandës Sauli Niinisto (Sauli Niinistö, 19948-) bëri thirrje që për këtë të bisedohet dhe të vendoset “pa ngurrim, por me mend”. Sipas tij, hyrja në NATO do të mund ta shtonte tensionimin. Lidhur me aderimin në NATO, Kuvendi i Finlandës do të debatojë në prill, kur pritet të marrë raport “për përparësitë dhe për rreziqet”.   

Moska ia imponoi Finlandës asnjanësinë gjatë luftës së ftohtë. Finlandezët këtë e kujtojnë me hidhërim. Kjo asnjanësi që njihet emrin specifik “finlandizim”, me shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik – pushoi. Finlanda nuk është e lidhur me asnjërën palë, por nuk e pranon etiketën e asnjanësisë dhe është anëtare e Bashkimit Evropian dhe e aleancës perëndimore.

Asnjanësia e Zvicrës – Zvicra me shekuj i është përmbajtur politikës së asnjanësisë ushtarake në punët globale. Ajo nuk është i vetmi shtet asnjanës në botë. Të tilla janë edhe Irlanda, Austria, Kosta-Rika etj. Shenjat e para të asnjanësisë zvicerane datojnë qysh nga viti 1515, kur Konfederata e Zvicrës pësoi humbje të madhe prej francezëve në betejën për Margnanon. Pas humbjes, Konfederata hoqi dorë nga politika e vet ekspansioniste dhe për të ruajtur ekzistencën e vet, u shmangej konlikteve. Por, luftërat e Napoleonit e vulosën vendin e Zvicrës si një shtet asnjanës. Në vitin 1798 Franca e sulmoi Zvicrën duke e bërë më vonë satelite të perandorisë së Napoleon Bonapartit dhe duke e detyruar ta komprometojë asnjanësinë e vet. Pas disfatës së Napoleonit në Vaterlo (Waterloo), Fuqitë e Mëdha të Evropës erdhën në përfundim se një Zvicër asnjanëse do të shërbejë si zonë tamponi ndërmjet Francës dhe Austrisë dhe do të kontribuojë në qëndrueshmërinë e rajonit. Gjatë Kongresit të Vjenës të mbajtur në vitin 1815 nënshkruan deklaratën me të cilën vërtetohet “asnjanësia e përjetshme” e Zvicrës në bashkësinë ndërkombëtare. 

Zvicra e ruajti qëndrimin e vet të paanshëm edhe gjatë Luftës së Parë Botërore, ku e mobilizoi ushtrinë e vet dhe pranoi refugjatë, por refuzoi të marrë anë ushtarakisht. Ndërkohë, në vitin 1920, Lidhja e Popujve e sapoformuar, asnjanësinë e Zvicrës e njohu zyrtarisht dhe e themeloi selinë e vet në Ggjenevë. Asnjanësia e Zvicrës u sfidua dukshëm gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur vendi u gjend i rrethuar nga fuqitë e Boshtit. Zvicra e ruajti asnjanësinë e vet duke paralajmëruar se në rast invadimi do të reagojë. Por, në anën tjetër ajo nuk e ndali tregtinë me Gjermaninë naziste. Pas mbarimit të luftës, një veprim i këtillë u cilësua si kontravers. Që nga Lufta e Dytë Botërore, Zvicra luajti rol veprues në punët ndërkombëtare, duke u ndihmuar nismave humanitare. Kur është fjala për punët luftarake, ajo mbetet asnjanëse. Kurrënuk iu bashkëngjit Organizatës së Paktit Veriatlantik (NATO-s) apo Bashkimit Evropian. Anëtare e Organizatës së Kombeve të Bashkuara u bë jo më parë se në vitin 2002. Përkundër asnjanësisë shumëvjeçare, Zvicra ende mban ushtri për qëllime mbrojtëse. Prej të gjithë meshkujve të moshës 18 deri në 34 vjeç, kërkon shërbim ushtarak me gjysmë orari pune.  

*   *   *

Asnjanësinë sipas modelit të Suedisë dhe të Austrisë, që e kërkon Moska, Ukraina nuk e pranon.  

*   *  *

Në zgjerimin e katërt të Bashkimit Evropian, më 1 janar 1995, anëtare të saj u bënë Austria, Finlanda dhe Suedia. Norvegjia e nënshkroi marrëveshjen, por nuk e ratifikoi për arsye aderimi i saj në BE sërish u refuzua në referendum. Anëtare të NATO-s nuk janë edhe Malta, Irlanda dhe Qiproja. S’ka dyshim se anëtarësimin e Qipros në aleancë, për shkaqe të njohura, do ta parandalonte Ankaraja. 

*   *   *

Shënim: Kuti e Pandorës – Në mitologjinë greke të lashtë, Pandora ishte një grua e bukur të cilën e kishte krijuar Hefesti. Të gjitha perënditë i kishin dhuruar dhurata nga më të çmuarat. Zeusi e dërgoi Pandorën në Tokë si dënim për rrëmbimin e zjarrit nga Prometeu. I dha asaj një enë në të cilën ishin fshehur të gjitha të këqijat. Vëllai i Prometeut, Epimeteu, përkundër kundërshtimit të Prometeut, e merr për grua dhe e çel enën nga e cila u liruan të gjitha sëmundjet, fatkeqësitë dhe të këqijat e tjera. Kur më në fund ia dolën ta mbyllin enën, në të kishte mbetur vetëm – shpresa. Për këtë arsye, për Pandorën thuhet se është “sjellëse e fatkeqësisë”, ndërsa për enën apo kutinë e Pandorës – “dhuratë që shkakton probleme dhe grindje”. 

