Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for January 2024

Shqipëri, testet PISA tregojnë sa pis është bërë arsimi  

by

Satirë nga Rafael Floqi  

Përpara se të dëshpërohemi ende më shumë nga ngjarjet e përditshme, le të hedhim një vështrim sarkastik në situatën e arsimit në Shqipëri, të pasqyruar përmes raportit të fundit PISA. Duke mos u mjaftuar me këtë rënie drastike, duket se nxënësit tanë po i shkasin ndërgjegjes dhe guximit për rezultate me një ritëm më të shpejtë se kurrë më parë – por kësaj here, në fushën e testimeve ndërkombëtare.

Për mes lapsit të mprehtë, po ju cojmë në një udhëtim të trishtuar mes rezultateve të shkollës shqiptare. Gjatë kësaj analize të detajuar, Shqipëria është përshkruar si “një anormalitet negativ”, një term që zakonisht përdoret për gjëra të tilla si zbulimet shkencore të pazakonshme ose deformimet biologjike. Por jojo, këtu po flitet për rezultatet e testit PISA, fjalë që në shqip ngjason si një sharje, që u drejtohet shpesh qeveritarëve…

 Në këtë raport dramatik, mungesa e angazhimit të nxënësve shpallet si një nga arsyet kryesore të rënies. Nëse vetëm nxënësit tanë do të kishin disi më shumë përkushtim, kuptohet, se do të dilnim më mirë. Por tashmë mund të pyesim: Ku ka shkuar ajo koha kur shqiptarët e shihnin mësimin si një nevojë e shkëlqyer dhe jo si një detyrim të mundimshëm? Kështu rezultatet e larta “nga “nder” janë bërë “mender”. 

Si e gjykoni cilësinë e një shkolle, një rrethi, një mësuesi, një studenti? Nga rezultatet e testit, natyrisht. Megjithatë, për të gjitha bisedat, çfarë mund t’ju tregojnë dhe çfarë nuk mund t’ju tregojnë testet arsimore dhe si mund të keqkuptohen dhe keqpërdoren rezultatet, mbetet një mister për shumicën. Kompleksitetet e testimit injorohen në mënyrë rutinore, ose sepse nuk njihen, ose sepse mund të jenë – mirë, të ndërlikuara.  Lëvizja për Universitetin na kujton se shkollat shqiptare vuajnë nga mungesa e infrastrukturës dhe burimeve të nevojshme. Në vend që të kemi laboratorë shkencorë të pajisur dhe biblioteka të pasura, duket se kemi ende nevojë për një abetare, dhe kalorifer apo një varëse rrobash në çdo klasë.

Por shqetësimi më i thellë vjen nga fakti që pabarazia në mes nxënësve ka rënë. Sipas PISA-s, “nxënësit e disavantazhuar” por edhen nga pandemia, po përjetojnë një rënie edhe më të madhe në performancë. “Por ne jo  nuk duhet të shqetësohemi”, thonë zyrtarët, sepse në një shoqëri të shëndetshme, pabarazia në arsim nuk ka për të qenë një problem. Por pastaj vjen ndonjë konferencë urgjente, ku fytyrat e zyrtarëve janë të mbuluara me një grimë triumfi, ndërsa ata njoftuan se çdo nxënës shqiptar, do të dërgohej për studime jashtë vendit. Përgjegjësi, përgjegjësia është e nxënësve…   

Mungesa e përgjegjësisë edhe te fakti se pavarësisht rezultateve të këqija, nuk ka një reagim serioz nga Ministria e Arsimit apo qeveria dhe nuk ka ndonjë plan për ta ndryshuar situatën. “Tashmë ka kaluar më shumë se një muaj nga rezultati i PISA-s dhe nuk ka asnjë komunikim për një plan masash, plan i cili u komunikua nga kryeministri i vendit se po përgatitet në Ministrinë e Arsimit. Vonesë e cila na bën të kuptojmë se arsimi nuk është në prioritet e kësaj qeverie. A nuk i kanë zyrtarët e arsimit fëmijët e tyre dërguar jashtë për t’u arsimuar ??? 

“Tani qe kemi Chat GPT, tha kryeminstri me vete, ç’na duhet PISA. Boll pesa pas detyrat kalamajve do t’i bëjë  AI.”  Qëllimi, sipas tyre, ishte të rrisin notat e Shqipërisë në raportet ndërkombëtare, pavarësisht se kjo do të rezultonte në një mungesë të madhe të fëmijëve në shkolla, jo vetëm nga emigracioni . 

Ministrja e Arsimit, një person që ende nuk kishte arritur të shkruante të drejt ca fjali të thjeshta, tha me zë entuziast: “Kemi përcaktuar që çdo nxënës do të fitojë një shans të barabartë për të arritur suksesin, duke e dërguar atë në vende ku nuk njihet shqipja dhe ku numrat janë ndryshe. Kështu, ata do të kenë një shkak tjetër për të patur vështirësi në mësimin e matematikës!” 

