Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for October 2023

Shqiptarët e East Bronx më shumë se kurrë tregoni mbeshtetjen tuaj me votë ndaj femres së parë shqiptare që kandidon për Gjykatëse!

by

Kozeta Turishta/

https://secure.engageraise.com/…/donate/edit-shkreli/…

Edit Shkreli është femra dhe kandidatja e parë shqiptare për Gjykatëse për ceshtjet civile në New York. Votohet zyrtarisht me 7 nentor dhe shqiptaret me voten e tyre japin një shans më të madh për fitoren e saj. Mbeshtetja e vota e shqiptareve që jetojnë në east Bronx dhe janë të rregjistruar për të votuar mund t’i drejtohen kutive të votimit që sot me 28 tetor dhe të marten e 7 nentorit.

Edit Shkreli, Një histori suksesi e një vajze shkodrane që shanset i ka të mëdha për të fituar postin e Gjyqtares të Ceshtjeve Civile.

Edita ka më shumë se tetë vite që punon pranë Gjykatave të Bronx-it dhe të White Plains.

Ajo është dhe pedagoge tek New York Law School.

I urojmë suksese dhe me fitore.

What makes a good leader?

by

Albin Kurti/

What makes a good leader? This short, five-word question seems simple on its surface. But that superficial simplicity masks the deep theoretical complexity and practical importance of the topic at hand. Since we’re in a university setting, we shouldn’t attempt to hide that complexity. Rather, we should embrace it. So I won’t try to give a conclusive answer to the question I have posed. I will instead offer some personal reflections on the topic, drawing on insights from the fields of philosophy and history. I will then close by talking about what our Government is doing to help our citizens — especially our young people — become even better leaders in the future, across a variety of fields.

The complexity of what makes a good leader stems in part from an ambiguity in the very concept of goodness. On the one hand, goodness can refer simply to effectiveness in achieving certain defined aims. So, for example, a good knife is one that can cut things effectively; a good watch is one that tells time accurately; and so on. But on the other hand, goodness can also refer to certain moral qualities, such as when we say that someone has a good character, or has performed a good act. This moral notion of goodness is conceptually distinct from the notion of goodness as effectiveness.

The concept of goodness is often applied not only to objects or personal qualities, but also to social roles. In the case of some of these roles, the two notions of goodness we identified above can clearly come apart. For example, a good spy is simply one that performs his or her intelligence-related tasks effectively. Whether the spy is a morally good person is a completely separate question. To answer it, we must evaluate the cause for which he or she works, as well as his or her motives for doing so.

But in the case of some other social roles, we cannot so easily separate effectiveness from moral qualities in our evaluations. For instance, being a good father or a good friend is not just about being effective at performing certain tasks. It also requires having certain moral qualities of character. These qualities are associated with the ethical ideals of what it means to be a good parent or a good friend.

So, what about being a good leader? One might initially think that leadership falls under the first category: A good leader is simply one who is effective at attracting and maintaining a set of followers. In this view, in order to judge whether someone is a good leader, there’s no need to evaluate the moral goodness or badness of the aims he or she pursues, or the methods used to achieve them.

This, I think, is a mistake. Some of the most destructive figures of the twentieth century — Hitler, Stalin, Pinochet, Mao, Milosevic — were certainly effective at attracting and maintaining followers. Indeed, their effectiveness in this regard was as terrible as it was devastating. But it would be incorrect to call them good leaders, precisely because they were moral failures. Just like friendship and parenthood, good leadership is a fundamentally ethical ideal.

But what precisely does that ethical ideal consist in? Or, to go back to our original question: What makes a good leader? The ethical ideal of a good leader brings together two essential qualities: a pragmatic effectiveness at attracting and maintaining followers, combined with a principled commitment to a just cause. On this account, both qualities are essential to good leadership: Pragmatism without principle is empty; principle without pragmatism is fruitless.

This ethical ideal of leadership — the unity of pragmatism and principle — is perhaps best exemplified in American history by the 16th President of the United States, Abraham Lincoln. Lincoln is, of course, best known — and most beloved — for his Emancipation Proclamation, issued in the midst of the Civil War. That Proclamation officially declared an end to slavery in the rebellious states.

Lincoln was a lifelong personal opponent of slavery. He once wrote that “if slavery is not wrong, nothing is wrong.” So you may be surprised to learn that as a political matter, he stood firmly against the elimination of slavery at the beginning of the Civil War. He did this for clear pragmatic reasons: If Lincoln had called for the end of slavery so early on in the war, he would have immediately lost the support of the loyal slave states, which were essential for military success. He would also have lost the backing of the majority of American voters — even in the North, where racism was still widespread. In other words, taking a strong stand against slavery from the beginning would have made it impossible to win the war — for both military and political reasons.

Thus, Lincoln was exceedingly careful to cast the war not as a quest to end slavery, but as a battle to preserve the Union and defend democracy. In his Message to Congress on July 4, 1861, he highlighted that the purpose of the war was “to demonstrate to the world that those who can fairly carry an election can also suppress a rebellion; that when ballots have fairly and constitutionally decided, there can be no successful appeal back to bullets; there can be no successful appeal except to ballots themselves at succeeding elections. Such will be a great lesson of peace, teaching men that what they cannot take by an election, neither can they take it by a war.”

