Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for June 2024

Euro 2024: Itali-Shqipëri

by

Spalletti:”Ne duhet të sillemi si kampionë”.

Sylvinho: Nuk kemi frikë nga askush.

Përgatiti:Albano Kolonjari

Rekordi i Italisë kundër Shqipërisë të krijon përshtypjen se ky duhet të jetë një fillim i rehatshëm në EURO për kampionët në fuqi. Që nga nëntori 2014, skuadrat janë takuar katër herë, dhe Azzurri i ka fituar të gjitha ato ndeshje, duke shënuar shtatë gola dhe duke pësuar vetëm një. Megjithatë, me një pjesë të konsiderueshme e skuadrës së Sylvinhos luan në Serinë A, Shqipëria i njeh mirë kundërshtarët e saj. Pasi bëri debutimin e saj në EURO 2016, Shqipëria për herë të parë në historinë e saj kryesoi një grup kualifikues në një turne të madh. Italia përfundoi pas Anglisë në grupin e saj kualifikues, por me sulmuesin Gianluca Scamacca që ka të ngjarë të jetë kanditat për golashënuesin më të mirë të turneut. Ai realizoi këtë në UEFA Europa League me Atalantën.

Parashikimet e ekspertëve

Paolo Menicucci, reporter i Italisë

Kampionët në fuqi janë të vendosur të mbrojnë titullin e tyre pavarësisht skepticizmit që rrethon ekipin pasi Azzurri nuk arriti të kualifikohej në Kupën e Botës FIFA dy vjet më parë. Ndërsa mesfusha është goxha e ngjashme me atë që ndihmoi në fitimin e titullit tre vjet më parë, Azzurri-t kanë gjetur talente të reja në mbrojtje për të zëvendësuar luanët e vjetër si Leonardo Bonucci dhe Giorgio Chiellini, ndërsa forma e fundit e Gianluca Scamacca mund të jetë përgjigja e përsosur për dyshimet.

Egi Duro, reporter i Shqipërisë

Shqipëria hyn në garë me humor të lartë pasi kryesoi grupin e saj kualifikues. Nën drejtimin e Sylvinhos, ata kanë një mbrojtje të fortë të drejtuar nga Berat Djimsiti me përvojë dhe mund të godasin shpejt në kundërpërgjigje, me ritmin dhe teknikën e Armando Brojës që mund të jenë vendimtare. Pavarësisht se është në ‘Grupin e Vdekjes’ me Italinë, Spanjën dhe Kroacinë, forma dhe disiplina taktike e Shqipërisë do të thotë se ata mund të kenë një surprizë ose dy, me ekipin që kërkon të ruajë momentin e fituar nga fitoret e fundit miqësore dhe paraqitjet e forta në kualifikime.

Italia: Donnarumma; Darmian, Buongiorno, Bastoni; Di Lorenzo, Jorginho, Cristante, Dimarco; Frattesi, Chiesa; Scamacca

Shqipëria: Berisha; Hysaj, Djimsiti, Ajeti, Mitaj; Asllani, Ramadani, Bajrami; Seferi, Asani, Broja.

Çfarë thonë trajnerët

Luciano Spalletti, trajner i Italisë: “Të vish në turne si kampion në fuqi është një avantazh. Por ne duhet të kuptojmë menjëherë se duhet të sillemi si kampionë në fuqi. Italia na ka zgjedhur ne për të përfaqësuar kombin tonë, por ne do të shohim vetëm nëse jemi në lartësinë e detyrave gjatë ndeshjeve. Ne duhet të bindim veten, jo vetëm tifozët të, për të treguar se çfarë kemi brenda nesh”.

Sylvinho, trajneri i Shqipërisë: “Përgatitja jonë ka qenë e plotë dhe shpirti i skuadrës është i lartë. Ne respektojmë kundërshtarët tanë, nuk kemi frikë nga askush. Forma e Armando Brojës na jep një avantazh në sulm dhe njësia jonë mbrojtëse ka treguar qëndrueshmëri të madhe. Fokusi ynë do të jetë për ruajtjen e strukturës sonë dhe për të bërë më të mirën e kundërsulmeve. Lojtarët janë gati të japin gjithçka në skenën europiane dhe ta bëjnë Shqipërinë krenare.

10 SHQIPONJAT E TËRBAÇIT PASKAN LINDUR DITËN E SAKRIFICËS DHE DINJITETIT

by

Albert HABAZAJ/

“Kush kërkon dekorata, nuk i meriton; kush i meriton nuk ka nevojë për dekorata”- Balzak.

Fjalëz si historik

Kënga dhe vallja grarishte e Tërbaçit, krahas këngës pleqërishte, këngës e valles së burrave, si dhe këngës së djemve të fshatit është pasuri e shpirtit popullor për kulturën jomateriale të Tërbaçit, patjetër dhe për kulturën materiale në rrafshin etnografik. Sipas meje, është një emancipim me vlera dhe i merituar për këngën dhe vallen labe. Grupi i vajzave të Tërbaçit “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, me fillesa folklorike qysh në vitin 1969, me një jetë aktive të organizuar dhe të pandërprerë qysh nga viti 2016, për 9 vjet ka realizuar 3 albume, si dhe shumë koncerte, festivale e veprimtari folklorike e kulturore. Nga këto bija, nëna, gjyshe shembullore dhe artiste popullore me dinjitet kemi shijuar ninullën homofonike dhe ninullën polifonike, këngë e valle gëzimi e dasme, për stinët e vitit, elegjinë dhe këngën e përvajshme, baladën dhe këngën historike, atë lirike dhe liriko-epike, ritin e përgatitjes së vajzës tërbaçiote për nuse, si pjesë e ritualit të dasmës në Labëri etj. Kemi ndier emocione të bukura, kënaqësi e krenari!

Në Tërbaç nuk janë vetëm burrat, janë edhe gratë, sikurse në histori edhe në folklor e kulturë. Me të drejtë i quajnë Shqiponjat e Labërisë, Shqiponajt e Jugut. Ato kanë dhe mbajnë lart simbolin tuaj Flamurin me emrin Ansambli “10 Shqiponjat e Tërbaçit”. Ato ruajnë, mbajnë pastër, e pasurojnë më tej brenda shtratit dhe e përcjellin brezave stafetën e traditës etnofolkorike të vendlindjes, si floririn e shpirtin, se e kanë trashëgim nga stërgjyshet, gjyshet e nënat e tyre për ta përcjellë tek vajzat e djemtë e tyre, tek nipërit e mbesat e tyre. Diell udha folklorike në vijim për “10 Shqiponjat e Tërbaçit”!

Kujtesë

Shqiponjat e Tërbaçit u paraqitën me ritual dasme në Festivalin e Dytë Folklorik Pilur 2021. Është hera e parë në historinë e Labërisë që në një festival prezantohet Dasma e vajzës labe.

Kujtesa sociale, mediet, rrjetet digjitale të komunikimit masiv dhe, së pari, e vërteta e ndodhur, kanë të regjistruar në audio e video, në shtypin e shkruar dhe online se “Shqiponjat e Tërbaçit” me drejtues artistik Albert Habazaj kanë paraqitur për herë të parë në historinë e dasmave ceremoniale në një veprimtari kulturore – folklorike “Ritin e stolisjes së nuses tërbaçiote si pjesë e ritualit të dasmës labe” mbrëmjen e së dielës së 6 qershorit 2021 gjatë Festivalit të Dytë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”, Pilur. Vlen ta ritheksojmë se për herë të parë në historinë e folklorit të Labërisë, u shfaq ky ceremonial dasme (në respektim të minutazhit në dispozicion të përcaktuar nga organizatorët [-20′]), duke e lokalizuar improvizimin e ceremonisë në derëbabe të vajzës – nuse, në odën e grave, në segmentin kohor të tregimit të pajës dhe përgatitjes së vajzës për nuse, para se bija të largohet nga dera e babës, në harmonizim të folklorit me etnologjinë, sipas logjikës së zhvillimit të ceremonialit, ku çdo artiste popullore e grupit merr një këngë apo valle dasme të motivuar. Tërbaçiotet në Pilur tendencën e kishin tek vallja labe grarishte burimore, ku prurjet e tyre u shfaqën duke qenë korrekte me 4 kriteret që kishte ky festival: 1. rit, 2. numër folklorik tradicional, 3. numër të ri folkorik dhe 4. element të ri, (Shqiponjat sollën Himenën, vajzën gjimnaziste, që priu një valle). Programi i tyre u paraqit me këto skena: (1. Përgatitjes së pajës, 2. Gatimet simbolike, 3. Hedhja e cipullit nuses – improvizimi në derëbabe, në dhomën e grave rrodhi e kulluar sipas repertorit, me këngë dhe valle të dasmës. “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, ashtu siç kanë emrin, ashtu janë në skenë: artiste popullore shkëlqimtare, që përfaqësojnë denjësisht zërin femëror të vendlinjdes dhe mbarë Labërisë. Iu lumtë Shqipe, nëna dhe gjyshe shembullore, se e mbushët skenën natyrore të Pilurit me ngjyra të ngrohta dhe aq të ëmbla, siç dini ju! Ansambli ynë vijoi fluturimin hapësirave folklorike në Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi dhe në Maqedoninë e Veriut në festivale lokale, kombëtare dhe ndërkombëtare, duke dhënë vlera dhe duke lënë një emër të mirë dhe respekt kudo ku këndoi e vallëzoi vallen grarisht aq të bukur e të hijshme të traditës së vendlindjes.