Numrat ndryshe, me shifra romake …

Në anën tjetër, zëvendministri i ri i , një person që ende nuk kishte arritur të mbante një buxhet të thjeshtë, shtoi: “Kjo është një mundësi e shkëlqyer për të zvogëluar shpenzimet e shtetit. Kemi nevojë për lekë për projekte të tjera shumë të rëndësishme, si ndërtimi i një stacioni hapësinor në Dajt për satelitët shqiptarë, apo blerja e një flote të re flamurash kombëtare për ekipin e futbollit të kombëtares në Evropë.”

Kur gazetarët pyetën se çfarë do të ndodhte me shkollat dhe mësuesit, Kryeministri me një buzëqeshje të fuqishme tha: “Do të përmirësojmë ndjeshëm jetën e tyre duke i lënë më shumë hapësirë kreativitetit. Shkollat do të shndërrohen në kafene të vogla artistike, ku mësuesit mund të pikturojnë muret me formulat e matematikës dhe nxënësit të shijojnë një filxhan çaji me shqiponja në vend të mbledhjeve mësimore.”

Ndërkohë, të rinjtë shqiptarë kanë filluar të marrin leksione intensivë gjuhe nga telenovelat, sepse do të jenë të detyruar të komunikojnë në vende ku nuk flitet shqip. Përkundër kësaj, pritet të shohim një zhvillim dramatik në notat e testit PISA.  

Ndoshta do t’i çojnë zyrtarët e arsimit sa do t’i kenë rezultatet me PISA. Bazuar në grafikët e raportit, rezultatet e Shqipërisë në matematikë dhe shkencë ranë poshtë atyre të arritura në vitin 2009. Në të dyja degët nxënësit kanë shënuar pak mbi nivelin e 350 pikëve. Rënia në shkencë është edhe më e madhe, pasi këtu rezultatet në vitin 2009 kanë qenë afër 400 pikëve. Rezultatet në lexim po ashtu nuk ishin më të mira, edhe pse në këtë degë rezultate ishin ende mbi nivelin e pikëve të marra në vitin 2009. Pse studentet e PISA-s kanë gjithmonë problem me matematikën?  Sepse shpeshherë ata mendojnë se “PISA” është shkurtesë për “Probleme të Imëta me Shumë Aftësi”! 

Ndërsa vëmendja e botës po drejtohet drejt Shqipërisë për turizëm, arsimi në vend që po luan me notat e veta, por pavarësiht humorit një gjë mbetet e qartë: duhet ndërhyrje urgjente. Mësimdhënësit kanë nevojë për më shumë para dhe kushte të mira pune, por duhet të mbahet përgjegjësi edhe nga nxënësit. Nëse kjo nuk ndodh, mund të ndërtojmë laboratorë shkencorë më të mira dhe të blejmë libra të rinj, por nuk do të arrijmë kurrë të ndryshojmë notat e PISA-s. Dhe kush i nevojitet suksesit ndërkombëtar kur kemi aq shumë sende të tjera për të shtyrë kohën tonë? 

Por mos harroni pse  “Pesa” sështë rezultat i mirë në PISA.

“Jeta Muslimane Shqipetare” e Imam Vehbi Ismailit, revista e Shoqërisë Muslimane Shqiptare në Detroit

by

Sokol Paja/

Shtypi fetar i mërgatës është pjesë e rëndësishme dhe e lavdishme e trashëgimisë kulturore, fetare e atdhetare të mërgatës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. “Jeta Muslimane Shqipetare” si revistë e shoqërisë muslimane shqiptare në Detroit e botuar në drejtimin e klerikut dhe patriotit të shquar Imam Vehbi Ismailit përbën një përpjekje të fuqishme fetare e atdhetare të bashkësisë shqiptare islame në Detroit. Revista fetare-kulturore “Jeta Muslimane Shqipetare” dilte në shtyp 4 herë në vit me 64 faqe, shqip dhe anglisht. Në numrin 2, në vitin e 6-të të botimit, tetor-dhjetor 1957, artikujt kryesorë që i paraqiten publikut janë me sfond të thelluar fetar e letrar. Artikulli kryesor në këtë numër mban firmën e Imam Vehbi Ismaili: “Bazat Shoqërore në Islam” ku detajohet libri i shenjtë “Kurani” dhe karakteristikat e një besimtari të vërtetë dhe detyrat e tij ndaj të afërmit, komunitetit dhe shtetit ku jeton. Sipas shkrimit, bazat shoqërore muslimane janë të mbështetura në principe ideale të cilat i sigurojnë jo vetëm mbrojtje të plotë të nderit, pasurisë dhe të drejtat e çdo individualiteti, por gjithashtu e bëjnë çdo anëtar të komunitetit një qenie njerëzore më mirëvepruese ndaj shokëve të tij bashkëjetues në komunitet. Shkrime të tjera në këtë numër janë: “Fetari i zjarrit” histori nga profeti i famshëm persian Saadiu, shkrimi: “Kurani dhe Fjalët e Arta të Profetit” nga Imam Vehbi Ismaili, shkrimi: “Naim Frashëri” poet i mirësisë shkruar nga prof.dr.Namik Ressuli, shkrimi: “Kimja-I-Seadet”- Dituri Botënore shkruar nga Ahmet Ramo. Faqet shqip të këtij numri përfundojnë me dy kronika: “Shqiptarët e Australisë ndihmojnë Shoqërinë Muslimane të Detroitit” dhe “Raporti i Kongresit Musliman Shqipetar”. Përveç 32 faqeve në gjuhën shqipe, revista fetare-kulturore “Jeta Muslimane Shqipetare” kishte edhe 32 faqe që botoheshin në gjuhën angleze me bazë Kuranin dhe interpretime të ndryshme rreth librit të shenjtë të muslimanëve.