Even the Emancipation Proclamation — which was issued more than a year and a half after the war began — was not explicitly based on slavery’s wrongness or injustice. Instead, Lincoln argued that the Proclamation was a measure that was necessary for winning the war: Freeing the slaves would motivate them to fight for the North, and it would also prevent the South from exploiting the slaves to sustain its own war effort. Again, this legal reasoning was offered for primarily pragmatic reasons: Lincoln knew that if he tried to end slavery purely on the grounds of its injustice, he would cripple democratic support for the war. And the Supreme Court would likely have blocked his measure anyway: At that time, the practice of slavery still enjoyed explicit constitutional protection. Casting the Proclamation as a necessity of war was designed to overcome that obstacle.

All of this shows that Lincoln was a brilliantly effective politician: He knew precisely how to attract and maintain enough democratic support to achieve his stated aims of preserving the Union and defending democracy. Calling for the end of slavery at the beginning of the war might have been morally satisfying. But paradoxically, it would have prolonged slavery’s existence indefinitely, by making the war impossible to win. Citing the wrongness of slavery as the legal basis for the Emancipation Proclamation would also have been satisfying. But doing so would have undermined both its legal justification and its political viability, thereby defeating the purpose of the Proclamation in the first place. The course that Lincoln took was — at least arguably — the most effective possible way to achieve his political aims. And that effectiveness was essential to his being a good leader. Without being effective at maintaining consistent political support for his cause, he would still have been a morally admirable person. But as a leader, he would have been a failure.

But as we have already noted, effectiveness is a necessary but not a sufficient condition for being a good leader. Lincoln’s example teaches us this as well. His embodiment of the ideal of leadership had a moral quality that went far beyond mere political effectiveness. Despite the purely instrumental grounds of the Emancipation Proclamation, Lincoln adamantly rejected the idea of returning the freed slaves back to servitude after they were no longer needed for the war. Thus, he wrote: “If [the slaves] stake their lives for us, they must be prompted by the strongest motive — even the promise of freedom. And the promise, being made, must be kept.” Lincoln kept his promise: In order to eliminate forever the possibility of re-enslavement after liberation, he lobbied heavily — and successfully — for the Thirteenth Amendment to the Constitution, which ended slavery in the United States, once and for all.

But imagine if Lincoln had not kept his promise. Imagine if he had sent the slaves back to their prior condition after they were no longer necessary for the achievement of his political aims. He would still have been a remarkably effective politician — effective at maintaining the popular support necessary to keep fighting the war, and eventually to win it. But the re-enslavement would have been a moral disaster — and, I would argue, a failure of leadership. Once again, both qualities are essential in a good leader: pragmatic effectiveness and moral principle.

If a good leader is one who is both pragmatically effective and morally principled, what makes a great leader? One might be tempted to say that a great leader is one who is even more effective and even more principled than a simply good one. That is accurate enough, but we can say more. For the truth is more profound: What makes a leader great, I would argue, is the willingness to sacrifice his or her own interests for a greater cause. In other words, great leaders are so dedicated to their principles — and so determined to defend those principles in the most effective way possible — that they are willing to damage their personal interests in order to do so.

Lincoln’s greatness as a leader manifests itself in precisely this way. As the presidential election of 1864 approached, he was clearly on track to lose. Barely two months before the vote, the President himself wrote the following dispiriting message to his Cabinet: “This morning, as for some days past, it seems exceedingly probable that this Administration will not be re-elected.” Some of Lincoln’s political allies urged him to postpone the election — and to cite the ongoing Civil War as a pretext for doing so. But Lincoln refused, as a matter of principle: How could he claim to be fighting a war to defend democracy, if he was himself unwilling to submit to the judgment of the people? By refusing to use the war as a convenient excuse to delay the election — by being prepared to accept his own defeat at the ballot box — Lincoln showed just how deep was his commitment to democratic principles. Of course, we now know that Lincoln’s political fortunes changed quickly for the better. He was decisively re-elected on November 8, 1864 — the first time in world history that a national election was organized in the midst of a civil war.

What, then, is our Government doing to produce pragmatically effective and morally principled leaders in the future? First and foremost, we are striving every day to set an example of what principled leadership looks like in a free, democratic society. In our two-and-a-half years in office thus far, we have made internationally recognized progress in the areas of human rights, democracy, and rule of law. This year, Freedom House ranked Kosova as third in the entire world for year-on-year democratic progress. The World Justice Project has ranked Kosova first in the Western Balkans on rule of law, and second in the world for the greatest improvement in rule of law, over the course of 2022. In Transparency International’s Corruption Perception Index, we have improved 20 places in the past two years. We’ve also improved 22 places in Reporters without Borders’ Press Freedom Index. And we’re ranked first in the Western Balkans in the V-Dem Institute’s Electoral Democracy Index. The 2022 country report of the EU Commission confirms that Kosova has stepped up its efforts to fight corruption and strengthen democracy and rule of law. In other words, now more than ever, we are demonstrating that it is possible to lead the country both effectively and morally.

