Archives for June 2024

26 vjet nga paraqitja e parë publike e zëdhënësit të UÇK-së, Jakup Krasniqi

June 15, 2024 by s p

Shkruan: Nuhi Bytyçi/

Si e realizova dhe arrita ta transmetoj në Radiotelevizionin Shqiptar paraqitjen e parë publike të Zëdhënësit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Jakup Krasniqit dhe çfarë jehone kishte ajo në opinion kombëtar dhe atë ndërkombëtar?

Si arrita që 25 vjet pas çlirimit, punën time si gazetar gjatë luftës ta dokumentoj edhe para Prokurorisë, mbrojtjes dhe trupit gjykues të Gjykatës speciale në Hagë? Përpjekjet e Prokurorisë për kriminalizimin e luftës së drejtë të UÇK-së përmes akuzës “për ndërmarrje të përbashkët kriminale” ndaj drejtuesve të luftës dhe themeluesve të shetit të pavarur të Kosovës Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Rexhep Selimit dhe Jakup Krasniqit dëshmojnë tendencën për rishkruarjen e historisë sonë më të re sipas preferencave të Beogradit dhe Moskës. Historia e popullit të vuajtur të Kosovës është shkruar një herë me gjakun e mijëra dëshmorëve dhe mbi 10.000 martirëve tanë dhe nuk mund të rishkruhet në Hagë dhe askun tjetër.

Paraqitja e parë publike e zëdhënësit të UÇK-së, Jakup Krasniqit, xhirimi dhe transmetimi i së cilës mu besua mua dhe ekipit tim nga UÇK-ja, xhirimet e tjera për luftën e UÇK-së në mbarë Kosovën, mbijetesa e popullatës civile në zonat e luftës, u realizuan nga unë dhe nga kameramani Abaz Zeka, me një kamerë të vogël digjitale, të cilën ma pat siguruar Xhafer Shatri, ministër i Informimit i Qeverisë së Kosovës, të drejtuar nga kryeministri Bujar Bukoshi. Dhe, në saje të komunikimit dhe qasjes sime profesionale, me kolegun Asllan Bajrami dhe me ministrin Xhafer Shatri dhe me mbështetjen e përgjegjësve për informim të UÇK-së, kemi arritur që për herë të parë të transmetojmë në programin satelitor të TV Shqiptar në Tiranë, dokumentarin e parë televiziv kushtuar Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, si dhe një emision telereportazhi për territoret e lira të Kosovës.

Marrëveshja dhe telefonata në mesnatë për xhirimin e paraqitjes së parë publike të zëdhënësit të UÇK-së

Pas takimit për herë të parë me Komandant Gjarprin – Hashim Thaçin, atëherë përgjegjës për informim në SHP të UÇK-së në shtëpinë e Isuf Gashit – Komandant Bacës në Drenoc të Rahovecit në fund të majit të vitit 1998, u morëm vesh që pas emrimit të zëdhënësit të UÇK-së unë dhe kamaeramani Abaz Zeka do të jemi të parët që do ta reralizonim paraqitjen e parë publike të tij. Dhe kështu ndodhi. Natën, shumë vonë, në mes të 10 e 11 qershorit 1998, në telefonin e banesës sime në Kodrën e Diellit në Prishtinë ka thirrur Hashim Thaçi. Është përgjigjur djali, Arianiti, i cili më ka thënë: “Babi, po të kërkon Bashkimi”. “Bashkimi” ishte Hashimi. Më tha: “ShP i UÇK-së e ka emëruar profesor Jakup Krasniqin zëdhënës të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. A mund të vish nesër në Grykën e Llapushnikut që ta realizosh intervistën me zëdhënësin e UÇK-së?” Në të gjitha mediat shqiptare, edhe në ato botërore, ishte publikuar vendimi se Jakup Krasniqi është caktuar zëdhënës i UÇK-së. Nuk isha shumë i sigurt nëse kameramani Abaz Zeka mund të vinte të nesërmen. Nga Prishtina nuk ishte lehtë të shkoja në Drenicë me kamerë për shkak të kontrollimeve të mëdha nga policia serbe në postblloqet e saj. Pos makinës, duhej gjetur vozitësi i sigurt për të na dërguar atje. Për të qenë më i sigurt, i propozova të na presin pasnesër. Thaçi u përgjigj shkurt: “Po, bën, s’ka problem!” E pyeta te kush duhet të paraqitem në Grykë të Llapushnikut? Më tha: “Kërkoje ‘Pëllumbin’!” Kur tha kështu, e mora si shaka, sepse ende nuk e dija se Njësiti që vepronte në fshatrat përgjatë Grykës së Llapushnikut quhej Njësiti “Pëllumbi”, kurse komandant i saj ishte Ferat Shala nga Vuçaku i Drenasit, me nofkën komandant “Pëllumbi”. Kur më tha kështu Thaçi, unë e mora si provokim, duke menduar se “si ta kapim, zëmë pëllumbin në hava?! Ai në mënyrë bindëse më tha: “Mos ke dert, ti vetëm kërkoje komandant “Pëllumbin”, dhe do ta takosh patjetër, sepse do të jetë i informuar për ardhjen tënde”. U binda për këtë. Me Zenel Kastratin dhe Abaz Zekën jemi nisur nga Prishtina dhe, nëpër rrugën anësore për Magurë, sepse në Komoran ishte e mbyllur dhe kontrollohej nga forcat serbe, kemi shkuar nëpër Nekoc, nga Kishnareka, nëpër male. Kemi arritur në një pikë të lartë që kontrollohej nga UÇK-ja.

Takimi me Ferat Shalën, Kadri Veselin, Idriz Hysenajn, Haxhi Shalën dhe Fatmir Limajn

Nga bregorja e Grykës së Llapushnikut kemi xhiruar pamje të disa fshatrave të Drenasit. Kam takuar aty komandant Shani Sokol Hotin nga Carralluka e Malishevës dhe Shefqet Buçajn-Komandant “Mësuesin” nga Lladrovci. Zenel Kastrati na ka lënë aty dhe është nisur të kthehet në Prishtinë, kurse dikush prej ushtarëve të UÇK-së na ka përcjellë me makinë deri afër Arllatit dhe Negrocit, jo fort larg Grykës së Llapushnikut. Diku në arat në mes të Arllatit dhe Negrocit kemi takuar komandant “Pëllumbin”. Ai u prezantua me emrin dhe mbiemrin e vet të plotë: “Nuhi, unë jam Ferat Shala nga Vuçaku”. Ai ishte i informuar për ardhjen time dhe të kameramanit Abaz Zeka. E dinte qëllimin e vizitës sonë. Na tha se “zëdhënësi Jakup Krasniqi momentalisht nuk është këtu, në këtë fshat, por dikund tjetër”. Jakupi e kishte shtëpinë në Negroc. Nuk e dija as ku është shtabi dhe as shtëpia e tij. Ishte punë shumë sekrete atëherë për çdo kënd, sidomos për gazetarët. Më tha “po shkojmë në një vend.“ Më ka dërguar, në atë kohë në selinë e Shtabit të UÇK-së në fshat, të Njësitit të “Pëllumbit”, në Negroc, në shtëpinë e Halim Krasniqit. Kemi qëndruar pak kohë aty. Meqë zëdhënësi nuk ishte në Negroc, Ferati më tha se, për shkak të rrethanave, sot nuk ka gjasa ta realizojmë paraqitjen e Jakup Krasniqit.

Meqë i kisha miqtë e vëllait në Negroc, mora leje ta vizitoj familjen e Jetullah Halit Krasniqit – Toxhës. Kemi shkuar aty me Abazin dhe kemi fjetur. Të nesërmen pasdite ka ardhur një djalosh trupgjatë, i cili kishte veshur rroba të zeza. U përshëndet me mua dhe Abazin dhe u prezantua: “Unë jam komandant Luli”. Nuk më tregoi pozitën që kishte në UÇK. Më pyeti me mirësjellje: “Si je, baci Nuhi? A je lodh? A je mërzitë? Jemi në luftë dhe të ka rënë me pritë pak?” I thashë: “Mirë jam dhe nuk jam mërzitë aspak, sepse i kuptoj rrethanat e luftës. Për mua si gazetar është me rëndësi puna të realizohet sa më mirë e sa më sigurt”. Komandant “Luli” më pyeti: “A jeni përgatitur ta takoni dhe intervistoni zëdhënësin e UÇK-së, Jakup Krasniqin?” Ia konfirmoj dhe i them: “Gjithsesi jemi përgatit, jemi gati, sepse vetëm për këtë punë kemi ardhur dhe jemi të privilegjuar që na e keni besuar”. Më tha “një shok i yni do t’ju vozisë deri në vendin e duhur”. Më vonë kam kuptuar se komandant “Luli” ishte Kadri Veseli. Pas një kohe ka ardhur Idriz Hysenaj, një veprimtar i ilegales atdhetare dhe komandant i një njësiti të UÇK-së që ka vepruar në kuadër të njësiteve “Pëllumbi”. Unë e njihja Idrizin sepse e kisha takuar në Abri disa ditë më parë.