Komunitetet fetare në mërgatën shqiptare të Amerikës kanë pasur historikisht dhe vazhdojnë dhe sot të luajnë një rol shumë të rëndësishëm në mjedisin komunitar shqiptar. Nëpërmjet shtypit fetar, krerët e komuniteteve fetare shqiptare në Amerikë kanë qenë një zë shumë i fortë për çështjen kombëtare, për bashkëpunimin komunitar e ndërkomunitar, për ruajtjen e gjuhës shqipe, historisë e identitetit kombëtar por mbi gjitha bashkimin e komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Shtypi fetar shqiptar në Amerikë përgjatë gjithë veprimtarisë publicistike, edukative e atdhetare ka luajtur një rol specifik në rritjen e ndërgjegjes fetare, patriotike, atdhetare e kulturore e shoqërore të shqiptarëve në Amerikë e jo vetëm.

Imam Vehbi Ismaili ka qenë themeluesi i të parës Qendër Islame Shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Lindi në Shkodër më 25 nëntor 1919 dhe ndërroi jetë në Harper Woods, Detroit, 20 maj 2008. Imam Vehbi Ismaili, personalitet i shquar fetar e atdhetar, drejtoi revistën “Jeta Myslimane Shqipetare” me 64 faqe, shqip-anglisht, gjithsej 32 numra, 8 vite histori botimi. Kontributi i kësaj reviste ishte jashtëzakonisht i rëndësishëm për komunitetin fetar e kombëtar shqiptar në Detroit.

Deklaratë e Presidentes Vjosa Osmani pas aprovimit të Departamentit amerikan të Shtetit të kërkesës së Kosovës për blerjen e sistemeve mbrojtëse të armëve Javelin

by

Republika jonë po hyn në një fazë të re dhe vendimtare të fuqizimit të kapaciteteve shtetërore të mbrojtjes. Kjo përfshinë zhvillimin e Forcës së Sigurisë së Kosovës konform standardeve të NATO-s dhe thellimin e marrëdhënieve me partnerin tonë strategjik, Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Si Presidente e Republikës dhe Komandante Supreme e FSK-së shprehë mirënjohjen time për institucionet tona të mbrojtjes të cilat për vite me radhë punuan për përmbushjen e kritereve për kualifikim në Programin e Shitjeve Ushtarake të Departamentit të Shtetit të SHBA-ve.

Shpreh falënderim të veçantë për Sekretarin Blinken me të cilin kemi diskutuar mbi miratimin e programit të Shitjeve Ushtarake të Huaja (FMS) në korrik 2022, për Departamentin e Mbrojtjes së SHBA-ve dhe Kongresin e Shteteve të Bashkuara, i cili tashmë është njoftuar zyrtarisht për synimin e Kosovës për të blerë sisteme mbrojtëse armësh përmes programit FMS.

Siç u tha në Deklaratën thelbësore të Qeverisë amerikane: “Kjo shitje e propozuar do t’i mbështesë qëllimet e politikës së jashtme dhe sigurinë kombëtare të Shteteve të Bashkuara duke përmirësuar sigurinë e një partneri evropian që është një forcë e rëndësishme për stabilitetin politik dhe ekonomik në Evropë. Shitja e propozuar gjithashtu do ta rrisë kapacitetin afatgjatë mbrojtës të Kosovës për ta mbrojtur sovranitetin dhe integritetin territorial, si dhe për t`i përmbushur kërkesat shtetërore në sferën e mbrojtjes.”

Kam besim të plotë se Kongresi do ta mbështesë këtë shitje të mundshme për vendin më proamerikan në botë, si një akt i cili do ta rrisë sigurinë në Kosovë, në rajonin tonë, si dhe në kontinentin evropian.

Karl Gega, fama e shqiptarit që u rëndit me Moxartin, Frojdin, Kafkën e Frans Jozefin

by

Nga Albert Vataj/

Hekurudha e Semeringut, sfida e inxhinierisë së fundshekullit XIX ka në vetveten e qenësishme një ndër më të kurajshmit të inxhinierisë, gjeniun me prindër shqiptar, Karl Gega.

Karl Gega, figurë e shquar shqiptare e teknikës hekurudhore në shek. XIX, ndërtuesi gjenial i hekurudhës së famshme të Semmeringut. Karl Gega lindi në Venedik me 10 janar 1802 dhe vdiq në Vjenë, më 14 mars 1860, duke vrarë veten nga dëshpërimi. Të parët e Karlit kishin mërguar në Venedik së bashku me shumë bashkatdhetarë të ikur nga Shqipëria Veriore, pas pushtimit osman.