At the same time, we’re ensuring that Kosova’s remarkable economic success — with a record 7.9% average GDP growth over two years — is shared as widely as possible. In doing so, we are improving social solidarity and fostering a society-wide notion that we all have an obligation to care for — and to even sacrifice for — one another. For example, the World Bank has ranked Kosova first in the Western Balkans for the largest fiscal package (as a percentage of GDP) to help citizens cope with the recent food and energy crisis. 842 million Euros have been redistributed through these schemes, as well as in support packages to help citizens deal with inflation. We’ve also increased public-sector salaries and significantly reduced the gap between the highest and lowest salaries from a ratio of 20 to 1, to 4.78 to 1. We’ve introduced child-care subsidies for families with children up to 16 years of age. And thanks to our “Government for Families” employment program, nearly 1,500 additional families have at least one member with a job — 603 of them women. We’re showing that leadership is not about exploiting political power to hoard benefits for oneself. Rather, it’s about harnessing that power for the benefit of all citizens — especially those most in need.

Aside from serving as a moral example for citizens, our Government has also made significant investments in Kosova’s education system. We want to ensure that all young people have a fair opportunity to develop into effective leaders in their chosen fields — especially young women and other traditionally disadvantaged groups. Thanks to our efforts, public higher education in Kosova is free of charge for the first time ever. Furthermore, we’ve disbursed approximately 4,000 scholarships for students, including 2,900 in STEM fields. In Kosova, women already make up half of all STEM students, compared to 17% in the European Union. We’ve also disbursed 500 scholarships for pupils from the Roma, Ashkali, and Egyptian communities. And we’ve successfully inaugurated a dual-education system, with 12 curricular profiles in 21 schools across 13 municipalities.

These investments and initiatives are only a limited sample of all that we are doing today to produce the leaders of tomorrow. But this is also just the beginning. With our ongoing and constantly improving efforts in the areas mentioned above, I am confident that Kosova’s best days — and its best leaders — lie ahead of it.

Në ditën ndërkombëtare të Diplomacisë, përpjekjet e Luanit të Tepelenës për tu faktorizuar në politikën ndërkombëtare dhe për ti vënë fre politikës ekspansioniste ruse në rajon

by

Dr. Dorian Koçi/

Ali Pashë Tepelena dhe diplomacia ruse.

…I biri Myftari drejt Tunës po nget,

Gjaurët leshverdhë ta dinë ç’i pret;

Kur turren Delinjtë mbi lumin me gjak,

Të gjallë Moskovit i kthehen fort pak!

Lord Byron, Childe Harold, Tamburxhi, Tamburxhi

Ndërkohë që Ali Pashë Tepelena fitonte qeverisjen e Janinës dhe hidhte themelet për të ndërtuar Pashallëkun e Janinës, pushteti perandorak osman pësonte një goditje të rëndë pas paqes së imponuar në luftën Ruso-Turke 1787-1792. Gjatë luftës Ruso-Turke (1787-1792), Ali Pasha hyri në letërkëmbim me princin Potjomkin. Princi Potjomkin i premtoi një marrëveshje të favorshme dhe e inkurajoi të punonte me pashallarët shqiptarë për të penguar dërgimin e forcave ushtarake në luftë kundër Rusisë. Në shkurt të vitit 1791, Ali Pasha zhvilloi bisedime me një diplomat rus, të cilit i deklaroi se ishte gati të merrte anën e Rusisë, nëqoftëse i jepeshin garanci se pas luftës do të mbetej i pavarur. Kurse në muajin qershor i kërkoi komandantit të flotiljes ruse në detin Mesdhe t’i dorëzonte princit Potjomkin propozimet e veta për një aleancë ushtarake dhe për të diskutuar për fatin e mëtejshëm të Pashallëkut të Janinës pas dëbimit të osmanëve nga Gadishulli Ballkanik.

Ali Pasha premtoi të merrte pjesë në një kryengritje antiosmane të shqiptarëve dhe grekëve. Për këtë qëndrim ai kërkoi sigurime për njohjen e tij si zot e sundues i pashallëkut, për njohjen e kufijve të territorit, që do të zotëronte dhe për ushtrimin e lirë të besimit nga ana e myslimanëve. Nga ana e vet ai u zotua t’i trajtonte njëlloj si myslimanët ashtu dhe të krishterët në administratë e në ushtri dhe pranonte që Rusia të kishte të drejtën e mbrojtjes së të krishterëve në shtetin e tij. Ali Pasha kërkoi gjithashtu që në rast se kryengritja do të dështonte, Rusia ta merrte nën mbrojtjen e saj për t’i shpëtuar ndëshkimit të sulltanit. Më në fund ai pranoi që si garanci të dërgonte peng në Sankt Petërsburg njërin nga djemtë e vet, i cili të mësonte atje artin ushtarak rus.( Historia e popullit shqiptar, Toena, Tiranë:2002, fq 641) Si shikohet qartë nga teksti i propozimeve që i dërgonte rusëve, Ali Pasha Tepelena synonte konsilidimin e pashallëkut të tij edhe në formë trashëgimtare, njohjen e kufijve të pashallëkut të tij dhe një tolerancë fetare tepër të përparuar për kohën.