Si mbahej sekret selia e ShP të UÇK-së

Ishte mbrëmje. Idriz Hysenaj në uniformë të UÇK-së, me një makinë të mirë, na ka vozitur në drejtim të Arllatit. Kur e kemi kaluar Arllatin, ka vazhduar në drejtim të Malishevës. Idrizin e pyeta “ku po shkojmë?”, ndërsa ai m’u përgjigj: “Në Likoc!” E kuptova se donte ta mbante sekret vendin ku ishte ShP i UÇK-së. Kjo ishte e kuptueshme në ato rrethana. Unë nuk u durova pa qeshur. Atë rrugë e njihja mirë. Nëpër atë rrugë nga Prishtina për në fshatin tim udhëtoja shumë shpesh. Unë i thashë kameramanit: “Abaz, këndej qenka Likoci, a?” Idrizi ma ktheu: “Të lutem, zoti gazetar, asnjë koment! Është e ndaluar të dini ku po shkojmë dhe ku është selia e ShP të UÇK-së. Më vjen keq t’jua lidh sytë, sepse ashtu janë rregullat ushtarake”. Ishte e kuptueshme të ishte shumë sekret vendi ku ndodhej shtabi, por si gazetar nuk u durova pa pyetur. Desha t’i tregoj se unë e di mirë atë rrugë. Këtë e dinte edhe ai, por ashtu ishte vendimi i ShP të UÇK-së, që mos të përmendej vendi ku ishte selia e ShP të UÇK-së. Në hyrje të fshatit Tërpezë, afër një depoje të materialeve ndërtimore, Idrizi e ndali makinën. Aty ka ardhur Haxhi Shala – komandant “Topi”, bashkëpunëtori kryesor i Fatmir Limajt – komandant “Çelikut”. Jemi nisur përpjetë rrugës, një terreni shumë të vështirë dhe të bukur. E dija se është Tërpeza, por kësaj pjese nuk më ishte dhënë rasti të kaloja kurrë më parë. Rruga ishte e shtruar me rërë. Ishte mbrëmje vonë, e 13 qershorit 1998. Kemi mbërritur në një kodrinë piktoreske, me male të bukura, me plot gjelbërim. Të nesërmen nga komandant “Çeliku” kuptova se isha në Kleçkë të Lipjanit, pikërisht në odën e familjes së madhe të Hafir Shalës, të dëshmorit Sadik Shala. Fatmiri kishte besim në mua dhe më tregoi për këtë vend, duke më sugjeruar mos t’ia tregoj askujt, as familjes sime. Në Kleçkë fillimisht ishte Shtabi i Njësitit “Çeliku”, më vonë i Brigadës 121 i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, komanduar nga Fatmir Limaj, i pasuar nga Haxhi Shala.

Takimi dhe biseda me Komandant “Çelikun”

Në Kleçkë patëm rastin të rrimë më gjatë me komandant “Çelikun” – Fatmir Limajn. Ai më dëshiroi mirëseardhje në Kleçkë. Më tha: “Baci Nuhi, të njoh mirë prej Televizionit të Prishtinës dhe e çmoj punën tënde si gazetar. E falenderova Fatmirin dhe me të krijuam menjëherë afërsi, sikur të ishim njohur shumë vjet më përpara. Ai na solli ushqim dhe çaj. Në odën e madhe të familjes Shala reflektohej bujari e theksuar shqiptare. Takuam aty edhe bashkëluftëtarët e Fatmirit, Haxhi Shalën – “Topin”, Sadik Shalën, Sabit Shalën, Bajram Shalën, Naser Shalën – “Ftyrën”, Çerkin Dukollin – “Yllin”, Shpëtim Telakun, Naser Krasniqin-“Bashkim Finon” dhe luftëtarë të tjerë. Një kohë aty ka qëndruar edhe Shukri Buja. Ai kishte nofkën “Gazetari”. Nga Zvicra kishin ardhur edhe Agim Bajrami dhe Metush Zenuni dhe bashkëkombës tjerë me një vullnet të jashtëzakonshëm për të luftuar për çlirimin e Kosovës. Aty kam takuar edhe studenten, veprimtaren e Unionit të Pavarur të Studentëve të Universitetit të Prishtinës, gazetaren e “Botës së re”, Hyrije Veliun. Ajo kishte lënë përkohësisht studimet dhe e kishte veshur uniformën e UÇK-së. Kjo dëshmonte mbështetjen që gëzonte UÇK-ja nga rinia studentore.

Si u realizua paraqitja e parë publike e zëdhënësit të UÇK-së, Jakup Krasniqit

Nga oda e madhe, ku vepronte komanda dhe ushtarët e Njësitit “Çeliku”, hyhej në një dhomë të veçantë, e rregulluar mirë me dërrasa dhe në mes një oxhak i improvizuar, por që dukej bukur. Aty afër ishte një tavolinë e mbi të një kompjuter. Pas mesnatës, në orët e para të 14 qershorit 1998, aty takuam zëdhënësin e UÇK-së, Jakup Krasniqin. Bashkë me të ishin Kadri Veseli, Ferat Shala dhe Fatmir Limaj. Kishte ardhur enkas nga selia e ShP të UÇK-së, që gjendej në fshatin Divjakë, për ta dhënë intervistën, paraqitjen e parë publike si zëdhënës. Ishte kjo një kënaqësi dhe ndjenjë e veçantë për mua dhe për Abazin. Kisha fatin, nderin dhe përgjegjësinë që të jem gazetari i parë që po kontaktoja drejtpërdrejt dhe po e realizoja paraqitjen e parë publike të tij si zëdhënës i një ushtrie që luftonte për lirinë e Kosovës. Unë e kisha përgatitur një koncept, kisha bërë disa teza për çfarë do të mund të fliste zëdhënësi i UÇK-së për herë të parë, që ishin me interes për opinionin. Jakupi m’u drejtua: “Nuhi, cilat janë pyetjet tua që do të m’i shtrosh?” Dëshironte të dinte përafërsisht çfarë do të flasim. Iu përgjigja: “Unë kam nderin, privilegjin dhe kënaqësinë që jam gazetari i parë që e realizoj intervistën me ju në cilësinë e zëdhënësit të UÇK-së. Unë kam përgatitur disa teza, në vend të pyetjeve, në të cilat ju duhet të flisni, të përgjigjeni. Për shkaqe sigurie mendoj se nuk është mirë që unë të dukem në xhirim bashkë me ty”. Kjo ishte për atë kohë zgjidhja më e sigurt, meqenëse jetoja në Prishtinë dhe e kisha familjen në Prishtinë. Rreziku më i madh ishte për familjen time të ngushtë në Prishtinë, për djalin dhe bashkëshorten, por edhe për atë të gjerë në Shkozë të Malishevës. “Për të mundur që unë ta kryej misionin tim të gazetarit në zonat e luftës edhe më tutje për një kohë më të gjatë, deri në fund të luftës, dhe mos të zbulohem që në fillim nga policia serbe, dhe për të mos u penguar puna ime, mos të rrezikohet edhe me gjithë pasojat e mundshme, duhet ta ndërrojmë strategjinë. Nëse jeni ju të gatshëm të më siguroni mua kushte që unë t’i xhiroj këtu të gjitha emisionet dhe t’i montoj, mos me pas nevojë të shkoj në Prishtinë apo në Tiranë, unë me kënaqësi dal para kamerës”, – i thashë Jakupit. Por, ai më tha “ShP i UÇK-së nuk kishte mundësi të mi siguronte ato kushte që duheshin për montim në zonat e luftës”. Jakupi u pajtua plotësisht për këtë mënyrë të punës. E vazhduam realizimin e paraqitjes së parë publike të tij. Ai i lexoi tezat e mia, të cilat ishin: Kush është UÇK-ja, kush e përbën atë, për çfarë lufton ajo, cili është betimi i saj, kush e mbështet UÇK-në, kush e financon, mesazhi i ShP të UÇK-së për oficerët e karrierës dhe popullin që t’i bashkëngjiten dhe mbështesin luftën e UÇK-së. Jakup Krasniqi u pajtua plotësisht me konceptin, tezat e mia. Para se të fillonte xhirimi i paraqitjes së parë publike të tij, e testuam disa herë tonin dhe fotografinë. Ne e kishim vetëm një kamerë digjitale Mini DVC Sony dhe nuk kishim ndriçim të posaçëm. Frikohesha mos s’po del xhirimi sipas standardeve profesionale për shkak se ishte natë, terr. Konsideroja se duhet të kishim një reflektor, ndriçim special për intervista të tilla historike, të cilën llogarisnim ta transmetonin edhe televizionet më të njohura botërore. Madje, duke kërkuar ndonjë zgjidhje për ndriçim, ushtarët na ofruan edhe një dritë që ishte vendosur në hyrje të odës së familjes Shala. Ajo ishte një dritë më shumë për ndriçim të thjeshtë, te lulet në hyrje të odës. E provuam, por nuk bënte dritë të mjaftueshme për xhirim cilësor. E provuan një dritë tjetër të ndriçimit të luleve. Ushtarët na ndihmonin ta mbanin dritën që intervista të dilte sa më e ndriçuar. Në një moment, kur përgatiteshim që tia nisim xhirimit historik, kur pas Jakup Krasniqit u paraqitën Fatmir Limaj dhe Ferat Shala me uniformë dhe me armatim, u habita, sepse kisha skepticizëm se, ndoshta për shkak të paraqitjes së tyre me armë, këtë xhirim nuk e transmeton Televizioni Shqiptar. Kisha dilemën mos do ta konsideronte këtë paraqitje shumë militare. Jakupi më tha ne ashtu jemi marrë vesh, kemi marrë qëndrim në Shtabin e Përgjithshëm që në këtë mënyrë të realizohet paraqitja e parë publike e zëdhënësit të UÇK-së. Pasi e xhiruam paraqitjen e parë publike të Krasniqit, e kontrolluam a ka dalë zëri mirë. E kontrolluam dy-tri herë edhe pamjen, edhe zërin. Zëdhënësi u prezantua në mënyrë të denjë. Të gjithë kishin emocione. Në veçanti unë kisha shumë emocione. Isha i vetëdijshëm për rëndësinë e prezantimit dinjitoz të UÇK-së, që ajo të gëzojë sa më shumë mbështetjen e gjithë popullit shqiptar, por edhe të opinionit dhe të faktorëve ndërkombëtarë. Për herë të parë kishim një ushtri të organizuar mbi baza vullnetare, por me program dhe synim të qartë: luftën për çlirimin e Kosovës dhe të viseve të tjera të pushtuara shqiptare.