Lufta e ftohtë – Lufta e ftohtë ishte konflikt politik midis fuqive të Perëndimit, të udhëhequra nga ShBA-ja dhe fuqive të Lindjes, të udhëhequra nga BRSS-ja. Zgjati prej vitit 1945 deri në vitin 1991. U zhvillua me të gjitha mjetet e mundshme, por kurrë nuk u shndërrua në konflikt të armatosur masiv, përmasash botërore. Lufta e ftohtë karakterizohet me “konflikte” ekonomike, politike dhe propagandistike midis Perëndimit dhe Lindjes, me qëllim të luftimit të ndikimit të bllokut armiqësor. Karakteristikë kryesore e luftës ishte gara në armatim, por lufta solli edhe përparime të dukshme në lëmin e kulturës, të sportit, të shkencës dhe të teknologjisë. Më e rëndësishme ka qenë gara kozmike që pati si rezultat vajtjen e  njeriut në gjithësi.           

Xhelal Zejneli

 

 

Filed Under: Analiza Tagged With: Xhelal Zejneli

SHPALLJA E PAVARËSISË – AKT ME RËNDËSI HISTORIKE

November 20, 2021 by s p

Prof. Xhelal Zejneli/

Fitoret e shteteve ballkanike i detyruan Fuqitë e Mëdha të rishikonin vendimin e tyre për të mos lejuar ndryshimin e status quo-së në Ballkan, në të mirë të aleatëve ballkanikë. Patriotët shqiptarë që ndodheshin jashtë atdheut vendosën të ndërmerrnin një veprim të ri politik, krahas atij të “Shoqërisë së zezë për shpëtim”. Duhej të mblidhej një kuvend kombëtar që do të parandalonte copëtimin e Shqipërisë dhe do të ruante tërësinë tokësore të saj. Nismën për këtë veprim e morën Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi, të cilët mendonin se do të kishin përkrahjen e Lidhjes Trepalëshe. Ata u nisën nga Stambolli dhe arritën në Bukuresht, ku më 5 nëntor 1912 organizuan mbledhjen e kolonisë shqiptare të atjeshme. Aty u vendos të themelohej një “komitet drejtonjës” që të merrte në dorë qeverinë vendi; të krijohej një komision që do të shkonte në Evropë për të mbrojtur përpara qeverive të Fuqive të Mëdha të drejtat kombëtare të popullit shqiptar. dhe një komitet në Bukuresht, që do të bashkërendonte veprimtarinë e komiteteve të tjera brenda dhe jashtë Shqipërisë. Mbledhja e Bukureshtit nuk përcaktoi qartë në do të kërkohej autonomi a pavarësi. Për këtë qëllim Ismail Qemali me shokë shkoi në Vjenë, ku bisedoi me ambasadorin Leopold Berhtold (Leopold Berchtold, 1863-1942) si dhe me ambasadorin italian. 

Ideja për mbledhjen e një kuvendi në Shqipëri që do t’u paraqiste Fuqive të Mëdha kërkesat e popullit shqiptar, kishte gjetur përkrahjen e qeverisë austro-hungareze. Berhtoldi e njoftoi Ismail Qemalin se se Vjena ishte për një Shqipëri autonome. Por, autonomia në kuadrin e Perandorisë Osmane tashmë nuk kishte asnjë kuptim. Ushtria osmane në Ballkan ishte shpartalluar në të gjitha frontet. Trupat serbe, malazeze dhe greke kishin hyrë thellë në tokën shqiptare. 

Në këto kushte e vetmja zgjidhje e drejtë e çështjes shqiptare ishte ajo e shpalljes së pavarësisë. Më 19 nëntor 1913 Ismail Qemali deklaroi në Trieste se “…sapo të mbërrinte në Shqipëri do të shpallej pavarësia dhe do të zgjidhej qeveria e përkohshme…”. Në Vlorë tanimë ishte formuar komisioni për përgatitjen e mbledhjes së kuvendit kombëtar. Ismail Qemali dhe bashkëpunëtorët e tij arritën në Durrës më 21 nëntor 1912. Bashkë me atdhetarët durrsakë vendosi t ngrinte në qytetet flamurin kombëtar. Kundër këtij veprimi reaguan autoritetet osmane të ndihmuar nga armiku i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, dhespot Jakovi. 

Të shoqëruar nga delegatët e Durrësit, të Shijakut, të Tiranës dhe të Krujës Ismail Qemali me shokët u nisën për në Kavajë. Që andej kaluan në Fier, ku u takuan me delegatët e Kosovës. Më 25 nëntor arritën në Vlorë. “Një zjarr i shenjtë patriotizmi kishte pushtuar qytetin ku kisha lindur … “ shkruan Ismail Qemali në kujtimet e tij. 

Më 26 nëntor 1912 ai ngriti një komision organizues dhe u dërgoi pleqësive të katundeve një qarkore, me të cilën porositeshin t’i mobilizonin njerëzit e aftë për armë dhe t’i mbanin në gatishmëri. Ndërkohë ushtria serbe i afrohej Durrësit, Tiranës, Krujës dhe Elbasanit. Më 25 nëntor Elbasani shpalli i pari pavarësinë. Të nesërmen atë e shpallën Durrësi dhe Tirana, ndërsa më 27 nëntor – Kavaja, Peqini dhe Lushnja. Në mbrëmjen e 27 nëntorit, delegatët që ndodheshin në Vlorë, vendosën të mblidhnin të nesërmen kuvendin kombëtar. 

Më 28 Nëntor 1912, në orën 14, u hap në Vlorë Kuvendi Kombëtar. Në mbledhjen e parë të Kuvendit morën pjesë 37 delegatë, të cilët u shtuan gjatë ditëve që pasuan, duke arritur në 63 vetë, që përfaqësonin të gjitha viset shqiptare. Pjesa më e madhe e tyre ishin udhëheqës dhe veprimtarë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. 