Mirëpo propozimet e tij nuk u pranuan, së pari sepse ato nuk përkonin me rolin meseanik që kishte ndërmarrë Rusia për të krishterët ortodoksë në Ballkan, por edhe pse në 3 janar 1792 u nënshkrua paqja në Jash midis Perandorisë Otomane dhe Rusisë dhe politika ruse nuk ishte më e interesuar për diversione të tilla politike brenda Perandorisë Otomane. Në të njëjtën kohë situata politike dhe rendi nuk kishin qenë të qeta brenda Pashallëkut të Janinës. Popullsia suliote në vazhdën e traditës së hershme të mercenarizmit e banditizmit, që lëvronte gjithandej në Ballkan, por edhe si bartëse e politikave destabilizuese brenda Perandorisë Otomane, që nxiteshin nga Rusia, kishte shpërthyer një valë të papërmbajtur plaçkitjesh, që arriti kulmin aty nga pranvera e vitit 1791. Përveç fshatrave dhe rrugëve tregtare, suliotët sulmuan dhe plaçkitën krahinat e Paramithisë, Margëlliçit dhe Artës. Këto veprime nxitën kundërshtarët e Ali Pashë Tepelenës, si Ibrahim Pashën e Beratit dhe bejlerët çamë, që kësaj here të organizoheshin në një besëlidhje ushtarake kundër suliotëve. Në këtë beslidhje morën pjesë dhe krerët e armatolëve të fshatrave të dëmtuara. Por, nën nxitjen e agjentit rus në Korfuz L. Benaqi, kjo besëlidhje u shndërrua në një aleancë të re, së cilës iu bashkuan edhe suliotët, që tani drejtohej kundër Aliut. Gjithsesi, edhe kjo beslidhje nuk arriti të konsolidohej, pasi me ndërhyrjen e Portës së Lartë, marrëdhëniet midis qeveritarëve të Janinës dhe Beratit u paqtuan duke lidhur edhe krushqi mes tyre.(Historia e popullit shqiptar, Toena, Tiranë:2002, fq 642)

Në këtë mënyrë, suliotët mbetën të vetëm përballë zëmërimit të Ali Pashës. Kushtet në Pashallëkun e Janinës njohën një zhvillim të ri kur në horizont ndodhën ngjarje të mëdha ndërkombëtare. Në vitin 1796 filloi fushata e Napoleon Bonapartit në Itali dhe si rezultat i betejave të fituara ndaj shteteve italiane, ai nënshtroi dhe Republikën e Venedikut, e cila zotërontë Korfuzin, Ishujt Jonianë dhe katër qytete në stere përballë tyre: Prevezën, Butrintin, Vonicën dhe Pargën. Me nënshkrimin e Traktatit të Kampio Formios, më 1797, iu dha fund sundimit të shtetit venedikas, zotërimet e të cilit në ishuj dhe stere u vendosën nën sundimin francez. Kështu kufijtë e Francës u shtrinë deri në kufijtë e Pashallëkut të Janinës.(Historia e popullit shqiptar, Toena, Tiranë: 2002, fq. 642).

Për të lehtësuar fushatën ushtarake në Egjipt, Franca përkrahu fuqizimin e pashallarëve të Rumelisë dhe prirjet e tyre vetqeverisëse në dëm të pushtetit qendror të Sulltanit. Në këtë kuadër, komandanti francez i Korfuzit u urdhërua të përkrahte Ali Pashë Tepelenën dhe forcimin e pushtetit të tij brenda pashallëkut dhe jashtë tij. Ali Pasha Tepelena e shfrytëzoi shumë mirë këtë përkrahje për të realizuar synimet e tij territoriale drejt Çamërisë dhe bregdetit të Jonit. Ai mundi t’u shkëpuste francezëve lejen për të pasur flotiljen e tij në kanalin e Korfuzit dhe në këtë mënyrë bëri të mundur, që në gusht të vitit 1797 të ndërmerrte një sulm të befasishëm kundër bregdetit të Himarës. Si rrjedhim Ali Pasha shtiu në dorë pjesën kryesore të këtij bregdeti nga Butrinit deri në Porto Palermo.( Historia e popullit shqiptar, Toena, Tiranë: 2002, fq. 642).