“UÇK-ja lufton për çlirimin e Kosovës dhe për bashkim kombëtar”

Zëdhënësi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Jakup Krasniqi, qysh në fillim tha: “UÇK-ja është një lindje e natyrshme, e domosdoshme për ta mbrojtur nderin, dinjitetin kombëtar, për ta mbrojtur popullin e robëruar dhe atdheun e okupuar. UÇK-ja përbën tërësinë e forcave të armatosura të Kosovës e cila lufton për çlirim dhe bashkim kombëtar. Ajo njeh për ideologji vetëm shqiptarizmin. Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së është i mendimit që në këtë fazë pluralizmi politik është luks. Populli ynë ka nevojë për një forcë politike, ushtarake, që lufton për liri dhe bashkim. UÇK-ja është e gatshme për të luftuar deri në fitore të plotë. ShP u bënë thirrje të gjithë bashkëkombësve kudo që janë, të gjithë luftëtarëve të lirisë, të gjithë profesionistëve dhe specialistëve të artit ushtarak, që t’i përgjigjen zërit të atdheut. Do t’i pranonim bisedimet Prishtinë – Beograd vetëm pasi të jenë krijuar kushtet: 1. Pasi të largoheshin forcat e armikut nga trojet tona; 2. Pasi të sigurohej mbikëqyrja ndërkombëtare nga një faktor i jashtëm dhe me ndikim; dhe 3. Pasi të bëheshin përgatitje serioze për ato bisedime”. Jakup Krasniqi theksoi se “përshëndesim angazhimin e Shqipërisë dhe të institucioneve të saj ndaj çështjes së pazgjidhur shqiptare dhe do të dëshironim që ky angazhim të jetë gjithëpërfshirës. Nga ShBA-ja dhe vendet e demokracisë perëndimore kërkojmë të angazhohen seriozisht për vendosjen e lirisë dhe të paqes në trevën e Ballkanit. Ftojmë popullin shqiptar të qëndrojë në trojet e veta së bashku me luftëtarët e lirisë, së bashku me pjesëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në mbrojtje të atdheut, të lirisë, të nderit dhe të dinjitetit kombëtar dhe të jetë i sigurt se të bashkuar rreth UÇK-së, e cila diti dhe mundi që brenda një kohe të shkurtër të krijojë një territor të gjerë, të lirë dhe të dijë të mbrojë dhe të krijojë hapësira të reja të lira deri në çlirim të plotë”. Në pjesën e fundit të paraqitjes, zëdhënësi i UÇK-së theksoi: “Do të dëshiroja me këtë rast që të gjitha familjeve të dëshmorëve, në emrin tim dhe të ShP të UÇK-së, t’u shpreh ngushëllimet e sinqerta, posaçërisht familjeve të atyre dëshmorëve që ranë në ditët e para të luftës dhe që s’patëm mundësi, për shkaqe që dihen, t’u japim nderimet e merituara”.

Dilemat se a do të transmetohet e plotë paraqitja e Jakup Krasniqit në RTSh

Edhe pse nuk isha pjesë e ekipit, redaksisë së Televizionit Shqiptar, ishte një sfidë e madhe, një sakrificë e madhe për mua, që tash të hyja në ato obligime bukur të mëdha, që ta garantoja transmetimin e paraqitjes së parë publike të një zëdhënësi të ushtrisë më të re çlirimtare në botë. Të them të drejtën, nuk isha i sigurt nëse do të transmetohej. Arsyet ishin të shumta, po të shumtat ishin që në ekzistonin mosmarrëveshje të mëdha në mes të Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së dhe Qeverisë në ekzil të Kosovës që e drejtonte Bujar Bukoshi, e cila e kontrollonte drejtpërdrejt programin satelitor të Televizionit Shqiptar. Unë u thashë se do ta kryej obligimin tim dhe xhirimin, të tërin, pa e shkurtuar fare, asnjë presje e asnjë pikë, do ta dërgoj në Tiranë, në TVSh. A e transmetojnë të tërin apo e shkurtojnë ndonjë, kjo nuk varet nga unë. Me rëndësi ishte se kjo punë shumë e rëndësishme ishte kryer dhe tani redaksia në Tiranë ishte para aktit të kryer. Atë natë mendoja se mund të më mbetet merak që nuk shihem unë në këtë xhirim historik, gjatë realizimit të intervistës me zëdhënësin e UÇK-së, Jakup Krasniqin. Meqë kisha një fotoaparat me vete, thashë po rrezikoj po e bëj së paku një fotografi me zëdhënësin Jakup Krasniqi. E luta Abazin dhe ai na e bëri një fotografi, të cilën e ka nxjerrë nga filmi kolegu im nga TVP-ja, regjisori Bashkim Mula. Ai kishte një lokal për fotografi te Qafa në Prishtinë që quhej “Top foto” dhe me shumë kujdes, me gjithë rreziqet e mëdha që ekzistonin, ma bëri këtë fotografi, pa vënë prapa fotos emrin e kompanisë së vet.

Në Shtabin e UÇK-së në Kleçkë dhe kthimi në Prishtinë

Pas intervistës, Jakupi, Kadriu e Ferati kanë shkuar në ShP të UÇK-së në Divjakë, kurse unë dhe Abazi atë natë kemi bujtur aty, në të njëjtën dhomë ku e realizuam xhirimin, pasi ishte bërë tepër vonë të ktheheshim në Prishtinë dhe ishte rrezik të udhëtonim natën. Në këtë dhomë kanë fjetur edhe Fatmir Limaj dhe Haxhi Shala. Jemi zgjuar herët, kemi ngrënë mëngjes dhe i kemi thënë Fatmirit të na sigurojë një makinë, që të na ofrojë deri te Magurja. Fatmir Limaj i ka dhënë detyrë të posaçme Nexhmi Krasniqit, i cili ishte bashkëpunëtor i afërt i Fatmirit, që të na përcjellë me makinë deri në Nekoc të Drenasit. Nexhin e njihja mirë, pasi kishte punuar shofer i autobusit nga Malisheva në Prishtinë. Bashkëpunonte me vëllanë tim, Isufin dhe më sillte informacione me shkrim nga Malisheva në Prishtinë, informacione nga Komuna e Malishevës edhe për mua si korrespondent i televizioneve dhe radiove në Amerikë dhe Evropë e Australi. Të njëjtat informacione i dërgoja edhe Enver Malokut, drejtues i Qendrës për Informim të Kosovës. Nexhi na dërgoi me makinë deri në Nekoc. Pastaj, nga Nekoci në Magurë na ka dërguar dikush nga civilët, nuk e di saktë kush ka qenë, por ka qenë njeri i sigurt, që ka bashkëpunuar me UÇK-në. Sa ishim në Kleçkë e kam pyetur Fatmirin kë e keni të besueshëm në Magurë? Ai më tha “në Magurë kërkoje Haxhi Ali Dullën, i cili e ka shtëpinë në hyrje të fshatit, në anën e djathtë, shtëpia e parë sapo të hysh në fshat prej Shalës. Ai është njeri serioz dhe i besueshëm. Ai ju dërgon në Prishtinë”. Kur arritëm te dyert e tij, doli një djalë i ri, 14-16 vjeç: “Urdhëroni! Çfarë po kërkoni?” E pyeta “a e ke babën në shtëpi?” Ai tha: “Baba është duke punuar diçka në bahçe. Çfarë po të duhet?” I thashë “kemi nevojë të na dërgojë deri në Prishtinë”. Menjëherë djaloshi tha: “Unë ju dërgoj”. “Jo, jo”, i thashë, sepse ishte djalë i ri dhe ishte rrezik shumë më i madh nëse binim në ndonjë kontroll të policisë. “Thirre plakun, të vijë ai”. Dhe, axha Ali erdhi. Na pyeti “kush jemi?” I treguam se “na ka dërguar Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së, konkretisht komandant Çeliku dhe të lutem, nëse ke mundësi të na përcjellësh me makinë deri në Prishtinë se kemi me e krye një punë shumë me rëndësi.” Na ka hipur në makinë, më duket ka qenë “Lada”, dhe na ka vozitur në drejtim të Prishtinës, rrugës kah aeroporti, Sllatina e Fushë-Kosova. Për fat nuk kemi hasur në kontrolle të policisë serbe dhe kemi mbërritur me sukses në Prishtinë. Kemi shkuar te Ekran dhe Ergyn Dobërçani, në shtëpinë e tyre në hyrje të lagjes Arbëria. Në prani të producentit ekzekutiv të TV të Prishtinës, Migjen Kelmendit, xhirimin me paraqitjen e parë publike të Jakup Krasniqit e kemi bartur komplet në kasetën Besta SP, pa e shkurtuar fare, të gatshme për transmetim në TVSh.