Delegatët të Kuvendit ishin: nga Vlora: Ismail Qemali, Zihni Abaz Kanina, Aristidh Ruci, Qazim Kokoshi, Jani Minga, Eqrem Bej Vlora; nga Shkodra: Luigj Gurakuqi; nga Berati: Sami Vrioni, Ilias Vrioni, Taq Tutulani, Babë Dud Karbunara; nga Skrapari: Xhelal Koprenca, Hajredini Cakrani; nga Lushnja: Qemal Mullai, Ferit Vokopola, Nebi Sefa; nga Dibra: Myfti Vehbi Dibra, Sherif Lengu; nga Mati: Ahmet Zogu, Riza Zogolli, Kurt Agë Kadiu; nga Ohri dhe Struga: Zyhdi Ohri, Dr. H. Myrtezai, Nuri Soilliu, Hamdi Ohri, Mustafa Baruti, Dervish Hima; nga Durrësi: Abaz Celkupa, Mustafa Hanxhiu, Jahja Ballhysa, Dom Nikoll Kaçorri; nga Tirana: Abdi Toptani, Murat Toptani; nga Shijaku: Xhelal Deliallisi, Ymer Deliallisi, Ibrahim Efendiu; nga Kruja: Mustafa Merlika-Kruja; nga Elbasani: Lef Nosi, Shefqet Daiu, Qemal Karaosmani, Dervish Biçaku; nga Peqini: Mahmud Kaziu; mga Gramshi-Tomorrica: Ismail Qemali Gramshi; nga Gjirokastra: Azis Gjirokastra, Elmaz Boçe, Veli Harxhi, Myfid Libohova, Petro Poga, Jani Papadhopulli; nga Përmeti: Veli Këlcyra, Syrja Vlora; Tepelenë: Feim Mezhgorani; nga Janina: kristo Meksi, Aristidh Ruci; nga Çamëria: Veli Gërra, Jakup Veseli, Rexhep Demi, Aziz Tahir Ajdonati; nga Delvina: Avni Delvina; nga Korça: Pandeli Cale, Thanas Floqi, Spiro Ilo; nga Pogradeci: Hajdar Blloshmi; nga Kosova, Gjakova dhe Plava-Gucia: Rexhep Mitrovica, Bedri Pojani, Salih Gjuka, Midhat Frashëri, Mehmet pashë Derralla (i Tetovës), Isa Boletini, Riza Gjakova, Hajdin Draga, Dervish Ipeku, Zenel Begolli, Qerim Begolli; nga kolonia shqiptare e Bukureshtit. Dhimitër Zografi Mborja, Dhimitër Berati, Dhimitër Ilo. 

Isa Boletini mbërriti me 400 luftëtarë kosovarë më 29 nëntor. Për shkak të rrethanave të luftës nuk mundën të merrnin pjesë Hasan Prishtina, Nexhip Draga, Idriz Seferi, Sait Hoxha etj. që ndodheshin në burgun e Beogradit, si dhe Bajram Curri, i cili, ndonëse u nis për në Kuvend, u pengua nga luftimet gjatë rrugës. 

Pjesëmarrja në Kuvend e delegatëve nga të gjitha qytetet e Shqipërisë, duke përfshirë edhe ato që ndodheshin të pushtuara nga ushtritë serbe, malazeze dhe greke, i dha atij karakterin e një asambleje kombëtare mbarëshqiptare. Kjo ishte shprehje e vendosmërisë së të gjithë shqiptarëve për t’u bashkuar në shtetin e vet kombëtar, në të cilin do të përfshiheshin të gjitha viset shqiptare.                                       

Kuvendi Kombëtar i Vlorës – Kuvendi i zhvilloi punimet e tij nga 28 nëntori deri më 7 dhjetor 1912. Kuvendi mori vendime që ndërlidheshin me hedhjen e themeleve të shtetit shqiptar dhe me njohjen ndërkombëtare të tij. Duhej të zgjidheshin qeveria dhe Pleqësia. Duhej caktuar një përfaqësues që do të shkonte në Evropë, për të mbrojtur çështjen shqiptare. Detyra parësore ishte njohja e pavarësisë. 

Kryetar të qeverisë Kuvendi zgjodhi Ismail Qemalin, ndërsa nënkryetar dom Nikollë Kaçorin. Ismail Qemali vuri në dukje se në rrethanat e krijuara nga Lufta Ballkanike, e vetmja udhë shpëtimi ishte ndarja e Shqipërisë nga Turqia. Propozimi i tij u miratua njëzëri nga delegatët, të cilët nënshkruan dokumentin historik për Pavarësinë e Shqipërisë, ku thuhej: “Shqipëria me sot të bëhet më vehte, e lirë e mosvarme”. Pas kësaj u ngrit madhërisht flamuri kombëtar i Shqipërisë përpara mijëra njerëzve që ishin mbledhur jashtë selisë së Kuvendit. Oratorët atdhetarë, si Jani Minga, Murat Toptani etj. me fjalime të zjarrta evokonin luftërat e popullit shqiptar për liri. 

*   *   *

Qeveria e përkohshme e Vlorës – Pasi u zgjodh në detyrë të re, I. Qemali dha dorëheqje nga posti i Kryetarit të Kuvendit. Në vend të tij u zgjodh myftiu i Dibrës, Vehbi Agolli, ndërsa nënkryetar Lef Nosi. Nga Kuvendi i Vlorës, më 4 dhjetor 1912 doli edhe qeveria e përkohshme. Anëtarë të qeverisë u zgjodhën Luigj Gurakuqi – ministër i Arsimit, Myfit Libohova – ministër i Punëve të Brendshme, Mehmet pashë Derralla – ministër i Luftës, Abdi Toptani – ministër i Financave, Mithat Frashëri – ministër i Punëve Botore, Petro Poga – ministër i Drejtësisë, Pandeli Cale – ministër i Bujqësisë dhe Lef Nosi – ministër i Postë-Telegrafëve. I. Qemali mbajti edhe portofolin e ministrit të Punëve të Jashtme. 

Pas kësaj Kuvendi zgjodhi Pleqësinë e cila do të kishte 18 anëtarë. Kryetar u zgjodh Vehbi Agolli. 

Për shpalljen e Pavarësisë, I. Qemali i njoftoi Fuqitë e Mëdha, shtetet ndërluftuese ballkanike dhe qeverinë e Rumanisë. Ai kërkoi largimin e ushtrive të shteteve të Aleancës Ballkanike nga trojet shqiptare. U deklarua qëndrimi asnjanës i shtetit shqiptar në Luftën Ballkanike.

