Nga Aurenc Bebja*, Francë – 26 Maj 2024
“Musical America” ka botuar, me 1 dhjetor 1947, në faqen n°31, një shkrim kritik mbi librin “Beethoven dhe Revolucioni francez — Beethoven and the French Revolution” të Fan Nolit, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Beethoven dhe Revolucioni francez
Nga peshkopi Fan S. Noli,
International University Press, Nju Jork, 1947. 117 faqe. 2,50 dollarë.
Peshkopi Fan Stilian Noli, pasi ka mbushur moshën 65-vjeçare, vështirë se mund të pretendojë nofkën “i ri” që përdoret kaq shumë këto ditë në Amerikë për njerëzit e fushës së muzikës që nuk i kanë mbushur ende të 50-at. Ai ka lindur në një vendbanim shqiptar pranë Adrinopojës, ka studiuar në Harvard, në Universitetin e Bostonit dhe në New England Conservatory. Ai është B. A., mus. Bac., Ph.D.; edhe kreu i Kishës Ortodokse Shqiptare në këtë vend. Në vitin 1920 përfaqësoi Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve dhe më 1924 u bë kryeministër dhe ushtrues detyre i regjentit të atdheut të tij. Gjeti kohë gjatë viteve të turbullta të viteve ‘30 për të bërë studime të konsiderueshme në fushën e muzikës dhe historisë. Dhe frytet e kërkimeve dhe veprimtarive të tij shkencore përfshijnë një vëllim të vogël me pamje të thjeshtë prej pak më shumë se 100 faqesh të quajtur “Beethoven dhe Revolucioni francez”.
Na thuhet se dekani i ndjerë i Kolegjit të Muzikës Universitare të Bostonit e përshkroi veprën si “një kontribut të vërtetë për letërsinë e Beethoven”. Është e gjitha kjo dhe ne pajtohemi me gjithë zemër me botuesit që thonë se “çdo admirues i Beethovenit duhet ta lexojë këtë libër”. Jo sepse tregon diçka të re apo të paarritshme deri tani. Por pikërisht për arsyen se, duke grumbulluar fakte dhe të dhëna të disponueshme prej vitesh, dhe duke nxjerrë prej tyre deduksione logjike të shkëlqyera, peshkopi Noli na paraqet një portret të Bethoven-it, që i kujton dikujt llojin e fotografisë që Kromuelli i kërkoi të kishte pikturuar për veten e tij – pa asnjë lyth apo të metë të modifikuar apo eliminuar. E gjithë monografia është, nga njëra anë, një demistifikim i paçmuar. Dhe gjëja më befasuese është se autori nuk dështon kurrë të mbështesë pohimet e tij më ekstreme. Gjithçka është e dokumentuar deri në fund. Ne jemi vërtet të befasuar kur shohim se si ky libër i vogël i shpëtoi shkrimit të mëparshëm.
Ndoshta është më mirë kështu, sepse ka relativisht pak muzikologë dhe historianë që shkruajnë me aq shkëlqim dhe humor të thatë sa ky klerik i denjë. Megjithatë, në njëfarë mënyre traktati nuk i përshtatet shumë mirë emrit të tij. Ndikimi i Revolucionit francez te kompozitori është, në realitet, vetëm një pjesë e tregimit dhe ndoshta jo pjesa që ngjitet më fort pas kujtesës së lexuesit. Kapitulli i shkurtër dhe i mprehtë i titulluar “Beethoven the Man” është në një farë mënyre pjesa më e çmuar e veprës për përvijimin mahnitës të gjallë dhe shkatërrimtar të kompozitorit që ofron – një idhull me këmbë prej balte, nëse ka pasur ndonjëherë një të tillë.
Në fund të fundit, natyrisht, të gjitha këto dobësi dhe vrazhdësi nuk kanë vërtet rëndësi dhe nuk e heqin lavdinë e kontributit të Bethoven për njerëzimin. Por paradoksi zbavitës i këtij vëllimi të vogël qëndron në faktin se një biznesmeni i është dashur të bashkojë një pasuri të tillë detajesh shpesh të rrëmujshme, ta përqendrojë dhe ta fokalizojë në atë mënyrë që të na prezantojë shkëlqyeshëm një hyjni që ishte, në e tërë, çdo gjë më shumë se sa një shenjtor. “Asgjë nuk i dëmton perënditë” (Göttern schadet nichts) janë fjalët me të cilat autori e mbyll studimin e tij – dhe kjo ndjenjë madhështore është thelbi i librit.