Si e dërguam videokasetën e deklaratës së Zëdhënësit të UÇK-së në Tiranë

Më 14 qershor 1998 e kam marrë kasetën nga Ekran Dobërçani dhe e kam shkuar te Agjencia “Meti Turs”, e cila, sikurse disa agjenci të tjera, transportonin udhëtarë në linjën Prishtinë – Tiranë dhe anasjelltas. E kërkova shefin e saj të cilin nuk e njihja. Kuptova se ishte Ahmet Kaçiu nga Lupçi i Poshtëm i Llapit. Hyra në zyrën e tij dhe i tregova se unë jam Nuhi Bytyçi, gazetar, dhe i thashë se e kam një kasetë me rëndësi, duke e lutur ta përcjellë deri në Tiranë për Televizionin Shqiptar. Ai më pyeti menjëherë “çfarë xhirime ka në kasetë?” Duke qenë i vetëdijshëm për situatën dhe rreziqet e mundshme, duke qenë shumë i sinqertë dhe korrekt, i tregova drejt. I thashë “në këtë kasetë është Ushtria Çlirimtare e Kosovës”. Kur e kam përmendë UÇK-në, në fytyrën e tij pashë emocione të veçanta, por njëkohësisht edhe frikë, që ishte e natyrshme në ato rrethana. I sqarova se “në të është e xhiruar Zëdhënësi i UÇK-së“, që ta dijë më mirë çka ka në të, çfarë rëndësie ka, që shoferët e tij ta fshehin më mirë kasetën dhe mos të zbulohet dhe merret nga policia serbe gjatë kontrollit në kufi. Unë i thash Ahmetit se “pasi që për këtë punë shumë me rëndësi unë me kolegët e mi kemi rrezikuar deri këtu, nëse rrezikon edhe ti me punëtorët e tu për ta dërguar deri në Tiranë, puna kryhet me sukses.” Më tha se “do të bëjnë gjithçka që është e mundur për ta dërguar kasetën me kohë“. Aty erdhi edhe shoferi që voziste autobusin për në Tiranë, Elmi Gashi nga Kishnica. Ahmeti një njeri i pjekur dhe i vendosur, pasi u mat mirë e mori kasetën dhe më tha “të lutem, dil më shpejtë nga zyra, që mos të vërehesh nga policia”, sepse si jam informuar më vonë nga Ahmeti dhe kolegët e tij, këtë dhe agjencitë tjera turistike që qarkullonin me autobusë nga Prishtina për Tiranë e anasjelltas shpesh i vizitonin ata të Shërbimit të Sigurimit Shtetëror serb. Më thanë “mos ke dert, kasetën a dërgojmë te Asllani në TVSh.” I falënderova për këtë Ahmetin dhe Elmiun. Madje, Elmi Gashi më konfirmoi se “e njoh personalisht Asllanin, e kam edhe numrin e tij të telefonit dhe do ta kryej porosinë me kënaqësi.” Kështu fitova bindjen se kjo punë do të kryhet me sukses. Asllanin e kam marrë në telefon dhe i kam treguar se nesër në mëngjes vjen autobusi dhe shoferi ta sjellë një kasetë me përmbajtje tejet të rëndësishme. E kam lutur ta shikojë ta transmetojë në edicionin e lajmeve të Kosovës, por edhe në lajmet qendrore të TVSh-së. Për shkak se mund të përgjohej biseda nga sigurimi serb, s’e kam përmendur emrin e askujt. Dhe, të nesërmen në mëngjes, pas orës 07:00, ka mbërritur kaseta në Tiranë. Asllani e kishte shikuar xhirimin e paraqitjes së parë publike të zëdhënësit të UÇK-së, Jakup Krasniqit.

Jehona e paraqitjes së parë publike të zëdhënësit të UÇK-së

Paraqitja e parë publike e zëdhënësit të UÇK-së është transmetuar në lajmet e orës 18:35 në TVSh, më 15 qershor 1998, në programin satelitor. Por, ishte shkurtuar në dy vende, aty ku përmendet LPK-ja si themeluese e UÇK-së dhe ku përmendet se Fondi “Vendlindja thërret” e ndihmon financimin e luftës së UÇK-së. Përmbajtjet e tjera janë transmetuar ashtu si janë xhiruar. Unë e ndjeva veten gazetar i shkathtë dhe profesionist për ta kryer me sukses misionin tim shumë të rëndësishëm për publikun. Ishte ky një sukses imi dhe i ekipit tim në rrethana lufte. Deklarata e parë publike e Jakup Krasniqit u publikua në të gjitha mediat botërore. E publikoi edhe revista “Zëri” si paraqitje ekskluzive, në marrëveshje me mua ia mundësova këtë Flurim Gashit, meqë ai më kishte ndihmuar të lidhem drejtpërdrejt me ShP të UÇK-së. Më 16 qershor 1998 këtë paraqitje të Jakupit nga TVSh-ja e kishin marrë edhe gazeta “Bujku” dhe “Koha ditore”, edhe media të tjera shqiptare dhe ndërkombëtare. Pa u transmetuar në Televizionin Shqiptar nuk ishte serioze që këtë paraqitje të rëndësishme t’ia jepnim dikujt tjetër. Mediat botërore e kishin marrë atë nga Televizioni Shqiptar. Aty nuk përmendej fare emri im, as i Abaz Zekës si autorë të kësaj ngjarje me rëndësi publike. Mosarsyet i kam sqaruar më herët. Është mbajtur në mënyrë shumë sekrete e gjithë ajo punë me shumë rreziqe për neve dhe familjet tona. Qëllimi im kryesor ishte që mos të reklamohem pa nevojë dhe mos të zbulohem nga policia serbe, por të punoj edhe më tepër në prezantimin sa më të denjë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, si ushtri moderne, properëndimore, e cila kishte kapur armët për ta çliruar përfundimisht Kosovën nga Serbia. Po atë kohë i dëgjoja opinionet, komentet në Prishtinë, pyetjet se kush ka mundur ta bëjë intervistën me zëdhënësin e UÇK-së e komente të tjera. Unë krenohesha me punën që kisha bërë, por nuk ishte momenti të tregoja se unë e kam bërë intervistën. Kolegët dhe komshinjtë e mi flisnin me admirim për paraqitjen e parë të zëdhënësit të UÇK-së. Ky për mua ishte provim shumë i madh, shumë i rëndësishëm jo vetëm profesional, por edhe kombëtar. Pas transmetimit të kësaj interviste krijova kredibilitet të madh dhe m’u hap rruga për të vazhduar më tutje, për të kontribuar për informimin e tërë asaj që ndodhte në zonat e kontrolluara nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës.

Tash kisha fituar besim te të gjithë drejtuesit dhe ushtarët e UÇK-së. Kisha mbështetjen e jashtëzakonshme të Drejtorisë për informim të UÇK-së të xhiroja në zona të luftës, njëkohësisht kujdesesha ta ruaja etikën profesionale dhe të jem në shërbim të plotë të publikut.

(Fragmente nga “Libri i luftës” i autorit Nuhi Bytyçi, botuar në mars 2019)

HERALDIKË

June 15, 2024 by s p

Zija Vukaj/

Rreth gjysmës së shekullit XII, në zemrën e epokës feudale- atë të kalorësve e të ndeshjeve kalorësiake, të kështjellave e të Kryqëzatave, të aventurave të mbretit Artur dhe romaneve të parë të Tryezës së rrumbullakët- një emblemë e re shfaqet në rajone të ndryshme të Evropës perëndimore, një emblemë e destinuar të shndërrojë thellë të gjitha praktikat simbolike të shoqërisë mesjetare: stema. Në fakt nga stema dhe kodi që përbën gramatikën e saj- moton- u ngritën zakone figurative, sisteme vlerash dhe ndjeshmëri që shkuan goxha përtej fushës së heraldikës. Nga fillimi i shekullit XII dhe për më shumë se një gjysmë mijëvjeçari të gjithë kodikët pamorë që lidhen me identitetin, me farefisninë, me imazhet apo simbolet duken të ndikuara pak a shumë drejtpërdrejt nga stema. Veç kësaj, ky ndikim është akoma i pranishëm edhe sot: flamuj kombëtarë, emblema ushtarake, uniforma sportive, logo firmash, tabela rrugore dhe sinjale të llojeve të ndryshme janë trashëgimi- direkte apo indirekte- të sistemit heraldik mesjetar. Për sa i përket stemave, ato ekzistojnë akoma: megjithë konkurrencën e shumë formulave të tjera të shfaqura në kohë, kanë kapërcyer shekujt dhe janë përhapur në pesë kontinente.. Veç kësaj, nuk duken të destinuara të zhduken në një të ardhme as të afërt as të largët, madje krejt e kundërta..

Larg të qenit anekdotike apo rrethanore, shfaqja e stemave mbi fushat e betejës dhe në ndeshjet e epokës feudale është një fakt shoqëror me rëndësi të veçantë. Gjithsesi, me gjithë këtë rëndësi, heraldika mbetet një shkencë relativisht e panjohur, qoftë për publikun e madh, qoftë për historianët e profesionit. Arsyet janë të ndryshme, por kryesorja mund të jetë të përcaktuarit në ngatërresën që shpesh është bërë mes përkatësisë së fisnikërisë dhe përshtatjes së një steme. Në fakt, shumë profanë kanë besuar dhe vazhdojnë të besojnë që stemat janë shenja fisnikërie dhe vetëm kush është fisnik mund t’i mbajë. Por kjo është një ide e gabuar. Nga asnjë vend në Evropën qendrore dhe në asnjë moment të histories së saj përdorimi i stemave nuk ka qenë i kufizuar në një klasë të veçantë apo kategori shoqërore. Çdo individ, çdo familje, çdo grup a komunitet ka qenë përherë i lirë, kudo, të përdorë një stemë sipas zgjedhjes së vet dhe ta përdorë sipas dëshirës së vet, me kushtin e vetëm që të mos uzurpojë atë të të tjerëve.