Parantezë

Nuk kisha ndërmend ta bëja këtë shkrim, por më dha shtysë një fjalë e një djali nga Lumi i Vlorës, mesazhi i artistit popullor Ridvan Hodaj nga Gumenica, të cilin do ta përmend në vijim, pasi u kthyem nga udhëtimi ynë i dytë folklorik i Pilurit, me pjesëmarrjen tonë në Festivalin V Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë” natën e dytë të tij, të shtunën e 8 Qershorit 2024.

Përsa i përket veshjes popullore të 10 Shqiponjave, kostumi folklorik që ato veshin kur dalin në festivale folklorike lokale, kombëtare apo ndërkombëtare, në koncerte, veprimtari kulturore- artistike apo ceremoni nderimi etj., ka ardhur nga tradita e gjysheve dhe stërgjysheve të këtyre zonjave, që sot janë vetë gjyshe, po për vendlindjen quhen “10 Shqiponjat e Tërbaçit”. Të paktën, qysh nga shekulli XVII vjen ky kostum, duke u pasuruar me elementë të mundshëm zbukurues. që pranohen e pëlqehen nga bartëset e këngës dhe valles labe, sipas stilit muzikor të Tërbaçit në variantin grarisht.

Fletë nga situata kulturore

A. E shtuna e 8 Qershorit 2024 qe shumë e ngarkuar për mua. Në orën 10.30’ isha në një veprimtari letraro-artistiko- kulturore në Vlorë për “Gurët që flasin” të autorit Vullnet Bilbilaj, ku tok me miqtë e penës, autorin e nderuan me pjesëmarrjen e tyre Haxhi Dede Edmond Brahimaj, që ne i flasim Baba Mondi, At Spiro Bulika i kishës Shën Athanasi Selenicë, deputetët Vullnet Sinaj, dr. Bujar Leskaj dhe dr. Pranvera Resulaj, prof. Gëzim Tushi, Nderi i Diturisë artistike Arben Meksi, aktori i lartë Bujar Asqeriu, si dhe kryetari i bashkisë Selenicë Nertil Bellaj, nënkryetarja e bashkisë Vlorë dr. Irena Toshkallari, këshilltarë bashkiakë të majtë e të djathtë, si dhe figura të tjera të njohura në Vlorë e më tutje. Përveç diskutimit tim, isha ngarkuar edhe moderator i aktivitetit të Vullnetit. Më shumë se përurim libri, qe një festë kulturore dhe doli shumë bukur. Veprimtaria vijoi e ngjeshur, e larmishme sipas programit dhe, kur mori fjalën përshëndetëse autori, ndër të tjera theksoi: “Nuk mund të mos them dy fjalë edhe për moderatorin e këtij promovimi, mikun tim, Albert Habazaj, FALEMINDERIT mik dhe i uroj Bertit, edhe në emrin tuaj që “10 Shqiponjat e Tërbaçit” të kenë sukses sonte në festivalin e Pilurit “Netët e Bejkës së Bardhë”!

B. Në ora 14:00 bëra edhe një herë provat me grupin për një Udhë të rëndë e të lartë. Në ditarin digjital, shoqëruar me disa foto dhe imazhe, shkrova mendime të shpejta, mbresa dhe refleksione të çastit, siç më vinin, të cilat po i publikoj në vijë kronologjike për lexuesin e dashur të “Telegrafit” tonë: “E bëmë në atë lartësi që synomin dhe provën përfundimtare, 3 valle dhe 1 këngë. Sipas radhës ishin: e para, “Atje lart, në bokërrimë”, teksti: Xhebro GJIKA, valle lirike për nizamët , valle grarishte e vjetër me 3 hapa e kënduar nga Grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, prijëse e valles dhe marrëse: Shpresa Kapo Çelaj, kthyese: Liri Gaçe Shkurtaj, hedhëse Hava Çelaj Muçaj, shoqërojnë vallen me iso: Flutura Nanaj, Antoneta Goxho Mehmetaj, Liljana Rrapi Kapaj, Meme Ribaj Habazaj, Evgjeni Habili Seferaj, Pavlina Goxho Pazaj, Lavdie Goxho Xhakaj; drejtues artistik: Albert Habazaj; e dyta, “Hap sënduk e nxirr sheqer …”, teksti: POPULLI, valle liriko – humoristike e kënduar nga grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit” me 1 hap në vend; prijëse e valles: Shpresa Kapo Çelaj, marrëse: Liljana Rrapi Kapaj, kthyese: Shpresa Kapo Çelaj, hedhëse Hava Çelaj Muçaj, shoqërojnë vallen me iso: Flutura Nanaj (e cila, në rolin e nuses, loz e vallëzon sipas tekstit me vjehrrën Liljana, pra, janë 2 soliste para grupit), Liri Gaçe Shkurtaj, Antoneta Goxho Mehmetaj, Meme Ribaj Habazaj, Evgjeni Habili Seferaj, Pavlina Goxho Pazaj, Lavdie Goxho Xhakaj; e treta, “Labëri, o gur për Shqipe”, teksti: Albert HABAZAJ, këngë liriko-epike kënduar nga grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, marrëse: Evgjeni Habili Seferaj dhe Antoneta Goxho Mehmetaj, kthyese: Shpresa Kapo Çelaj, hedhëse: Hava Çelaj Muçaj, grupi mban këngën me eee. Në prova kishim bërë dhe vallen “Kanë dalë plakat në lëmë”… teksti: POPULLI, valle gazmore humoristike me 3 hapa (3 këmbë) djathtas e 3 majtas, kënduar grarisht nga grupi “10 Shqiponjat eTërbaçit” (folklor dhe etnologji), duke gjykuar se kjo valle e dëgjuar, më shumë se kujtdo, i shkon natyrës së këtyre zonjave moshatare, por artiste të ndritshme. Edhe pse ishim shumë korrekt me minutazhin e përcaktuar (çdo njësi zgjaste 2’ apo 2’ e 15’’), organizatorët e festivalit nuk e panë të arsyeshme që ta eksekutonim këtë numër folklorik.

C. [Rikthehem tek blloku digjital i shënimeve] Tani 10 Shqiponjat e Tërbaçit po marrin luginën e Lumit të Bardhë (Lumit të Vlorës), me bekimin e vendlindjes për t’u paraqitur sonte, natën e dytë të Festivalit të Pestë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”, Pilur (07-08.06.2024) sa denjësisht me vlera folklorike të burimit dhe folklor bashkëkohor sipas stilit muzikor të Tërbaçit në variantin grarisht.

“Kështu lartësohet Çika/ Shqiponjat lindin Petrita” – na uron nga Saranda fisniku Astrit Ismaili.

Diell, o Shqiponjat tona! Diell, o Shqiponjat e Jugut!

Duke parë diellin që shkonte i lodhur në Çikë, në Qafë të Pëllumbit m’u kujtua se 10 SHQIPONJAT E TËRBAÇIT, 3 vjet më parë kishin fluturuar drejt Ballkonit të Bardhë të Himarës sonë, atje ku është balli i këngës. Nga datat 5-6 qershor 2021 zhvillohej Festivali i Dytë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”. Grupi ynë u paraqit natën e dytë të festivalit, të shtunë e datës 6 qershor, me “Ritin e stolisjes së nuses tërbaçiote, si pjesë e Ritualit të dasmës në Labëri”. Për herë të parë shfaqej para publikut, artistëve të tjerë popullorë, para jurisë, televizioneve dhe artdashësve ky rit, ku u ndërthurën harmonishëm e bukur folklori me etnologjinë. U paraqitën denjësisht (ndiqeni në Youtube, e kam hedhur unë, Vlora News dhe produksioni Balani), u pëlqyen dhe u mirëpritën nga publiku. Juria e gjykoi t’i vlerësonte me “Çmimin e Karrierës”, që mbante emrin e poetit të madh të këngës labe Maliq LILA.

D. Këtë të shtunë, mbrëmjen e 8 qershorit do të fluturojnë përsëri drejt Pilurit për në Festivalin e Pestë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”. Me synime fisnike më të qarta, për të paraqitur vlera folklorike me nivel të lartë artistik dhe estetik, për të tjera lartësi. Së pari e së fundmi për t’i pëlqyer publiku, që artdashësit të thonë: “Po, Shqiponjat po, këto i meritojnë duartrokitjet tona.