Si individ, Karl Gega u zhvillua para kohe. Mbasi kreu një kolegj për filizofi e matematikë me rezultate të shkëlqyera, në moshën 15 vjeçare u regjistrua në Universitetin e Padovës. Vetëm mbas një viti u diplomua në degën e inxhinierisë. Më 1819, kur sapo kishte mbushur 17 vjeç merr titullin “Doktor në matematikë”.

Iu kushtua ushtrimit praktik të inxhinierisë në shërbim të hekurudhave të Mbretërisë Lombardo-Venete (krahinë e Perandorisë Austriake), duke u marrë edhe me trasimin e rrugëve, kanaleve dhe ndërtimin e godinave të mëdha. Ai punoi në hapjen e rrugës së madhe malore në provincën e Belunos. Gjatë periudhës 1824-30 në provincën e Trevisos, në një pjesë rruge drejtoi punimet edhe nga ana hidraulike. Nga 1830-33 ishte inxhinier në Rovigo dhe pastaj deri në vitit 1836, u caktua në departamentin e ujërave pranë drejtorisë së bujqësisë në Venedik. Në vitin 1840 u gradua dhe u bë zëvendës në Drejtorinë e ndërtimeve për mbarë Tirolin. Aty projektoi rrugën malore që kalon nëpër Val Sugana, pastaj atë që kalon nëpër Oberinnthal, tek Qafa e Finstermünsenit dhe bëri projektin e urës së varur mbi Etsh pranë Mores. Në vitin 1848, si inspektor i Drejtorisë së Përgjithshme të Ndërtimeve, drejton ndërtimin e hekurudhave të Jugut deri në Laihah. Në këtë kohë bëri një udhëtim të gjatë studimi në Gjermani, Belgjikë, Francë e Angli dhe, me t’u kthyer, hyri përsëri në shërbimin e hekurudhave shtetërore dhe u mor me trasimin e linjës hekurudhore të Semmeringut, tunel i gjatë 1430 metra. Asokohe diskutohej lidhur me mundësinë e trasimit të një hekurudhe me aderencë të thjeshtë. Kësaj zgjidhjeje ai iu kushtua mbas një udhëtimi të ri në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Angli. Më 1849 u bë drejtor i Seksionit të Ndërtimit të Hekurudhave dhe më 1850 drejtor i drejtorisë së përgjithshme për ndërtimin e hekurudhave shtetërore në Vjenë.

02ghega

Zgjidhja e problemit të hekurudhës së Semmeringut nga Karl Gega u kundërshtua nga shumë specialistë, mbasi asohohe diskutohej shumë rreth vështirësive që lokomotiva të ngjitej në atë lartësi me kaderencë të thjeshtë, por eksperienca provoi se ishte një gjë e mundshme, siç e kishte parashikuar ai, që lokomotiva me tren të përshkonte një pjerrësi 25‰ dhe rreze 180 metra. Enkas për hekurudhën malore të Semmeringut u shpall një konkurs midis konstruktorëve të lokomotivave për të ndërtuar një lokomotivë më të fuqishme, sepse zgjidhja e problemit kushtëzohej edhe prej forcës tërheqëse të lokomotivës. Në vitin 1860 përfundoi kjo linjë që është shëmbulli parë i hekurudhave malore.

Të dhëna për urën e Semmeringut

10ghega

07ghega

Për të pasur një ide rreth kësaj pune vigane, po japim disa shifra: gjatë linjës së kësaj hekurudhe u ndërtuan 16 ujësjellësa, me gjatësi të përgjithshme prej 1502 metra, dhe 15 tunele, me gjatësi të përgjithshme prej 4520 metra. Përveç këtyre u ndërtuan disa qindra ura të vogla dhe një mori muresh mbrojtëse për sigurimin e trenave nga shëmbjet e dheut. Për të gjitha këto u hodhën në erë 1500000 m3 shkëmbinj, u zhvendosën 3500000m3 dhé , u stivuan 65000000 tulla dhe u ngritën 80000 blloqe guri. Duhet pasur parasysh se asokohe, për shpimin e formacioneve shkëmbore, s’kishte mjete të tjera veç turjelave me dorë. Edhe në ndërtimin e ujësjellësave dilnin shumë vështirësi, meqë në atë kohë nuk njiheshin vinçat e mëdhenj; ndërtimi i atyre shtyllave madhështore që arrinin deri 45 metra lartësi dhe një gjërësi deri 20 metra, bëhej nëpërmjet skelave të luhatshme. Por vështirësitë e shumta i nxori sidomos shpimi i tunelit kryesor, që është si të thuash pika kulminante e kësaj hekurudhe malore, tuneli i Semmeringut, në lartësi 818 metra mbi nivelin e detit. Ky tunel, për arsye të gjatësisë së tij, nuk u shpua vetëm horizontalisht e nga të dy anët, por edhe vertikalisht në gjashtë vende, për të hapur galeri porsi puse, nga të cilat nxirrej dheu e gurët.