Një tjetër gabim i përhapur gjerësisht sheh tek heraldika një shkencë ekzoterike, që përdor një gjuhë të kodifikuar e misterioze, praktikisht të pamundur për ta kuptuar dhe që mbart kuptime të fshehta. Akoma edhe një herë, asgjë nuk mund të jetë më e largët nga e vërteta. Heraldika nuk është fare një shkencë hermetike; përkundrazi, është një sistem shenjash vendosmërisht i hapur ndaj shoqërisë. Funksioni i saj kryesor është ai i të shprehurit të identitetit të individëve e të familjeve dhe ta bëjë me qartësi. Nuk ka asgjë ekzoterike në formimin e një sistemi apo të gjuhës e motos. Kjo e fundit përbën një gjuhë dokumentare paraqitëse, në gjendje të thotë shumë me pak; përdor një fjalor të vetin dhe një sintaksë të vetën, por që në origjinë, në shekujt XII e XIII, nuk dalloheshin aspak nga gjuha letrare. Veç kësaj, sot, pavarësisht nga vendi i përbashkët, mjaftojnë pak orë për të mësuar termat dhe figurat kryesore të motove dhe për të përshkruar me korrektësi pjesën më të madhe të stemave mesjetare apo moderne.

Në këto fusha- pse mos ta themi?- heraldika ka qenë viktimë e librave të këqinj, që pretendonin të zbulonin “misteret e stemës”, tamam siç ngulmonin të zbulonin misteret e artit romak, të katedraleve, të urdhrave kalorësiakë, të Graal-it, të Katarëve, të Templarëve. Kjo letërsi e hidhur, që është shfaqur në epokën romantike, vazhdon të bëjë dëme, duke arritur nganjëherë një sukses të madh në publik në kurriz të veprave serioze. Autorët e saj kërkojnë në stemat mesjetare shenja të përkatësisë së shoqërive hipotetike sekrete, kalorësiake, templare apo masonike dhe spekullojnë në mënyrë absurde, në mos delirante, mbi simbolizmin e figurave e të ngjyrave. Natyrisht, asnjëri prej tyre nuk i reziston një analize dokumentare, por dëmi është bërë. Është thënë e përsëritur që heraldika mesjetare nuk e njeh ekzoterizmin, kuptimet e fshehta apo lidhjet me të ashtuquajturat forca të errëta apo shoqëri secrete. Kur figurat dhe ngjyrat që përbëjnë stemën kanë një përmasë simbolike, bëhet fjalë për një simbologji të zakonshme, të përditshme dhe të qartë sa për atë që e përdor aq për publikun të cilit i drejtohet.

NDËRDYSHJE GJUHËSORE

June 15, 2024 by s p

Prof. Bahtijar Kryeziu/

Në ligjërimin e përditshëm, të folur e të shkruar, nga njerëz strukturash të ndryshme, si për nga përgatitja e tyre profesionale, ashtu edhe për nga pozitat e detyrat në shoqëri, folës të emisioneve të radio-televizioneve tona, ose njerëz të lapsit – në shtypin tonë të përditshëm e atë periodik, gjithnjë e më tepër po përdorin (ndërdyshas) disa fjalë e shprehje të cilat semantikisht nuk qëndrojnë në gjuhën tonë të bukur. Shembujt e tillë janë të shumtë dhe kanë një shtrirje relativisht të gjatë në kohë dhe goxha të madhe në hapësirë, mbase edhe në mbarë shqiptarinë.

Të papranueshme për shqipen, kujtojmë ne, janë gabimet e paraqitura te togfjalëshat e poshtëshënuar, meqë përcaktori i përdorur pranë emrit është i panevojshëm (fjalë tallash), sepse vetë emri përmban kuptimin e duhur – edhe të përcaktorit:

1. Vogëlushi i vogël – si te fjalia: Ngjarja e dhembshme ndodhi pasi vogëlushi i vogël një natë më parë kishte parë në TV…(RTK), ku fjala i vogël është e tepërt, sepse vogëlushi është gjithnjë i vogël, jo i madh dhe si e tillë ajo fjalë nuk e ka vendin aty, është e panevojshme. Të ngjashëm e kemi edhe shembullin tjetër:

2. Ju përshëndes në emrin tim personal (në medie por edhe më shpesh tek ata që mbajnë fjalë rasti kur i paraqiten audiencës) – në vend se: Ju përshëndes në emrin tim, ngase emri i tij është emër vetëm i tij – personal.

3. Derisa në gjuhët sllave përdoren togfjalëshat që shprehin aspektin kohor: nedelju dana, mesec dana dhe godinu dana, në gjuhën shqipe duket fare i panevojshëm emri ditë – serb. “dana” (besojmë nën ndikimin e sllavishtes), për arsye se me shenjat gjuhësore: javë, muaj, vit, kuptojmë 7 ditët që ka java, 30 ditët e muajit dhe 365 ditët e vitit. Jo vetëm për një ekonomi gjuhësore e mendim të ngjeshur, por edhe për arsye të qartësisë e logjikës, nuk duhet përdorur emri ditë, por vetëm: kaq javë, kaq muaj, kaq vjet. Nëse dikush do të pyeste: përse në serbishte përdoret emri ditë “dana”, pas përcaktorit, përgjigja mund të jepet, mbështetur në faktin se në serbishte thuhet: nedelju dana, mesec dana, po edhe godinu dana, e që kjo nuk përkon me togfjalëshat në shqip. Ne përdorim (shpeshherë) pa farë arsye: një javë ditë, një muaj ditë, asnjëherë në gjuhën shqipe nuk lexojmë diku e as nuk dëgjojmë nga dikush të përdorë një vit ditë. Shikuar në këtë rrafsh nuk ka kurrfarë arsyeje që të diferencojmë javën dhe muajin nga viti, kur dihet se edhe java, edhe muaji, po edhe viti shënojnë një interval kohor, shënojnë ditët, që në shqipe vetiu fjala ditë del si një fjalë e tepërt që nuk duhet të përdoret te rastet e këtilla. Pra, shqip e drejt mund të thuhet: Kemi pushim një muaj, do të shkoj te vëllai (në Gjermani) e do të rri një javë. Jo një muaj ditë, jo një javë ditë.

4. Te portali i gazetës “Bota Sot”, 3 korrik 2023, kemi ndeshur këtë titull shkrimi: “Kryeministrat e Holandës dhe Luksemburgut në Kosovë dhe Serbi për uljen e tensioneve”, ku kryefjala kryeministrat është përdorur në shumës, jo ndesh rregullave drejtshkri¬more morfo-sintaksore (kështu ndeshet edhe në gramatikat tona), por ne, megji¬thatë kujtojmë se më e pranueshme do të ishte sikur të ishte shkruar: “Kryeministri i Holandës dhe ai i Lukse¬m¬¬burgut…”, ngase një shtet ka një kryeministër e jo disa kryeministra. Përdorimi i kryefjalës në shumës, “Kryeministrat”…, nënkupton më shumë kryeministra të Holandës dhe të Luksemburgut.

5. Në një shkrim tjetër, te gazeta e njëjtë (18.8.2023), thuhet: “Vizita e Kryeministrit Kurti në Maqedoni të Veriut u bë me ftesë të kryetarit të Komunës së Çairit, Visar Ganiu dhe kryetarit të Komunës së Tetovës, Bilall Kasami me rastin e ri-emërtimit të një rruge në Shkup me emrin e veprimtarit “Adem Demaçi”, që për ne, paraqitur kështu, duke përcaktuar njërin kryetar të njërës komunë dhe me emër kryetarin i komunës tjetër, del të jete më drejt e thënë, sesa të thuhet: kryetarët e Komunës së Çairit dhe Komunës së Tetovës…, ngjashëm me ndërtimin “Kryeministrat e Holandës dhe Luksem¬burgut…”.

6. Te një titull tjetër, po te portali (“Bota Sot”, 30 qershor 2023), kemi ndeshur edhe këtë ndërtim: “Nga skara e deri tek tharja e rrobave, këto janë rregullat e ballkonit në Gjermani”. Këtu, në vend të fjalës tharja, më drejt do të ishte sikur të ishte përdorur fjala terja. Gjithmonë në popull është thënë e thuhet: ishin terur rrobat; më janë terur flokët, duart…, që i kisha të lagëta etj. Fjala tharj/e,-a, përdoret në raste të tjera, si: ishte tha bari nga dielli i fortë; ishte tha pema pa e ujitur etj. Ç’ është e vërteta, te Fjalori i shqipes së sotme, “Toena”, Tiranë, 2002:1378, ndeshim nja 2 shembuj ku përdoret leksema thaj, -va, -rë, edhe për rrobat e tokën: i thau rrobat në diell; i thanë tokat, porse po në këtë Fjalor, fq. 1337, përmendet edhe emri “terinë,-a, f. sh.-a, -at, vend ku ndejnë rrobat”, d.m.th., ku teren rrobat.

Se këto leksema nuk janë sinonime të mirëfillta, dhe jo gjithherë e gjithkund mund të zëvendësojnë njëra tjetre, na ndihmon edhe shembulli tjetër që e ndeshim në popull, jo rrallë: Vjet ka qenë thatë i madh e assesi: Vjet ka qenë terje e madhe.