Diell, o Shqiponjat e Labërisë. (Me transportin patëm probleme, por shoferi qe i matur dhe i qetë dhe ia doli. Na heq ne me transportin, se dhe kur shkuam në Festivalin e Gjirokastrës, më 25 qershor 2023, na vajti squfur udhëtimi, por nuk është ky objekt i shkrimit). Sa kaptojmë qafat e Kuçe, ia merr Liljana: “Shqipe Tërbaçi mbi male/ Me valle e këngë labe,/ Shqipet lart e malet rrotull/ Gurrën e kanë në popull…”

E. Grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit” në festivalin e Pilurit u paraqit sonte me 2 valle të traditës (e para me motive nizamësh, e dyta me motive liriko – humoristike) si dhe me një këngë të re për Labërinë. Juria e vlerësoi me çmimin e Tretë “Feti Brahimi”. Të Dhjeta ju paskeni lindur Ditën e Sakrificës dhe Dinjitetit. Mirënjohje Shqiponja!

F. Kur Vlora të do, të adhuron Perëndia vetë. “10 Shqiponjat e Tërbaçit” ndihen krenare dhe mbushen me besim për Udhëtimin e Tyre Folklorik. Ku ka çmim më të lartë sesa kur të pëlqen populli këngën dhe vallen origjinale të shpirtit! Eee, në këtë rast, kartonat e jurive s’ kanë veçse vlerë arkivore për grupin dhe artistet popullore. Eeee, prandaj Vlora është Qytet i Diellit dhe në Folklor dhe Etnografi. Nuk mund të mos hedh në letër (apo në qelqin digjital) disa mbresa të pashlyeshme që na dhuruan “10 Shqiponjat e Tërbaçit” me Juli Çenkon në Festivalin e Pestë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”, Pilur, 2024. E ndezën skenën natyrore të Pilurit. Për këtë atmosferë festive që u krijua nga gëzimi që ndriste artistët popullorë , thuara vargjet: “Pilur, o Ballkon i bardhë/ Priti miqtë radhë – radhë!/ Pilur, ball’ i lartë i këngës/ Priti artistët e zemrës!/ Ballkon i Himarës sonë/ Bilbilat bukur ia thonë./ Me kanarinat, thëllëzat/ Këndojnë malet, brigjet, rrëzat…/ Lefteri na sheh nga lartë/ Me “Bejkën” na jep uratë”. Juli Çenko ngre artistët popullorë në valle, madje dhe Vasillon e Jurisë së Festivalit (Bejka e Bardhë e Pilurit të Lefterit Vasillo Lapa Koka). “10 Shqiponjat e Tërbaçit” në valle shkrepin xixa dhe vërshon lumi i artë i shpirtit popullorë kur folkloristët e tjerë ndezin skenën dhe sheshin e bardhë, që e hijeshon rrapi madhështor. Vasillo Koka është artiste, mësuese dhe poete, madje ka botuar libër me këngë e vjersha. Jas i shprehet ajo për Shqiponjat e Jugut: “Ashtu si vargmalet kryelartë të pa shkëputur në shekuj edhe Ju, Zonja të Tërbaçit Legjendar bashkuat dëshirat tona në valle. Qoftë i pa shkëputur zinxhiri juaj i florinjtë, duke bashkuar yje dhe hënë në gëzime! Kryelarta me udhëheqësin tuaj të pa lodhur Albert Habazaj, fluturofshi në majat më të larta. Krenari për juve !!!! Jeni Yjeeeeee”

Jo vetëm në Labëri, por në mbarë Shqipërinë është i njohur dhe i dashur emri i Vasos. Vasillo Lapa Koka është “Bejka e Bardhë”, ajo e vërteta e Shtatëdhjetë e treshit të Lefter Çipës. Në Festivalin e Pestë Folklorik, AJO ishte anëtare e jurisë dhe kur, natën me yje këndonte Juli Çenko e drithëronte skenën natyrore të Festivalit dhe fap gjatë këngës së saj, feksën e dolën në valle 10 Shqiponjat e Tërbaçit tek sheshi, që u ndez nga kënga dhe vallja si në një dasmë kombëtare, Vasilloja e la tavolinën zyrtare të jurillëkut dhe i dha krahë valles dorë më dorë me Shpresën, korifeun e “10 Shqiponjave të Tërbaçit”. Vasillo Lapa e Shpresa Kapo u njohën qysh nga koha e Festivalit III Folkorik Kombëtar i Gjirokastrës. Kalaja e Madhe e Festivaleve të Rënda atë tetor 1978, përjetoi emocione të fuqishme kur 7 vajza 17-18 vjeçare, gjimnaziste të krahinës së Mesalikut, nxënëse të Shkollës së Mesme “Laze Nuro” Brataj kënduan këngën- simfoni “Gjurmë të kuqe borës latë”, me tekst të Kujtim Micit – Dragoit të Kënëgs Labe. Marrëse ishte Nazo Dauti nga Tërbaçi, kthyese: Fedirete Sulçaj nga Mesapliku, hedhëse: Shpresa Kapo nga Tërbaçi, bëjnë eee (mbushin këngën/ iso): Shaze Hoxha nga Tërbaçi, Vangjelina Gjini nga Tërbaçi, Dilore Balla nga Gjormi, Baire Hasani nga Lezhani. [nga 7 anëtare të grupit, 4 ishin nga Tërbaçi]. Kënga “Gjurmë të kuqe borës latë” u cilësua Perla e Festivalit”. Eeee, qysh atëherë Vasilloja me Shpresën e mbajtën miqësinë e pastër aq dashamirëse dhe e forcuan më shumë.

G. Provuam ndjesi të fuqishme në Pilur. Nuk vlen çmimi më shumë se kënaqësia artistike dhe estetike që “10 Shqiponjat e Tërbaçit” i dhanë publikut artdashës të Pilurit dhe Himarës, artistëve popullorë nga trevat e Labërisë së Gjirokastrës, Tepelenës, Delvinës, Vlorës e Sarandës, nga Çamëria me “Krahun e Shqiponjës” së sypafjekurit për art Sali Nuredini, miqve nga Tirana, por, sinqerisht emocion krenar na dha kërkesa e Presidentit të Republikës së Shqipërisë, Shkëlqesia e Tij, prof.dr.Bajram Begaj për të bërë një fotografi me “10 Shqiponjat e Tërbaçit”.

Sikurse gjithë artistët popullorë të Labërisë e Shqipërisë, edhe zonjat fisnike të Tërbaçit, vazhdojnë t’i jepin frymë e zë e zemër polifonisë sonë popullore çdo ditë dhe pa u kursyer.

Mesazhi i Ridvanit

“E kam thënë dhe e përsëris që çdo juri duhet të mendojë për vendin e dytë, se i pari i takon grupit “10 Shqiponjat e Tërbaçit”! Jo vetëm për mënyrën dhe perfeksionin e interpretimit, por duke gjykuar sakrificën dhe moshën e tyre, të cilat të gjitha janë gjyshe. Sukses të mëtejshme, respekte për vlerën që i jepni Labërisë ju dhe Albert Habazaj”.

Më vuri në mendim ky refleksion i këtij të riu pa paragjykime maskiliste, që s’pyet nga verbimi i rremë i famës së madhe apo hijes së atyre që sponsorizonjë grupet për çmime dhe patjetër me shpirt them edhe në shtyp: Ritvan Hodaj, shumë faleminderit! I përulem me MIRËNJOHJE fjalës tënde për grupin tonë “10 Shqiponjat e Tërbaçit”. Tok me mua e falënderojnë artistin e Labërisë edhe 10 Shqiponjat. Ritvan Hodaj, ti je një djalë fisnik i Gumenicës sofërmbudhë! Ti je bir i denjë i një dere bujare! Ti je një artist popullor i dukshëm sipër e i pashmangshëm dot nga askush, sepse e ke krijuar profilin tënd si një kthyes brilant në stafetën e këngës labe. Ti, si kthyes je të yjësinë e ndritshme të bilbilave që falin nga shpirti i tyre dritën e ëmbël të zërit, interpretimit, melodisë, veshjes popullore tradicionale, mimikës e zërit të trupit. Ti je një këngëtar potent, që të bën për vete me atë grykë. Ti këndon krah Berdo Berdos, Bardha Brahimit, Mico Ferrajt e atyre korifejve të “Jehonës labe”. O Vani! Unë, që u them “10 Shqiponjave të Tërbaçit – keni lindur Ditën e Sakrificës dhe të Dinjitetit, u them se është e vërtetë, e verifikueshme. Mjafton të kujtoj se të shtunën mbasdite Grupi ynë qe në Pilur për konkurim në Festival. Pikërisht në atë ngjarje kulturore Gjena, kapetania Evgjeni Habili Seferaj hoqi rrobat e zisë dhe veshi kostumin folklorik të stërgjysheve tërbaçiote dhe doli në skenë me motrat e saj Shqiponja Çike, që u shfaqën si 10 Miro Tërbaçe të valles dhe këngës së kënduar sipas stilit muzikor të Tërbaçit në variantin grarisht. Paraditen e së shtunës, Gjena kishte 6 mujorin e së motrës, ku e qau me ligjërime motrën e xhanit, Labenë e paharruar 65 vjeçare dhe mbasdite erdhi bashkë me Shqiponjat në Ballkonin e Bardhë të Këngës, në Pilurin e Himarës dhe Labërisë sonë. Gëzim dhe dhembja tek ne janë bashkudhëtare. 10 Shqiponjat e Tërbaçit dinë t’i ndanë gjërat dhe t’i vlerësojnë përgjegjësitë si përfaqësuese të vendlindjes, si “ambasadore” kulture e Tërbaçit në ngjarjet etnofolklorike, që na kërkojnë dhe ne shkojmë të përcjellim mesazhe drite.