Qasjet për njohjen e Karl Gegës

Mjerisht, të dhënat e jetës dhe të veprimtarisë së Karl Gegës na kanë arritur mjaft të gjymtuara, aq sa nuk e kënaqin kurreshtjen e ligjshme për ta njohur tërësisht. Vitet e fundit të Karl Gegës qenë të mbushura plot me brenga e hidhërime. Pak kohë përpara se të përfundonte ndërtimin e hekurudhës së Semmeringut, qeveria austriake e dërgoi atë në Sibenburg që të ndërtonte një rrjet hekurudhor të ri. Në të vërtetë, kjo ishte një manovër e bërë me paramendim për ta larguar së andejmi, pikërisht në një kohë kur po përfundonte vepra e tij kryesore. Ai u mërzit e u shqetësua shumë për këtë luftë që po i bëhej prapa krahëve. Mjaftonte një lajthitje banale e teknikëve, që dy anët e tunelit të mos takoheshin në pikën e dëshiruar, por t’i shmangeshin njëra-tjetrës, në drejtime të kundërta. Gjithçka mund të ndodhte në mungesë të tij. Ndodhej në Vjenë kur dikush i tha se dy anët e kundërta të tunelit të Semmeringut paskeshin devijuar gjatë shpimit pa u takuar. Ky lajm e tronditi tej mase Karl Gegën. Me dështimin e kësaj vepre, në të cilën ai kishte derdhur të gjithë përvojën e njohuritë, sikur po i gremisej sedra dhe krenaria e tij. Ndoshta vdekja iu duk më e lehtë se sa poshtërimi, përqeshja dhe përbuzja e kundërshtarëve, prandaj përfundoi në vetëvrasje, në një banesë të Vjenës, në rrugën “Kulla e kuqe”, nr. 6.

09ghega

Lavdia pas vdekjes e mjeshtrit

Ndërkohë tuneli i Semmeringut kishte përfunduar me sukses, por Karl Gega nuk arriti të gëzonte përurimin e veprës së tij madhore.

Karl Gega u vendos në panteonin e njerëzve të mëdhenj. Shtatë vjet më vonë, d.m.th. në 1867 eshtrat e tij u vendosën përfundimisht në një varr përmendore. Edhe në stacionin e Semmeringut. Ppas dy vjetësh, iu ngrit një përmendore në kujtim të këtij nismëtari të hekurudhave malore. Vite më vonë u emetuan pulla poste dhe kartmonedha me fytyren e Karl Gegës. Ndërkohë filluan shtrembërime tendencioze lidhur me kombësinë, gjoja italiane apo gjermane të këtij personaliteti. Por në vetë qarqet e kulturës austriake nuk munguan autorë objektivë, që e kanë vënë në dukje origjinen e tij shqiptare, siç është p.sh. rasti i Friedrich Uallisch, i cili, në librin me titull “Neuland Albanien”, botuar në Stuttgart 1931, thotë në faqen 113: “Karl Gega, ndërtuesi gjenial i hekurudhës së Semmeringut, ka qenë me prejardhje shqiptare, siç dëshmon vetë mbiemri i tij “Gega”, që do thotë nga Shqipëria Veriore”.

Karl Gega ka lënë shkrime për teknikën hekurudhore si “Pamje e përgjithshme e përparimeve në hekurudha, 1840-1850” (botim 3, Vjenë 1853), “Mbi ndërtimin e urave në Ameriken Veriore dhe kalkulimi i aftësive bartëse të urave Houe” (botin 2, ebd 1855). Gjithashtu ai shpiku një zhalon të përmirësuar si edhe një oktantë me nonius për trasimin e kurbave. I tij është koncepti i gjatësisë virtuale të një hekurudhe.

Faktimi i origjinës së Karl Gegës

01ghega

Dr. Alvin Saraçi gjatë një simpoziumi, zhvilluar në Vjenë më 2005, ai argumenton gjenezën e Gegëve mbi bazën e dokumenteve origjinale të gjetura në bibliotekën e Muzeut Correr të Venecias, të pabotuara më parë, hartuar në vitin 1835 nga Giovanni Battista Ghega, prift në Kishën e San-Markos dhe kushëri i parë (djalë i xhaxhait) i Karl Ghegës. Katragjyshërit e Karl Gega dhe Giovanni Battista Gheges ishin vendosur në Perast, pranë Kotorrit, në Mal të Zi, pasi u larguan nga Shqipëria, e cila ra plotësisht nën sundimin turk me mposhtjen edhe të Shkodrës më 1479. Prej më shumë se tre shekujsh, ata kishin shërbyer si oficerë marine dhe zyrtarë të lartë të Republikës se Venedikut. Një dokument i 3 tetorit 1739 mund të konsiderohet si dokumenti i parë, e gjetur deri tani, që fakton linjën e Gegëve, që fillon me Giorgio (Gjergj) Ghegen dhe vazhdon me të birin e tij, Cristoforo (Kristofor), që del si oficer marine në Venedik, por edhe si pjesëmarrës në luftën Veneciane të Thesalisë, kundër turqve, ku mbetet i plagosur dhe humbë një krah. Kristofor pati një djalë me emrin Gasparo (Gaspër), i cili në vazhdën e traditës familjare u bë oficer marine, duke arritur gradën e kolonelit. Gaspari pati tre fëmijë: Antonion (Anton), Giovanniantonion dhe Angelan. Antonio Ghega është babai i Karl Gegës, kurse Giovanniantonio është i ati i Giovanni Battista Gheges, prift në Kishën e San-Markos.