Ndërkohë pas fushatës franceze në Egjipt, ishte krijuar një aleancë e re politike ushtarake, ku Perandoria Otomane iu bashkangjit Anglisë dhe Rusisë. Ali Pasha e shfytëzoi këtë konjukturë të re për të avancuar interesat e veta. Kundër dëshirës së francezëve, ai mori pjesë në fushatën e Sulltanit kundër rebelimit të Paasvan Ogllusë, që po i shkaktonte shqetësime Portës së Lartë. Nga ana tjetër, ai punoi për të rregulluar marrëdhëniet me pashain e Delvinës dhe me bejlerët fqinjë. Pa pritur që të mbërrinte flota e aleancës së re, që do të dëbonte trupat franceze nga Ishujt Jonianë, trupat e tij sulmuan garnizonet franceze në Butrint, të cilin francezët kishin refuzuar t’ia jepnin, dhe më vonë Prevezën dhe Vonicën. Qytetin e Pargës nuk arriti ta merrte dot për shkak të kundërshtimit të banorëve, por edhe sepse arritën forcat ruse të cilat e morën qytetin. Pukëvili njofton për një betejë të pabarabartë midis forcave shqiptare dhe franceze. Gjithsesi, përveç Butrintit e Prevezës, Ali Pashë Tepelena arriti të siguronte edhe dy skela më të vogla, Vonicën dhe Sajadhën. Për Ali Pashën, Butrinti dhe Preveza kishin rëndësi të madhe strategjike. Zotërimi i Butrintit siguronte kontrollin mbi kanalin e Korfuzit dhe mbi vetë ishullin, kurse Preveza në duart e Pashait të Janinës do të thonte dalje në jug, në Gjirin e Ambrakisë, duke iu afruar ishullit Santa-Maura. Pushtimi i Prevezës pati një jehonë edhe në qarqet diplomatike evropiane. Admirali anglez Nelson, pasi e ndali flotën në mes të detit Egje, dërgoi një nga oficerët e tij ta përgëzonte për fitoren në Prevezë dhe ta bindtin se ai vet kishte dëshirë për të zbritur në brigjet e Nikopolit për të përqafuar heroin e Epirit. Për fitoret e arritura Porta e Lartë e shpërbleu më 1799 me gradën e vezirit, por kjo gradë ishte vetëm një akt ngushullimi sepse me këmbënguljen e rusëve, të cilët e shihnin Ali Pashë Tepelenën si një pengesë ndaj synimeve të tyre për të sunduar në Gadishullin Ballkanik, qytetet bregdetare iu hoqën nga dora dhe iu dhanë portës së Lartë për administrim. Porta e lartë caktoi për administrimin e tyre një nëpunës të saj, Abdullah Beun, i cili e kishte qendrën e vet në Prevezë. Konventa ruso-osmane e muajit prill 1800 krijoi Republikën e Shtatë Ishujve dhe me këtë sanksionoi vendosjen e rusëve në Ishujt Jonianë. Kjo konventë vendoste, që edhe qytetet e bregdetit të pushtuara nga forcat e Ali Pashë Tepelenës, të konsideroheshin si prona të Sulltanit, por Ali Pasha Tepelena edhe pse largoi forcat e veta nga këto qytete, arriti ta manipulonte të dërguarin e sulltanit. Prania e rusëve në Ishujt jonainë, ndërhyrja e mëparshme e tyre në Pargë si dhe përpilimi i konventës i ashpërsoi marrëdheniet diplomatike midis dy palëve. Diplomatët rusë filluan të ndjekin politikën e mëparshme të venedikasve, duke nxitur e përkrahur elementin e krishterë shqiptar, si suliotët dhe himariotët, si dhe bllokun feudal të Shqipërisë së Jugut të udhëhequr nga veziri Ibrahim Pasha i Beratit, Mustafa Pashë Koka i Delvinës dhe bejlerët e Çamërisë. Në vitin 1798, Mustafa Pashë Koka iu ishte drejtuar për ndihmë rusëve për të rifituar Pashallëkun e Delvinës, mirëpo në tetor 1799, Ali Pashë Tepelena e detyroi t’i nënshtrohej me forcën e armëve. Kur rusët e detyruan Portën e Lartë të nënshkruante traktatin e 21 prillit 1800, ata kërkuan që drejtimi i sanxhakut të Delvinës t’i jepej agjentit të tyre, Mustafa Pashës.( Historia e popullit shqiptar, Toena, Tiranë: 2002, fq. 643)

Të gjitha këto ndërhyrje të rusëve në Pashallëkun e Janinës si dhe përkrahja e hapur ndaj kundërshtarëve të Ali Pashë Tepelenës, u dhanë zemër suliotëve. Këta shkelën ujdinë, që kishin arritur më parë me Ali Pashën dhe të ndihmuar prej rusëve, filluan veprimet plaçkitëse brenda Pashallëkut. Nga ana e tij, Ali Pasha Tepelena u informua nga rrjeti i tij i zbulimit se pas rezistencës së organizuar suliote dhe lëvizjeve himariote qëndronin misionarë rusë, që zbarkonin në mënyrë të fshehtë dhe të paligjshme, që prisnin kapedanë të rezistencës suliote, kundërshtarë të Aliut, në bazat e tyre në Korfuz, Lefkadhë, Zaqintho, Santa Maura dhe i nxisnin për komplotuar dhe përmbysur pashanë e Janinës. (Irakli Kocollari, Policia sekrete e Ali Pashës, Adel Print, Tiranë: 2009, fq. 24-25)

Në këto kushte Ali Pasha Tepelena intesifikoi përpjekjet e tij për të eliminuar qëndresën suliote. Ndaj, në muajin qershor 1800, pasi siguroi përkrahjen e agallarëve kryesorë çamë, filloi ekspeditën kundër Sulit, por këtë herë duke përdorur një taktikë të re, atë të një rrethimi në formë dare, që sa vinte dhe ngushtohej.(Historia e popullit shqiptar, Toena, Tiranë: 2002, fq. 643). Në fakt, qëndresa e suliotëve erdhi duke u mpakur dhe paprekshmërinë e Sulit kësaj radhe nuk e shpëtoi as përkrahja e rusëve dhe as organizmi i një besëlidhje të re. Por përparimet e Aliut shqetësuan bejlerët fqinjë të Çamërisë, të cilët në vitin 1802 nxituan edhe njëherë të organizonin një besëlidhje me Suliotët kundër tij. Në këtë lidhje morën pjesë Islam Pronjoja i Paramithisë, Dematët dhe Sejkatët e Filatit, Çeparenjtë e Luaratit, Daljanenjtë e Konispolit, bejlerët e Margëlliçit, bejlerët e Delvinës dhe të Beratit.(Hajredin Isufi, Musa Demi dhe qëndresa çame 1800-1947, Dudaj: 2002, fq. 13)

