Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909
*Join us in celebrating the 16th Anniversary of Kosova’s Independence @ NY City Hall.*
********
Date: Monday, February 26, 2024
Time: 6 P.M. SHARP
Location: 1 City Hall, New York, NY, 10007
*RSVP IS REQUIRED*
If you have not already, please RSVP at the link below.
I look forward to celebrating with you all.
Respectfully,
Mark Gjonaj
_”Ai qe nuk e don kombin, nuk e don as Zotin, as vetveten.” – MG_
Prof. Luigi BOGLIOLO/
Pasi e përfundova leximin e këtij vëllimi ( Lush GJERGJI, Madre della carità, prima edizione italiana, VELAR 1990), në mënyrë spontane përsëritet ajo çka kishin thënë për Nënën Tereze etërve jezuitë, të cilët e njihnin thellësisht shpirtin e saj: “Këtu është gishti i Zotit” (f. 142). Vëllimi është mjaft bindës për atë që shkruhet me fjalë dhe me ilustrime, përshkruan mirë rrugëtimin e “thirrjes së parë”. Përgatitjet hyjnore kanë prejardhje qysh nga rinia e hershme, në përshpirtërinë familjare, në shembullin e fesë dhe të dashurisë ndaj të varfërve, nga babai bujar dhe nga nëna.
Për “thirrjen e dytë” Zoti ndërhyri nëpërmjet një letre nga nëna e saj. Letra i kishte arritur Motrës Tereze pas afro 20 viteve të jetës së kushtuar në degën irlandeze të “Motrave të Loretos”. Ajo kishte krye studimet universitare, ishte mësimdhënëse në një shkollë të bukur të Kalkutës, e lumtur që po i formonte kaq të reja, edhe pse e njihte mirë varfërinë dhe mjerimin e Kalkutës. Ishte tejet e lumtur që kishte zbatuar idealin, i shkruante nënës Drane.
“Qendra jonë është shumë e bukur. Jam mësimdhënëse dhe kjo më pëlqen. Jam edhe drejtoreshë e tërë shkollës dhe këtu të gjithë më duan…”
Nëna e saj, frikësohet mos suksesi e ka dëmtuar, dhe e inkurajuar nga ajo që thoshte bashkëshorti i saj: “Armiku më i madh për një të ri është suksesi i lehtë, sipërfaqësor, papritmas, që mund të shkaktojë krenarinë, dhe me këtë atëherë çdo gjë përfundon shpejt dhe keq” (f. 113).
Nëna ishte e lumtur për suksesin e bijës, por e qortonte kështu: “E dashura Gonxhe Gjyli, mos harro se ke shkuar atje për të varfër!” dhe sjellte shembujt e të varfërve në rrethin e Shkupit, që Gonxhja e ndihmonte nënën në shërbime të tilla.
Kjo letër kaq e vendosur dhe e “thatë”, e kishte tronditur, ia kishte rrëmbye paqen dhe qetësinë e zemrës. Ajo e kishte realizuar thirrjen: ishte motër misionare në Indi. Çka donte ende Zoti prej saj?
Edhe një herë ishte zëri i Zotit i cili e thërret. Ky zë bëhej gjithnjë më i qartë, sigurt, si te këmbët e Zojës në Letnicë. Ju kujtuan kushtet e përjetshme që ajo i kishte dhënë në ditën e Zojës Ndihmëtare.
Kërkoi këshill prej udhëheqësve shpirtëror. Nuk pati kurrë dyshim për thirrjen e saj. Mirëpo kishte filluar ta dëgjonte se Zoti po e thërret për një rrugë tjetër. Mund të kuptohet vuajtja e saj shpirtërore pas 20 viteve përkushtimi dhe shërbimi ndaj Zotit.
Një thirrje e re? Të tjerëve, në rend të parë bashkëmotrave, mund t’iu dukej diçka e çuditshme, një marrëzi, një tradhti. Dalja prej kuvendit të Motrave të Loretos, ku ishte aq mirë, me plot kënaqësi personale dhe të eproreve. Dalja, zhveshja prej petkave rregulltarë, ku kishte qëndruar dhe shërbye Zotin me vite…
Lutej për qëndresë, kërkonte këshille nga udhëheqësit e saj shpirtëror, të cilët e kishin vërtetuar ndërhyrjen e Zotit në thirrjen e re. Sa dhembje do të ketë pasur në zemrën e saj!
Kur iu paraqiti eproreve këtë thirrje të domosdoshme, kishte pasur një jo të vendosur nga autoritetet vendore kishtare, por ehe nga Roma. Mirëpo kur Zoti thërret, insiston si di vetëm Ai. “Duhet të dalësh nga kuvendi i motrave të Loretos për t’i shërbye të varfrit”. Ishte tashmë e sigurt se ishte zëri i Zotit që po thërret.
Kishte vendosur që këtë zë hyjnor t’ia paraqiste Eprores Gjenerale. Kur Zoti thërret, do diçka, atëherë nuk mungon hiri i tij. Thirrja e re na përkujton thirrjen e Abrahamit: “dil nga vendi yt dhe nga njerëzit e tu dhe shko në një vendo ku unë do të tregoj”.
Dhe, ja, papritmas erdhi përgjigjja e Qiellit, që vinte nga personi që e përfaqësonte Zotin në Kongregatë: Eprorja Gjenerale: “Nëse Zoti Ju thërret, me tërë zemrën time ju jap leje”.
Ajo së shpejti bëri këtë, mori sarin, veshje e thjeshtë e grave indiane, dhe niset në takim me të varfër, me një shtrëngim dore, buzëqeshje, këshillë, ndonjë bari. Nuk dinte as ku ta pushonte kryet duke e kaluar natën nën qiellin e hapur së bashku me të varfër, deri sa nuk ishte lodhur. Kishte filluar me më të dobët: fëmijët. I mësonte, lante, vishte, ushqente, bënte të gjitha. Si një nënë e vërtetë. Ata filluan ta thërrasin me dashuri Ma që domethënë Nënë.