Për shqipet magjike vijnë mesazhe drite

Janë të pambarimta mesazhet e mira drejtuar grupit dhe s’ka se si të mos prekesh, s’ka se si të mos ndihesh mirë, të frymëzohesh dhe të mbushesh me optimizëm për Udhëtimin e Denjë Folklorik. Po shkëpusim disa: Lefteri Metkaj. “Sa më bukur dhe dinjitozë në festivalin e Pilurit! Këto shqipe magjike janë 10 Shqiponjat e sukseseve, të cilat janë gjithmonë të bukurat bilbile të Tërbaçit, plotë jetë dhe gjallëri! Suksese 10 Shqiponjave dhe udhëheqësit të grupit, z. Albert Habazaj! Me këtë paraqitje, ju jeni dëshmia më e qartë e identitetit me këngën dhe me veshjen popullore tradicionale për zonën e Tërbaçit dhe për trojet tona të Labërisë. Ju paraqitni një pasuri kombëtare në këtë festival ashtu si i ka hije vlerave të kësaj krahine”. Kam të drejtë ta falënderoj dhe t’i them: “Meriton mirënjohje intelektuale e nderuar! Ti Lefto, je e ndritshme jo vetëm si njeri me virtyte humane, por ti je misionare e kombit, ti je Mësuese e Gjuhës Shqipe për fëmijët e shqiptarëve në emigracion, atdhetare e devotshme”. Maksi Luçi: “Suksese … Le të dëgjohet ritmi i atyre maleve mbi detin Jon”… Po, Maks i dashur, u dëgjua ritmi i maleve tona mbi detin Jon. Dhe i kulluar si Lumi i Bardhë që buron tek rrënjët e tua. Peno Nebi Xhakaj, bijë nga Kuçi e nuse në Tërbaç, e shoqja e Nebos, kthyesit më të mirë të Labërisë: “Motrat tona si sorkadhe sa bukur duken në valle”; Bukuroshe Abazi Ramohitaj: “Shkëlqeni!”; Vjollca Gaçaj: “Si drita jeni të gjitha . Suksese dhe sa me shumë medalje”! Poeti, avokati, aviatori Delo Isufi: “Ndihem krenar për të mrekullueshmet vajza e nuse të krahines sime”; Sose Beqiraj: “Bravo shqiponjat e Tërbaçit! Krenari për ne”, ndërsa intelektuali dhe veprimtari i shquar dr. Neki Dredha na e bën me vargje urimin: “Dhjetê shqiponjat tërbaçiote,/ Si pinë ujë në Pajikonjë,/ Ndriçuan skenën piluriote,/ Ballkonin mbi Detin Jon./ Thuaja Çikë, Majë e Lëpjetës,/ Ti Gjivjash e ti Stogua,/ Për ato lulet e jetēs,/ Kostum kuqet mbi Pihua./ Për kostumin arbëror,/ Hijeshinë e Amantisë,/ Shqiponjat, shpirt amnor,/ Krahu i zjarrtë i Perëndisë/ Për Atë, yllin e malit,/ Shpirtin e Lumit të Vlorës,/ Që i dha dritë Festivalit,/ Me shtojzovallet e Horës./ Përmbi ujërat kaltērore,/ Lart te logu piluriot,/ Këngë e valle Labërore/ Do të ketë për jetë e mot”, të cilin Pano Hallko e quan një Refleksion i thekur poetik, ndërsa unë: “Faleminderit Doktor! E kush si ti shkruan për Labërinë magjike! Jam i bindur që përsëri do ta ribotosh librin e bukur për Labërinë tonë, se historia, kultura, arsimi, virtytet dhe visaret e shpirtit të saj janë të pambarimta, mrekullore si natyra e saj, me florën e faunën, me njerëzit e vërtetë, me artistët si bilbila e artistet si thëllëza!”. Amazona e Bolenës, Lapardhasë dhe “Jehonës labe” Bardha Hosi Brahimaj, siç ka zërin e shpirtit bën urimin me zemër: “Si varese diamanti, i shtoni nurin dhe lezetin këngës labe”; ndërsa mësuesja dhe poetja nga Vlora Anila Toto: “Suksese zonjave artiste që mbajnë në këmbë gurrën e traditën, artin e popullit tim!”, sociologia artiste Zhaneta Sali Veizaj: “Një urraaaaa të fortë për grupin”. Që nga Kanadaja poetja Armenida Qyqja na uron: “Fluturim të bukur Shqiponjave!”, ndërsa e mirënjohura Katjusha Pogaçi “Ju lumtë!”. Po këtë urim na jep poeti dhe historiani doc. Odise Çaçi. Artisti bujar Astrit Ismaili, pasi bën urimin e bekuar: “Dritë e bardhë rruga e Mirove të Tërbaçe”, tjetër çështje shtron me të drejtë: “Ky është një ansambël artistik se ka artiste dhe udhëheqës artistik, kështu më thotë kjo fotoart, mos e quani grup, ju lutem!”.

Mbaroi dhe festivali …

Mbaroi dhe festivali. Na dhanë Çertifikatën e pjesëmarrjes dhe na u komunikua çmimi i Tretë. Ne shpumë vlera të mirëfillta, autentike, burimore në lartësinë që kërkon një paraqitje dhe përfaqësim dinjitoz për Tërbaçin tonë me histori dhe kulturë, krahas të tjerëve, si pjesë e së tërës. Nuk kërkuam çmim, as paguam për të, pasi kemi dëgjuar që është bërë modë, që në fillim ndahen çmimet, pastaj fillon festivali. Hëngrëm një bukë të bardhë në Pilur dhe u kthyem natën në Vlorë. Gjatë kthimit, i ngarkuar me emocione, që më shkaktuan dhe ndjenja negative, po reflektoja tek ato që bëmë ne, si i bëmë, Çfarë duhet të bëjmë më mirë, nëse kemi mundësi dhe hapësira: Shqiponja! Sinqerisht dhe me përulje u shpreh MIRËNJOHJE. Ju ndriçoni dritën e mirësisë. Ju verboni errësirën e ligësisë. Ju paskeni lindur Ditën e Sakrificës dhe Dinjitetit. Gjena, ti u tregove kapedane, dole mbi dhimbjen e motrës për hir të detyrës morale. Virtyti yt e mposhti stresin, emocionin e dhembshur të humbjes së parakohshme të Labesë së paharruar.

Më ka ngelur në mendja fjale e moderatores së festivalit, Shqiponja Pazaj Veshaj “Ju, 10 Shqiponjat Labe jeni çmimi i mirësisë. Dashuria a madhe për artin dhe folklorin që ju karakterizon është plebi shqiptare dhe në lartësinë e Çikës!”

Dy fjalë pas një jave

Për Kristo Çipën kam këto fjalë: Festivali u realizua me sukses dhe pruri mozaik vlerash folklorike tradicionale dhe bashkëkohore, patjetër dhe nivel artistik e shije estetike. Falënderoj popullin bujar dhe artdashës të Pilurit për mirëpritjen. Situata të tilla, si këto të pesë festivaleve folklorike të Pilurit që ka organizuar K. Çipa, nxjerrin në pah rolin e individit në shoqëri. Ai është një organizator shembullor. Po kështu për Fred S. Mërkurin shpreh mirënjohje për vëmendjen, si dhe për gjithë ata miq e dashamirës që takova. Nuk mund të shprehem kështu për jurinë, sepse vlerësimet që bënë m’u dukën subjektive dhe çmimet që deklaruan më shqetësuan për saktësinë e dhënies, respektimin e kritereve të përcaktuara etj. Nuk e di pse juritë i turbullojnë ujërat, kur gurra popullore është ujë i kulluar i shpirtit popullor në këngë dhe valle. Por, fatmirësisht e mbi të gjitha në Pilur unë takova Qeranën, atë nënë heroinë, po ashtu dhe ato nëna të mira piluriote, që i kisha takuar 3 vjetësh, qershor 2021. Piluri është një vend heroike me histori dhe polifoni, e nënat piluriote zënë një vënd të veçantë në historinë e tij. Nënat e bijve të këngës na mbushin me frymëzime polifonike të pa shtershme.