*   *   *

Shpallja e pavarësisë ishte një akt me rëndësi jetike për popullin shqiptar. Ajo mbylli një epokë luftërash e përpjekjesh shekullore për t’u liruar nga zgjedha e huaj, për të ruajtur tërësinë territoriale të atdheut dhe për të formuar shtetin e lirë kombëtar shqiptar duke kurorëzuar synimet e rilindësve. Hapi edhe një epokë luftërash dhe përpjekjesh të tjera për ta mbrojtur pavarësinë e fituar nga fqinjët grabitqarë, për ta siguruar bashkimin kombëtar të gjymtuar rëndë dhe për të vendosur rendin demokratik. 

Ngritja e flamurit kombëtar në Vlorë përfaqësonte fitoren e përbashkët të të gjitha trevave shqiptare prej Rrafshit të Dukagjinit në veri deri në Çamëri në jug, prej brigjeve të Adriatikut e të Jonit në perëndim deri në fushat e Kosovës, të Tetovës, në pellgun e Shkupit, në luginën e Preshevës e të Kumanovës, në lindje, për të vazhduar në Ulqin, në Tivar, në Tuz, në Plavë e Guci, në Hot e Grudë, deri në Malësi.

Kuvendi i Vlorës e shpalli pavarësinë në emër të të gjithë shqiptarëve, të të gjitha trevave që i dërguan përfaqësuesit e tyre në të. Ai e trajtoi Shqipërinë një e të pandarë. Qeveria shqiptare e Ismail Qemalit doli në rrafshin ndërkombëtar si përfaqësuese e gjithë popullit shqiptar dhe e të gjitha trojeve shqiptare. 

Me aktin e 28 Nëntorit 1912 sanksionohej e drejta historike e kombit shqiptar për të qenë i bashkuar, i lirë dhe i pavarur në trojet e veta, krahas popujve të tjerë të Gadishullit Ballkanik. Kjo e drejtë buronte nga qenia e tij si popull me gjuhën, me kulturën, me individualitetin dhe me historinë e vet. Këtë të drejtë populli shqiptar e kishte fituar me sakrifica të mëdha në llogoret e luftës. Ishte një e drejtë që i takonte për ndihmesën e vyer në dëbimin nga Ballkani të sunduesve të huaj osmanë. 

Shpallja e autonomisë nga Lidhja e Prizrenit (1878) dhe ajo e pavarësisë nga Kuvendi i Vlorës më 1912 janë dy hallkat themelore të zinxhirit të ngjarjeve të lëvizjes kombëtare. Shqipëria ishte vendi që u çlirua i fundit nga sundimi osman. Kjo vonesë u shkaktua nga faktorë ekonomikë, shoqërorë dhe politikë të brendshëm dhe të jashtëm, që vepruan ndërsjelltas mbi Lëvizjen Kombëtare Shqiptare, duke determinuar ritmet e zhvillimit të saj. Ngecja ekonomike dhe shoqërore e Shqipërisë ishte një faktor që e vonoi shtrirjen e forcave organizuese dhe drejtuese të lëvizjes kombëtare që si pasojë e vështirësoi dhe vonoi shpalljen e pavarësisë. Fuqitë e Mëdha gjatë shekullit XIX përkrahën popujt e krishterë të Ballkanit – serbët, grekët, rumunët dhe bullgarët për t’i formuar shtetet e tyre të pavarura, ndërsa ndaj çështjes shqiptare mbajtën një qëndrim mospërfillës. 

Shqiptarët janë popull me tri fe, me shumicë myslimane. Por i bashkon një ndërgjegje e vetme kombëtare. Ndarja në tri fe, me shumicë myslimane ndikoi që Evropa e krishterë t’i shohë si një popull i huaj për të dhe i afërt me turqit myslimanë. Këtë fakt e shfrytëzonte sidomos Rusia para kancelarive perëndimore. 

Shqiptarët mund ta arrinin qëllimin duke u bazuar në forcat e veta dhe kur të krijohej një koniunkturë ndërkombëtare e favorshme për ta. Me shpërthimin e Luftës së Parë Ballkanike u ndeshën interesat e kundërt të Fuqive të Mëdha. Atdhetarët shqiptarë, nga platforma politike për autonomi kaluan në atë të pavarësisë. Kjo u realizua kur Turqia po dëbohej nga Ballkani, kur Fuqitë e Mëdha hoqën dorë nga ruajtja e status quo-së në gadishull dhe kur planet e fqinjëve grabitqarë për ta zhdukur Shqipërinë, të përkrahura edhe nga fuqitë Antantës, u kundërshtuan nga fuqitë e Lidhjes Trepalëshe. 

Vendimi historik i shpalljes së pavarësisë drejtohej jo vetëm kundër politikës së fuqive të Antantës (Anglisë, Francës, Rusisë) dhe grabitqarëve ballkanikë, por edhe planeve të caktuara të fuqive të Lidhjes Trepalëshe (Gjermanisë, Austro-Hungarisë, Italisë). Austro-Hungaria dhe Italia, në atë kohë ishin për autonominë e Shqipërisë nën sovranitetin e sulltanit. Pavarësinë e saj e shihnin si një variant të mundshëm të zgjidhjes së çështjes shqiptare dhe e kuptonin nën prizmin e interesave të vet. Ata e shihnin popullin shqiptar si gardh kundër shtrirjes së shteteve sllave drejt perëndimit të Shqipërisë, drejt Adriatikut dhe si mbështetje për depërtimin dhe shtrirjen e tyre në Ballkan. 

Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë, siç u pa nga vendimet e padrejta të Konferencës së Ambasadorëve në Londër (1913) të gjashtë Fuqive të Mëdha, nuk arriti të bashkonte në një shtetet të vetëm të gjitha territore etnike dhe historike shqiptare dhe popullsinë shqiptare. Megjithëkëtë, shpallja e pavarësisë pas pesë shekujsh robërie nën sundimin osman, përbën ngjarjen më të madhe në historinë e kombit shqiptar gjatë shekullit XX.