“Beethoven i vërtetë,” sipas burimeve dhe jo legjendave, “është më interesant se të gjithë heronjtë legjendarë të mbledhur së bashku”, përmbledh Peshkopi. “Beethoven i vërtetë, sipas burimeve, ishte shumë i shëmtuar dhe nuk dukej aspak si një hero. Ai u godit nga disa dobësi dhe ishte pothuajse i gjymtuar nga shurdhimi… Ai ishte një pijanec i rëndë dhe thjesht pinte deri në vdekje në vitet e fundit të jetës. Ai nuk ishte as puritan, as tepër seksi, kishte disa lidhje dashurie, por asnjëra prej tyre nuk ishte aq serioze sa të ndikonte shumë thellë tek ai. Ai ishte shumë i keq për të gjithë rreth tij, ai sillej si një despot oriental dhe e meritonte plotësisht titullin e Grand Mogul që i dha Haydn. Pavarësisht nga të gjitha problemet e tij, Beethoven ishte zakonisht gazmor dhe letrat e tij janë plot me pseudonime, lojëra fjalësh, shaka dhe me të qeshura ulëruese. E vetmja dashuri serioze që Bethoven kishte ndonjëherë ishte ajo për nipin e tij të vogël, kujdestari i të cilit ai u bë. Shqetësimet për këtë fëmijë pushtuan 12 vitet e fundit të jetës së tij. Arsimi i tij ishte shumë i mangët, por ai i dha vetes një arsimim të shkëlqyer duke lexuar me bollëk libra të të gjitha llojeve.
“Gjermania dhe Austria u ndikuan thellë nga Revolucioni francez. Po ashtu edhe Beethoveni. Ai ishte arka e feve dhe e mbylli jetën me një tallje për Kungimin e Shenjtë që mori. Mungesa e fesë së tij është dëshmia më e rëndësishme se ai kishte pikëpamje radikale politike. Ai ishte republikan… Sistemi i tij etik i ngjan shumë atij të Mbinjeriut dhe Vullnetit për Pushtet të Niçes. Donatorët e tij ishin aristokratë të shkolluar, por miqtë e tij intimë ishin republikanë, si ai. Përshkrimi i Beethoven nga Gëte, ftesa ndaj Beethovenit nga mbreti Jerome Bonaparte i Vestfalisë për të qenë kryetar i oborrit të tij në Cassel dhe raportet sekrete të policisë së Vjenës mund të konsiderohen si diploma që konfirmojnë ideologjinë revolucionare të zotit. Nga ana tjetër, Beethoven ishte pak antisemitik dhe pretendonte se e kishte prejardhjen nga mbreti prusian Frederick William II. Si përfundim, Bethoven ishte bir i Revolucionit francez, siç e përshkruan Romain Rolland, por me pak rezerva për disa nga pikëpamjet e tij reaksionare dhe aktet oportuniste.
“Ne nuk kemi asnjë pamje (tablo) të mirë të Beethoven. Fotografia e tij më e mirë do të ishte ajo që thekson tre nga karakteristikat e tij kryesore : dashurinë e tij të jashtëzakonshme për nipin, shëmtinë e tij fizike së bashku me egoizmin dhe arrogancën e tij; dhe muzikën e tij revolucionare. Sugjerimi i mëposhtëm i ofrohet një piktori ose një skulptori : një gargojle njerëzore me flokë të ngjeshur dhe dhëmbë fort të dalë që mban një djalë të bukur me njërën dorë dhe Simfoninë e Nëntë me tjetrën. Mbishkrimi duhet të jetë si vijon : Beethoven Engjëlli, Djalli dhe Rebeli.”
Në këto paragrafë përmbyllës, peshkopi Noli përmbledh përmbajtjen e librit të tij, të cilin dikush do të donte ta përmbledhte shumë më tepër se sa është e mundur këtu. Megjithatë, një fjalë paralajmëruese : ky është një libër që asnjë student apo “Beethovenolator” nuk duhet të ëndërrojë ta humbasë.
Peroja kishte lindur në Dardhë në vitin 1880 dhe kur studioi e praktikoi për herë të parë fotografinë duhet të ketë qenë riosh, rreth moshës 20 vjeçare, pasi dihet që ai u kthye në Dardhë si fotograf i formuar rreth vitit 1900, ku menjëherë “ngriti” studion me sfondin e tij të njohur antik, të pikturuar me kollona antike të lashtësisë, ashtu sikundër objekt i kamerës të tij ishin edhe fotot në natyrë në mjedise arkitekturore, familjare, festive, piknikë, ceremoni masive e ngjarje të shënuara fetare, sociale,etj. Madje ai ishte edhe një fotograf shëtitës në fshatrat e zonës përreth, ku në atë kohë nuk kishte fotografë.