Cilat janë pengesat kryesore për armëpushim midis Izraelit dhe Hamasit?

by

Përkthyer nga AP, Rafael Floqi/

Propozimi i fundit për një armëpushim në Gaza ka mbështetjen e Shteteve të Bashkuara dhe pjesës më të madhe të komunitetit ndërkombëtar, por Hamasi nuk e ka përqafuar plotësisht atë dhe, siç duket, as Izraeli.

Hamasi këtë javë pranoi përmbledhjen e gjerë të parimve, por kërkoi “amendamente”. Kryeministri Benjamin Netanyahu ka kundërshtuar publikisht aspekte të planit, duke ngritur pikëpyetje në lidhje me angazhimin e Izraelit ndaj asaj që SHBA thotë se është një propozim izraelit.

Sekretari amerikan i Shtetit, Antony Blinken, i cili është në vizitën e tij të tetë në rajon që nga sulmi i Hamasit më 7 tetor që shkaktoi luftën, u tha gazetarëve në Katar të mërkurën se negociatat do të vazhdojnë.

Por ai tha se Hamasi kishte kërkuar ndryshime “të shumta”, duke shtuar se “disa nga ndryshimet janë të zbatueshme; disa nuk janë.”

Blinken nuk pranoi të shtjellonte, por deklaratat e fundit nga zyrtarët izraelitë dhe të Hamasit sugjerojnë se ata mbeten të ndarë për shumë nga të njëjtat çështje që ndërmjetësit janë përpjekur të kapërcejnë për muaj të tërë.

Për t’i dhënë fund luftës

Hamasi ka këmbëngulur se nuk do të lirojë pengjet e mbetura nëse nuk ka një armëpushim të përhershëm dhe një tërheqje të plotë të forcave izraelite nga Gaza. Kur Presidenti Joe Biden njoftoi propozimin e fundit muajin e kaluar, ai tha se ai përfshinte të dyja.

Por Netanyahu thotë se Izraeli është ende i përkushtuar për të shkatërruar aftësitë ushtarake dhe qeverisëse të Hamasit dhe për të siguruar që nuk mund të kryejë më kurrë një sulm të stilit të 7 tetorit. Një tërheqje e plotë e forcave izraelite nga Gaza, ku lidershipi i lartë i Hamasit dhe pjesa më e madhe e forcave të tij janë ende të paprekura, pothuajse me siguri do ta linte grupin nën kontrollin e territorit dhe në gjendje të riarmatosej.

Kjo është pjesërisht sepse Izraeli nuk ka paraqitur ende një plan për qeverisjen e pasluftës së Gazës dhe ka refuzuar një propozim të SHBA-së që ka mbështetje të gjerë rajonale, sepse do të kërkonte përparim të madh drejt krijimit të një shteti palestinez.

Zëdhënësi i Hamasit, Jihad Taha, tha për një gazetë libaneze të mërkurën se “ndryshimet” e kërkuara nga grupi synojnë të garantojnë një armëpushim të përhershëm dhe një tërheqje të plotë izraelite.

Hamasi po kërkon gjithashtu lirimin e qindra palestinezëve të burgosur nga Izraeli, duke përfshirë liderë politikë dhe militantë të lartë të dënuar për orkestrimin e sulmeve vdekjeprurëse ndaj civilëve izraelitë. Por është e paqartë nëse palët kanë rënë dakord për një listë se kush do të lirohet, apo nëse ata do të lirohen në Gaza, në Bregun Perëndimor apo do të dërgohen në mërgim.

Si arrihet në fazën e dytë të planit

Plani i armëpushimit kërkon një fazë fillestare gjashtë-javore në të cilën Hamasi do të lironte disa pengje – duke përfshirë gra, të moshuar dhe të plagosur – në këmbim të një tërheqjeje izraelite nga zonat e populluara. Civilët palestinezë do të mund të kthehen në shtëpitë e tyre dhe ndihma humanitare do të rritet.

Si armëpushimi i përkohshëm do të bëhej i përhershëm

Të dy palët supozohet të përdorin atë periudhë gjashtë javore për të negociuar një marrëveshje për fazën e dytë, e cila tha Biden do të përfshijë lirimin e të gjithë pengjeve të mbetura të gjallë, duke përfshirë ushtarët meshkuj, dhe tërheqjen e plotë të Izraelit nga Gaza. Armëpushimi i përkohshëm do të bëhej i përhershëm.

Por vetëm nëse të dyja palët bien dakord për detajet.

Hamasi duket i shqetësuar se Izraeli do të rifillojë luftën sapo të kthehen pengjet e tij më të cenueshme. Dhe edhe nëse nuk e bën, Izraeli mund të bëjë kërkesa në atë fazë të negociatave që nuk ishin pjesë e marrëveshjes fillestare dhe janë të papranueshme për Hamasin – dhe më pas të rifillojë luftën kur Hamasi t’i refuzojë ato.

Ambasadori i Izraelit në OKB, Gilad Erdan, tha se Izraeli do të kërkojë në këto negociata që Hamasi të hiqet nga pushteti. “Ne nuk mund të pajtohemi që Hamasi të vazhdojë të jetë sundimtar i Gazës, sepse atëherë Gaza do të vazhdojë të përbëjë një kërcënim për Izraelin,” tha Erdan për CNN të hënën “The Source”.

Izraeli gjithashtu duket i kujdesshëm ndaj dispozitës së planit që armëpushimi fillestar të zgjatet për sa kohë që negociatat vazhdojnë për fazën e dytë. Erdan tha se kjo do të lejonte Hamasin të “vazhdonte me negociata të pafundme dhe të pakuptimta”.

Zgjidhja e mosbesimit mes armiqve të vjetër

Ka çështje të tjera që mund të zbërthejnë përpjekjet për armëpushim, duke filluar me mungesën e plotë të besimit midis Izraelit dhe Hamasit, të cilët kanë zhvilluar pesë luftëra dhe janë të përkushtuara për shkatërrimin e njëri-tjetrit.

Pastaj janë presionet e forta dhe të kundërta ndaj Netanyahut, të cilat mund të shpjegojnë sinjalet e tij të përziera në lidhje me propozimin.

Mijëra izraelitë, duke përfshirë familjet e pengjeve, kanë protestuar muajt e fundit për të kërkuar që qeveria t’i kthejë robërit në shtëpi, edhe në kurriz të një marrëveshjeje të gabuar me Hamasin.

Por partnerët e ekstremit të djathtë në koalicionin gjithnjë e më të ngushtë të Netanyahut kanë hedhur poshtë planin e mbështetur nga SHBA dhe kanë kërcënuar se do të rrëzojnë qeverinë e tij nëse ai i jep fund luftës pa shkatërruar Hamasin.

Ata duan të ripushtojnë Gazën, të inkurajojnë “emigrimin vullnetar” të palestinezëve nga territori dhe të rindërtojnë vendbanimet hebraike atje. Aleatët ultranacionalistë të Netanyahut kanë më shumë ndikim mbi të se në çdo kohë që nga fillimi i luftës pasi Benny Gantz, një kundërshtar politik centrist, dha dorëheqjen të dielën nga kabineti i luftës i Izraelit.

Është e vështirë të imagjinohet që Izraeli apo Hamasi të heqin dorë tërësisht nga bisedimet. Për Izraelin, kjo ka të ngjarë të nënkuptojë braktisjen e shumë pengjeve që ende mbahen në Gaza. Për Hamasin, kjo do të zgjaste vuajtjet e palestinezëve në Gaza dhe do t’i jepte Izraelit më shumë kohë për të asgjësuar militantët.

Negociatat nuk do të vazhdojnë pafundësisht

Por Blinken la të kuptohet se negociatat nuk do të vazhdojnë pafundësisht.

“Në një moment në një negociatë, dhe kjo ka shkuar përpara dhe me radhë për një kohë të gjatë, ju arrini në një pikë ku nëse njëra palë vazhdon të ndryshojë kërkesat e saj, duke përfshirë bërjen e kërkesave dhe këmbënguljen për ndryshime për gjërat që ajo tashmë ka pranuar, ju duhet të pyesni nëse ata po ecin me mirëbesim apo jo.”