Dr. Saraçi nënvizon se duhen vazhduar kërkimet e mëtejshme në arkivat e Perastit në Mal të Zi. Në këtë simpozium iu dha fund edhe hipotezës mbi vetëvrasjen e Karl Geges. Dr. Artan Canaj mbi bazën e dokumenteve origjinale të gjetura në arkivin e Shtetit të Austrisë dhe Muzeut Teknik të Vjenës, dëshmoi lindjen e Karl Ghegës më 10 janar 1802 (dhe jo më 13 qershor 1802), si dhe provoi se Karl Ghega ka vdekur më 14 mars 1860 në Lugeck në Vjenë (hipoteza e vetëvrasjes hidhet plotësisht poshtë) dhe se ceremonia fetare është zhvilluar ne Katedralen kryesore të Vjenës, Shën-Stefan, kurse trupi është varrosur në varrezat e Vahringer-it në Vjenë.

Më 1887, kur këto varreza u shpërngulën, sarkofagu me eshtrat e Gegës u vendos në panteonin e njerëzve më të shquar të Austrisë, pranë Mozartit, Beethovenit, Shubertit, Shtrausit, Brahmsit dhe Alois Negrellit (projektuesit të kanalit të Suezit).

06ghega

Gega dhe sfidat e tij inxhinierike

Në vitin 1836 Banka Rotschild merr me konçension nga Perandoria Austro-Hungareze, ndërtimin e Kaiser Ferdinand Nordbahn, një hekurudhë që duhet të lidhte Vjenën me Triesten, në drejtim të Karpateve me Galicinë

Karl Gega dhe e Luixhi Negrelli

Gega merr si detyrë të parë një udhëtim përmes Evropës për të hetuar dhe për të parë problemet e hekurudhave, shikon ato franceze, belge, gjermane dhe arrin deri në Angli, ku takon Stivensonin që furnizon hekurudhat perandorake me lokomotiva. Stivenson kishte parë ndërkohë Amerikën në fillim të viteve ’30 dhe në kthim kishte publikuar një vëllim, ndoshta ndër të parat me të dhëna nga hekurudhat amerikane në të cilin ilustronte zhvillimet në ndërtimin e urave, hekurudhave dhe porteve.

Me t’u kthyer në Vjenë, Gega u emëruar kryeinxhiner të hekurudhës që përmendëm më lart. Një detyrë tepër e rëndësishme e marrë edhe pas mbështetjes së këshilltarit të oborrit Ermenegildo Francesconi, me origjinë nga Veneto.

Loti i parë Vjenë-Bernë, u realizua në 1837, por ishte segmenti i radhës që do të vinte në provë Karl Gegën. Në një kohë rekord për epokën, rreth një vit u përfunduan rreth 150 km hekurudhë, duke realizuar volumet masive, vendosur binarët, dhe duke hapur rreth 600 metra rrugë anësore.

10ghega

Ndërtimi ishte një sukses për Karl Gegën, i cili ndërkohë duhej të rikthehej në detyrën e tij të mëparshme në Venecia dhe u zëvendësua nga Negrelli. Por pas katër viteve të kaluara duke drejtuar punimet e ndërtimit të një hekurudhe, Gega nuk gjeti më stimul për të ndërtuar rrugë fushore. Për këtë arsye pranoi detyrën e zëvëndësdrejtuesit të punimeve për rajonet e Tirolit e të Voralbergut, rajone që në atë kohë kishin kufijtë të ndryshëm nga ato që kanë sot. Në fakt ndër detyrat që mori Gega ishte edhe të risistemonte rrugën e Valsugas sot Treintino që ishte në këtë kohë nën juridksionon e Tirolit.

Ishte vetëm një devijim sepse në 1842 Gega u kthye në administratën perandorake të hekurudhave për të studiuar mundësinë e shtrirjes së hekurudhave drejt detit Adriatik.

11ghega

Gega direkt dhe në mënyrë indirekte ndoqi momentet e projektimeve të Brunel në ndërtimin e hekurudhave dhe të anijeve dhe u interesua për makineritë me avull, perceptoi dhe kishte intuitën që disa nga këto shpikje të reja mund të përdoren edhe në ndërtimet e hekurudhave dhe sidomos të urave me harqe.

Në Amerikën e Veriut Gega dhe Lohr udhëtuan shumë, studiuan vijat hekurudhore, vagonat, urat dhe në mënyrë të veçantë ato të inxhinier Squire Uhipple që ishte i pari që projektoi ura me strukturë harkore.

Uhipple ishtë marrë më realizimin e hekurudhës Baltimorë-Ohajo, ku urat ishin ndërtuar me sistemin Houe, në të cilin Gega ishte një admirues. Me t’u kthyer në Vjenë, Gega e përmbledh eksperiencën e tij amerikane në dy libra në të cilat njërin kushtuar urave hekurudhore. Në këtë kohë filloi ndërtimi i segmentit nga Vjena në drejtim të jugut qe përfundon nën drejtimin e Gegës dhe Lohr në tetor 1884.