Gjithësesi, dara e vendosur nga Ali Pasha rreth Sulit u shtrëngua derisa në datën 25 dhjetor 1803 luftëtarët suliotë nënshkruan aktin e kapitullimit para Veli Pashës, i cili pranoi kushtin që ata të largoheshin jashtë kufijve të pashallëkut. Por Ali Pasha dëshironte që suliotët të vendoseshin brenda kufijve të pashallëkut, i bindur se po të largoheshin, ata do të ishin kundërshtarë të përjetshëm të tij. Ndaj u premtoi atyre lehtësira e kushte të mira jetese, të cilat u refuzuan nga suliotët, që insistonin të largoheshin nga kufijtë e pashallëkut. Malësitë e Sulit u rrethuan edhe njëherë nga forcat e Aliut. Në luftimet e ashpra, bashkë me burrat edhe gratë e Sulit treguan trimëri të pashoqe, deri sa në çastin e fundit, për të mos të rënë në dorë të sulmuesve, sakrifikuan veten e tyre sëbashku me gjithë fëmijë, duke u hedhur në rrëpirën e shkëmbit të Zalongut. Suljotët që i shpëtuan masakrës së trupave të Aliut, u vendosën në Ishujt Jonianë dhe në Pargë, ku themeluan dhe regjimentin shqiptar dhe ashtu siç kishte parashikuar Ali Pasha Tepelena, vazhduan luftën kundër tij, duke marrë pjesë në inskursione të herëpashershme plaçkitëse në Pashallëk. Në vitet pasardhëse 1803, 1804, 1808 besëlidhjet e agallarëve të Çamërisë me Suliotët u ripërtëritën. Ndërhyrja ruse u itensifikua më tepër pas emërimit të Kontit Mocenigo (1765-1836) si përfqësues të Rusisë në Ishujt Jonianë. Konti Mecenigos ishte nga Zakintho, pasardhës i një familje shumë të njohur venedikase që kishte nxjerrë dhe Dozhë dhe diplomatë. Ai i përkiste degës së familjes Mecenigo që kishte sunduar për një kohë të gjatë në Zakintho, kur Ishujt Jonianë kishin qenë nën sundimin venedikas. Në 16 gusht të vitit 1802, Konti Mecenigo zbarkoi në Ishujt Jonianë për ti vendosur nën kurorën ruse. Menjëherë ai nxorri një shpallje që i njoftonte qytetarët e Republikës së shtatë ishujve se ishte i dërguari i Carit të Rusisë për të vendosur rregullin dhe qetësinë në Ishujt Jonianë.( Enciklopedia Greke : Zëri Georges Mecenigos). Interesat ruse në rajon por edhe të klasës drejtuese të Ishujve Jonianë ishin që të kishin një territor sa më të gjerë influencash në bregun përballë , në mënyrë që të siguronin furnizime të vazhdueshme me grurë dhe drithëra.

Në pranverën e vitit 1804, Ali Pasha u përgatit të dërgonte ushtritë e vet në viset bregdetare me pretekst se do të vilte taksat e skelave, që kishte marrë në sipërmarrje nga Kapudan Pasha. Qëllimi i tij ishte të rrethonte Çamërinë, që ta nënshtronte me lehtësi. Në qershor të atij viti, me nxitjen e Mocenigos, përfaqësuesit rus në Korfuz, bejlerët çamë formuan “Lidhjen e Çamërisë”. Në këtë hynë dhe të mërguarit suliotë të Korfuzit. Mes të besëlidhurve shquheshin emrat e bejlerëve të Çamërisë: Pronjatëve, Balo Husos të Margëlliçit, Dajlanenjëve të Konispolit, Abdurrahim Zigurit të Varfanjit, Dematëve dhe Sejkatëve të Filatit. Kjo lidhje udhëhiqej nga Mustafa Pasha i Delvinës. Në dispozitat e marrëveshjes, që u nënshkrua më 27 qershor 1804, parashikohej që gjatë kohës që këta bejlerë do të luftonin kundër Ali Pashës, qeveria ruse do ti furnizonte çdo muaj me 100 fund barot, 200 fund plumb dhe 1000 kg drithëra.(Irakli Kocollari, Policia sekrete e Ali Pashës, Adel Print, Tiranë: 2009, fq. 32) Këtyre forcave iu bashkangjitën edhe luftëtarët e Regjimentit Shqiptar të Korfuzit, me suliotë, himariotë dhe të tjerë shqiptarë të dëbuar nga territoret e kontrolluara nga Ali Pashë Tepelena. Këto forca ishin të organizuara në 6 kompani të këmbësorisë së lehtë nën komandën e Gjeneralit Anthres të kombinuara me katër kompani himariotësh nën komandën e Kolonelit Beckendorf.(Irakli Kocollari, Policia sekrete e Ali Pashës, Adel Print, Tiranë: 2009, fq. 35). Por, ndryshimi i beftë në politikën e Portës së Lartë si dhe shpërthimi i luftës Ruso-Turke 1806-1812, e minimizoi rrezikun rus dhe i dha mundësi Ali Pashë Tepelenës, që të hidhej në sulm për të nënshtruar bejlerët e Çamërisë. Kësaj radhe edhe Sulltani mori anën e Aliut, duke i lënë dorë të lirë mbi qytetet bregdetare të Prevezës, Vonicës e Butrintit dhe duke i urdhëruar agallarët çamë t’i nështroheshin autoritetit të tij.