Memuaristika dhe Eseistika, dy profile të vlerta të shkrimësisë së Naum Priftit

by

Prof. Dr. Shaban Sinani

Prof. Dr. Tomorr Plangarica/

Një shkrimtar si Naum Prifti, me kontribute të spikatura e të shumanshme në institucionin tonë letrar të gjysmës së dytë të shekullit të kaluar e dhjetëvjeçarët e parë të këtij shekulli (lëvrues i prozës për të rritur e fëmijë, në lloje të ndryshme të saj, me 16 vëllime me tregime e 40 të tjera me novela e përralla; i dramatikës, me 15 drama, komedi e dramatizime, i skenarit të filmit artistik, dokumentar e vizatimor, me 12 skenarë të tillë, përkthyes a shqipërues i disa kryeveprave të letërsisë botërore për fëmijë e të rinj, autor biografish, monografish, i letërsisë didaktike etj., me disa vepra të përkthyera në gjuhët anglisht, frëngjisht, rusisht, italisht, gjermanisht, arabisht, bullgarisht, greqisht), zë vend natyrshëm në hapësirat qendrore të këtij institucioni. Por është fatlum rasti kur këtyre kontributeve u shtohet edhe ai në një tjetër kënd të përpunimit të fjalës shqipe, të kulturës e intelektualitetit, siç është angazhimi në publicistikë, eseistikë e memuaristikë, angazhim i nxitur fillimisht si plotësim i kërkesave të përditshmërisë (ndërsa energjitë krijuese ishin të përqëndruara në krijimtarinë e mirëfilltë letrare), e shkallë-shkallë, ndërsa qenia krijuese thellonte përgjegjësinë ndaj statusit të qëndrueshëm në atë institucion, ky angazhim bëhet pjesë e përmbushjes së misionit që shkrimtari duhet të luajë si pjesë e atij institucioni në lidhje me shoqërinë ku jeton e krijon; për më tepër, kur ai lë modele tejet domethënëse të këtyre kategorive tekstore në letrat shqipe.

Por në trashëgiminë po ashtu të pasur në fushën e publicistikës, eseistikës dhe memuaristikëskës ka një anë të panjohur ose jo aq të njohur: faktin e pranisë së një produkti kulturor të përftuar kryesisht përgjatë viteve të periudhës së para nëntëdhjetës, produkt kulturor që mbeti i pabotuar, sepse ishte i pabotueshëm në kontekstet kufizuese ideologjike të asaj periudhe – një produkt i përftuar me pengun e pamundësisë së botimit, por njëherazi me entuziazmin e përmbushjes së misionit të intelektualit, eseistit, publicistit a shkrimtarit.

Janë shkrime, që sipas vetë Naum Priftit, u nxitën nga pozicionimi i heshtur i tij në funksion të së vërtetës, përkundër praktikave të ideologjizuara të raportit me të. Janë shkrime të viteve 1970, 1980, ndërsa vërente që “propaganda dhe llafologjia zotëronin te kryeartikujt, artikujt, madje dhe te reportazhet, pa përjashtuar as ato me sythin “nga blloku i shkrimtarit”; janë reflektim ndaj misionit që intelektuali krijues duhet të përmbushë në shoqëri, ndërsa ishte i bindur që publicistika nuk po e luante rolin e vërtetë në shoqërinë e kohës, dhe “pasardhësit do ta kishin të vështirë të zbulonin problemet e vërteta të shoqërisë sonë në ato shkrime të kohës, edhe sikur të rrinin gjithë jetën përmbys mbi koleksionet e gazetave e revistave”, ndërkohë që “shtypi i partisë u shkonte anash problemeve, nuk i prekte fare, ose i minimizonte”.

Është një produkt i përftuar ndërsa shkrimtari po vetëdijësohej që duhej t’u ngjante sivëllezërve të tij në institucionin letrar në të cilin ai mëtonte të bëhej pjesë, të ishte i denjë për “familjen” së cilës mëtonte t’i përkiste. Dhe dihet tashmë se në atë institucion letrar “ekzistojnë edhe disa ‘familje të padukshme’, që luajnë rol në skakierën letrare, pa pasur nevojën e formësimit të një grupi të shpallur. Për më tepër, çdo shkrimtar bën pjesë në një familje të përzgjedhur prej tij, atë të shkrimtarëve të së shkuarës, ose bashkëkohës, të njohur personalisht ose jo, që ai i vendos në panteonin e tij vetjak dhe me të cilët mënyra e jetës dhe veprat i mundësojnë atij të legjitimojë vetë procesin e tij të të thënit”.

Dhe në këtë vëllim sivëllezërit që Naum Prifti kërkon t’u përafrohet janë një komunitet i gjerë shkrimtarësh e savantësh që i kanë dhënë nxitje e zhvillim realiteteve letrare në hapësira e kohë të ndryshme, qysh me Prokop Cezareasin, e vijimisht me Gëten, Balzakun, Tolstoin, Dikensin, Migjenin, të cilët ai vetë i përmend nominalisht si nxitës të qëndrimeve të tij të asaj kohe; por edhe të tjerë, të shumtë në numër, që janë të pranishëm në parashtrimet e argumenteve të tij në lidhje me brendi e fusha të ndryshme të jetës shoqërore, kulturore e letrare në këto shkrime.

Dhe ata sivëllezër, “kishin të zhvilluar një shqisë të gjashtë apo antena të posaçme për të parandier shndërrimet që po ravijëzoheshin në horizontin e largët”; ndaj, thekson vetë Prifti, “i vura vetes qëllim të shkruaja për realitetin ashtu sikurse e ndieja, ashtu si e gjykoja, duke mposhtur autocensurën, kthetrat e së cilës vigjëlonin kudo që të futeshe. Duhej forcë shpirtërore, energji, guxim dhe shpërfillje e rrezikut që mund të vinte nga anë të ndryshme, për ta mposhtur atë monstër”.

Jemi në vitet 70, 80 të shekullit të kaluar, kur Prifti udhëton e shkruan pa fund për mbresat e atyre udhëtimeve, synon ta njohë e interpretojë në mënyrë sa më objektive çdo dukuri që vëren në lidhje me mjediset ku shkon, krahinat, qytetet, fshatrat, njerëzit, traditat dhe historitë e tyre, pa lënë mënjanë njohjen e thelluar të mjediseve kulturore e artistike pjesë e të cilave ishte, pa lënë mënjanë, po ashtu, edhe krijimtarinë letrare për të cilën nxitjen jo pak herë e merrte edhe përmes kësaj njohjeje.

Për këtë periudhë, vetë ai pohon: “Fillova të mbaja shënime nga shfaqjet e teatrit, nga udhëtimet në zonat e thella dhe ndërkohë shkruaja tregime disidente “për veten time”. Asaj periudhe i përket vëllimi me ese e recensione “Teatri në kohën e krizës”, botuar në vitin 2000, mbresat e udhëtimit, esetë dhe reportazhet e vëllimit me titullin simbolik “Midis dy kohësh” dhe një sërë tregimesh disidente, nga të cilat deri tani kam botuar një pjesë të vogël. Të tre vëllimet i daktilografova në fund të viteve tetëdhjetë, me qëllim të botoheshin pas vdekjes, kur t’u vinte koha. Isha i sigurt se një ditë do të botoheshin. Do t’ua lija amanet vajzave të mia….”.

Shënimet e udhëtimit, esetë a portretet, mbetur sirtarëve të Naum Priftit patën fatin ta dëshmojnë atë kohë të parë në një kohë të dytë që erdhi shumë më shpejt, madje qysh në gjallje të autorit. Vepra e tij, “Midis dy kohësh” doli në dritë në vitin 2005, ndërsa autori vetë mund t’i këqyrte me entuziazëm ato krijesa të tij, madje t’u shtonte të tjera, simotra të tyre në një kohë të dytë, dhe ta emërtonte edhe vetë vëllimin me titullin simbolik “Midis dy kohësh”.

Titulli i vëllimit bart një simbolikë që lind nga kushtet e përftimit të shkrimeve në të, por bart natyrshëm edhe një simbolikë tjetër që vjen nga qasja e autorit të tyre në procesin e të shkruarit, një qasje paratopike, e përvijuar nëpërmjet raportit të intelektualit e shkrimtarit me kohën; nga prania e dy kohëve të pranishme në procesin e të shkruarit: të një kohe që rrjedh objektivisht prej së shkuarës drejt së ardhmes, dhe një kohe të dytë, subjektive, në të cilën shkrimtari kërkon të pozicionohet, përtej asaj objektives; është koha subjektive përmes së cilës ai kërkon t’i paraprijë asaj që do të vijë, asaj që duhet të vijë, sipas paratopisë kohore: “koha ime, s’është koha ime”; dhe falë kësaj paratopie, këtij raporti me kohën subjektive, krijesave të tij ai u mundëson dialogim me lexuesit e breznisë tjetër, përmes asaj “përtejkohe” që ai synoi të kishte të pranishme në ato shkrime mbetur sirtarëve; e po ashtu edhe paratopisë hapësinore: hapësira ku unë veproj nuk është ai vend që unë synoj; apo paratopisë gjuhësore: gjuha me të cilën unë duhet ta shpreh dhe përshkruaj, nuk është ajo që unë do të dua të jetë gjuha ime.