Katër vite më pas përfundoi segmenti Celje-Laibach, por ai ishte edhe viti i revolucionit. Gega mori detyrën për të realizuar veprën e tij më të rëndësishme, hekurudhën e Semeringut që prej të gjithëvë quhej e pamundur për t’u realizuar. Semering ishte një terren i vështirë megjithëse jo shumë i lartë ( rreth 1000 metra) i rrethuar nga male dhe lugina që arriheshin me shumë vështirësi, ai përfaqësonte kufirin në mes të Austrisë së ulët dhe Stiria dhe ishte një vend antik tranziti drejt Vjenës që vinte nga Adriatiku.

Ky terren ishte zgjedhur sepse dukej më i sigurit për të arritur adriatikun në krahasim me të tjerët, shumë afër më Hungarinë dhe Sloveninë të konsideruara si territoret më të paqarta të perandorisë.

Një ushtri punëtorësh rreth 20 mijë persona, me familjet e tyre, filluan të punonin në një perimetër prej rreth 40 kilometrash në fund të vitit 1848, rreth 1 mijë nga ato nuk u kthyen nga ky kantier duke humbur jetën në aksidente apo sëmundje të ndryshme. Gega u mbyll në një lokal fshati dhe e transformoi në shtabin e tij të përgjithshëm, ishte i mbështetur nga Lohr që merrej me ndërtimin e ndërtesave dhe anekseve të tjera të hekurudhës dhe kishte rreth 50 inxhinierë dhe arkitektë në drejtimin e punimeve të ndarë në lote.

Ekoja e këtij revolucioni u ndje edhe në mes luginave të egra të Semeringut ku ishin luftra të brendëshme, sabotime e sulme, por në pranverën e 1849 punimet rifilluan pa ndërprejrje duke mbetur e paqartë akoma ndërtimi i një lokomotive që do të mund të ngjitej në ato shkrepa. Vija e parazgjedhur, i gjatë dhe torturues ishte përfunduar në vija të përgjithshme dhe ishte modifikuar në përputhje me punimet që kryheshin.

U realizuan galeri të panumërta me gjërësi të tillë që të mund të përballonin dy trase më e gjata e të cilave është ajo e Semeringut në një lartësi prej rreth 900 metra mbi nivelin e detit dhe gjatësi gati 1.5 km. Madhështore është kalimi Kalte Rinne, përfunduar në tetor të 1853, një lloj ure gjigante i tipit roman, realizuar me harqe me nje fuqi të tillë ndërtuese që megjithëse pësoi ndërhyrje për të vënë në punë trenat elektrike dhe i përballoi me sukses. Por në vitin 1851 mungonte akoma lokomotiva që të mund të bënte të mundur kalimin vagonat në pjerrësinë e Semeringut.

U organizua një konkurs për të realizuar një lokomotivë e aftë të tërhiqte të paktën 125 tonelata dhe me një shpejtësi prej rreth 11 km/h në një pendencë 25 për mijë. Mbi të gjitha lokomotiva duhet të ishte në gjëndje duhej të ishte në gjëndje të ndalonte në distanca të shkurtëra dhe në atë kohë nuk ekzistonin frenat e tipit Uestinghouse, të cilat do projektoheshin pas rreth 20 vitesh. Në konkursin për ndërtimin e lokomotivës pas shumë provash fitoi Bavaria e shoqërisë Maffei e Monakos së Bavarisë, lokomotivë që ishte në gjëndje të tërhiqte 150 tonelata me 16 km/h.

Hapi i mëtejshëm ishin linjat hekurudhore drejt Bavarisë, pra Pragës, Pest, ( më vonë Budapest), etj. Por mbetej edhe një segment tjetër shumë i rëndësishëm për t’u përfunduar lidhja e Triestes me Lubjanën. E filluar në vitin 1850, kjo linjë hekurudhore e gjatë rreth 150 km që duhej të kalonte lartësinë e Karsos, që kërkonte të paktën dyfishin e kohës dhe kostos.

Ura më e madhe para Triestes, ajo e Aurisina, me pjesë të harkura dhe e gjatë rreth 650 metra, e cila mbajti për shumë vite primatin europian në terma dimensionesh. I kthyer në një zyrtar të lartë austriak, Gega pa të pakësohej reputacioni i tij me lënien në duar të privatëve të menaxhimit të hekurudhave. Ai u ngarkua edhe me drejtimin e punimeve të hekurudhës Lombardo-Veneto, pastaj me studimin e hekurudhës së Apenineve dhe me atë të Rumanisë, ishte një mënyrë për ta larguar nga Vjena dhe nga administrata publike ku ndihej si “peshku pa ujë”. I hidhëruar nga situata dhe i sëmurë Karl Gega vdiq në mars 1860, vetëm 58 vjeç megjithësë ka disa variante të tjera që mendojnë se ai vrau veten për shkak të mos bashkimit të tunelit të Semeringut.