Kështu, pas rënies së Sulit dhe shpërnguljes së dhunshme të suliotëve, ra dhe Paramithia dhe në vitin 1808, Ali Pasha mundi të shtinte në duart e tij Filatin dhe Sajadhën. Të gjitha këto avancime të Ali Pashë Tepelenës u realizuan përmes përpjekjeve të dhunshme mes trupave të tij dhe trupave të Beslidhjes Çame ku sipas Pukëvilit, filaqiotët ndryshe nga korfiatët u shquan për guximin dhe trimërinë e tyre të madhe dhe i nxorrën shumë punë Ali Pashës.(Hajredin Isufi, Musa Demi dhe qëndresa çame 1800-1947, Dudaj: 2002, fq. 14)

Ndërkohë, Perandoria Otomane po ftohej me dy aletatët e mëparshëm, Anglinë dhe Rusinë dhe po afrohej me Francën. Këtij ndryshimi gjeostrategjik po i përgjigjej dhe diplomacia e këtyre shteteve ndaj Ali Pashë Tepelenës. Oborri i Sankt Petërsburgut i kërkoi Kont Mocenigos të ndiqte një politikë paqësore, ndërsa Franca i premtoi për ta njohur si sundimtar të pavarur, nëse trupat frënge do të pushtonin gadishullin Ballkanik dhe se do ta merrte në mbrojtje kundër sulltanit. Kur Fransua Pouqueville i emëruar konsull i përgjithshëm i Francës, mbrriti në Janinë në 1806, i solli Ali Pashë Tepelenës dhe premtimin e Napoelonit se do t’i jepte nën administrim ishullin e Korfuzit nëse do të angazhohej në luftë kundër rusëve. Tashmë Ali Pasha Tepelena zotëronte gjithë bregdetin e Çamërisë dhe po shikonte që të merrte në zotërim dhe Korfuzin dhe Ishujt Jonianë. Në dhjetor 1806, Porta e Lartë i hapi luftë Rusisë dhe Ali Pashë Tepelena nxitoi të përfitonte duke arrestuar konsujt rusë në territoret e veta dhe me artilerinë, që kishte marrë nga francezët u përpoq të sulmonte ishullin e Shën Maurës, por rusët ngritën kundër tij feudalët çamë dhe armatolitë e Thesalisë. Ali Pasha u pajtua me feudalët çamë, kurse i biri i tij Myftari e mbyti në gjak kryengritjen e armatolive në Thesali. Paqja e Tilsitit në vitin 1807 midis Francës dhe Rusisë bëri të mundur largimin e rusëve nga ishujt jonianë, zotërimin e tyre sërish prej Francës dhe largimin e rrezikut rus për të minuar pushtetin e Ali Pashë Tepelenës në Epir dhe More.

Bibliografia:

1- Irakli Kocollari, Policia sekrete e Ali Pashës, Adel Print, Tiranë: 2009

2- Hajredin Isufi, Musa Demi dhe qëndresa çame 1800-1947, Dudaj: 2002

3- Historia e popullit shqiptar, Toena, Tiranë: 2002

4- Enciklopedia Greke : Zëri Georges Mecenigos

Dirigjenti …

by

Nga dr. Agim Z. Dobruna/

Nuk ka alegori (personifikim) më të qartë të pushtetit se veprimtaria e dirigjentit. Çfarëdo që ai bën, hedhë dritë mbi natyrën e pushtetit. Ky është në të vërtetë thelbi i esesë së nobelistit Elias Canetti. Dirigjenti qëndron në këmbë në një vend të ngritur, në ndërkohë që orkestra para dhe publiku pas shpine i japin atij pushtet absolut. Ai jep urdhra me një shkop që mban në dorë. Me një lëvizje të lehtë zgjon dhe gjallëron befas këtë apo atë zë, ndërsa zërat e tjerë heshtin. Ai në këtë mënyrë ka pushtet mbi jetën dhe vdekjen e zërave. Një zë i vdekur prej kohësh mund të ringjallet me urdhër të tij. Kështu larmia e zërave të instrumenteve mishëron larminë e njerëzve. Ai ka në dorë partiturën (ligjin) e tërë, për dallim nga anëtarët e orkestrës, të cilët e kanë vetëm pjesën e vet. Kjo e bën atë të gjithëdijshëm madje me pushtet absolut.
Ai është mësuar që të gjithë ta shikojnë dhe kjo i jep pushtet. I kthyer me shpinë nga publiku ai e imponon pushtetin mbi të si një heshtje varri. Sapo të ketë përfunduar, ai kthehet nga publiku, i cili ngjallet dhe është i detyruar ta duartrokasë. Hyn e del në skenë me duartrokitje deri në urdhrin e radhës, si brohoritja e lashtë për fitimtarin.
Ai ka një vështrim të mprehtë dhe e di çfarë bën e çfarë duhet të bëj secili instrumentist. Ai përfaqëson tërë veprën muzikore dhe përderisa zgjatë koncerti ai është mbreti i botës. Populli shqiptar është i pafat me liderët e vet, ndërkohë qe është në pritje të liderit (dirigjentit ) jo në kuptimin e një lideri autoritar, por të një autoriteti moral, që instrumentisti (individi), orkestra (familja), publiku (populli) t’i binden pa kushte në interes shtetëror e kombëtar.
Pushteti
Pushteti është fuqi. Pushteti politik është fuqi legjitime e institucionalizuar. Si duket, që nga lashtësia ai kushtëzohet me dy elemente që sot përkthehen si shkopi e karrota. Në traditën shqiptare thuhet se nëse dëshiron ta kuptosh dikë më mirë, jepi pak pushtet.
Në librin “Pushteti i të Papushtetshmëve” të Vaclav Havel, më kishte bërë shumë përshtypje mekanizmi shtytës (motori) i efikasitetit të pushtetit në botën e shteteve socialiste, pra shkopi e karrota.
Në disa diktatura ku prona private nuk i ishte nënshtruar shtetit, pushteti ushtrohej përmes brutalitetit të policisë. Ndërsa në diktatura tjera si ajo e socializmit shqiptar ku shteti ishte bërë punëdhënësi i vetëm dhe çdo pronë private ishte ndaluar, pushteti ushtrohej nëpërmjet kushtëzimit të punësimit. Këtyre dy elementeve kryesore iu bashkëngjitej një si dekor: pasioni revolucionar, heroizmi, shpirti i sakrificës dhe entuziazmit.
Personifikimi i pushtetit është politikani. Në shumicën e studimeve psikologjike politikanët në të vërtetë në rininë e tyre kanë pasur dëshirë të bëhen aktorë. Kjo tregon për nevojën e tyre për vëmendje, që është një nga karakteristikat kryesore të narcizmit. Ato madje janë përzierje e karaktereve narciste, makiaveliste, paranojake deri te psikopatia. Elementet kryesore të këtyre karaktereve janë nevoja për vëmendje dhe madhështia deri në ekzibicionizëm , të cilëve kur nuk u shkojnë punët mirë kërkojnë fajtorë kujdestarë (armiku i jashtëm dhe ai i brendshëm). Ata përherë kanë nevojë për një “kokë turku”. Ata janë gënjeshtarë shumë bindës, mashtrues, kërkojnë besnikëri nga të tjerët ndërsa vet nuk janë besnikë. Karakteri makiavelist i tyre ilustrohet me domosdonë e fitores, pastaj bisedojmë. Ose “qëllimi arsyeton mjetin”. Nuk çajnë kokën për etikë e moral. Karakteri paranojak i tyre ka të bëjë me mosbesim të përhershëm ndaj bashkëpunëtorëve e miqve. Ata kanë ego të tepruar dhe janë pjesë e aferave kriminale, financiare, seksuale dhe janë gënjeshtarë të përhershëm dhe të papërmirësueshëm.
Çdo ngjashmëri me politikanë real të rajonit NUK është tërësisht rastësore.
foto: kultplus.com

Nanoteknologji?!

by

Astrit Lulushi/

Cili është zbulimi më i çuditshëm arkeologjik i teknologjisë antike?

Pajisja Antikythera përmendet. Por ç’të thuhet për Kupën e Lycurgut, në Romë, e vlerësuar nga ekspertët si e viteve 290–325?

Kupa duket jeshile kur vendoset një qiri i ndezur nga përpara, por e kuqe kur qiriu ndizet nga pas. Askush nuk e dinte se si u krijua ky efekt derisa fragmente të shkëputura u analizuan në vitin 1990, duke përdorur një mikroskop elektronik. Studiuesit zbuluan se xhami ishte i ngopur me grimca argjendi dhe ari. Grimcat metalike kishin një diametër rreth 50-70 nanometra, më e vogël se gjatësia e valës së dritës së dukshme, por përmes koloideve me grimca të tjera ishin në gjendje të thithnin gjatësi vale të ndryshme.

Efekti i përzierjes jo vetëm që krijoi një efekt me dy ngjyra, por gjithashtu u ndez duke treguar ngjyra të ndryshme në varësi të lëngut me të cilin ishte mbushur.

Të paktën kjo është teoria, sepse testimi në një artefakt të paçmuar është jashtë çdo diskutimi.

Në vend të testit, një përzierje e ngjashme u krijua në një eksperiment.

Shkencëtarët shtypën miliarda vrima të vogla në një pjatë plastike me madhësinë e një pulle postare dhe i spërkatën ato me nano-grimca ari ose argjendi, duke krijuar në thelb një trup me miliarda gota ultra-miniaturë Lycurgus. Kur uji, vaji ose solucionet e sheqerit dhe kripës derdheshin atje, ato shfaqnin një sërë ngjyrash që dalloheshin lehtësisht – për shembull, jeshile e lehtë për ujin dhe e kuqe për vaj. Prototipi ishte 100 herë më i ndjeshëm ndaj niveleve të ndryshuara të kripës në tretësirë ​​sesa sensorët aktualë që përdorin teknika të ngjashme.

Kupa Lycurgus – Xhami i lashtë romak që ndryshon me magji ngjyrat, mos ishte bërë për të

zbuluar helm në pije në filxhan? Apo ishte thjesht një vegël zbavitëse? Si arritën krijuesit e panjohur për të bërë vepra të tilla mahnitëse arti? Kjo është një pyetje që ndoshta do të mbetet pa përgjigje. Teknologjia Nano ose “Fuqia e grimcave” u zbulua vetëm në shekullin XX. Në Sistemin Ndërkombëtar të Njësive, parashtesa “nano” do të thotë “një e miliarda e një metri”.