Sundimi pesëshekullor osman në Shqipëri, kishte për pasojë:

– copëtimin e trojeve shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve (1913); 

– ngecjen ekonomike të Shqipërisë gjatë gjithë shekullit XX, përfshi edhe lindjen e regjimeve antidemokratike dhe diktatoriale;

– shtypjen e shqiptarëve të mbetur jashtë Shqipërisë – në Greqi, në Serbi, në Mal të Zi dhe në Maqedoni, përfshi edhe gjenocidin dhe pastrimin etnik të trojeve shqiptare. 

Me formimin e shtetit të pavarur shqiptar u krijuan premisat dhe baza shtetërore dhe politike për ta mbajtur gjallë çështjen e çlirimit dhe të bashkimit të trevave shqiptare dhe për zgjidhjen përfundimtare të kauzës shqiptare në Ballkan.            

*   *   *

Konferenca e Ambasadorëve (17 dhjetor 1912 – maj 1913) – Me fillimin e konfliktit ballkanik çështja shqiptare u vu në qendër të luftës diplomatike ndërmjet Fuqive të Mëdha. Austro-Hungaria dhe Italia ishin për një Shqipëri autonome ose të pavarur dhe me kufij sa më të gjerë, por nën ndikimin e tyre. Për Austro-Hungarinë Shqipëria do të ishte një gardh që do të pengonte shtrirjen e sllavizmit në gadishull dhe si një urë për të dalë në Selanik. Për Italinë, Shqipëria do të ishte si një bazë për depërtimin drejt Lindjes. Në anën tjetër, Rusia përpiqej për shtrirjen e ndikimit të vet në Ballkan nëpërmjet zmadhimit të shteteve sllave. Ajo ishte për një copëtim të ri të tokave shqiptare dhe për ndarjen e tyre ndërmjet shteteve fqinje. 

Të shqetësuara për “paqen evropiane”, Fuqitë e Mëdha zhvilluan bisedime të fshehta për afrimin e pikëpamjeve dhe për gjetjen e zgjidhjeve të pranueshme. 

Më 17 dhjetor 1912, përfaqësuesit e gjashtë Fuqive të Mëdha – Gjermanisë, Austro-Hungarisë, Italisë, Anglisë, Francës dhe Rusisë u mblodhën në Londër për të shqyrtuar problemet e shtruara nga Lufta Ballkanike (1912). Konferenca u drejtua nga ministri i Jashtëm anglez Eduard Grej (Edward Grey). Që në ditën e parë, konferenca mori në shqyrtim çështjen shqiptare: e ardhmja politike e Shqipërisë dhe caktimi i kufijve. 

*   *   *

Grabitqarët ballkanikë (Serbia, Greqia, Mali i Zi) – Që në fund të dhjetorit dhe në fillim të janarit, shtetet aleate të Ballkanit i paraqitën Konferencës pikëpamjet e tyre për ndryshime territoriale, që duhej të bëheshin në gadishull pas lufte. Përveç krahinave greke të Thesalisë, Greqia kërkonte edhe vise të Shqipërisë së Jugut (të vilajetit të Janinës), të banuara nga popullsi shqiptare, kompaktësia e së cilës nuk cenohej nga grupet e vogla grekofone të rretheve të Delvinës dhe të Dropullit, edhe këto të përziera me popullsi vendase. Qeveria serbe përfshinte në listën e kërkesave të saj edhe krahinat shqiptare të Kosovës si dhe tokat e banuara nga shqiptarë në Maqedoni. Mal të Zi ngulte këmbë për aneksimin e Shkodrës me rrethe dhe kërkonte që si kufij të tij me Shqipërinë të caktohej lumi Mat, ose të paktën Drini, deri te derdhja e tij në Adriatik. 

Konferencës së Londrës i paraqiti një memorandum edhe Qeveria e Vlorës. Kufijtë e rivendikuar nga pala shqiptare niseshin nga kufijtë e atëhershëm të Malit të Zi dhe do të përfshinin, bashkë me rrethet përkatëse, Pejën, Mitrovicën, Prishtinën, Preshevën, Kumanovën, Shkupin, Tetovën, Gostivarin, Dibrën, Manastirin, Kosturin, Mecovën dhe Janinën. Në jug do të mbaheshin kufijtë ekzistues (me Turqinë) deri në Prevezë. Memorandumi hedhtë poshtë tezën e aleatëve ballkanikë se Shqipëria ishte e lidhur me Turqinë dhe, për pasojë, trojet shqiptare do të shërbenin si “kompensim territorial” për aleatët që fituan në luftë. Theksohej edhe fakti se kryengritjet shqiptare kundër sundimit turk ishin një kontribut i rëndësishëm n[ çështjen e përbashkët të popujve të Ballkanit. Kombi shqiptar nuk mund të vuante fatin e sundimit turk në Ballkan. 

Lufta diplomatike në Konferencë u zhvillua ndërmjet Austro-Hungarisë dhe Rusisë. Monarkia e dyfishtë doli në mbrojtje të të drejtave të shqiptarëve. Ajo synonte ta përdorte shtetin shqiptar si faktor të ekuilibrit të ri në Ballkan. Duhet theksuar se në raste të caktuara, për kompromise në dëm të shqiptarëve ishte edhe Vjena. Ajo i paraqiti Konferencës një projekt-hartë të Shqipërisë. 

Një projekt-hartë e dytë iu paraqit Konferencës edhe nga Rusia, e cila parashikonte një cungim edhe më të madh të tokave të Shqipërisë. Sipas këtij projekti, jashtë kufijve të shtetit shqiptar mbeteshin Shkodra dhe e gjithë treva veriore e Shqipërisë deri në kufirin me Malin e Zi. Mbeteshin jashtë edhe të gjitha qytetet dhe tokat me popullsi shqiptare të vilajetit të Kosovës dhe të Manastirit deri në liqenin e Ohrit. Në jug mbeteshin jashtë Shqipërisë Korça, Delvina, Saranda dhe gjithë Çamëria. 

Kërkesa e Vjenës për t’ia lënë Shkodrën Shqipërisë ndeshi në kundërshtimin e vendosur të Rusisë, të përkrahur nga Franca dhe nga Anglia. Në shenjë proteste, Vjena i njoftoi Fuqitë e tjera se do të largohej nga Konferenca. Tani Italia u rreshtua në anën e Vjenës.