Eseistika e memuaristika e Naum Priftit, e pabotuar në kohën kur u shkrua, dhe e botuar në vitet 2000 (për fat të keq pak e pranishme në tavolinën e punës së studiuesve të tanishëm), bart vlera të veçanta në disa drejtime. Dhe këto vlera janë të lidhura jo vetëm me trashëgiminë e shkrimtarit, por, në një kuptim më të gjerë, me institucionin letrar e kulturor të sotëm. Ato shkrime:

– janë dëshmi pa filtra ideologjikë të një mentaliteti që bart veçantitë e epokës, por edhe vendeve e shtresave të caktuara sociale;

– janë dëshmi të sektorëve të caktuar të jetës sociale, jo shumë të vëzhguar nga brenda, siç është institucioni letrar, i shqyrtuar nga përfaqësues të atij institucioni, kontribues në formësimin e tij dhe njëherazi produkt i tij;

– janë dëshmi të një pasurie të dhënash që vijnë nga përballja vetjake e individit a qenies biografike, por edhe e shkrimtarit; por, më së shumti, edhe e përvojave të sivëllezërve të tij;

– janë dëshmi të procesit shqyrtues të vlerave letrare e kulturore, që i qëndrojnë trysnisë për mpakje në periudha diktature;

– janë dëshmi që vijnë nga risjellja në mendje e “legjendave urbane” me simbolikën dhe domethëniet e rikuptimësuara në vijimësi.

Ndaj, i vetëdijshëm, shkrimtari-publicist shkruan, edhe pse shkrimet do të duhet të presin kohën tjetër, përtejkohën për t’u vënë në kontakt me lexuesin. Në këtë mënyrë, koha subjektive e shkrimtarit është në harmoni me përtejkohën; ndaj “midis dy kohësh”, ai vijon në hullinë e nisur të krijojë e dëshmojë, pa pengun e mëkatit të detyruar në atë kohë të parë të shkrimësisë.

“E ndiej ndërgjegjen të qetë që solla fakte, mendime e gjykime të sinqerta nga ajo kohë e vështirë, plot rreziqe”, pohon Prifti në shkrimin e tij “Unë, si Prokop Cezareasi, – Në vend të parathënies dhe pasthënies”.

Vlerë e prurjeve në këtë vëllim janë temat, problemet e ngritura, pikëvështrimet e Naum Priftit, gjerësia e shfaqjeve të një realiteti në një kohë e nën një ideologji të caktuar, të cilat sjellin një informacion tejet të bollshëm për atë epokë; vlerë e prurjeve në të janë gjithashtu interpretimet a rezervat e shprehura nga një shkrimtar-intelektual i kohës, në atë çka edhe vetë ai e quan një “disidencë e pashpallur”; por me vlerë të veçantë është edhe dëshmimi i Priftit për rrugën dhe natyrën që përvijoi “institucioni letrar” i kohës nga kontributet e personaliteteve që nuk iu nënshtruan diktatit ideologjik, të cilët përbëjnë tashmë atë profil të munguar të atij institucioni, që në etapën e tanishme dhe në të ardhmen duhet të jetë i pranishëm dhe të shfaqet më i plotësuar në qasjet tona studimore. Mungesa e atyre profileve, e dëshmuar tashmë edhe përmes portretizimeve të bëra prej Naum Priftit, do ta lërë të gjymtë sërish fizionominë e atij institucioni, i cili, edhe pse ashtu heshturazi, pa bujë, i ka pasur të pranishme ato kundërqëndrime, atë qëndresë intelektuale.

Në memuaristikën dhe eseistikën e Priftit hidhen penelata të thekshme për portretet e Skënder Luarasit a Lasgush Poradecit, Mitrush Kutelit a Kasem Trebeshinës, Sejfulla Malë shovës a Bilal Xhaferrit, e një sërë intelektualësh e shkrimtarësh të tjerë të cilët Prifti e gjen mjeshtërisht rastin t’i ketë pjesë të trajtimeve të tij, të cilët enden kujtimeve, portreteve dhe eseve të tij.

Vërehet lehtazi në shënimet e udhëtimit, kujtimet, portretet apo esetë e tij se sa fiton lloji a gjinia përtejletrare prej talentit, përvojës, stilit e të rrëfyerit mjeshtëror, duke u bërë më joshëse a tërheqëse, më letrare. Në to vërehet lehtazi eseisti-shkrimtar, biografi-shkrimtar, publicisti-shkrimtar, intekektuali-shkrimtar; siç mund të themi po ashtu se në to kemi të pranishëm shkrimtarin-eseist, shkrimtarin-biograf, shkrimtarin publicist, shkrimtarin me nivelin e duhur intelektual e kulturor. Ndodh ai zgjerim, që në studimet e sotme të diskursit letrar quhet zgjerim i përmasave të individit a vetjes biografike, që është i lidhur ngushtë me instancën e dytë që zotëron krijuesi, atë të shkrimtarit, por edhe intelektualit që arrin të prodhojë edhe përtej produktit të përftuar thjesht nga ligjësitë e fiksionit. Në këto raste, zgjerimi i përmasave të personalitetit (vetë termi vjen nga “persona” – vetja biografike), parakupton prani të shtuar të intelektualitetit, të erudicionit, të njohjes, por edhe moralitetit, etikës në vështrimin e humanes dhe përditshmërisë.

Pjesëtar i hershëm i komunitetit diskursiv të institucionit letrar në gjysmën e dytë të shekullit të kaluar, kontribues në atë institucion me veprën e tij letrare, ai i shton një segment të dukshëm këtij komuniteti me shkrimet e munguara, mbetur sirtareve, por tejet të vlefshme në përtejkohën që pasoi shkrimin e tyre; sepse ato konservuan një realitet të pamjegulluar nga tisi ideologjik.

Kureshtja që ngjall pjesa më e madhe e këtyre shkrimeve mund të përngjasojë me atë të historianit ndërsa përballet me një dukument të munguar të një periudhe të hershme apo të arkeologut ndaj një siti arkeologjik të zbuluar rishtaz, edhe pse nga burime të ndryshme mund të kishte dëgjuar për të.

Duke u ndjerë tejet komod në shtratin e gjerë të kategorive tekstore, si shënimet e udhëtimit a reportazhet, kujtimet, portretet a esetë, falë informacionit tejet të gjerë që zotëron e kërkon vijimisht, falë formimit të tij intelektual po ashtu në zhvillim e thellim, Naum Prifti ka arritur të bëjë të pranishme në këto shkrime një dije enciklopedike me të dhëna domethënëse nga fusha nga më të ndryshmet, njohuritë e të cilave gjen vend t’ia bashkëngjisë trajtesave të tij, me dëshirën për të informuar në mënyrë sa më të gjerë, dhe shpjeguar e arsyetuar në lidhje me dukuritë në mënyrë sa më të saktë. Dhe janë të dhëna që vijnë nga një mori fushash, si gjeografia, historia e popujve, historia e feve, historia e artit, etimologjia, antropologjia, etnologjia, folkloristika, kulinaria, urbanistika, zooteknika, botanika, gjeologjia, speleologjia, hidroteknika, etj.

Por, më së shumti, ai sjell të dhëna për përditshmërinë në atë kohë, ku ndërthuren ndjeshmëria e artistit dhe dhimbja e humanistit, që nxisin e përftojnë natyrshëm diskurse, thënie a pohime që bartnin një qëndrim ndryshe, të një fryme disidence a mospranimi, të përftuar me ngulm, edhe pse produktet e saj duheshin konservuar, për t’u konsumuar në kohë të tjera.

Do të mbeten këto shkrime dëshmi për të njohur e analizuar profile të pandriçuara sa e si duhet të institucionit letrar në gjysmën e dytë të shekullit XX e më tej, të fushës letrare, të përftuar në mjedisin kulturor shqiptar, që bartte veçantitë e kohës, të ideologjizmit, të diktatit partiak e kufizimeve që impononte metoda krijuese e realizmit socialist dhe institucionet administrative që përçonin atë frymë ideologjike dhe ndikonin për ngurtësimin e lirisë krijuese.

Është gjetje joshëse dëshmimi i atij konteksti të larmë në brendësi, pavarësisht një pamjeje disi uniforme në dukje, përmes figurave e personaliteteve që e bartnin një ngarkesë shtesë në institucionin letrar të kohës, qoftë përmes citimit a sjelljes në mendje të ndodhive domethënëse për ato profile, qoftë të sentencave diturore që ishin të pranishme në dialogimin me to, por qoftë edhe të “legjendave urbane” që përftoheshin prej qëndrimeve të tyre në raport me regjimin, institucionin letrar të kohës.

Natyra mozaikale e shkrimit të shënimeve të udhëtimit, por edhe e portreteve intelektuale a eseve për Skënder Luarasin, Lasgushin, Kutelin etj. i ka mundësuar Naum Priftit jo vetëm të nxjerrë në pah profile nga më të larmishmet të objekteve të tij të shqyrtimit, por njëherazi të ngjallë interes e të joshë gjithashtu një lexues po ashtu tejet të larmë të interesuar për atë brendi e problematikë. Siç vëren Bertrand Guest, në lidhje me këto kategori tekstore “ …natyra fragmentare e teksteve u mundëson atyre jo thjesht të mëtojnë të thonë diçka për atë tërësi të larme, të diversifikuar që ato synojnë të përshkruajnë, por edhe t’i adresohen pak nga pak kësaj bote, lektoratit, po ashtu të shfaqur në thelb përmes, një tërësie po ashtu të fragmentuar”.