Veprimtaria fotografike e Peros në Dardhë zgjati rreth 10 vjet. Sigurisht, duke ushtruar vetëm këtë profesion, prodhimtaria e tij është e bollshme dhe e identifikueshme. Zor se mund të ketë familje në Dardhë, apo edhe më tej, që të mos ketë trashëguar fotografi të vjetra (1900-1910) të Pero Kaçaunit, ashtu siç nuk mund të ketë ngjarje masive të asaj kohe që të mos jetë fiksuar në thierrëzat e tij. Por, meqë bëhet fjalë për vitet 1900-1910, dhe në Shqipëri ende nuk parashikohej e vlerësohej vizioni i vlerave historike e artistike të fotografisë, edhe krijimtaria e këtij mjeshtri nuk bëri përjashtim nga mossistemimi, pakujdesitë, dëmtimet, sidomos pas largimit të tij përfundimtar në ShBA.
Por dihet se numuri, larmia tematike dhe e subjekteve e fotove të tij ishte shumë e madhe. Në fotot masive të banorëve të fshatit në natyrë dallohet përkujdesja e tij për të zgjedhur tablo ku evidencohen dhjetra burra, gra e fëmijë para peizazheve të njohura si Sheshi i Shën Thanasit, Kodra e Vogël, Shën Pjetri në raste festash, ceremonish të ndryshme, dasmash, festash fetare, piknikësh e ngjarjesh kulturore, etj., që zakonisht organizoheshin gjatë stinëve të ngrohta, kur burrat e djemtë e tyre ktheheshin nga mërgimi sezonal dhe punonin në fshat në punët bujqësore e blektorale. Një veçori që të bije në sy është se, përgjithësisht, ai preferon shkrepje “rastësore” të turmave të veshura me kostume tradicionale dardhare dhe kjo u jep një vlerë të veçantë etnografike fotove të tij.
Nga ky version fotografimi, ku fotot janë të shumta, duhet vlerësuar fakti që Pero Kaçauni ishte shumë ekzigjent dhe i duruar në fazën përgatitore të kurimit të mizansenës. I prirur pas formalizmit të skajshëm estetik, detajeve të hierarkisë familjare, kërkesës për rregullsinë e pastërtinë e veshjeve ceremoniale, të kompozimit të detajeve, ku të binte në sy qëndrimi impozant i çdo personazhi, ekspozimi nën një dritë natyrale që krijonte raporte të dalluara dritë-hijesh, kryesisht me kontraste të mprehta që nuk mënjanoheshin kollaj (pasi atë botë nuk ishte aplikuar elektriciteti), si dhe përpunimi “laboratorik” shumë i kujdesshëm, vendosja e tyre mbi një kornizë kartonçine që ato mund të vareshin apo të qëndronin mbi tryezë apo komo, i bënin këto foto jo vetëm punime të vërteta artistike, por edhe që zbukuronin dhomën e miqve me “panorama” të vyera. Fototeka e tij e shpërndarë gjithandej në Dardhë përbën shembullin e një fotografi relativisht të brezit të vjetër, por figurativisht tejet konsekuent e “ekspresionist” në pamjen e vlerësimin e përgjithshëm të fotografisë dhe që e vendos atë në vendin e merituar të historisë së fotografisë shqiptare.
Koshient, por edhe i afirmuar për nivelin e tij mjeshtëror në fotografi, pas 10 vitesh pune intensive në Dardhë, më 1910 ai vendos të shkojë në SHBA, po ashtu me synime të reja në profesionin e tij. Por, gjithsesi, duke e lënë Dardhën me një pauses tjetër, të cilin e pati ndihmës për disa kohë, i mësoi sekretet e profesionit, i dhuroi atij të gjitha aparaturat dhe, kështu, mërgoi i sigurt se Dardha nuk do të mbetej pa fotograf. Fatmirësisht, qëlloi që edhe pasuesi i tij, pra Thimi Raci të ketë po ashtu një “dorë” mjeshtri pasionant.
Nuk kishte emigrant apo familje emigrantësh në Boston që të mos kishte fotografi të realizuara nga Pero Kaçauni. Një pjesë e tyre dërgoheshin në Dardhë si kujtime familjare e kjo do të thotë se fototeka e Kaçaunit është shumë e madhe dhe e larmishme. Por fotot e tij janë aq të shpërndara dhe koha ka bërë punën e vet, sa është shumë e vështirë të krijohet një koleksion gjithëpërfshirës për të. Disa dhjetra pllaka xhami negativësh të punëve të tij në Dardhë janë digjitalizuar e ruhen ende sot. Pjesë e veprimtarisë së tij në SHBA e cila është mbledhur, tregon se Kaçauni e ka perfeksionuar dhe pasuruar me detaje e vlera të reja mjeshtërinë e tij në cilësi, larmi këndvështrimesh e formatesh, ai ka aplikuar madje montazhin dhe polifoton që ishte një gjini relativisht e re dhe e jo fort e praktikuar nga fotografë të zakonshëm, po ashtu edhe kujdesin për standardin e lartë të kurimit të kornizave që i jepnin fotove një pamje më estetike . 