Para se të vazhdoj paraqitjen time, dua t’i theksoj dy gjëra. Së pari ndërhyrja e Virgjërës Mari në thirrjen e parë dhe të dytë. Në vepra të mëdha gjithmonë është dora amësore e Asaj që na ka dhuruar Jezu Krishti për Nënë, dhe që i do të gjithë bijtë e saj pa ndonjë përjashtim kohe, hapësire, prejardhjeje apo feje.
Ta dëgjojmë cila është fshehtësia e suksesit kaq të madh. “Para së gjithash synojmë që me jetën dhe punën tonë, me uratë, ta shpallim Jezu Krishtin atyre për të cilët kujdesemi. Dëshmojmë Jezu Krishtin me mënyrën e jetës, me vepra tona të vogla të dashurisë, dhe kur na jepet rasti, edhe me fjalë… Pasi që Zoti është Dashuri, edhe Misionaret e Dashurisë duhet të jenë të formuara në këtë dashuri, ta dëshmojnë dashurinë e Zotit të gjithëve, të krishterëve dhe jo të krishterëve, besimtarëve dhe jobesimtarëve, sidomos të varfërve ndër më të varfër. Ne duhet t’i kërkojmë në qytet apo në fshat, në lagje të varfra, në mbarë botën, ne mese të të braktisurve dhe të sëmurëve, të gërbulurve, atyre që janë në buzë të vdekjes, të dëbuarve, të dëshpëruarve. Ne kujdesemi për ata, i ushqejmë, veshim, gjithmonë të formuara nga dashuria e Krishtit” (krh. 145 – 146).
Që në veprën e Nënës Tereze është gishti i Zotit e dinë të gjithë. Mbi të gjitha rritja e mrekullueshme për një kohë të shkurtë. Në vitin 1950 ishin tashmë 12; në vitin 1965, ishin 300, sot, në nivel të Rendit Papnor, mbi 3000, duke u shtuar gjithnjë, vazhdimisht të kërkuara dhe të nderuara nga të gjithë. Të udhëhequra nga dashuria e Krishtit, duke bashkuar natyrën njerëzore me atë hyjnore, Nëna Tereze i ka vëllazëruar të gjithë njerëzit dhe të gjithë i përkasin Atij, dhe Ai i ka shëlbuar të gjithë. Nëpërmjet veprës së Misionareve të Dashurisë i përngjajnë Krishtit të varfër, identifikohen me Të nëpërmjet Eukaristisë. Pasi ta kenë prekur Jezu Krishtin në trajtën e Eukaristisë, e prekin edhe në të varfër ndër më të varfër.
Nëna Tereze e ka përuruar një metodologji të re të ungjillëzimit dhe ri-ungjillëzimit në botën e krishterë e cila është nën ndikimin e konsumizmit dhe ideologjive të rrejshme. Mirëpo a është vërtet një metodologji e re? Apo kthim në metodologjinë e Krishtit, të cilën e kanë përvetësuar apostujt, sidomos Shën Pali.
Nëna Tereze dhe Misionaret e Dashurisë, që i ka themeluar ajo, janë misionare: duan ta shpallin dhe zbatojnë urdhrin e tij. “Ju do të bëheni dëshmitarët e mi në Jerusalem, në mbarë Judenë, në Samari, madje dhe gjer në skajin e botës” (Vap 1, 8). Kjo është detyra e çdo të krishteri, që sipas Koncilit të Dytë të Vatikanit: “Thirrja e krishterë është, për kah natyra, edhe thirrje në apostullim” (Dekreti mbi Apostulatin e Laikëve, I, 1). Apostullati i Misionareve të Dashurisë ka themelet e njëjta të apostullatit të Shën Palit i cili thotë që Zoti dëshiron që të gjithë njerëzit ta njohin të vërtetën dhe të shëlbohen.
Shën Pali prapë thotë: “Kush nuk e do Jezu Krishtin, qoftë mallkuar” (1 Kor 16, 22).
Kush vërtet e do Jezu Krishtin, dëshiron që ta njohin dhe duan të gjithë njerëzit, me çdo çmim. Këtu edhe është fuqia e lëvizjes së apostollatit misionar të Nënës Tereze. Ajo e ka zgjedhur një rrugë dhe metodologji që është shkruar në natyrën e zbulimit të krishterë, që është dashuria e përgjithshme, sepse të gjithë njerëzit janë të krijuar në përngjasimin e Zotit, edhe më tepër, sepse falë Mishërimit, të gjithë njerëzit janë vëllazëruar në Krishtin, prej të cilit kanë qenë dhe janë virtualisht të shëlbuar.
Dashuria e krishterë është njëkohësisht dëshmi dhe fjalë, porosi, gjuhë. Ajo është një dëshmi që flet. Është zjarr dhe dritë së bashku. Është ngrohje dashurie dhe dritë e së vërtetës. Një dashuri e pajisur me të vërtetën e Zbulimit të krishterë. “Me nxehtësinë e dashurisë komunikohet drita e së vërtetës” (In Jo. Ev. C. 5 w, 34, 35).
Kështu në komentimin e ungjillit të Shën Gjonit në të cilin shtrohet pyetja që a vazhdon Shpirti Shenjt ta shenjtërojë Kishën, dhe nëse besimtarëve që e përbëjnë atë, pasi që askush sot nuk i flet, nuk është i aftë t’i flasë të gjitha gjuhët, si atëherë? Doktori ungjillor, duke u thirre në Shën Augustinin, përgjigjet kështu: Sot më kjo nuk është e nevojshme.
Arsyeja? Kisha e përgjithshme i flet gjuhët e mbarë njerëzimit, sepse nëpërmjet Shpirtit Shenjt na dhurohet dashuria… dhe ajo duke i mbledhur të gjithë njerëzit, ua mundëson që të merren vesh në mënyrë të ndërsjellët (fecit quelibet cuilibet loqui, In Ev. Jo. C 7, Ed. Marietti. N. 1094).