Shënim: Në vitin 2014, busti i kontit Leopold Berhtold u vendos pranë bashkisë së Shkodrës. 

*   *   *

Konferenca e Ambasadorëve nuk e pranoi si bazë për zgjidhjen e çështjes së kufijve të Shqipërisë parimin etnik. Ajo vendosi të mos përfillte asgjë sa mund të bëhej brenda në Shqipëri për organizimin e shtetit shqiptar me forcat e vendit. Nuk i përfilli aspiratat dhe interesat e popullit shqiptar. Tokat shqiptare u përdorën nga Fuqitë e Mëdha si monedhë këmbimi për të fashitur kontradiktat e tyre në këtë zonë dhe për të kënaqur pretendimet hegjemoniste dhe ekspansioniste të shteteve ballkanike. Me kufijtë që u caktuan në Londër, jashtë Shqipërisë mbeti më tepër se gjysma e trojeve dhe e popullsisë shqiptare. Nga trungu i saj u shkëputën krahina të tëra: Kosova në veri, Çamëria në jug, të cilat jo vetëm përfaqësonin trevat bujqësore më pjellore me nëntokë të pasur, por edhe kishin qenë vatra të rëndësishme të lëvizjes kombëtare dhe kishin dhënë kontribut të madh në luftën me armë për çlirimin e vendit nga zgjedha osmane. 

Më 12 gusht 1913 Eduard Grej deklaroi: “… kjo zgjidhje do të japë shkas për kritika të mëdha… kufijtë e Shqipërisë u caktuan kësisoj në të mirë të paqes në Evropë”. Me fjalë të tjera, Konferenca e Ambasadorëve në Londër flijoi Shqipërinë dhe shqiptarët “për hir të paqes në Evropë”. Hipokrizi dhe qyqari e paparë në histori. Pas një viti shpërtheu Lufta e Parë Botërore. Ç’u bë me paqen?! 

*   *   *

Sot shqiptarët ballafaqohen me çështjen e ndërtimit të shtetësisë së Kosovës. Për ta zgjidhur drejtë këtë çështje, duhet të marrin mësim nga e kaluara. Duhet t’ia bëjnë me dije Perëndimit se janë popull perëndimor, madje jo me fjalë por me vepër. Duhet të funksionojnë me sistem perëndimor të vlerave. Sot e kësaj dite Beogradi, Athina dhe Moska u thonë kancelarive perëndimore: “Mos i mbështetni shqiptarët. Ata janë përçues të interesit turk, arab dhe iranian në Ballkan dhe Evropë”. Vlera shqiptare dhe të botës mbarë janë Gjergj Kastrioti, Nënë Tereza, Ismail Kadareja. Aleate e përjetshme e bijve të Ilirisë dhe të Arbërisë është ShBA-ja. Shqiptarët janë populli më proamerikan në botë. Shqiptarët duhet të dëshmojnë se posedojnë aftësi për të ndërtuar shtet ligjor dhe demokratik. Dielli shqiptar lind në Perëndim,  

Prof. Xhelal Zejneli                       

Filed Under: Analiza Tagged With: Xhelal Zejneli

NUMRI I MADH I PARTIVE POLITIKE MUND TA DËMTOJË INTERESIN KOMBËTAR

November 10, 2021 by s p

Xhelal Zejneli/

Në hapësirën politike shqiptare ka numër të madh partish politike. Sipas të dhënave të Komisionit qendror të zgjedhjeve, të vitit 2014, në Shqipëri kanë qenë të regjistruara 124 parti politike. Në zgjedhjet vendore të vitit 2015 kanë marrë pjesë 54 parti politike. Parti kryesore janë Partia Socialiste dhe Partia Demokratike.

Në Kosovë ka 47 parti politike. Deputetë në Kuvendin e Kosovës kanë tetë parti politike. Në skenën politike figurojnë edhe tetë parti të tjera politike të vogla. Minoritetet në Kosovë kanë 31 parti politike. Ka raste kur një minoritet të ketë disa parti politike. Tetë parti politike të Kosovës, që kanë vepruar më parë, tanimë nuk veprojnë politikisht, përkatësisht nuk ekzistojnë. 

Në Kosovën lindore (Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë) veprojnë pesë parti politike: Partia për Veprim Demokratik, Alternative për Ndryshime, Lëvizja për Progres Demokratik, Lëvizja për Reforma e Partisë Demokratike Shqiptare dhe Partia Demokratike. 

Në Mal të Zi ka disa parti politike shqiptare. Në vitin 2020 këtu vepruan pesë forca politike shqiptare: Alternative Shqiptare, Forca, Lëvizja Demokratike Shqiptare, Unioni i Tuzit, Perspektiva. Janë edhe tri parti të tjera: Partia Demokratike, Unioni Demokratik i Shqiptarëve dhe Lidhja Demokratike në Mal të Zi. Kjo e fundit është themeluar në vitin 1990 me në krye Memet Bardhin.         

Në Maqedoninë e Veriut veprojnë 43 parti politike. Kuvendi i Maqedonisë së Veriut përbëhet prej deputetëve të 22 partive politike: koalicioni i LSDM-së me 6 parti të tjera, koalicioni i VMRO-s me 6 parti të tjera, si dhe deputetët e 8 partive të tjera. 

Në Maqedoninë e Veriut figurojnë edhe 11 parti jashtëparlamentare, 8 parti të minoriteteve, 2 parti politike shqiptare – PPD-ja dhe RDK-ja.

Në Maqedoninë e Veriut janë edhe 6 ish-parti, që tanimë nuk ekzistojnë. 