Fjalët terje – tharje, sado që na duken si sinonime, kanë, pra, edhe nuanca dallimi, ashtu sikurse fjalët: krye – kokë, udhë – rrugë etj., prandaj edhe duhen përdorur secila në vendin e duhur.

7. Po kështu, fjala esëll e përdorur nga një opinionist, te shembulli: “Është koha e fundit për esullim dhe ndërgjegjësim nacional! (“Bota Sot”, 4 dhjetor 2022), është përdorur figurativisht, si një shprehje e re – neologjizëm, por jo i qëndrueshëm, në vend të fjalëve: vetëdijesim, ndërgjegjësim… Formën e fjalës esullim nuk e njohin as fjalorët e gjuhës shqipe, as gramatikat tona, andaj as ne nuk kemi nevojë ta përdorim kur kemi përgjegjëse fjalësh (përkatëse) të cilat i shënuam më sipër.

8. Meteorologët, me rastin e parashikimit të motit me shi, shprehen kështu: sot (ose nesër) do të ketë mot me reshje shiu. Për borë thuhet dhe është thënë gjithmonë: do të ketë reshje bore. Edhe shiu, edhe bora, edhe vesa…, janë reshje atmosferike (dukuri natyrore), megjithatë kanë specifikat (dallimet) e tyre. Për borë thuhet me të drejtë po reshë borë, do të ketë reshje bore etj., por nuk na duket aq e logjikshme dhe e pranueshme të thuhet: do te ketë reshje shiu, në vend se të thuhet: do të bie shi, mot me riga shiu, vende-vende do të bie shi, vende-vende to ketë riga shiu etj.

Në popull kaherë ka ekzistuar një thënie: “Bora po reshë, miku po kesh”, por për shiun në asnjë mënyrë dhe asnjëherë nuk kemi ndeshur ndonjë shembull kur thuhet: po reshë shi, ose do të ketë reshje shiu, siç e kemi hasur te shembulli: “Reshjet e shiut bëhen shkak për aksident në aksin Memaliaj-Mallakastër, plagosen disa persona” (Titull te gazeta “Panorama”, Tiranë, 12 gusht 2022), por dhe në përditshmërinë tonë, sa herë që bie shi.

9. Edhe shembulli “Ikën dritat”, ashtu si te shembulli “Reshjet e shiut …”, na duket togfjalësh i paqëndrueshëm e që sot po përdoret me të madhe, si në masmedie, ashtu edhe te popullata e gjerë, sidomos në Shqipëri. Dritat mund të fiken ose jo, të ndalet rryma (elektrike) ose jo, por jo “të ikin” dritat. Ikin gjallesat, ato që mund të lëvizin, të ikin, por jo edhe dukuritë, ose gjësendet e pashpirt.

10. Edhe ndajfolja patjetër, nuk na duket e drejtë të përdoret gjithherë ashtu. Fjalori i gjuhës shqipe e ka me këto shpjegime “1. Medoemos, në mënyrë të detyrueshme a të padiskutueshme; me çdo kusht. Do të vijë (do të shkojë, do të ndodhë) patjetër”, ngase edhe në këto raste veprimi mund të mos jetë i domosdoshëm, patjetër të kryhet. Ose kur dikush i thotë dikujt takohemi, ai ia kthen: – po, patjetër, pa pasur parasysh rrethanat e tjera. Kjo fjalë mund të paraqitet edhe “2. Si fjalë e ndërmjetme: pa asnjë dyshim, me siguri. Ju, patjetër, e keni marrë vesh. Ai ishte, patjetër, unë e pashë mire”, me ç’rast edhe këtu shpërfaqet një lloj ekskluziviteti (jo gjithmonë me vend), në vend të fjalëve: besoj, mbase, ndoshta, mund.

11. Edhe fjala flak/ë,-a, f. sh. –ë, -ët, që me rastin e ndezjes së një shtëpie, të një veture në rrugë, të një fabrike, të një mali etj., kjo fjalë po përdoret kryesisht në shumësin e shquar – flakët: e kapluan flakët shtëpinë, veturën, fabrikën, malin… Në raste të tilla ne kujtojmë se semantika e fjalisë nuk dëmtohet, në qoftë se fjala flakë përdoret në njëjës, në të folur ose në të shkruar, si te shembujt: e kaploi flaka shtëpinë, veturën, fabrikën, malin…, ose kur emri flakë,-a përdoret në rasën emërore, kurse emrat shtëpi, veturë, fabrikë, mal – në dhanore, si p.sh.: i doli flaka shtëpisë, veturës, fabrikës, malit etj.

Krahas përdorimit të fjalës flakë (në njëjës) përdoret edhe fjala tym (e jo tym,-ra, -rat), si te shembulli: tym e flakë, e që asnjëherë nuk e kemi ndeshur të thuhet a të shkruhet: shtëpinë e kapluan tymrat e as shtëpisë i dolën tymrat… Edhe fig. për një fëmijë, kur ka temperaturë të lartë, gjithmonë është thënë e thuhet edhe sot: i doli flaka, (më rrallë: i doli tymi) e jo i dolën flakët ose i dolën tymrat. Po edhe kur dikush ecë (shkon) shpejt përpjetë, thuhet: shkoi (u ngjit) flakë përpjetë etj. Edhe kur shprehim dhimbje – mërzi a nostalgji për diçka a dikë, themi: po më del flaka për djalin – vajzën; po më del flaka për vendlindjen, e jo po më dalin flakët për atë a për këtë.

12. Jo rrallë, sidomos në Shqipëri, kur takohen dy shokë/shoqe, njëri/a e pyet tjetrin/ën: si dukesh? (për të kuptuar si është, mirë apo jo bash mirë). Ai/ajo i përgjigjet: mirë jam; po mirë jam, ose nëse nuk është bash mirë ia kthen: po, mirë jam… Nuk e kemi hallin se si i përgjigjet shoku/shoqja atij/asaj që pyet, por e kemi fjalën te pyetja e atij/asaj kur i drejtohet dikujt: si dukesh? Është kjo një pyetje për ne jo aq e qëlluar dhe jo aq e logjikshme. Se si duket – duket, shihet, ngase dukja shpërfaqë pamjen e jashtme, të cilën e sheh fort mirë edhe ai që pyet. Në raste të tilla ne kujtojmë se më mirë e më drejt është, që ai/ajo që pyet – të pyesë: si je – si jeni?; qysh je – qysh jeni?; a jeni mirë?…, për të kuptuar gjendjen shëndetësore e shpirtërore të atij/asaj që i drejtohet pyetja.

Kësaj radhe nuk po pyesim e as nuk po përgjigjemi më tepër. Le të pyesin e le të përgjigjen edhe të tjerët. Fundja, gjuha nuk është pronë individi, që t’i dalë “sajp” vetëm një njeri ose një grup njerëzish, ngaqë “gjuha është tepër e rëndësishme për t’ua lënë vetëm gjuhëtarëve”, ka thënë me të drejtë filozofi e dijetari i madh gjerman Martin Hajdeger (Heidegger).

Parregullsitë si këto, padyshim se dëmtojnë, jo vetëm shprehësinë, por edhe qartësinë e saktësinë e mendimit, sidomos kur shfaqen në ligjëratat e komunikimin e njerëzve publikë (mësimdhënës, titullarë, politikanë, qeveritarë…) dhe kur i kultivojnë e i përhapin mjetet e komunikimit, përkatësisht masmediat.

Qershor 2024

ALEKSANDËR XHUVANI PËR AT GJERGJ FISHTËN

June 15, 2024 by s p

Nga Frank Shkreli

A person standing at a podium with a flag

Description automatically generated

Aleksandër Xhuvani është cilësuar në një shkrim të revistës Shejzat (IV-1960), me rastin e 80-vjetorit të kalimit të tij në amshim, si arsimtari më i vjetër i Shqipërisë, më i vjetri emër, përfaqësues i një brezi arsimtarësh të Kombit. Në atë shkrim kushtuar veteranit të arsimit shqip thuhet se emri i Xhuvanit është i lidhur ngusht me historinë e arsimimit shqip, që nga nëntori i vitit 1909, madje edhe para se të bëhej Shqipëria e pavarur — kur hapi dyertë për herë të parë Shkolla Normale e Elbasanit. Fillimisht, Xhuvani zhvilloi aty veprimtarinë e tij nën udhëheqjen e Luigj Gurakuqit dhe pastaj për 20-vjetë si drejtues dhe mësimdhënës i shqipes dhe pedagogjisë. Aleksandër Xhuvani ka dhënë gjithashtu një kontribut të vyer edhe në fushën e publicistikës së kohës me artikuj e subjekte të fushave të ndryshme, botuar, fillimisht, në revistën “Albania” të Konicës dhe në revista të tjera të kohës, brenda dhe jashtë Atdheut. Ka bashkpunuar edhe në inspektoriatin e lartë të arsimit gjatë viteve 1940-44, që do të thotë se edhe ai duhet të ketë influencuar përhapjen e mësimit të gjuhës shqipe në trojet shqiptare, në bashkpunim me Ministrin e atëhershëm të Arsimit të Shqupërisë, Ernest Koliqin me shokë.