Ja si ky Dijetar i Kishës e shpjegon fjalorin e misionit të dashurisë, të drejtuar gjithë botës, mbi çdo dallim gjuhësor. Dashuria është gjuha universale e Kishës, që Nëna Tereze dhe motrat e saja e kanë vërtetuar, dhe mu për këtë të gjithë e kuptojnë, pa dallim vendi, kohe, race, gjuhe, edhe pse kanë një mori të madhe dallimesh gjuhësore, që ka hyrë në botë nga Kulla e Babelit.
Shën Toma i mëson veçoritë e dashurisë:
∙ Duke u thirre në Shën Gregorin e Madh, ai thotë se dashuria e Zotit nuk është përtace. Ajo është e pranishme dhe në zemrën e njeriut bënë vepra të mëdha: “amor Dei non est otiusus. Operatur enim magna si est”. (In Ep. Ad Heb. c. 1o, lect. 2).
∙ Qëllimi i jetës shpirtërore është bashkimi i njeriut me Zotin, dhe kjo ngjan nëpërmjet dashurisë (II – II, q. 44. a. 1 ).
∙ Dashuria është thirrja universale “in quolibet desiderato obiecto Ipse desideratur; nihil enim est desideratum nisi quantum habet aliquam participationem Summ Boni” (De Din. Nom. c. 1, Ed. Marietti. N. 95).
∙ Dashuria e Zotit është burim i gëzimit të përjetshëm “Kush ka dashuri, e do Zotin dhe e ka atë që e do, gëzohet. “Quem habet caritatem, amat Deum et habet ipsum, et quia habet quod amat, gaudet” In Psalm. L. Lect. 6).
∙ Dashuria e Zotit ka rrënjë të thella në çdo njeri, edhe pse njeriu nuk është i vetëdijshëm (“naturali dilectatione etiam angelus et homo plus diligunt Deum quam seipsum” (Sum. Theol. I, q. 60, a. 5).
Këto shqyrtime te shkurta na japin çelësin e karakteristikave të metodologjisë misionare të Nënës Tereze dhe të Misionareve të Dashurisë, që zbulojnë shpirtin e tyre, heroizmin e tyre, na dhurojnë thelbësoren e krishterimit, na mundësojnë të përfundojmë me parimin e Koncili të Dytë të Vatikanit, të cili e ka përsëritë shumë herë Papa Gjon Pali II: “Vetëm Jezu Krishti ia shpjegon njeriut njeriun”.
Jemi në kulmin e krishterimit, që është edhe kulmi i humanizmit burimor.
Prof. Luigi BOGLIOLO, në promovimin e librit: Lush GJERGJI, “Madre della carità”, VELAR, 1990.
Città del Vaticano, 22. XI. 1990.
Përktheu nga italishta: Don Lush GJERGJI
(Prof. Don Luigi BOGLIOLO, prift salezian, i lindur në vitin 1910, viti i lindjes së Nënës Tereze, kaloi në amshim në vitin 1999, studjues i njohur i filozofisë së krishterë, veçanarisht asaj tomistike, autorë i shumë veprave të njohura në Itali dhe në botë. Ai ishte profesor i rregulltë në Romë në Universitetin Papnor Urbanian, si dhe ate Salezian, rektor i Universitetit Urbanian gjatë viteve 1974 – 1977. Gjatë studimeve të mia filozofike në këtë Universitet (1969-1970) ishte dy vite profesor i metafizikës dhe filozofisë së krishterë. Janë të njohura tri aksioma të tija: homo adorans – njeriu adhurues; adoro, ergo sum, adhuroj, prandaj jam; amo, ergo sum, dashuroj, prandaj jam).
Në këtë promovim në Vatikan kanë marrë pjesë: kardinal Pietro Palazzini, kardinal Pericle Felice kardinal Jozef Tomko. Ligjëruesi kryesor ishte Prof. Luigi Bogliolo dhe Chiara Lubich, e cila ishte e penguar, nuk mori pjesë. Kumtesën e saj e ka lexuar bashkëpunëtorja e saj. Prej nesh morëm pjesë: Don Ndue Gjergji, Don Zef Gashi, Don Shan Zefi, Don Prenkë Lazri dhe arbëreshi i njohur Imzot Eleuterio Fortino. Fjalën e falënderimit e pata unë. Ishte një promovim dhe përkujtim i mrekullueshëm, tejet i rrallë dhe shumë karakteristik.
Prishtinë, 14 shkurt 2024 Radio Maria – Kosovë Don Lush GJERGJI
Disa statistika nga viti 1980:
Misionaret e Dashurisë janë kujdesur për:
7500 fëmijë në 60 shkolla të tyre në botë;
960.000 të sëmurë në 213 spitale;
47. 000 të gëbulurë në 54 qendra:
3 400 të moshuar në 20 shtëpi;
mijëra fëmijë të shpetuar nga aborti nëpërmjet bijësimit apo adoptimit;
16. 000 njerëz që kanë vdekur në duar të Shën Nënës Tereze.
P. s.
Këtë statistika vetvetiu flasin dhe dëshmojnë! Sot ato janë shumëfishuar!!!
Regjistrimi i popullsisë në Mal të Zi-në pritje të rezultatëve definitive
Regjistrimi i popullsisë paraqet çështje të rëndësishme demografike, statistikore, ekonomike dhe kulturore për çdo vend. Madje, ai po ashtu paraqet çështje të identitetit të një vendi, ndërsa në mjediset të cilat nuk janë të konsoliduara përbën edhe çështje politike. Në këtë aspekt dallohen vendet më popullsi heterogjene kombëtare, ku shëmbull tipik është Mali i Zi. Në ketë mjedis bëjnë pjesë edhe shqiptarët si e vetmja popullsi jo sllave por vazhdimisht kanë ekzistuar dilema në lidhje me numrin real të tyre sipas regjistrimeve të popullsisë duke marrë parasysh politiken perfide të pushtetit si më parë në monizëm edhe tash në pluralizëm
Nail Draga
Të dhënat paraprake mbi regjistrimin e popullsisë, amvisërive dhe të banesave në Mal të Zi që është mbajtur nga 1-28 dhjetor 2023 nga ana e MONSTAT-it opinionit iu prezantuan me 25 janar, ku numri i përgjithshëm i popullsisë është 633.158 banorë apo për 2.1% më tepër së në vitin 2011(620.029 banorë).