Në hapësirën politike shqiptare në Maqedoninë e Veriut veprojnë: Bashkimi Demokratik për Integrim (BDI), Aleanca për Shqiptarët (ASh), Lëvizja Besa, Alternativa, Partia Demokratike Shqiptare, Partia për Shtet dhe Drejtësi, e themeluar në vitin 2018. Në zgjedhjet vendore të vitit në vazhdim, për këshilltarë të këshillit bashkiak të bashkisë së Tetovës, mori  pjesë edhe Nisma “Më mirë për Tetovën”, e cila – sipas të dhënave të KQZ-së – fitoi 2.842 vota, përkatësisht 7.41 për qind të numrit të përgjithshëm të votuesve të bashkisë së sipërthënë. 

*    *   *

Po të kihet parasysh numri i banorëve apo i popullatës shqiptare në Kosovën lindore   (Preshevë, Bujanoc, Medvegjë) si dhe në Mal të Zi, do të nxjerrim përfundimin se numri i partive politike shqiptare në këto dy hapësira është i madh dhe i panevojshëm, për të mos thënë i dëmshëm. Numri i madh i partive shqiptare në këto hapësira ndikon që vota e votuesit shqiptar ta humb peshën, vlerën apo rëndësinë e vet. Përpos kësaj, ndodh që në Mal të Zi, parti shqiptare e caktuar të manipulohet nga ndonjë parti malazeze apo nga pushtetarët malazias. 

Edhe në Kosovë, numri i partive politike është tejet i madh. Numri i madh i partive krijon mundësinë e konflikteve, zënkave, denigrimeve dhe të përçarjeve për qëllime personale apo të grupeve. Kur kemi shumë parti politike, ndonjëra prej tyre qëllon të jetë parti e ndonjë bajraktari, parti e fisit, e zonës, e rajonit apo e krahinës. Numri i madh i partive politike bëhet pengesë për ndërtimin e politikës kombëtare, përkatësisht shtetërore, për ndërtimin e strategjisë kombëtare, d.m.th. shtetërore, për përkufizimin e interesit shtetëror. Në një shtet të vogël me shumë parti politike, vlojnë zënkat, konfliktet, denigrimet dhe përçarjet ndërpartiake. Kjo ka për pasojë që shteti i vogël dhe ekonomikisht i pazhvilluar të harxhojë energji për çështjet që fare s’kanë të bëjnë me interesin shtetëror. Në rastin e Kosovës, kjo shkon në favor të armikut – Serbisë. 

Shoqërisë i duhet zhvillimi ekonomik, zhvillimi i parimeve demokratike dhe ndërtimi i shtetit ligjor. Shteti i vogël, me shumë parti politike dhe me ekonomi të pazhvilluar, vështirë e ka të zhvillojë ekonominë, të zhvillojë demokracinë dhe të ndërtojë shtet ligjor. Në shtetin e tillë korrupsioni dhe nepotizmi s’kanë të ndalur dhe s’kanë të sosur. Në shtetin e tillë lehtë politizohen dhe partizohen sistemi i arsimit, sistemi i shëndetësisë, administrata publike, të gjitha poret e shoqërisë. Në shtetin e tillë lihet hapësirë edhe për veprimin e kontrabandës. 

Në Shqipëri ka shumë parti, por dy janë kryesore – Partia Demokratike dhe Partia Socialiste, ndërsa në Kosovë, janë më shumë se dy – Lëvizja Vetëvendosje, Partia Demokratike e Kosovës, Lidhja Demokratike e Kosovës, Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës etj. 

*   *   *

Partitë janë grupe interesi. Është e drejtë e një grupi të formulojë, të artikulojë dhe të përkufizojë ide apo ideologji të caktuar, me interes shoqëror më të gjerë. In ultima linea, po qe se një parti politike apo një subjekt politik nuk mbulon një interes shoqëror më të gjerë se interesi i individit apo i grupit të ngushtë, ajo parti apo ai subjekt, vjen një ditë dhe shuhet vetvetiu. Mirëpo popujt me probleme politike, ekonomike dhe sociale s’kanë shumë kohë të merren me eksperimente të tilla. 

Partitë politike nuk lindin rastësisht. Lëvizjet politike apo partitë, lindin kryesisht në momente historike të caktuara. Momente historike mund të jenë luftërat çlirimtare. Ka raste kur partitë politike lindin në momente krizash të theksuara politike, ekonomike, sociale dhe morale. Jashtë këtyre momenteve vështirë lindin partitë. Ato mund të regjistrohen si subjekte politike, por vështirë shtrihen në shoqëri. Ka raste kur një subjekt politik krijohet me kërkesën dhe me mbështetjen financiare të një shteti të jashtëm.

Në shumë raste partitë politike manipulojnë me kauzën kombëtare, me interesin kombëtar apo me interesin e përgjithshëm. Nuk mund të qëndrosh me vite dhe dekada në pushtet në emër të kauzës kombëtare apo në emër të shqiptarizmit. Askush s’ka të drejtë të keqpërdorë kauzën kombëtare apo interesin kombëtar, vetëm e vetëm për të ruajtur interesin një individ, një grup, një koniunkturë apo një nomenklaturë. Marrëveshja e Ohrit duhej të ishte implementuar në vitin 2004 apo 2005. Që atëherë kanë kaluar gati dy dekada. Për këtë vonesë dhe për këtë prolongim askush s’mbajti përgjegjësi. 

Ka raste kur partitë politike të mëdha i mbyllin dyert e veta për të rinjtë, për inteligjencien dhe për ekspertët e lëmenjve të ndryshëm. Në partinë e tillë, vite me radhë të njëjtët njerëz rrotullohen nga posti në post, nga detyra në detyrë, nga dikasteri në dikaster. Ka raste kur i njëjti person katër a pesë herë bëhet deputet kuvendi. Ka raste kur i njëjti person katër a pesë herë bëhet këshilltar bashkie. Ndërkohë, një i ri i shkolluar, nuk përfillet, shpërfillet, nëpërkëmbet, injorohet, margjinalizohet, konsiderohet i tepërt, i panevojshëm.