Piramida

by

Astrit Lulushi/

Shumë vetë thonë se egjiptianët e lashtë dërguan eksplorues në Amerikë dhe kjo është arsyeja pse ka piramida. Një ditë, një zbulim i pazakontë u bë në gjirin e Rio de Janeiro. Forma e dallueshme e enëve është e pagabueshme. Këto janë amfora.. amfora romake. Pra, si përfunduan në anën tjetër të Atlantikut?

Dihet se romakët bënin tregti përgjatë bregut perëndimor të Afrikës, kështu që ndonjë anije mund të ishte shtyrë nga era drejt oqeanit të hapur dhe më pas rrymat e çuan në Amerikë. Një zgjidhje tjetër, megjithëse më pak emocionuese, është se amforat u përdorën në Evropë shumë kohë pas rënies së Romës dhe këto u hodhën nga disa detarë portugez që vizitonin koloninë e tyre të re në Amerikë.

Në çdo rast, edhe nëse do të ishin romakët e kohës Perandorake, ishte padyshim një incident i izoluar. Nuk është gjetur asnjë shenjë tjetër e vizitës së Romakëve (ose të dikujt nga Bota e Vjetër). Sidomos nëse kjo do të ishte një rrugë tregtare, ne do të prisnim të gjenim monedha romake, siç bëmë në Indi dhe në bregdetin lindor të Afrikës. Do të prisnim që speciet e kafshëve dhe bimëve të shkëmbeheshin, siç bënë duke filluar nga shekulli i 16-të. Dhe nëse romakët do të dinin për Amerikën, ne do të prisnim që ajo të ishte e pranishme në hartat e botës së njohur në ato periudha. Të tilla si Harta e Ptolemeut, nga shekulli II, ku format duken të çuditshme, por mund të shohim tipare mjaft të largëta, të tilla si Briri i Afrikës, Sri Lanka, madje edhe Malaya në lindje. Megjithatë, Amerika nuk gjendet askund.

Gjëja kryesore është se Ptolemeu, autori i hartës, ishte i dinastisë egjiptiane të maqedonasve. Me sa duket, nëse egjiptianët lundruan qëllimisht në Amerikë me arkitektë për të ndërtuar piramida, kjo do të ishte e çuditshme. Një faraon egjiptian Nekho II (610–595 pes) dërgoi një ekuipazh fenikasësh në një udhëtim mjaft të gjatë për të lundruar rreth Afrikës. Këtu është një pasazh nga Herodoti:

“Pra, fenikasit u nisën nga Deti i Kuq dhe lundruan në detin jugor; sa herë që vinte vjeshta, ata qëndronin dhe mbillnin tokën në cilëndo pjesë të Libisë që kishin arritur, dhe atje prisnin të korrat; pastaj vazhdonin lundrimin, kështu që pasi kaluan dy vjet, mbërritën në shtyllat e Herakliut dhe erdhën në Egjipt. Aty ata thanë se gjatë lundrimit rreth Libisë e kishin diellin në të djathtën e tyre.”

Kjo periudhë kohore përkon edhe me Olmekët, të cilët ishin qytetërimi i parë amerikan që ndërtoi piramida. Megjithatë, është gjithashtu një mijë vjet pasi vetë egjiptianët kishin ndaluar ndërtimin e tyre. Piramida e fundit në Egjipt u ndërtua nga faraoni Ahmose, i cili mbretëroi në vitet 1550 – 1525 pes. Olmekët u formuan rreth vitit 1000 pes, kështu që ka një mospërputhje të madhe kohore, edhe nëse egjiptianët kaluan Atlantikun. Të cilën nuk e bënë. Nëse jo, do të ishin fenikasit, të cilët në të vërtetë ishin mjeshtrit e marinarëve të Mesdheut, mjerisht nuk ndërtuan kurrë një piramidë në të gjithë historinë e tyre.

Ideja në pyetje është intriguese dhe do të ishte vërtet ndriçuese nëse do të kishte kontakt transatlantik parakolombian. Sidoqoftë, të lashtët padyshim nuk e kishin idenë se ekzistonte Amerika. Kjo është arsyeja pse Kolombi duhej ta zbulonte në radhë të parë.

Arsyeja pse ka piramida në të dy vendet (dhe të tjera gjithashtu) është me të vërtetë kaq e thjeshtë sa duket tepër e shurdhër – piramidat janë forma më e lehtë për të grumbulluar gurë nëse doni të bëni një strukturë të madhe të lartë. Njerëzit mund ta kuptojnë atë në mënyrë të pavarur në të njëjtën mënyrë si bujqësia që u shpik në të gjithë botën në periudha të ndryshme nga popuj të ndryshëm. Dhe me të vërtetë, piramidat egjiptiane ngjajnë vetëm sipërfaqësisht me ato në Amerikë:

Piramidat egjiptiane janë anash të lëmuara, me një varr të brendshëm dhe një tempull masiv të bashkangjitur. Ndërtesa private.

Piramidat amerikane janë grumbuj gurësh, pa dhoma të brendshme dhe përballë një sheshi, vend publik, ku mblidheshin njerëzit.