I vetëdijshëm për hapësirat e gjera që rrok ligjërimi në këto kategori tekstore, ku ndërthuren të rrëfyerit, të përshkruarit me aspekte të dijes enciklopedike, në disa raste edhe anekdotike, Prifti drejtohet jo pak herë edhe drejt thënieve a mesazheve që mundësojnë një informacion, përvojë a reflektim tejet të përqendruar, në formën e sentencave, maksimave a pohimeve diturore. Prania e bollshme e tyre i krijojnë një nivel elitar fragmenteve ku ato përdoren, duke i shtuar besueshmërinë parashtrimeve dhe arsyetimeve të bëra nga autori në lidhje me dukuri, sidomos të natyrës humane, sociale a kulturore. Janë pohime që vijnë herë prej përvojave popullore, por herë të tjera edhe prej filozofëve, estetëve, dijetarëve, shkrimtarëve, kulturologëve etj. Dhe mbi ato modele, jo pak herë ngjizen pohime që shfaqen si të tilla të përftuara në ligjërimin e Naum Priftit, sidomos për të karakterizuar mospajtimin a kundërshtimin në lidhje me situata sociale, politike, ideologjike a kulturore, të mjediseve shqiptare urbane a rurale, por edhe atyre që kanë të bëjnë me botën letrare, institucionin letrar a fushën letrare në Shqipërinë e gjysmës së dytë të shekullit të kaluar.

Është forca shprehëse dhe mesazhi që bartin e përçojnë edhe thëniet e kësaj natyre që mundëson, në jo pak raste, përvijimin e asaj “disidence të fshehtë” për të cilën flet Naum Prifti; është një disidencë e pashpallur haptas, por e pranishme në ato produktet të destinuara asaj kohe të mbeten sirtarëve.

Le të përmendim kalimthi thënie a pohime të tilla, si: “Historikisht malet e kanë mbrojtur shqiptarin nga asimilimi dhe njëkohësisht e veçuan nga qytetërimi”; “Sapo koka gjeniale e udhëheqësit zbuloi se patatja qe edhe gjellë edhe bukë, livadhet e Bizës u çanë me plugje ‘Martineli’”; “Natyra është si një libër i hapur, por për ta lexuar dhe zbuluar mrekullitë e saj duhet zotëruar alfabeti”; “Dukagjini është aq i pjerrët, sa edhe kur shtrihesh, je në këmbë”; “Nuk e kuptojmë vlerën e kohës dhe s’kemi për ta kuptuar deri sa e kemi me tepricë”; “Të gjitha diktaturat gënjejnë dhe gënjehen vazhdimisht. Disa madje u besojnë edhe alkimistëve”; “U dashka të varfërohemi krejt për të fituar ndërgjegjësim më të lartë”; “Rastësia është mbret i të papriturave”; “Ç’janë udhëheqësit e partisë? Rezulton të jenë bosët e kapitalizmit shtetëror. Kapitalizmi shtetëror, për mendimin tim, është më i egër, më brutal dhe më shpirtkazmë nga kapitalizmi i botës perëndimore, se vjedh paturpësisht hakun e punëtorëve dhe gënjen vazhdimisht qytetarët e vet”; “Natyrën e shijojnë ata që dinë ta soditin si vepër arti”; “Diktaturat e çdo kohe, të djathta a të majta, përdorin të njëjtat metoda, prandaj ngjasin çuditërisht midis tyre”; “Lasgushi – ‘Ju tani e keni të lehtë, se u mëson Enveri, po mua s’kishte kush të më mësonte në atë kohë. Të gjitha i kam bërë vetë”; “Zbutjet e luftës së klasave ishin si pranvera të hershme, të cilat pasoheshin gjithmonë nga acare dimri më të hidhura”.

Edhe pse këto shkrime si vlerë të spikatur kanë ligjërimin elegant e tërheqës, mjeshtërinë sintaksore të organizimit të thënieve dhe kuptimësimin e rikuptimësimin që mundëson përzgjedhja e menduar e fjalëve (që në kontekstet përkatëse nxisin edhe përjetime estetike dhe polifonizëm kuptimor), vihet re në atë proces edhe kërkimi i vijueshëm i fjalëve a gjedheve që vijnë nga hapësira më të hershme kohore, apo zona më të veçanta gjeografike, që në rrëfim, në përshkrime a arsyetime shtojnë ngjyrimet ligjërimore dhe efektet që bartin prej përdorimeve të tyre në dialekte a të folme të caktuara, të tilla, si mundqar (përdorur qysh me Budin), e ndorme (veshje), i gjithfarndorshëm, harca (e malit), dorëthé (luleshtrydhe), fytyrec, teliza (të ballkonit), dograma, kukumal (gurësh), i krirtë (ujë), mikezira, lavdakotë, flatrohem, tororis, fasari (e vajtje-ardhjes), ngucakeq, anëdet (plazhi), pollogë (e grurit,) etj., etj.

Kundrimi nga një shumësi pikëvështrimesh e profilesh i krahinave, fshatrave a qyteteve, institucioneve a personaliteteve, prania e dijes enciklopedike të përshtatshme e funksionale në varësi të veçantive të temave a brendive përkatëse u ka dhënë këtyre shkrimeve garancinë për jetëgjatësi në kontakt edhe me brezat e lexuesve të sotëm e të nesërm. Dhe kur përmasat e kësaj jetëgjatësie i kapërcejnë kufijtë e një breznie, vështrimi i krijuesit atje, nga e përtejmja tashmë, duket se fiton një përkatësi tokësore, që ia mundëson prania e dëshmive tekstore, mendimeve, ideve, portreteve a qenieve tekstore që gëlojnë në ato shkrime, falë ADN-së që shkrimtari vetë ua ka transmetuar.

Prof. Dr. Shaban Sinani, Sekretar Shkencor i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë

Prof. Dr. Tomorr Plangarica, Disiplina Gjuhësore dhe Letrare, Instituti i Gjuhëve dhe Qytetërimeve të Lindjes (INALCO) Paris

Përkujtojmë 83-vjetorin e ngritjes së Flamurit Shqiptar në Ulqin!

by

Edon Alibegu/

Më 14 qershor 1941, një ngjarje e rëndësishme ndodhi në Ulqin që do të mbetet përgjithmonë e gdhendur në analet e historisë shqiptare. Nën udhëheqjen e palëkundur të Cafo Beg Ulqini, Ulqini u bashkua me sukses me Mbretërinë Shqiptare. Kjo ditë historike shënoi herën e parë që flamuri shqiptar u ngrit në Ulqin, duke simbolizuar bashkimin e tij me një shtet të njohur shqiptar. Në këtë fotografi historike, shohim Cafo Beg Ulqini me Mëkëmbësin e Mbretërisë së Italisë, Francesco Jacomoni, duke ngritur me krenari flamurin shqiptar për herë të parë në historinë e Ulqinit në Kishën e Shën Zefit në qytetin e Ulqinit. Ky akt i patriotizmit të fortë u krye nga Kryetari i Bashkisë së Ulqinit, stafi i tij dhe shumë patriotë të tjerë, emrat dhe kujtimet e të cilëve i nderojmë sot:
– Hoxh Hasan Llunji
– Dom Nikolle Tusha
– Hodo Alibegu
– Rifat Alibegu
– Sele Lamoja
– Riza Sula
– Dom Ivo Bellashi
– Lush Paloka
– Ded Gjo Nike Delija
– Zyhdi Fici
– Mustafa Canka
– Rexhep Dollaku
– Memin Resulbegu
– Tahir Nikeziqi
– Rafo Gorana
– Kole Marash Zefi

..dhe shumë shqiptarë të tjerë krenarë të Ulqinit që qëndruan të bashkuar atë ditë historike.

Daylight, shumë prej këtyre individëve të guximshëm u përballën me ekzekutimin ose burgimin nga autoritetet jugosllave nën Titos dhe komunistët shqiptarë nën Enver Hoxhën. Megjithë shtypjen, shpirtin dhe përkushtimin e tyre për lirinë, pavarësinë dhe identitetin shqiptar mbeten një burim frymëzimi!
Sot, ndërsa kujtojmë këtë moment të rëndësishëm, i bëjmë homazh sakrificave fisnike dhe të virtytshme të këtyre patriotëve. Ulqini gjithmonë ka luftuar për identitetin e tij dhe do të vazhdojë ta bëjë këtë përgjithmonë. Shoqata jonë është e frymëzuar nga shembulli i tyre dhe ne përpiqemi të vazhdojmë trashëgiminë e tyre me krenari dhe vendosmëri.

Rrofte shpirti i Ulqinit! Rroftë Kombi Shqiptar!