Po ashtu janë prezantuar disa të dhëna për numrin e vendbanimeve dhe disa çështje të tjera, por të dhënat për strukturën kombëtare, gjuhësore e fetare të popullsisë do të prezantohen në muajin qershor. Një veprim i tillë krijon dilema të mëdha, sepse edhe këto të dhëna kanë mundur të publikohen, por siç duket një veprim i tillë është me prapavi politike, sepse sipas gjasave do të ketë ndryshime substanciale në strukturën kombëtare të popullsisë qe ka të bejë enkas për pjesëtarët e malazezëve dhe të serbëve. Po ashtu me interes do të jenë të dhënat numërike për pjesëtarët e diasporës si dhe të popullsisë me banim të përkohshëm në Mal të Zi, që ka të bëjë kryesisht me ukrainasit, ruset etj.
Kujtojmë me këtë rast numrin e popullsisë sipas përkatësisë kombëtare në Mal të Zi, sipas regjistrimit të popullsisë(2011): malazezë 44.9%, serbë 28.73%, boshnjakë 8.65%, shqiptarë 4.91%, muslimanë 3.31%, kroatë 0.97%, të dhëna të cilat dëshmojnë se kemi të bëjmë me mjedis heterogjen multinacional, si asnjë vend në regjion.
Rritet numri vendbanimeve(!)
Sipas të dhënave nga regjistrimi i popullsisë në nivel vendi numri i përgjithshëm i vendbanimeve është 1.462. Por, nëse i krahasojmë këto të dhëna me vitin 2011 ku ishin gjithsej 1.308 vendbanime, kësaj here ky numër është rritur për 154 apo 10.5%. Një e dhënë e tillë mund të shpjegohet vetëm sipas ndarjës territoriale të komunave, të cilat kanë ingerenca të zyrtarizimit dhe definimit të vendbanimeve.
Vendbanimet pa banorë, dëshmi e shpopullimit
Sipas të dhënave të publikuara në vitin 2011 në Mal të Zi ishin 43 vendbanime pa banorë(3.3%)ndërsa tash ky numër është rritur në 74(5.1%) e numrit të përgjithshëm në Mal të Zi.
Nga ana tjetër është rritur dukshëm edhe numri i vendbanimeve nga 10 banorë e më pak qe janë 304 (20.8%) ndërsa në vitin 2011 ishin 120 apo 9.2%. Një e dhënë e tillë dëshmon
se për disa vite në vijim një e katërta e vendbanimeve do të jenë pa banorë, që është dëshmi e migrimit të popullsisë, përkatësisht e shpopullimit të vendbanimeve!
Ndryshimet regjionale
Sipas të dhënave të regjistrimit të popullsisë, të cilat janë publikuar deri më tash në aspektin regjional, del se regjioni Verior në Mal të Zi, është i përfshirë nga dukuria e shpopullimit sepse për pesëdhjetë vjet 1971-2023, numri i banorëve ka rënë për 70.617(30.66%) nga 230.309(1971) në 159.662(2023).
Nga ana tjetër regjioni Qendror ka pasur rritje për 106.944 banorë(34.54%) nga 202.612(1971) në 309556(2023). Po ashtu rritje ka pasur edhe regjiioni Jugor për 65.277 banorë(39.81%) nga 96.683(1971) në 163.960(2023).
Dukuria e tillë e shpopullimit të popullsisë, dëshmon pabarazinë e zhvillimit ekonomik në aspektin regjional, e cila në sajë të parashikimeve do të vazhdojë edhe në të ardhmën, ku me atraktiv do të jetë regjioni Qendror e ai Jugor.
MONSTAT-i pa shqiptarë
Në sajë të informatave që disponojmë në kuadër të MONSTAT-it ku përpunohen të dhënat nga regjistrimi i popullsisë, nuk është i punësuar asnjë shqiptar. Një e dhënë e tillë dëshmon qartë se nga ky institucion nuk ka ekzistuar gadishmëria, që në kuadër të komisionit përkatës të jenë të pranishëm edhe shqiptarët. Një veprim i tillë nuk paraqet befasi sepse shqiptarë aty nuk ka pasur as më parë, por është pritur qe qeverisja e re të ndryshojë ndaj përfaqësimit të shqiptarëve në këtë institucion.
Në këtë drejtim përgjegjësia bie edhe mbi partitë politike të shqiptarëve, të cilat si pjesë e qeverisë është dashur që këtë çështje ta trajtojnë me seriozitet, sepse nuk kemi të bëjmë vetëm me çështje statistikore por edhe politike.
Mungoi fushata para regjistrimit të popullsisë
Në sajë të shtyerjës disa herë të mbajtjës së regjistrimit të popullsisë dhe të situatës jo stabile politike në vend mungoi edhe fushata e senzibilizimit të qytetarëve për rëndësinë e regjistrimit të popullsisë, si proces shoqëror për tërë vendin. Në këtë aspekt të shqiptarët kësaj here kemi avancimin e vendosjës së gjuhës shqipe në logun e regjistrimit të popullsisë që është meritë e Komunës së Tuzit, dukuri e cila nuk ka ekzistuar në regjistrimet e mëhershme. Ndërsa fletëregjistrimet kanë qenë edhe në gjuhën shqipe, dukuri e cila është e njohur nga viti 1971, por kësaj here janë vërejtur disa anomali në komisionet komunale të regjistrimit të popullsisë.
Kështu p.sh. në komunën e Ulqinit nuk është respektuar numri i regjistruesve të popullsisë sipas strukturës kombëtare të popullsisë, sepse ka ndodhur qe regjistruesit jo shqiptarë të paraqiten të familjet shqiptare duke mos e ditur gjuhën shqipe. Madje të tillët edhe formularët e regjistrimit nuk i kanë pasur në gjuhën shqipe, duke kriuar paknaqësi të familjet shqiptare, ku disa i kanë refuzuar, sepse nuk është respektuar barazia gjuhësore. Nuk ka dilemë se për një veprim të tillë përgjegjësia i bie komisionit komunal të regjistrimit të popullsisë, sepse kemi të bëjmë me çështje të identitetit kombëtar, andaj individët përkatës është dashur të përzgjidhën, jo vetëm në aspektin kombëtar por edhe ate profesional e shoqëror.
Diaspora, jo vetëm si numër
Në krahasim me regjistrimin e popullsisë në vitin 2011, kur mungoi evidentimi i diasporës sipas strukturës kombëtare, kësaj here ajo do të evidentohet dhe do të jetë dëshmi e popullsisë së përgjithshme. Cekim me këtë rast se të dhënat nga regjistrimi i vitit 2003, japin shifrën e diasporës nga Mali i Zi prej 52511 banorësh, apo 7.8% e popullsisë së përgjithshme. Ishte kjo e dhënë që tregonte gjendjen reale e cila në vete përmban çështje shumëdimensionale. Sepse, një të dhënë të tillë duhet analizuar me tërë spektrin e vet nacional, gjuhësor dhe konfesional, sepse vetëm atëherë do të kemi mundësi për analiza demografike e për mjedisin përkatës.
Një e treta e diasporës shqiptarë
Nëse analizojmë këtë numër të diasporës sipas strukturës nacionale të popullsisë del qartë se në botën e jashtme janë 16519 pjesëtarë të kombësisë shqiptare, nga del së çdo i treti shqiptarë është në botën e jashtme. E dhëna se shqiptarët paraqesin 1/3 e diasporës së përgjithshme te Malit të Zi, është diçka e jashtëzakonshme kur dihet së shqiptarët janë ndër popujt numerikisht më të pakët në Mal të Zi, në kuadrin e popullsisë të përgjithshme.
Diaspora, dëshmi e statusit social e politik
Ndërsa pjesa tjetër e diasporës nga Mali i Zi i takon pjesëtarëve të popullit boshnjak, e më së paku atij malazez apo serb, përkatësisht të komunitetit me përkatësi konfesionale ortodokse. Nuk ka dilemë se një e dhënë e tillë dëshmon qartë për statusin e tyre social dhe politik në Mal të Zi, sepse nuk ka mundësi të shpjegohet ndryshe që pjesëtarët e popujve numerikisht më të pakët janë pjesëtarët më të mëdhënj të diasporës, që sipas të gjitha gjasave do të jetë identike edhe në këtë regjistrim. Andaj, të gjithë me kureshtje presin të dhënat të cilat do të publikohen në qershor të këtij viti.
Ndërsa sa i përket numrit real të diasporës shqiptare sipas regjistrimit të fundit mund të japim vetëm të dhëna aproksimative, por ajo nuk do të jetë më e vogël se të dhënat e vitit 2003, përkundrazi ajo është rritur gjithnjë, sepse procesi i emigrimit të popullsisë vazhdon gjithnjë.
Ornela Radovicka/
Në vijim kemi paraqitur një rrëfim të arbëreshit Emanuele Rosanova.
E. Rosanova është me prindër me origjinë arbëresh. Ai ka lindur në 1994. Ka mbaruar studimet për drejtësi, dhe Ai sot është me profesion avokat.
Ai që na intereson të thesojmë është se ky djalosh ka mësuar arbërisht vetëm rreth 5 vjet më parë, është shembull për rininë arbëreshe që duan të mësojnë arbërisht dhe Në kuadrin e “ Të rrëfehemi në arbërisht” sjellim në arbërisht rrëfimin e Emanuele Rosanova.
Farneta ku qielli perpiqet (takohet)me besen
Emanuele Rosanova *
Dihet se katundet tanë arbëreshë, të larguar ka otomanët turq ka vatrat e tire janë, të të shprishur si sparëngjë ndë malet e Kalavrisë e të Basilikatës.
U ngjitëtin ture kapërcier male me male atrat tanë mërgimtarë të shkret për t’rronjen në liri, mb’këmbë u ngjitëtin lartë me lotë e me shërtime në këta male të ashpra, ku ishen vet ulq, derra t’eger e kacamiqe.
U ngjitëtim në këto udha të shtrëmbura e si gjalpërueshe,të ngushta pjot me gur e me gjëmba, ture kapercier rehje dhe përrenje njera ç’arrivuan te çuka, e malit më t’lart. Kështu është edhe katundi arbëresh më i vogel dhe më i lart mëse 900 metra mbi Detin Jonë, çë thuhet Farneta dhe u vunë atje ku sot janë qitetet italiane Trebisacce dhe Amendolara. Atje ishen edhe disa kronje dhe disa gruta rreth e rrotull me arvure t’lert e t’hollë me fage e me lis.Ish një vend e bukur,pagëzuar nga perëndia. Ata Bënë një panatez me drunje e me dushqe dhe qindruan atje, në lartësi ata gjetëtin paq, pushim, qetësi, liri e mbi të gjitha ku mund të shihijen dhe dherat e tire, sepse atej ka dil dielli ish Atdheu i tire.
Kurmi i tire ish këtu te dheu i huaj, po shpirti i tire ish te varret e prindëvet në Mëmëdhe.
Afer gjëndet vet qiteti italian Oriolo, ku vemi e bjemi shurbiset. Farnetizt e thërresen Hora.
Atej më poshtë gjëndet katundi arbëresh Pllatani.shtpitë e tij prej guri, me harqet e krrusura, me myshkun te pragu, me heshtjen që flasin.
Ka lehet dielli është katundi arbëresh Kastërnexhi me tre krojet e tij; Ka Klisha, ka Shën Rokthi, ka Lëmthi.
Ka ana ku hinë dielli është katundi Shën Pali Arbëresh dhe më mbatanë Shën Kostandiini Arbresh në Basilikata. Këta katunde arbëreshë këtu janë si gjishtë e dores. Duhen njeri me jetrin si vëllezer e motra dhe martohen trima dhe kopile dhe janë gjithë gjirì.
Kështu në këto dhera, të thepisura e të egra është një Arbëri, ku ndihen tingujt antik arbëror, ku këndohet nëpër sheshe arbërisht e në gjitoni u rrëfehen legjenda e gojdhana për atdheun e të parëve të tyre që kurrë nuk e panë.
Kur bëjen vallet ndër Pashkë e ndë Karnivall gratë dhe vajzat të bukura si Dea e të shkrirë në ar, vallëzojnë nëpër rrugët e qtezës. Në Kastrorexhia mbajen lartë Flamurin e tire, ç’është i bërë me nastre me shumë kullure,( me shumë ngjyra), çdo kullurë( ngjyrë) mbajen mend origjinë e tire familjare dhe buljarinë e tire. Flamuritari venej përpara gjithëve kur martoheshin e i jip gjithëve hare e krenari kombëtare e na jemi krenar e në gjak kemi timprin arbëror.
Atrat tanë ishen të kërshterë me ritin bizantin e Kostantinopojes e me gjuhen arbëreshe. Mbajen fort te zëmra besen te Perendia, nderojen Virgjeren Mari, Odigjitrjen, dhe gjithë shënjtrat e luten në gjuhën arbërore, në gjuhën e mëmës.
Festa më e madhe Farnetë është ajo e Shën Dhunatit,(Shën Donato) ç’bie çdo vit në diten 17 gushtit. Farnetiztë të emigruar në Evropë mbjidhen këtu ka gjithë anet dhe i japin jetë Farnetës.Ndihet një atmosferë vëllazërore.Ceremonia për besimtarët është komovente. Prifti këndon arbrisht liturgjinë te qisha në ritin tonë shekullor bizantin, e pranathin dalen ka qisha.Burrat dhe trimat qelljen mbi shpatullat statujen e Shjën Dhunait. Venë ture ecur në këto udha mali ture kënduar arbrisht këngen e Shëjtit.Te kjo lartësi kënga arbëreshe del ka zëmra shekullore e atyre gjashtë shekijve që iu trasmetuan brezave të e tire gjuhën dhe besë e me një fuqi çë kapercen gjithë këta përrenje e male e vete me ajërin deri në Mëmëdhe.
Rrugët e katundit shëndërrohen të zhurshme e shkojmë ndë shpi e hami tumac me mish e pim veren më t’mirë, ture bënur hare e ture luejtur e ture kërcier. Në mbrëmje kur dielli trakulonej e serposej dhe vinej nata, ahiera zënej fill shurbesi më i madh, çë na dil përpara neve atje te Sheshi katundit gjendet Vidhi gjigand. Na shkomi rreth e rrotul atij vidhi, të lartë e shëndosht, çë gjithë na e duami mirë si Prind dhe e nderomi si Tat-madhi jonë, çë na ruan ka e keqja dhe na ndihen dimer e verë.
Tat-madhi Ljoshi, për gjithë ne, ish dhe është Vidhi. Ai ishte vend takimi, amorët e parë lindin tek vidhi ku vashat vini tek kroi e bularët prisnin fshehurazi. Vidhi ishte një dafragmë gjigande ku i jepte frymë çdo arbëreshë i Farnetës.
Në naten e 17 gushtit çdo vit me hilnarin e tij të magjepsur Tat-madhi mbjedh\ Vidhi, gjithë shpirtrat më të nderuar dhe më të shkelqier çë i dhanë nderë Farnetesë, Kastërnexhit, Pllatanit,e katundeve arbëresh për rreth. Ata janë në gjurmët e myshqeve të atij vidhi, janë në damarët e gjetheve, janë në horizontin ku lind dielli. Ata arbëresh që bënë për katundi etyre, janë kudë në këto ato, sepse ata ishin njerez shumë t’urtë çë janë ende të gjallë. Vidhi është ai kontinuita brezash ku herë pas herë Të vdekur e të gjallë rrinë bashkë tek ajo natë kur del e shkepten Illi i Ditësë Farnetë, atej mbi Detin Jonë. Çdo gjurmë në Farnetë është e përjetshme.
Kur zë e bëhet dita ata shpirtra kanë priren tek vendet e tire të përjetshme, pa çë i buthëtohen mosnjeriu.
Na kemi besë se shumë herë këta shpirtrat na duken se janë tek gjalprat, tek hardhlat, tek fluturat, tek lulelt e tek arvuret. Këta shpirtra çë Tat-madhi-vidhi na solli e na mbjodhi këtu sonde, janë gjiritë tanë e gjakut tonë, e na i duami shumë mirë.
Nganjë rri qet qet, pa buzë e pa frimë, pse kam të gjegjmi ç’na thonë këta shpiirtra. Kanë folijen vet ata, pa i prer fjalen e pa i pietur mbi jeten e tire. Ata erdhëtin vet për të na folur neve. Një e një gjegjmi ç’na thonë te kjo natë, ku ilzit shkelqejen në qiell dhe hënza na ruan e na qeshen.
I pari ç’zu e foli, qe Pietro Camodeca de’ Coronei (1847-1918), kasterrnexhòt, na tha:“Kërkova ka papa e Romes autonominë e qishës tonë arbëreshe e Papa na e dha në 1919. Nanì ndihemi gjithë më bashkë me zëmer e me shpirt, e kam t’duhemi shumë mirë njeri me jetrin. Eparkia e Ungres është thezari i çmuar çë kemi”.
Pietro Scarpelli (1887-1973), farnetìz, shtoj dhe ai këto fjalë:“U leva Farnet e këtu bëra priftin, peshkopi m’dergoj në Shqipëri në 1928 për të ndihnja vëllezërit tanë atje dhe në 1945 më perzu rregjimi e u prora këtu. Na s’kam harromi rrënjat tona, gjuhen tonë dhe gjakun tonë, dhe te zëmra kam t’mbami Mëmen Shqipëri”.
Angelo Basile (1813-1848), pllatanjòt, nis e këndonj e shton:“U kam mbledhur ditë e natë këngat arbëreshe çë atrat tanë na këndojen në vallet si edhe në shpi. Ato na vijen ka Moti 1400 e na thonë si ish jeta e Skënderbeut. Na i kemi te zëmra. S’kem t’i harromi, se ato na mbajen t’gjallë edhe te varri” . Alessandro Smilari (1832-1905), shënpalòt,:“Gjithë ne këtu u ngrem shtuera e vamë me Garibaldin kunder Borbonëvet për t’bëjem Italinë e për t’mbajem lirinë dhe vëllazërinë me zakonet e tona. Na edhe sot duami t’e mbami këtë liri, këtë dashuri t’fort me gjithë vëllezërit tanë”.
Nga një kënd dëgjonjë në zë. Ishte zio Michele Scutari (1762-1830), shënkostënjòt, na tha:“Na arbëreshë kam të studhjarmi ditë e natë storjen tonë, ritin tonë bizantinë, letërsinë tonë arbëreshe, gjuhen ashtu si bëra u te libri im i njohur. Sa më dini më mirë rrini”.
Zio Domenico Licursi (1926-2001), farnetìz, i cili dinte storjen time që xura autodidakt më tha:“Këtu u rrita dhe nëng isha skollet e u xura vet të shkrueja e te diovasja. Dhe bëra gazeten “Hordeolum-Rinascita-Sud” në vitin 1969 dhe gjithë dijen problemet tona. Gazeta ime bënej dritë kudò. E vamë përpara. Nëngjet ç’kemi na kam t’i zhidhmi vet me djers e me vullnèt”.Giovanbattista Mollo (1915-1971), kasternexhòt, ngrihet dhe thotë:“U bëra priftin Kasternexh. Studhjarta, mbjodha dokumende dhe shkruejta nj’liber mbi origjinen e katundit .
Alfredo Moratti (1920-1993) na tha:“U u leva në Trento dhe erdha e bëra priftin Farntetë në vitin 1944 por mbeta njera në 1971. Nd’at mot këtu s’ish faregjë por unë nuk ndjeva uri. Kurrë në jetë nuk njoha gjinda kaq gjeneroz. Shpia e arbëreshit ish shtpia ime ime, ish haptë natë e ditë. M’dojen mirë. Ish si një familje e madhe këtu. Hajem atë çë gjëjem në dherat. Duart e arbëreshit e bën të lulëzuar. Mbaj mend cje Nilen e Toshkut çë nga dita venej atire karrarrave e mbljidh lakra, çikorja, bathez-ulku, rrapista, kula mònaku, mëraj t’eger, kockolidhe.Në modestinë e tjetës së tyre gjendej edhe gjenialiteti i tyre. Kur u i folja arbrisht ata kishen shumë hare”.
Antonio Gulemì (1898-1965), shënkostënjòt, me zërin e tij të but u ngrit e tha: “Për disa vjet bëra dhe u priftin këtu Farnetë. Kam hare se sonde gjëndem me ju. Në këta male Atrat tanë mbajtin gjithë ato shurbise t’bukura çë na kemi ruajtur sot te familjet tona. Ka varret e tire të parët tanë ju bekojen pse mbajtët gjuhën dhe ritin arbëreshë te zëmra. Arbëreshët jini t’fort si timba malit.”
Atë mbrëmje renjante një qetësi kur gjithënjherje u gjegj si një vrundull me zogj ç’vijen ka deti dhe erdhëtin e u kumbistin mbi degat e Vidhit që gjendet te sheshi i fshatit. Ishim të gjithë bashkë. Ushqimi për ne arbëreshët është kënaqësi. Mbi tavolinë arrinë një pjatë që në kastrorexhë i themi Hullonjëra. Dikush ndërhyn dhe shton: Në Ungra i thonë Shëtridhla,e Dromësa ne San Costandino albanese. Si një jehonë e largët dëgjohet Kostandini e Juerendina. Hënza e plotë llambarisnej në qiell tek ajo natë gushti në katundin Farneta ishte njé mbrekulli ku besimtari dhe profani bëheshin një, me gjuhën e përbashkët arbërore, me besën e tyre, me dashurënë për Këtë Arbëri që edhe pse lëngon ka gjithmon shpirtin e ringjalljes, sepse është e destinuar për të qenë e përjetshme
Tek ajo natë gjithë ne ç’ishem rrotull te Vidhi u ngrëjtim shtuera e pruartim faqen dhe çeren atej ka del dielli, ku është Mëmëdheu, e me një vuxhë t’lartë e të fuqishëm u vumë e kënduam këngët e mergimit ku në tingujt e tyre si një një lëndinë e praruar lexoheshin ato notat e vuajtjes e sakrificës së këtij populli 6 shekullor. Unk në rruzull ku Besa, Ndera, Burrnia, Mikëpripritja dhe Vëllazëria ishin idealet e këtij populli që mëmat e tyre në gjitoni iu mësuan gjuhën dhe ua trasmetuan kulturën.
Ndërsa largohem nga Farnet disa re të bardha më qëndrojnë mbi kokë, herë si si engjij herë herë si pëllumba, të cilat më kujtonin pikturat e Escer.
Isha i humbur në këtë botë sa reale aq edhe surrealistike, por edhe i ndërgjegjshëm se “Gjaku i shprishur” ësht akoma. Ai gjak spikon her si nje “rreze diademe” mbi kurorën e një çifti, her her si nje puhize e ngrohtë nën tingujt e serenatave arbëreshe,her her ai “gjak i shprishur” mbërthehet në idealen e përjetësinë së zhurmës së qelqit të thyer gjatë kurorëzimit të dy arbëreshëve.
Çdo gjë në këto male ishte pezull ashtu si është bota arbëreshe sot.Pezull me mënyrën e saj të të jetuarit, me zigzaket e saj problematike e në mënyrë të veçantë në përdorimin e gjuhës së të parëve të tyre.
I përhumbur vazhdoj udhëtimin tim në charmin e egër të këtij populli “Mbrekullie antropologjike” konsideruar prej Pasolinit.
Fjalorth arbëresh – italisht
Ajër-i: aria, vento;
Arbrishtin: lingua arbëreshe;
Arvure: alberi;Pema
Azill-i: Asilo infantile;çerdhe
Bulari-a; nobiltà d’animo; bujar\ Fisnik
Buthëtonj: mostrare;
Çerzosimo: Cersosimo paese italiano limitrofo;Cersosimo-qytesë italtaljane
Çuka: vetta, cima;
Dushqe: fogliame;
E lez e lez: leggera, leggera;
Fage: faggi;
Farnetizë: abitante di Farneta;
Fasulete: fagioli;
Fineter: finestra;
Flutur-a; farfalla;
Firmë-a; respiro;
Grasta: vasi;
Gruta: grotta;
Gjiri: parenti;
Gjitghënjëherje: improvvisamente;
Hardhlat: lucertole;
Hare-a; gioia, allegria;
Hilnar-i; lanterna;
Horë-a: Oriolo, paese italiano a 8 km da Farneta;
Illi i dites: stella del giorno, Lucifero;
Jatrua: medico;
Karniball-i: Carnevale;
Kasternexhotë: abitante di Castroregio, dove si trova anche il municipio;
Kacamiqe: stanbecco;
Kopile: giovane;
Kockolidhe: erba selvatica;
Krapista: erba selvatica;
Kullure: colori;
Kumbisin; appoggiare;
Kurm-i: copro;
Kutjend: contento;
Kulamònaku: erba selvatica;
Lëti-ri: latino, italiano;
Liturgji-a; servizio sacro/liturgico;
Ljosh-i: nome, cognome, anziano;
Llurtmu: in ultimo;
Marroca: lumache;
Mbashatë-a: notizie;
Mbësova: apprendere, imparare;
Mëraj t’eger: finocchio selvatico;
Mbatanë: in lontananza;
Nastre: nastri di stoffa;
Mosnjeri: nessuno;
Nënëza: erbe servatiche;
Ndallandishe: rondinella;
Odigjitrja: condottiera;
Panatë: capanna;
perpiqet: incontrarsi
Pranathin: poi;
Parkalesin: pregare;
Pllatanjotë: abitante di Plataci;
Poçja: pignatta;
Predhikarje: predicavo;
Prirem: mi volto indietro;
Qirinj: candele;
Qironej (i -): pulire;
Qishë-a: chiesa:
Rehje: colline;
Serposet: imbrunire;
Skollet: scuole;
Sonde: stasera;
Sparëngjë: asparagi;
Shkretë (të-): miseri, poveri;
Shënkostënjotë: abitante di San Costantino Albanese,
Shënpalotë: abitante di San Paolo Albanese;
Shpatillat: le spalle;
Shprishur (i-): disperso;
Shurbes-i: avvenimento;
Trakulonej: tramontare;
Timba malit: il sasso della montagna;
Tumac: pasta di casa;
Vangjel-i: Vangelo;
Vidh-i: olmo;
Vrundull: ventoso;
Vuxh-a: voce;
Zienej (I -): bollire.
*Biografia Emanuele Rosanova
U le në diten 13 maj 1994, ka prindërit arbëresh ka Strigari, në Bitonto (Bari). Sot rri me shpi në Castrovillari ku shurben. Ai studjarti në Universitetit në Cosenza dhe muar diplomin si advokat në Catanzaro. Si gazetar shkruan mbi arbëreshët dhe mbi eparkinë e Ungres në revisten “Lajme”. Mësoi gjuhën arbëreshe pranë Qëndërs albanologjike themeluar nga A Bellusci në katundin arbërsh nëFrasnita dhe është Sekretar i kësaj Qëndre Albanologjike.
Prishtinë, 23 shkurt 2024/
Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, i shoqëruar nga zëvendëskryeministri i parë, Besnik Bislimi dhe zëvendësministri i Punëve të Jashtme dhe Diasporës, Kreshnik Ahmeti, takoi ambasadorët e shteteve të QUINT-it dhe Shefin e Zyrës së Bashkimit Evropian në Kosovë.
Qëllimi i takimit ishte informimi dhe koordinimi për temat aktuale.
Fillimisht u diskutua mbi anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës. Kryeministri Kurti i falënderoi shtetet e QUINT-it për mbështetjen e vazhdueshme dhe i informoi ata mbi hapat që po ndërmerr vendi ynë në këtë proces, duke i adresuar rekomandimet nga Raporti i Juristëve Eminent. Kryeministri deklaroi se presim avancim në procesin e anëtarësimit, si domosdoshmëri për forcimin e mëtutjeshëm të drejtësisë dhe sundimit të ligjit, dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut të të gjitha komuniteteve në Kosovë.
Kryeministri theksoi dhe nevojën që BE-ja të heqë sa më shpejt masat ndëshkuese ndaj vendit tonë, pasi arsyet për të cilat janë vendosur kanë pushuar qysh në shtatorin e vitit të kaluar, kur qeveria ka bërë veprimet në krijimin e bazës ligjore për mundësimin e procesit të zgjedhjeve të parakohshme në katër komunat në veri të Kosovës.