Por, në përpjekjet e mia, tashti në pension, për të mësuar sa më shumë mbi personalitetet historike shqiptare që kanë lenë gjurmë në historinë kombëtare, isha duke lexuar për Aleksandër Xhuvanin — pë të cilin dija pak ose aspak, duke qenë jashtë atdheut për më shumë se një gjysëm shekulli. Kështu, hasa në një fjalim që Aleksandër Xhuvani kishte mbajtur me rastin e shkuarjes në amshim të At Gjergj Fishtë, mbajtur në ceremoninë e varrimit në Shkodër, një fjalim ndër më prekësit që kam lexuar dhe që tregon jo vetëm se ç’mendonte Aleksandër Xhuvani për veprën e At Gjergj Fishtës, por fjalët e tija pasqyrojnë edhe faktin se kush ishte vërtetë Xhuvani vet dhe cilat ishin mendimet e tija për të ardhmen e Kombit dhe për vlerat e kontributet e personaliteteve më të shquara të Kombit, siç është At Gjergj Fishta: të zhdukura, të përjashtuara dhe të distancuara e të anashkaluara. Veprat e tyre të shkelura e të harruara e të përbuzura plot urrejtje, zyrtarisht, nga regjimi komunist për pothuaj gjysëm shekulli, por edhe sot nga “Shqipëria demokratike”, gjoja “post-komuniste”! Frank Shkreli: At Gjergj Fishta dhe Akademia e Shkencave e Shqipërisë një hap përpara, dy mbrapa | Gazeta Telegraf

Për fat të keq, ujku mund të ketë ndërruar qimen por jo veset…Profesor Arshi Pipa: “Fishta u sakrifikua pikërisht si përfaqësuesi madhor i vlerave kombëtare”. Profesor Pipa është shprehur, se ajo që e dallon patriotizmin e At Gjergj Fishtës nga të tjerët është, “Karakteri militant, luftarak, i patriotizmit”, të tij. Të tjerët, sipas Arshi Pipës, më shumë kanë mbrojtur, ndërsa Fishta ka mbrojtur dhe ka sulmuar. “Ai ka sulmuar të gjithë ata persona ose shtete të vogla, ose fuqi të mëdha, të Lindjes e të Perëndimit, të Krishtit ose të Muhametit, që kanë synuar robërimin, pushtimin, copëtimin e Shqipërisë. Ata që kanë cënuar tagrin e popullit shqiptar, ata që kanë fyer dinjitetin dhe krenarinë kombëtare”, ka shkruar Profesor Arshi Pipa për patriotizmin e Fishtës. Ndoshta është naïve, e pamundur dhe e pa shpresë që të presim nga ata që ende sot mbrojnë trashëgiminë e regjimit të Enver Hoxhës në Shqipëri — pikërisht, nga këta të cilët kanë cënuar tagrin e popullit shqiptar dhe fyejnë dinjitetin dhe krenarinë kombëtare që të nderojnë At Gjergj Fishtën Fishtës, megjithëse “nji far i math dritëdhanës që ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë, si nji Ungjill shkëndimath morali, ka zbutë e ka edukue zemrën e saj”, siç është shprehur për Fishtën, Aleksandër Xhuvani, arsimtari më i vjetër i brezave, Aleksandër Xhuvani.

Ky fjalim i Aleksandër Xhuvanit, më duket mua, se hynë ndër fjalimet më klasike për nga rëndësia dhe për nga frymëzimi, ndoshta jo për këtë brezin e indoktrinuar me ideologjinë sllavo-komuniste. Por, sigurisht, për brezin aktual dhe për brezat e ardhëshëm të shqiptarëve që do e dashurojnë Atdheun siç e dashuronte Fishta dhe të respektojnë atë siç e respektonte dhe e nderonte Aleksandër Xhuvani dhe shumë të tjerë, bashk-kohas të tij.

At Gjergj Fishta Aleksandër Xhuvani

“Nuk jam unë, o burra, i premë sot që të mund të thuri imne për veprën lavdimadhe të At Fishtës. Âsht historija që ka për të zbukurue faqet e saj me emnin zâmath të tij; âsht letërsija e jonë që do të mburret për veprat e tij grat-plota e të pavdekshëme; janë Zanat e malevet t’ona, që ai ua përcillte vallet me lahutën e tij, që kanë me këndue me katrime kumbim-randa deri te froni i Empirit, veprën e kangatorit zâ-ambël të tyne; âsht djelmënija shqiptare që ka për t’u-ushqye e për t’u-vaditë me manën hyjnore të tij; së mramit âsht Shqipnija mbarë, Gegë e Toskë, malsi e qyteta, që do të kujtojnë, deri sa të ndrisë e diellit rrota, emnin e njenit prej bijvet të mëdhej të saj, që e deshi, e lavdoi dhe e nderoi për gjithë jetën.”

(Aleksandër Xhuvani në Varrimin e At Gjergj Fishtës – Elbasani) — Ja gjykoni vet fjalimin e plotë të Aleksandër Xhuvanit mbajtur në ceremoninë e varrimit të At Gjergj Fishtës në Shkodër, 31 Dhjtor, 1940:

“Zotnij të ndershëm:

Si vetëtimë u-perhap an’e kand të Shqipnisë lajmi i idhët i vdekjes së poetit t’onë kombëtar At Fishtës dhe e mahnitun mbetet sot mbarë bota shqiptare, tue kujtue emnin zâmadh t’auktorit të Lahutës së Malcisë, që ka këndue, si dikur Omeri, burrnin’e besën e fisit t’onë, që ka ndezë zemrat e Shqiptarëvet, si dikur Tirteu i vjetërsisë.

E me të drejtë i kanë thanë Fishtës Tirteu i Shqipnisë, se sikurse ai me elegjit’ e tij ndezi zemrat e Spartanëvet për luftë, njashtû edhe epopeja e Lahutës, odet edhe elegjit’e Mrizit të Zanavet e të poezivet të tjera kanë mbjellë në zemër të djelmnisë s’onë dashunin e pamasë për truellin e të parëvet dhe për gjuhën amtare.

Nji këto dy ideale, atdhedashtënija dhe ruejtja e gjuhës si dritën e synit, lavrimi e përparimi i saj kanë qenë polat, rreth së cilëvet shtrihej gjithë vepra e çmueshme e Fishtës. E s’ka kush tjetër veç neve arsimtarëvet që kemi pasë e kemi ndëpër duer edhe ua kemi mësue nxanësvet poezit’e tij, që e çmon mâ mirë veprën zâmadhe të Fishtës, e cila si nji far i math dritëdhanës ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë, si nji Ungjill shkëndimath morali ka zbutë e ka edukue zemrën e saj.

Nuk ka qenë pra Fishta për ne vetëm nji poet kombëtar epik, lirik, dramatik e satirik, por edhe nji edukator i rinisë s’onë. Nuk kanë mësue e shijue nxanësit e shkollavet t’ona vetëm artin e tij poetik, bukurin’e harmonin’e vargut, rrjedhshmnin’e dlirsin’e stilit e të gjuhës së tij, që âsht nji thesar i pashterun frazeologjije e leksikologjije të kulluet, por kanë thithë prej veprës së tij, si nji nektar të hyjnueshëm të bletës attike, idealet mâ të nalta të njerëzimit: urtinë, burrninë, besën, drejtësinë e dashuninë për të mirën, të bukurit, të drejtën e të vërtetën.

Nuk jam unë, o burra, i premë sot që të mund të thuri imne për veprën lavdimadhe të At Fishtës. Âsht historija që ka për të zbukurue faqet e saj me emnin zâmath të tij; âsht letërsija e jonë që do të mburret për veprat e tij grat-plota e të pavdekshëme; janë Zanat e malevet t’ona, që ai ua përcillte vallet me lahutën e tij, që kanë me këndue me katrime kumbim-randa deri te froni i Empirit, veprën e kangatorit zâ-ambël të tyne; âsht djelmënija shqiptare që ka për t’u-ushqye e për t’u-vaditë me manën hyjnore të tij; së mramit âsht Shqipnija mbarë, Gegë e Toskë, malsi e qyteta, që do të kujtojnë, deri sa të ndrisë e diellit rrota, emnin e njenit prej bijvet të mëdhej të saj, që e deshi, e lavdoi dhe e nderoi për gjithë jetën.

Na të gjithë lavdimtarë të veprës së tij, shokë e nxanës të tij, të pikëlluem e të mallëngjyem thellë, kah kujtojmë veprat e tij, fjalët e ambëla e plot atdhedashtëni e këshillat e tij, le t’i lutemi Fuqimadhit Perëndi, që t’i caktojë pranë fronit nji vend të meritueshëm, si në këtë dhe, prej kah të vijojë me i lutë për lumnin e Shqipnisë.”

(Shkodër, 31 dhjetor 1940, Aleksandër Xhuvani). Nga ceremonia e varrimit të françeskanit shqiptar dhe poetit të Kombit, At Gjergj Fishta, 31, Dhjetor, 1940 – Ditën kur ka mbajtur fjalimin e më sipërm, Aleksandër Xhuvani.

Ka kohë që e them, gjatë kësaj periudhe të stërgjatur të ashtuquajturit “tranzion” në vendnumro, prej më shumë se tre dekadash nga shembja e Murit të Berlinit, se kështjella e vlerave kombëtare të shqiptarëve është e tronditur në themel nga trashëgimia e diktaturës komuniste. Si rrjedhim i farës së atij regjimi në nivelet më të larta vendimarrse të shtetit e të kulturës shqiptare, çdo ditë jemi dëshmitarë disfatash kombëtare, sa që sot më shumë se kurrë, Kombi shqiptar ka nevojë për mësuesin e madh të dashurisë pë Zotin dhe për Kombin: At Gjergj Fishtën, që Aleksandër Xhuvani e kishte cilësuar, “nji far i math dritëdhanës që ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë”, sipas Xhuvanit.

Xhuvani kishte të drejtë në parashikimin e tij. Ja një pjesëtar i asaj “djelmënie” shqiptare të kësaj breznie të pas shembjes së komunizmit ndërkombëtar që na jep shpresë – shpresojmë të ndriçuar nga mendja dhe zemra prej veprave dhe kontributeve historike të At Gjergj Fishtës — Edison Selmani, student i talentuar i artit dhe skulpturës në Akademinë e Arteve në Tiranë. Ai ka përzgjedhur të realizojë, pikërisht, shtatoren e Gjergj Fishtës, si temë diplome, që është në përfundim e sipër dhe që sipas portalit të skulptorit të ri shqiptar, pritet që shtatorja e At Gjergj Fishtës të inaugurohet së shpejti në Akademinë e Arteve në Tiranë.

Frank Shkreli

A collage of a person painting a statue

Description automatically generated

Foto nga studio e punës e skulptorit Edison Selmani

A person in a black robe

Description automatically generated

At Gjergj Fishta – As varri nuk i dihet, as eshtrat nuk iu gjetën,

por Lahuta nuk heshti!

“Rrnosh e kjosh, prá moj Shqypní!

Rrnosh e kjosh gjithmonë si vera.

E me dije e me Lirí

për jetë t’ jetës, të rrnoftë tý ndera.”

At Gjergj Fishta

“Edhè hâna do ta dijë,

edhè dielli do t’két pá,

se për qark ksaj rrokullije,

si Shqypnija ‘i vend nuk ká!”

At Gjergj Fishta

ART SHËTITËS NË RRUGËT E ÇIKAGOS

June 15, 2024 by s p

Hapat e bukura të Kaltrës, vajzës shqiptare.

Nga Visar Zhiti

C:\Users\User\AppData\Local\Temp\Rar$DIa0.303\IMG_7054.jpg

The Art Walk in Chicago. Dhe kur arti shëtit rrugëve të qytetit dhe qytetarët shëtisin rrugëve të artit. Veriu i Çikagos, lagjja Uptaun – skenë e madhe e artit publik plot me murale të reja të instaluara përreth, ekspozita të organizuara nga bizneset vendore, veprimtari interaktive arti, etj, etj. së fundmi çeli Panairin e Pikturës, në një mënyrë të veçantë dhe tërheqës, ku do të mund të shikosh jo vetëm veprën dhe autorin, por dhe se si u bë ajo, pra mund të ndiqje të krijuarit si proces. Ishin ftuar 50 piktorë, që do të shpërndaheshin rrugëve, do të piktoronin live, mes njerëzve. Mes tyre do të ishte dhe një shqiptare. U zgjodh një e shtunë e këtij qershori. E gjitha ndodhi në 935 W. Wilson Ave, përgjatë Everybody’s Coffee duke vazhduar në perëndim në Wilson Avenue. Policia kishte ndaluar trafikun e dëndur, përveçse te trenave që kalonin mbi urën që lidhte grataçielat mes tyre.

Nga ora 10.00 deri në 16.00. Punë artistike, krijuese, 6 orë në studiot pa mure, hapur, në rrugë, mes njerëzve.

50 piktorët i shikoje gjithandej, trotuareve, nën pemë, ndanë shkallëve, vitrinave apo dyerve, kishin hapur kutitë e bojërave, vazot, kovat plastike të ujit, m’u aty te këmbët, kapën penelat, hodhën ngjyrën e parë, të dytën, një vijë, një emocion.

Kalimtarëve e shumtë ndalnin për një çast, shkonin për t’u kthyer më pas për të parë se ç’kishin piktuar, ç’pjesë të qytetit, e kishin përballë apo na fantazinë e tyre.

Po vajza shqiptare ku po pikturon?

Dhe nisnin bisedat e kalimtarëve me piktorët. do t’i pyesnin se ku do të ekspozoheshin më pas punët, si mund t’i blinin, a mund t;e b;enin një foto me cellular etj, ndërsa piktorët, të pëqendruar në veprat e tyre, do ta kthenin kokën herë pas here, do të buzëqeshnin dhe dukej sikur do të kërkon ngjyrën e këtij çasti, më shumë se te kutitë dhe vazot para, te bisedat në ajër.

Dëgjohej dhe shqip te ndonjë grup i vogël, që ecte. Zonja shqiptare, të bukura, një vogëlushe që donte të ndalte pranë çdo piktori dhe donte të vizatonte dhe ajo.

– Valentina, ngrihu se do të shkojm:e te Kaltra, – dëgjova. Andej duhet të jetë piktorja shqiptare.

50 piktorë janë gjithses. E di, e lexova. U zgjodhën mes shumë pretendetëve. Patjetër. Janë të të gjitha moshave, vazhdonte të bisedohej. Si dhe pikturat, edhe ato duket sikur kanë moshën e tyre, dua të them se janë të teknikave e shkollave të ndryshme dhe në kohë, po aq sa postmoderne e të ngjashme me pllakatet dhe instalacionet, apo naive e realiste, po aq dhe të rafinuara dhe klasike, klasike të asaj dite, ngulmoj. Vetëm 6 orë do të punojnë. Aq. Duhet frymëzim. Po i ndihmon përvoja, mjeshtëria, shiko këtu, ç’ka bërë ky, po më pëlqen…

Dhe dielli po më dukej se herë dilte nga një tablo për të shkuar në një tjetër tablo, qoftë dhe si vërshim i një tufe rrezesh apo i pikëzuar si ar në sytë e portreteve apo prani drite.

Kalojnë të reja e të rinj, burra me gratë prej krahu, fëmijë prapë, ndokush me qenin që ndalte i pari për të parë dhe i zoti e tërhiqte nga rripi, të moshuar me mjekrra të bardha, shungellimat e trenit mbi urë

Po ku duhej të ishte piktorja e re shqiptare, Kaltra D. E. Seferi?

Endemi nëpër panair, jemi shëtitës në artin shëtitës, që u realizua, – lexojmë, – sipas një granti nga Agjensia e Këshillit të Arteve të Shtetit Illinois. Një hartë se ku mund të gjendet çdo vepër arti, do të dalë së shpejti. Më nëpërmendet rruga e famshme e piktor:eve në Romë, “Via Marguta”, ku kanë qenë dhe Chirico, Gottuso, edhe Maestro Kodra yni, po dhe Picasso, vinin dhe shikonin edhe Felini, Anna Magnani, shkrimtari Emil Zola, Sartre, etj. Po Pedonalia jonë në Tiranë do të b;ehet ndonjëherë kështu apo do ta prishin?

Ja, Çikago me grataçielet e hirta ndanë ujërave të liqenit të madh, perëndimi i përflakur, ku piktori me penel kërkon ta stilizojë edhe pakë, ylbere ngjyrash më tej, zemra në mure e drithërima fjalësh: you are… beauty… everything… proud… respect… dhe lule… tatauzhe në krahun e madh të një piktori, sikur vazhdojnë dhe në tablonë e tij, një i moshuar me kapuç… autoportret mbase… emrat në anë, ja, dhe Kaltra Seferi, shqiptarja e vetme e panairit të pikturës, e rrethuar me njerëz, vazhdon punën, shkruan mbi tablo: Uptown Church, pranë saj jemi, kolona të bardha, globe përsipër, pjesë muri me tulla si çokullata dhe e kaltra në qelqnajë si emri i saj…

Kaltra ka lindur në Vlorë, ishte e vogël fare kur prindërit e saj vendosën të iknin nga Shqipëria e ’97, gjatë kaosit dhe shkatërrimeve, kur e kaluara e çmendur po donte revansh, donin të shpëtonin ëndrrën e Kaltrës dhe ajo u shkollua pikërisht këtu, në Çikago, u diplomua për arkitekturë dhe do shumë pikturën, ka marrë pjesë në disa ekspozita, ku shfaqen dhe kolazhet moderne nga Shqipëria që ndryshon.

Pranë Kaltrës është ulur dhe një vogëlushe mu në trotuar, po vizaton dhe ajo, ndoshta ka moshën kur Kaltra iku nga Shqipëria, a është Kaltra fëmijë, mori një ngjyrë dhe ajo dhe po shkruan emrin e saj mbi fletë: Valentina.

Po afron ora 4.00 e pasdites, kur duhet të kenë mbaruar pikturat. Në tablonë e Kaltrës vajzat bisedojnë miqësisht, janë të racave të ndryshme, profile me muzg dhe agime, ujëvara flokësh, elegante njëlloj, krahët e zgjatur si në një balet dashurie, pëllëmbët si pëllumba paqeje, ja, befas shtohet një byzylyk në një kyç dore, peneli ngjyhet përsëri në të kuqe për të vënë manikyrin te thonjtë dhe zbret në fund, në anë, rendit 6 shkronja: K-a-l-t-r-a. Fjalë e bukur shqipe. me qiell ëndrre, si dita e gjashtë e javës, si sot…

$C:\Users\User\AppData\Local\Temp\Rar$DIa0.183\IMG_7024.jpg$ $C:\Users\User\AppData\Local\Temp\Rar$DIa0.228\IMG_7047.jpg$ $C:\Users\User\AppData\Local\Temp\Rar$DIa0.655\IMG_7018.jpg$ . $C:\Users\User\AppData\Local\Temp\Rar$DIa0.445\IMG_7015.jpg$ $C:\Users\User\AppData\Local\Temp\Rar$DIa0.704\IMG_7056.jpg$ $C:\Users\User\Downloads\4bac723e-0fb7-48ca-968d-4ab67786b59b.JPG$