Partia në të cilën të njëjtët njerëz vite me radhë rrotullohen nga posti në post, mund të qëndrojë në skenën politike vetëm nëse nuk kanë opozitë të fortë. Partia që sundon vite me radhë me të njëjtët njerëz, pashmangshëm zhytet në korrupsion dhe në nepotizëm. Në rrethana të tilla, doemos lind pakënaqësia në shoqëri, sidomos ndër të rinjtë të konsideruar të tepërt dhe ndër inteligjencien e shpërfillur, të anashkaluar dhe të injoruar. Partia e tillë që mbizotëron apo që sundon me vite me të njëjtët njerëz, gëzon mbështetjen e oportunistëve, e konformistëve, e poltronëve, e pseudointelektualëve, e kalemxhinjve, e pakurrizorëve, e butakëve, e mediumeve të kontrolluara prej saj, e analistëve mercenarë. 

Kur i riu i shkolluar vëren sesi shoku i tij i klasës apo i gjeneratës i cili për nga suksesi në shkollë ka qenë shumë më i dobët se ai, me mbështetjen e ndokujt ngjitet në pozita politike apo shoqërore, s’i mbetet tjetër përvese – i zhgënjyer dhe i rezignuar – të marrë rrugën për në Gjermani. 

Me fjalë të tjera, në rrethana krizash politike, ekonomike, sociale dhe morale lindin parti të reja.  

*   *   *

Pluralizmi politik, pluralizmi ideologjik si dhe pluralizmi i interesave janë vlera demokratike. Megjithëkëtë, në hapësirën politike shqiptare në Maqedoninë e Veriut do të ishte më mirë të ketë jo më shumë se dy parti politike: Bashkimi Demokratik për Integrim, në një anë dhe të gjitha partitë e tjera, në anën tjetër. Me fjalë të tjera, Aleanca për Shqiptarët, Lëvizja Besa, Alternativa, Partia Demokratike Shqiptare do të mundë të shkriheshin në një subjekt politik të vetëm  Këtij subjekti do të mundë t’i bashkëngjitej edhe ndonjë grup apo parti tjetër   që ka shtrirje më të reduktuar. Me dy parti politike, faktori politik shqiptar do të faktorizohej. Kështu i fragmentarizuar, faktori politik shqiptar është i defaktorizuar. Politika kombëtare nuk është matematikë: Pa dy a tre deputetët e mi nuk mund të krijohet qeveria. Ti mund të krijosh qeveri dhe të hyjsh në të, por interesin shqiptar nuk e realizon dot. 

ShBA-ja ka mbi 325 milionë banorë. Ka dhe shumë parti politike, por vetëm dy janë kryesoret – Partia republikane si dhe Partia Demokratike. Franca metropolitane ka mbi 61 milionë banorë. Edhe në të veprojnë shumë parti, por tri sosh janë kryesore. 

*   *   *

Faktori politik shqiptar duhet të veprojë për t’i mbrojtur arritjet e deritashme, duke artikuluar njëherazi edhe kërkesa të tjera. 

Këtu, edhe tridhjetë vjet pas pluralizmit, ekzistojnë punë që kanë të bëjnë me çështjet themelore kombëtare. Viset shqiptare, që nga Struga deri në Likovë, kanë ngecur ekonomikisht. Shqiptarët, si asnjë popull tjetër në botë, figurojnë si 20 për qind. Në një qytet me shumicë absolute shqiptare, qe tridhjetë vjet nuk mund ta ndërrosh emërtimin e një shkolle fillore apo të mesme. Në një qytet me shumicë absolute shqiptare rrugët nuk mund t’i emërtosh me emra të figurave apo të personaliteteve shqiptare. 

Faktori politik shqiptar i përbërë prej dy subjekteve politike do të gëzonte respekt më të madh, si nga pala sllavo-maqedonase, ashtu edhe nga ndërkombëtarët. Nuk shkohet në takim me palën sllavo-maqedonase, kur ke pas vetes vetëm një apo dy-tre deputetë. Nuk shkohet në takim me ambasadorët e vendeve perëndimore apo me të dërguarit e tyre, kur ke pas vetes jo më shumë se një apo dy-tre deputetë. Kënd përfaqëson “lideri” në atë takim?! Në emër të kujt flet ai?! Shqiptarët meritojnë më shumë se kaq. Sentenca antike: ”Si është populli, e tillë është qeveria”, në rastin e shqiptarëve nuk mund të jetë e pranueshme. Sentenca: “Çdo popull ka liri aq sa meriton” në rastin e shqiptarëve është jopërkatëse. Shqiptarët, që nga viti 1991 deri më sot, i janë përgjigjur çdo thirrjeje të faktorit politik, pa kursyer punën, djersën, mundin, dijen, mjetet financiare. As edhe gjakun.

Xhelal Zejneli              

Filed Under: Analiza Tagged With: Xhelal Zejneli

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 8
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Pritje spektakolare për Kryeministrin Albin Kurti në Vatër
  • ALBANOLOGU KROAT MILAN VON SUFFLAY SIPAS DOKUMENTEVE MË TË REJA NGA ARKIVI SHTETËROR HISTORIK I DUBROVNIKUT
  • UKRAINA 2022 : Fushë  beteje në  mes dy qytetnimesh : Demokraci liberale Europiane versus  Autokraci tradicionale Ruse
  • Heronjtë që na duhen, por që nuk i meritojmë
  • Shqipëria po qanë…
  • Lamtumirë Dr. Gjon Buçaj
  • LAMTUMIRË DR. GJON LEKË BUÇAJ
  • KANË FILLUAR PUNIMET PËR REHABILITIMIN E KISHËS SË KUVENDIT TË ARBËRIT AFËR LEZHËS 
  • BOSTONI, VIZITA E RRADHËS E KRYEMINISTRIT TË KOSOVËS ALBIN KURTI
  • Kombi shqiptar dhe politikat e sigurisë në ditët e sotme
  • Dalip Greca – Emër i Pashuar
  • Dalip Greca, një emër në kujtesën e gazetarisë shqiptare
  • Dalip Greca, një profesionist dhe patriot i madh
  • Kur vdekja merr krijues dhe atdhetarë të mirëfilltë
  • Lamtumirë kolegu ynë Dalip Greca

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari Albin Kurti alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla Astrit Lulushi Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fadil Lushi Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Tregim Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT