Archives for July 2024

PROFESOR RUZHDI USHAKU – FILOLOGU I VEÇUAR

July 7, 2024 by s p

Prof. Begzad Baliu/

Në jetën krijuese të studiuesve nuk ndodh shpesh të jenë gërshetuar pashmangshëm fati historik i trungut familjar dhe bota kërkimore e shkencore e tij. Fati i Profesor Ruzhdi Ushakut, paraqet një botë sa të pasur aq edhe komplekse të këtij rindërtimi historik dhe kërkues.

Lexoni biografinë e tij familjare dhe biografinë e tij formuese, shikoni gjeografinë historike të lëvizjes së familjes së tij dhe gjeografinë bashkëkohore të formimit shkencor të tij. Botën mesdhetare të endjes së familjes së tij (Greqi, Turqi e trojet shqiptare) dhe kulturën mesdhetare të njohjes e të studimit të tij; përqëndrimin përfundimtar të familjes së tij në portat perëndimore të Ballkanit dhe formimin e tij në shkollat perëndimore të dijes europiane. Madje insistimin tfillues e kulmues të sintetizimit të krejt botës shpirtërore e materiale të Ulqinit, e të popullit të tij në veprën shkencore të përmasave albanologjike, ballkanologjike e europiane.

Profesor Ruzhdi Ushaku lindi në Ulqin më 1 maj 1938. Shkollën fillore e kreu në Ulqin (1953), normalen në Prishtinë (1957), ndërsa Degën e Romanistikës të Fakultetit Filozofik të Sarajevës. Studimet e larta moderne frënge i mbaroi në Paris (1963). Në vitin 1964 diplomoi në Gjuhë e letërsi frënge në Prishtinë. Studimet pasuniversitare i kreu në Degën e Romanistikës të Fakultetit të Filologjisë të Beogradit (1972) ku edhe u doktorua më 1979. Është autor i veprave Kërkime filologjike (Prishtinë, Rilindja, 1981), Hipotetične reèenice sa SI u savremenom francuskom jeziku književnih tekstova Prishtinë, Fakulteti Filozofik, 1983), Paralele të ligjërimit poetik, Prishtinë, Rilindja, 1986, si dhe monografinë Ulqini në gjurmët e shekuve, Ulqin, Art Club, 1991, Hulumtime etnolonguistike, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë, 2004 . Ishte titullar i gjuhës frënge në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinës. Jeton e punon në Prishtinë. Sikur kanë vënë re edhe më parë njohësit e veprës së tij shkencore dhe arsimore: “prej studimeve të tij dallohen veçanërisht ato nga fusha e sintaksës frënge, pjesërisht edhe asaj krahasuese frënge-shqiptare, nga fusha kontrastive e teksteve poetike dhe të fushave të tjera gjuhësore. Nga fusha e studimeve filologjike-gjuhësore krahasuese dallohen ato me tema e motive detare, mitike shqiptare-ballkanike e më gjerë.

I nxitur prej kujtesës historike të fatit të familjes së tij, që në të vërtetë për shumë shekuj ka qenë fati i popullit shqiptar, Profesor Ruzhdi Ushaku do të kujdeset që të mësojë dhe do të studiojë njëkohësisht historinë kombëtare, gjuhët klasike dhe bashkëkohore që krijojnë shtratin e civilizimit bashkëkohor të Europës së sotme, gjuhët bashkëkohore që rrezatojnë dijen e sotme etj.

Në këtë rrugëtim jetësor Profesor Ruzhdi Ushaku ka mësuar dhe ka plotësuar e madje kontribuar në kulturën kombëtare, në kulturën ballkanike, në kulturën mesdhetare, në kulturën franceze, në kulturën europiane, në kulturën mesjetare e të antikitetit, duke i parë ato jo vetëm me syrin e shkencëtarit, por edhe të eseistit, letrarit e polemistit.

Kërkimet e tij jetëgjata, duke i parë çështjet me metodat më bashkëkohore të shkollave europiane, duke i studiuar ato në aspektin diakronik e sinkronik, me metodat krahasuese e përqasëse, Profesor Ruzhdi Ushaku ka krijuar aureolen e filologut dhe brenda gjirit të saj etnolinguistin e sintezave serioze, leksikologun e përkushtuar, terminologun e pazakonshëm, morfologun e sintaksologun e merituar, etimologun e semasiologun e kujdesshëm, onomasticientin (toponimimistin e antroponimistin) e vlerësuar në përmasën albanologjike, ballkanologjike e europiane.

Në biografinë e një studiuesi jo njëherë ndodh të ndahën rrugët e formimit shkencor: referenca profesionale dhe përkushtimi i kërkimit. Profesor Ruzhdi Ushaku është një model i përkryer i këtij gërshetimi. I specializuar në sintaksën krahasuese të gjuhës frënge, ai në parim është një purolinguist që në rrethet shkencore është identifikuar si romanist, por i përkushtuar pas kërkimeve të shtresave kulturore, përkimeve ndërgjuhësore e historike në hapësirën kryesisht mesdhetare, profesor Ruzhdi Ushaku përtej formimit linguistik është bërë sinonim i filologut, pa kontributin e të cilit nuk mund të shkruhet historia e filologjisë shqiptare në përgjithësi dhe historia e albanologjisë në veçanti.

Duke hulumtuar dhe studiuar në disa nga institucionet universitare e shkencore të Europës në përgjithësi dhe botës frankofone në veçanti, Profesor Ruzhdi Ushaku ka përvetësuar njëkohësisht metodat dhe modelet më bashkëkohore të kohës, prandaj është e kuptueshme pse, pas studimeve komparative, fillimisht mes frëngjishtes e gjuhëve të tjera, ai me kohë gjuhën, letërsinë, kulturën dhe historinë shqiptare i bëri pjesë të këtyre kërkimeve, pjesë të këtyre përkimeve dhe madje përfundime të domosdoshme me interes jo vetëm për albanologjinë, por edhe për ballkanistikën e kulturën mesdhetare në përgjithësi. Në biografinë e tij shkencore Profesor Ruzhdi Ushaku, shenja referenciale (shkencore, metodologjike dhe madje morale) të arritjeve të tij i ka theksuar jo njëherë: romanistët Vlado Drashkoviq e R. L. Wagner, si dhe albanologët Eqrem Çabej, Mahir Domi e Idriz Ajeti. Rezultat i këtij formimi profesional dhe i kërkimit jetësor janë një varg studimesh me karakter monografik dhe disa monografi, temat e të cilave janë shtruar me metodën kryesisht interdisiplinare dhe krahasuese me gjuhë dhe kultura të tjera.

Nëse në shtresën e parë të këtyre kërkimeve me metodën interdisiplinare kanë zënë vend disiplinat e kodifikuara si fonetika historike, gramatika historike, e leksikologjia me semantikë, të cilat njëkohësisht identifikohen me përmasën e kërkimit të një linguisti, në kontekstet të temave të trajtuara në vazhdim është investuar dija e tij prej njohësi të problemeve më të gjera të trashëgimisë gojore e folklorike të shqiptarëve, duke përfshirë këtu madje edhe mitet e arkeologjinë, në gjirin krahasues të kulturave dhe gjuhëve të tjera të Ballkanit, Mesdheut e më gjerë. Le të kujtojmë këtu vetëm përpjekjen e tij prej gjurmuesi të pasionuar e përimtuesi të kujdeshëm që me durim dhe guxim të hapë temën e autoktonisë bregdetare të shqiptarëve dhe atë ta ndërtojë jo vetëm mbi leksikun autokton të jetës në breg të detit, po mbi përbërësit arkaikë të përrallave, tregimeve, ritualeve, proverbave dhe shprehjeve me motive detare shqiptare, si kategori etnolinguistike të jetës shpirtërore dhe materiale të popullit shqiptar.

I kësaj natyre, pra i karakterit multidisiplinar dhe rindërtuas është studimi për emrin rrashtë të shqipes dhe testa të latinishtes, në të cilin është dalluar gërshetimi etimologjik e semantik; studimi i përdalluar në gjuhësinë shqiptare në fushën krahasuese për togfjalëshin Burri i Dheut, ku gërshetohen aspektet e studimit gramatikor, sintaksor dhe leksiko-semantik, antropolinguistik, psikolinguistik, gjithnjë në planin krahasues me kulturat më të lashta të Ballkanit dhe më gjerë; studimi monografik për Bindin ilir, zotin e ujërave, një studim i mbështetur në materialin epigrafik, folklorik, mitik-religjioz, gjuhësor, gjithnjë në aspektin krahasues me kulturat gjegjëse të Ballkanit dhe ato të Mesdheut.

Në studimet filologjike të Profesor Ruzhdi Ushakut, fusha e onomastikës zë një vend të rëndësishëm. Duke sjellë rezulatet e tij nga kërkimet arkivore, duke krijuar regjistra personal të terrenit, duke rimarrë për të satën herë hidronimet, antroponimet e toponimet e hapësirës historike ilire etj., autori ynë ka sjellë rezultate të reja, e rishikime të reja të qasjes në metodologjinë e studimit. Sigurisht për shkak se kërkimet dhe rezulatet e kësaj fushe kërkojnë nga autori nënshtrimin e një hulumtimi afatgjatë dhe durimin e pasionin e studiuesit, për shkak se kërkimet e kësaj natyre i nënshtrohen një diskutimi kolegial e institucional, Profesor Ruzhdi Ushaku, shumë nga punimet e përfshira në këtë vëllim i ka paraqitur dhe lexuar kryesisht në tubimet e shumta shkencore me karakter vendor dhe ndërkombëtar, në vend dhe botë, duke i botuar njëkohësisht në revistat ose botimet e veçanta.

Me emrin dhe veprën e tij lidhen shumë studime, recensione, referenca, ese dhe madje intervista, të cilat i kanë shkruar studiues të shumtë, në mesin e të cilëve janë edhe publicistë, studiues e profesorë të shquar universitar: Idriz Ajeti, Vlado Drashkviq e dr. Pera Polovina, Abdullah Karjagdiu, Basri Çapriqi, Simë Gjon Dobreci, Jahja Drançolli, Christian Duhamel, Elsie Robert, Gjokë Gjonaj, Shefkije Islamaj, David Luka, Vladimir Osipov, Mihailo Popović, Ali Salaj, Moikom Zeqo, etj.

Me të gjitha këto dhe çështje të tjera, të cilat kanë të bëjnë me metodën, gjuhën, kulturën dhe sidomos durimin e kërkimit Profesor Ruzhdi Ushaku rradhitet ndër ata filologë shqiptarë, të cilët me metodat më bashkëkohore të kërkimit kanë prekur epokën homerike të gjuhës, traditës, historisë dhe kulturës shqiptare. Sigurisht kjo është arsyeja pse veprës së tij përgjithësisht në vazhdimësi i janë referuar studiuesit nga radhët e shkencëtarëve shqiptarë e të huaj. (Pjesë të një studimi më të hapur)

“SAINT PAUL IN DYRRAH – CORRECTION OF SOME NOTES AND MAPS IN THE NEW TESTAMENT”

July 7, 2024 by s p

Në fund të qershorit 2024 shtëpia botuese JOZEF PUBLISHING’s hodhi në qarkullim librin e ri “SAINT PAUL IN DYRRAH – CORRECTION OF SOME NOTES AND MAPS IN THE NEW TESTAMENT” (përkthyer nga Ilir Marleka) të studiuesit shqiptaro-amerikan Thanas L. Gjika, ku me shumë dokumente historike të përmendura prej historianëve Marin Barleti, Daniel Farlati, etj, dhe fakte te nxjerra nga vete tekstet e shenjta, si dhe toponime e legjenda iliro-shqiptare, janëvërtetuar vizitat e punës misionare që bëri Shën Pali në vitet 56 dhe 62 e 63 në qytete ilire. Midis tyre përmenden Sarda (Shurdhahu), Lissus (Lezha), Dyrrach (Durrsi), Apollonia (Pojani), Backa, Buthroton (Butrinti) dhe Nikopoli i Epirit (sot gërmadha në Greqinë Veri-Perëndimore mbi qytetin Preveza).

Po riprodhojme ballinen e librit dhe tre recensionet e hartuar shqip nga studiuesit shqiptare Joan Pelushi – Mitropolit i Korces, Dr. Dom Nike Ukgjini – punonjes shkencor ne Institutin e Studimeve Teologjike Shkoder dhe Fotaq Andrea (Strasburg).

Përvec vizitave misionare në trojet ilire ky studim shquhet edhe për korrigjimin e shumë shënimeve sqaruese të “Dhiatës së Re” lidhur me prblemin se ku dhe kur i shkroi apostulli Pal letrat e tij, gje që i dha mundësi studiuesit të hartojë dhe harta të reja të udhëtimeve misionare të Sh. Palit, ku shënohen ndalesat e tij edhe në qytete ilire. Ky botim po shpërndahet midis qendrave studimore dhe specialistëve të “Dhiatës së Re” nëEuropëdhe Amerikë me qëllim që të organizohen takime shkencore për t’i bërë të njohura këto arritje. Synimi final është që në të ardhmen të botohet “Dhiata e RE” dhe “Bibla” me shënime të reja sqaruese dhe me harta te reja, ku te vihet në dukje përhapja e Krishtëimit që ne shek. e I tek ilirët prej vetë Shë Palit e nxënëve të tij, si tek grekë, maqedonë e romakë lashtë. Kjo është njërritje e rëdësishme e shkencës shqiptare në përmirësimin e Historisë së fillimeve të Krishtërimit.

Studimi i Prof. Thanas L. Gjika SHËN PALI NË DYRRAH -Korrigjim i disa shënimeve dhe hartave të Dhiatës së Re është një studim shumë i rëndësishëm për të rizbuluar rrënjët e krishterimit në Ballkanin Perëndimor. Ai mbush një boshllëk të madh në studimet e historiografisë europiane, duke hedhur dritë në një periudhë pak të njohur të historisë së Shqipërisë në përgjithësi dhe të përhapjes së krishterimit në fillimet e tij. Ky studim shumëvjeçar është origjinal, sepse siç shprehet dhe vetë autori, në përgjithësi studiuesit e Dhiatës së Re, duke qenë të kualifikuar si teologë, historianë, ose tekstologë, nuk i kanë analizuar librat e Dhiatës së Re edhe si objekt historiko-letrar, gjë që e kreu ai për herë të parë e me sukses.

Dhiata e Re dëshmon qartë se Apostoli Paul, si dhe shumë bashkëpuntorë të tij, ungjillizuan në viset e Maqedonisë, të Ilirikut, të Epirit dhe Dalmacisë. Në letrën drejtuar besimtarëve të Romës vetë Sh. Pali shkruan: … from Jerusalem and in a circuit as far as Illyricum I have thoroughli preached the good news about the Christ (Rom. 15:19). Titi, bashkëpuntor i Sh. Palit, ungjillizoi, përveç vendeve të tjera edhe në Nicopolis të Epirit (Tit. 3:12) dhe në Dalmaci (2 Tm. 4:10).

Po ashtu, edhe shumë dokumente të vjetër, dëshmojnë për praninë e Apostullit Pal në trojet Ilire në përgjithësi, dhe në Dyrrachium / Dyrrach në veçanti. Sipas disa studjuesve, ai ka qëndruar në Dyrrach në vitet 53-58, kurse në këtë studim saktësohet se ai punoi në Dyrrach dhe në Apollonia e Adriatikut gjatë udhëtimit të tretë misionar në qershor e korrik të vitit 56, dhe se në Dyrrach Pali shkroi letrën kryesore drejtuar besimtarëve të Romës (Rom 1:1-15:33). Po ashtu sqarohet se gjatë udhëtimit të katër apostulli ndali dy herë në Dyrrach: në maj të vitit 62, kur u largua nga Roma drejt Jerusalemit dhe në maj të vitit 63, kur u kthye nga ky udhëtim për në Romë.

Shën Jeronimi, lindur në Iliri rreth viteve 342-347 dhe vdekur në vitin 420, siguron në Letrën e tij nr. 59, se Ungjilli u përhap me Thomain në Indi, me Pjetrin në Romë, me Pain në Ilirik (In omnibus locis versabatur; cum Thoma in India, cum Petro Romae, cum Paulo in Illyrico).

Studjues dhe klerikë të tjerë, ndër shekuj, kanë sjellë dëshmi për praninë e Sh. Palit në trojet Ilire, por ky studim i konkretizon dhe i qartëson akoma më mirë. Disa nga dishepujt apostolikë ndër të Shtatëdhjetët, ishin me origjinë nga Iliriku, vend në të cilin ata ishin të pranishëm në udhëtimet e tyre misionare dhe përmenden më vonë si peshkopë në disa qytete të Ilirikut. Gjithashtu, tradita kishtare dhe gojëdhënat, të ruajtura ndër shekuj në popullin shqiptar, si edhe toponimet e shumta kudo në Shqipëri, që lidhen me veprimtarinë e Sh. Palit, të cilat, trajtuar shkencërisht nga autori, janë të dhëna të rëndësishme dhe nuk mund të shpërfillen. Prania e martirëve të shumtë në shekullin e parë dhe të dytë, si Sh. Cezari, Sh. Sosthenes, Sh. Asti, Sh. Lefteri, Sh. Flori dhe Sh. Lauri, etj., tregon se krishterimi ishte tashmë i pranishëm në këto treva.

Ndonëse këto fakte janë tashmë të njohura nga të gjithë dhe tregojnë qartë se historia e krishterimit në Shqipëri fillon që në shekullin e parë, duke na treguar se krishtërimi nuk u përhap në këto troje nga misionarë latinë apo grekë, por është autokton, në kuptimin që është predikuar nga vetë apostujt dhe nxënësit e tyre, si në të gjithë botën mesdhetare të asaj kohe dhe është zhvilluar pastaj në mënyrën e tij. Por kjo e vëtetë është lënë në hije dhe anashkaluar nga shumë studjues. Studimi i Prof. Thanas L. Gjika merrr një rëndësi të madhe sepse, duke ndjekur një metodë origjinale gjithëpërfshirëse, bën që këto të dhëna të shihen në një dritë më të qartë dhe bindëse.

Për krishterimin në Shqipëri dhe sidomos për fillimet e tij nuk është shkruar shumë. Për këtë arsye çdo studim për këtë periudhë është i mirëpritur dhe është nxitje e madhe për studime të mëtejshme për këtë periudhë të historisë së krishtërimit, periudhë, e cila ka luajtur rol të madh edhe në formimin psiko-kulturor të popujve.

Ky studim jep një ndihmesë të jashtëzakonshme për të kuptuar rolin e qytetit Dyrrach në veprën apostolike të Sh. Palit, duke plotësuar dhe duke sqaruar me hollësi të shumta veprën ungjillizuese të tij në Ballkanin Perëndimor. Autori është përqëndruar kryesisht në përcaktimin e momenteve kryesore të jetës, veprimtarisë dhe krijimtarisë të Apostullit Pal, meqënëse ai është, jo vetëm një autor shumë i rëndësishëm i Dhiatës së Re, por edhe se ai dha një kontribut të jashtëzakonshëm në përhapjen e Ungjillit në të gjithë botën mesdhetare të asaj kohe.

Duke qenë një nga portat e Via Egnatia dhe një qytet i rëndësishëm i asaj kohe, qyteti Dyrrach nuk mund të mbetej jashtë udhëtimeve apostolike. Pa një studim serioz mbi rëndësinë e qytetit Dyrrach në historinë e hershme të krishterimit në Shqipëri nuk mund të kemi një histori të plotë të tij. Autori jep të dhëna të shumta, me anë të së cilave, unë mendoj, do të ndihmohen edhe studjues të tjerë për hulumtime të mëtejshme.

Ky studim është një vepër origjinale, ku qartësohen dhe nxirren në dritë të dhënat e njohura dhe sillen të dhëna të reja, përmes analizash e argumentesh të pashfrytëzuara prej studiuesve të mëparshëm. Shquhet për thellësinë e analizave historike dhe letrare. Metoda e këtij studimi është e veçantë, kombinon dhe përfshin të dhënat e rëndësishme nga fusha të ndryshme, gjë që e ka ndihmuar autorin për të sqaruar me detaje veprën ungjillizuese të Sh. Palit. Ky studim i ndërtuar me këtë metodologji të re sjell fakte të padiskutueshme se besimi i ri, besimi i krishter u përhap në trojet Ilire qysh në shekullin e parë kryesisht nëpërmjet veprës apostolike të Sh. Palit dhe dishepujve të tij.

Historiografia moderne i shikon ngjarjet historike në shumë dimensione, sepse të gjitha këto janë të pandashme dhe të ndërlidhura me njëra-tjetrën. Paraqitja e njëanshme nuk e jep të plotë historinë dhe si pasojë e deformon dhe e gjymton atë. Vetëm një metodë tërësore mund t’i afrohet më shumë së vërtetës historike.

Mendoj se një nga kontributet e tjera kryesore të këtij studimi është sqarimi me detaje rreth hartave të Dhiatës së Re për katër udhëtimet misionare të Sh. Palit, duke saktësuar datat e nisjes e të mbarimit të tyre dhe vendet e punës së këtij misionari. Hartat e udhëtimeve të Sh. Palit deri më sot ishin hartuar, duke pasur parasysh vetëm ato emra dhe vende që përmenden në Dhiatën e Re. Por, pa dyshim, Apostulli ka vizituar edhe vende të tjera, të cilat nuk janë përmendur aty. Siç shpjegon edhe autori i këtij studimi, në Dhiatën e Re gjenden fakte direkte, ose indirekte, për udhëtimet e Sh. Palit dhe nxënësve të tij në vende të tjera, si ato në troje Ilire, që i përkasin Shqipërisë së sotme. Për këtë arsye, gjithmonë ka vend për korrigjime dhe shënime të mëtejshme, për ta pasuruar, sa më shumë që të jetë e mundur, hartën e veprimtarisë së tij dhe të bashkëpunëtorëve të tij të ngushtë.

Studimi i Prof. Dr. Thanas L. Gjika hap një udhë të re për gjithë studiesit e kësaj periudhe dhe është një kontribut shumë i vlefshëm në historiografinë e kishtërimit. Ai shquhet për seriozitet, për metodologjinë e tij origjinale, si edhe për risitë e çmuara që sjell nëpërmjet kësaj metode.

Mitropoliti i Korçës Imzot Joan Pelushi,

Korçë 20 Janar 2024.

* * *

Prof. Thanas L. Gjika, me librin Shën Pali në Dyrrach – korrigjim i disa shënimeve dhe hartave në Dhiatën e Re, sjell një punim tërësisht origjinal, që përbën dukshëm risi në fushën e shpirtërores ungjillike. E më tej, risi po aq të veçantë për vetë historiografinë e fillimeve të krishtërimit. Falë të dhënash të reja, dhe përmes analizash e argumentesh të pashfrytëzuara nga studiues të mëparshëm, prof. Gjika e bën të padiskutueshëm faktin se besimin e ri të krishterë e solli në trojet ilire, sot shqiptare, drejtpërdrejt apostulli Pal me nxënësit e tij që në mesin e shekullit të parë. Me forcën e kritikës argumentuese ndaj studimeve të mëparshme, qoftë edhe të vetë Koncilit të II-të të Vatikanit, ai nxjerr në pah se nuk ishin misionarë të ndryshëm që vajtën prej Romës në trevat ilire dy shekuj më vonë për përhapjen e krishtërimit, por ky besim, ashtu sikurse për helenët, maqedonët dhe romakët e lashtë ishte autokton, me rrënjë të hershme, që në fillimet e veta apostolike.

Pas një pune këmbëngulëse shumëvjeçare, mbështetur mbi një literaturë të bollshme bibliografike, duke botuar rregullisht në këtë fushë të vështirë e delikate të Shkrimeve të Shenjta artikuj, studime dhe sidomos librat Kur dhe ku u shkrua Dhiata e Re (2007), Shën Pali punoi dhe në brigjet e Adriatikut (2014) dhe Disa korrigjime në shënimet dhe hartat e Dhiatës së Re (2022) dhe tani me arritjet e botimit të përmirësuar në anglisht, ky studiues çan e depërton guximshëm drejt shtigjesh të reja shkencore për t’u vënë në pararojë të studiuesve dhe biografëve më të njohur të jetës apostolike të Sh. Palit dhe autorëve të tjerë të Dhiatës së Re. Ai ia del mbanë të vërtetojë se përtej vendimeve, përtej paragjykimeve, ka vend përherë për korrigjime dhe saktësime historike lidhur me punën dhe udhëtimet misionare të Sh. Palit.

Prof. Gjika nxjerr në pah se mbarë krahinat e sotme shqiptare, nga Veriu në Jug, mbartin historikisht emërtesa, gjurmë, gojëdhëna dhe kujtesë të pashuar popullore për punën misionare të Sh Palit në përhapjen e Fjalës së Shenjtë të Jezusit. Zona Shën Pal me 14 fshatra në lindje të Tiranës; Qafa e Guri i prerë të Shën Palit në Gomsiqe të Mirditës, Guri i Shën Palit në Kabash të Pukës, Kepi i Palit, në Veri të Durrësit (i shënuar në hartat e vjetra veneciane Capo di Paolo); Kroi Pal pranë fshatit Backa në Skrapar; Lumi Pavlla në Jug të Butrintit – tërë këto toponime pra, janë qëmtuar të gjitha njëpërnjë, për të vërtetuar se në tërë krahinat iliro-shqiptare, puna misionare e Sh. Palit është vlerësuar e vlerësohet prej popullit shqiptar, pavarësisht nga historia e tij tragjike, më shumë se popujve të tjerë.

Me të drejtë në këtë studim shpaloset qyteti Dyrrach, si qendra më e afërt me Romën jashtë Gadishullit Italik, të cilin Sh. Pali e ktheu gjatë Udhëtimit të Tretë e të Katër Misionar në një qendër stacionimi për predikim e meditim, sidomos për të hartuar letrën e tij më të rëndësishme drejtuar të krishterëve ende të panjohur të Romës (Rom 1:1-15:33).

Ky studimi rrok fuqishëm një tematikë të përmasave botërore dhe përbën një kontribut me vlerë në fushën e përhapjes së Fjalës së Shenjtë, sidomos nëpërmjet krijimit të bashkësive të para të krishtera në qytete ilire dhe koloni romake të bregut Lindor të Adriatikut. Duke depërtuar në atmosferën e kohës, duke respektuar parimet bazë të hulumtimit dhe të metodës shkencore, duke parashtruar fakte të reja dokumentare, duke i vëzhguar, krahasuar e analizuar ato në mënyrë racionale, duke bërë punë të mirëfilltë topografie si hartues hartash, prof. Gjika arrin të strukturojë në mënyrë të saktë lëndën biblike, konkretisht atë të Dhjatës së Re dhe të hartave shoqëruese të saj. Niset kështu nga ngjarje konkrete, nga fakte e të dhëna, të patrajtuara historikisht e hollësisht, për të arritur në një hipotezë e tezë të një besueshmërie të lartë, me probabilitet të pashmangshëm, falë arsyetimit bajezian (sipas emrit të pastorit dhe matematikanit të famshëm anglez Thomas Bayes), siç është rasti konkret i letrës së Sh. Palit shkruar në maj të vitit 62 në Dyrrach për kishën e Jerusalemit, prej së cilës ruhet fragmenti Heb 12:1-13:25. Dhe nuk ka si të mos mbështes sot propozimin e prof. Gjikës për ngritjen në qytetin e Durrësit të një përmendoreje të Sh. Palit në pozicion ulur sikur shkruan Letrën Romakëve, Ungjillin e tij. Ky monument do të jetë një simbol i fuqishëm historik kuptimplotë, simbol krenarie atdhetare, sidomos në kohët e sotme të lëvizjes së shpejtë të njerëzve, ideve dhe të zhvillimit të turizmit.

Me kompetencën e studiuesit serioz, me guximin e frymës novatore, në mënyrë të qartë, të prerë dhe të drejtpërdrejtë, studiuesi Gjika ia del mbanë të shuajë në këtë libër mjaft paragjykime e dyshime lidhur me fjalën misionare të Sh. Palit në trevat iliro-shqiptare, të vërë në vend rolin ndikues të këtij apostulli në krijimtarinë e Sh. Pjetrit, Sh. James-it, Sh. Juda-s. Korrigjon gabime që rrjedhin nga vendime të mëparëshme, që përmbajnë shtrëmbërime, kufizime dhe dogma, duke e grishur Papatin për rishikim dhe shkëputje nga dogmat e dikurshme, ashtu sikurse ka vepruar me të drejtë po ky Papat në kohët e sotme të zhvillimeve moderne për mjaft çështje të rëndësishme dhe delikate, morale dhe fetare, kur ka pranuar tashmë të renë dhe rishikimin e pozitave të veta me frymë autokritike.

Është e vërtetë që shpirtërorja çan me vështirësi në Udhën e Ndriçimit, ashtu sikurse vetë idetë novatore, që arrijnë të thyejnë kornizat e hekurta paragjykuese të së shkuarës. Dhe fatmirësisht, prof. Gjika, që di të ndajë shkencoren nga jo shkencorja, nuk është sot i vetëm në fushën e analizës dhe kritikës konstruktive të Dhjatës së Re, kur punimet e tij kanë shkuar paralel me ato të Dom Lush Gjergjit dhe Dom Agim Qerkinit, krahas analizave dhe studimeve të Edvin Jacques, të Kristo Frashërit dhe mjaft figurave shqiptare e të huaja.

Si përfundim theksoj se arritjet e këtij libri duhen studiuar e diskutuar sa më parë prej studiuesve të Dhiatës së Re në Europë dhe Amerikë për të arritur në formulime sa më të sakta në shënimet sqaruese të shkrimve të shenjta dhe përmirësim të hartave të udhëtimeve misionare të Sh. Palit në botimet e ardhëshme të Dhiatës së Re dhe të encilkopedive e fjalorëve që pasqyrojnë këto probleme.

Fotaq Andrea

Strasburg, 24 Janar 2024.

* * *

Studimi i ri i Prof. Thanas L. Gjika Shën Pali në Dyrrach -korrigjim i disa shënimeve dhe hartave në Dhiatën e Re sjell arritje të dukshme në historinë e fillimeve të krishtërimit në Ballkanin Perëndimor, që banohej prej popullsisë Ilire, pararendësve të Shqiptarëve të sotëm.

Autori, si njohës i mirë i letërsisë shqipe dhe i historisë së popullit shqiptar, me librin në fjalë, është përpjekur të bëjë analiza të hollësishme dhe interpretime të teksteve të Dhiatës së Re, duke i krahasuar ato me tekste të përkthyera e të komentuara nga disa bibliçistë të huaj dhe ndonjë vendas. Një përçapje e tillë ku ben krahasime e sqarime shtesë të udhëtimeve të Sh. Palit dhe të nxënësve të tij e posaçërisht në Ilirik, e duke mos ndërhyrë në pjesën dogmatike të Biblës, e cila do konsiderohej një herezi, diskursi i autorit më këtë rast, vetëm i ben mirë studimeve të mëtejshme të teksteve të Biblës, e cila ka nevojë vazhdimisht të gjenerojë ide dhe frymëzime të reja për boten njerëzore.

Sipas studimeve teologjike, Bibla si një botim më i njohur e më i përkthyer në botë, ka vlera fetare, historike, letrare, etnografike, morale e tjera. Ajo shkrimet e saj i ka të bazuara, në dokumente të shkruara, por dhe në traditë e gojëdhëna. Shoqëritë që e kanë implementuar ju është bërë pjesë e jetës dhe ndërgjegjes së tyre. Kjo ka ndodhur edhe me popullin Iliro- shqiptar, i cili krishterimin e mori drejtpërsëdrejti nga Sh. Pali dhe nxënësit e tij dhe apostujt të tjerë të emëruar drejtpërsëdrejti prej Krishtit, gjë që dëshmohet në dokumente, traditë e gojëdhëna të transmetuara brez pas brezi deri në ditët e sotme.

Përpjekjet e autorit për t’i sqaruar edhe njëherë më saktë lëvizjet e Sh. Palit në Ballkanin Perëndimor që ishte ndarë në dy provinca Romake, në Maqedoni dhe Ilirik, e ku shigjeton udhëtimin e tretë që ai e saktëson të jetë kryer në këto anë në vitin 56, dhe udhëtimin e katërt, i cili nga ana kishtare akoma është i pavërtetuar. Studiuesi Gjika sqaron se Sh. Pali i ka vizituar qytetet Sarda, Lissus, Dyrrach, Apollonia e Adriatikut, Buthroton, Nicopolis i Epirit, etj. Duke i ballafaquar këto argumentet të autorit, me faktet tashmë të njohura historike për prezencën e apostujve në trevat Iliro-Shqiptare, konstatojmë së përpjekjet dhe arritjet e këtij studimi janë legjitime e të drejta.

Autori duke u mbështetur në argumente, analiza, gojëdhëna edhe metoda logjike, plotëson dhe nxjerr përfundime të arsyeshme, për përhapjen e Krishterimit prej Sh. Palit dhe ekipit të tij, në vendet të caktuar të Krahinës Jugore të Ilirikut, dhe në Dyrrach, Apolloni të Adriatikut, në Nikopolis të Epirit, në Korint, etj. Ai është mbështetur jo vetëm në të dhëna të vetë Sh. Palit si ne vargjet Rom 15:19; Titi 3:12; 2Tim 4:10b, por dhe në të dhëna të historianëve Marinus Barletus, Daniele Farlati, Hyacinthe Hecquard, Anthim Alexoudes, etj.

Sipas dokumenteve të më vonshëm, edhe apostuj të tjerë kanë kontribuar në ungjillëzimin e Ilirisë. Burimet kroate flasin së Sh. Luka ungjilltar ka predikuar nëpër Dalmaci, kurse Jacobo Coleti, në Iliricum Sacrum vell., VIII, dëshmon së Sh. Matia, ka predikuar në Dardani.

Qyteti Lissus (sot Lezha) i ka fillesat e veta që në kohët e hershme të periudhës antike, duke vazhduar kurben e ngjarjeve historike gjatë gjithë periudhave pasuese të zotërimit romak, antikitetit të vonë dhe mesjetës. Në këtë studim sqarohet se krishtërimin në këtë qytet të rëndësishëm e solli shën Pali kur ndaloi aty gjatë kalimit nga qyteti Sarda për në Dyrrach. Për shkak se fusha midis qyteteve Lissus dhe Dyrrach përmbytej në muajt mars-prill-maj nga vërshimet e ujrave të Lumit Matius, Sh. Pali kalo me anie nga Lissus në Kepi i Dyrach-ut e pastaj kaloi në këmbë në Dyrrach. Mbas punës misionare të Sh. Palit tek porti i këtij kepi, ky kep u quajt më vonë Kepi i Palit (It. Capo di Paolo). etë traditë tashme e kanë konfirmuar si burimet historike ashtu edhe te dhënat arkeologjikë.

Mbi fillimet e zhvillimit të krishterimit në Ilirik, në bazë të dokumenteve të shkruara, sistematikisht janë marrë historianët e njohur D. Farlato dhe J. Coleti në veprën Illyricum Sacrum, vell., VII /1, ku gjejmë të shënuar emirin e ipeshkvit të parë të Durrësit, Ceasar, nga viti 58 Pastaj kah viti 100 gjejmë emrin e ipeshkvit të dytë të Durrësit, Sh. Asti martir. Në vazhdim radhitën emrat e ipeshkvijve të tjerë. Afërsisht e të njëjtës vjetërsi, është edhe historia e katërmbëdhjetë ipeshkvijve të tjera të cilat gjendeshin në mbarë krahinat ilire.

Një numër tjetër i madh i shkrimtarëve kishtarë, flasin mbi krishterimin e Ilirikut të madh. Këtu, para të gjithëve, prinë Shën Gregori i Nishit (nga Naissusi, 334-379). Pastaj dijetari dhe shkencëtari i madh ilir, Shën Jeronimi (347-420) nga Stridoni. Mbi veprimtarinë e Shën Lukës ungjilltar në Dalmaci, flet Shën Epifani, i cili ka vdekur në vitin 403. Shën Pjetër Damiani, i cili u lind në vitin 1007 në Ravenna, thekson se si Shën Pali ka vizituar tërë Ilirikun . Për këtë J. Zeiller konstaton: se fillimet e krishterimit në Ilirik datojnë që nga epoka apostolike . Nga ana tjetër, po përmendim edhe martirët e parë nga këto vise: Sh. Sosthenes dhe Sh. Caeasar në Dyrrach gjatë shekulli të parë dhe Sh. Asti në fillim të shekullit II, Shën Terini në Buthroton në shekullin III, pastaj martirët dardanë, Flori dhe Lauri në Ulpianë, të cilët dhanë jetën e vet gjatë kohës së mbretit Hadrian (117-138) e të tjerë.

Përjekja e kahershme e krishterimit në botën ilirike ka lënë gjurmë në mendësinë e popullsisë vendase. Këto gjurmë shprehen në mënyrë të vetëdijshme dhe në përkthimin shqip të Biblës qysh herët, me Mesharin më 1555 prej Dom Gjon Buzukut e pastaj me përrkthimin e plotë prej Dom Simon Filipaj (1994), që duhet vlerësuar jo vetëm si ngjarje e madhe për jetën e Kishës, por përgjithësisht si një pikë me rendësi në kalendarin shumëshekullor të kulturës shqiptare.

Libri në fjalë, është përpjeke serioze dhe analizë e mirëfilltë, biblike e teologjike, historike e kulturore dhe në një të ardhme të afërt realisht do të hapë debate, diskutime e analiza të reja konstruktive në fusha të caktuara, për shkrimet e udhëtimet të autoreve të Dhiatë së Re e sidomos për ngjarjeve të ndodhura në gadishullin e Ilirikut.

Dr. Dom Nikë Ukgjini

Instituti i Studimeve Teologjike e Filozofike Shkodër,

Shkodër, 28 Janar 2024.

Një mirënjohje që na nderon të gjithëve…

July 6, 2024 by s p

I nderuar z. Raja,

Në cilësinë e kryetarit të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “VATRA” ju uroj përzemërsisht për mirënjohjen e nderit në spektaklin “Shën Tereza, Shqiptarja e gjithë botës” në Tiranë si patriot dhe veprimtar i shquar i mërgatës së Amerikës.

Si bashkëpunëtor për vite të tëra dhe si pjesë e lidershipit të “VATRËS”, kjo mirënjohje na nderon të gjithëve.

Jam krenar që kemi punuar dhe vepruar bashkë në iniciativat dhe kontribtet e çmuara të komunitetit tonë që nga fillimet e ndërtimit të Katedrales të Shën Terezës në Prishtinë e deri te pritja dhe nderimi që ju bë VATRËS dhe vatranëve nga Ati i Shënjtë në Selinë e Shënjtë në Vatikan.

Kjo mirënjohje duhet të jetë motiv shtesë që të mos ndalemi në misionin tonë kombëtar e human ashtu siç na ka mësuar e Shënjta Nënë Tereza, bija e madhe e kombit tonë.

Me konsideratë,

Dr. Elmi Berisha

VATRANI ANTON RAJA NDEROHET NË TIRANË NË SPEKTAKLIN “SHËN TEREZA SHQIPTARJA E GJITHË BOTËS”

July 6, 2024 by s p

Sokol Paja/

Veprimtari i çështjes kombëtare në mërgatën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, vatrani z.Anton Raja u nderua në Tiranë në spektaklin “Shën Tereza, shqiptarja e gjithë botës” organizuar nga Qendra Guga Production me mbështetjene Tv Klan Plus në nderim të veprës së shkëlqyer të patriotëve tanë të mërgatës. Ai u nderua krahas shumë personaliteteve shqiptare që veprojnë jashtë atdheut. Në fjalën falenderuese z.Raja u shpreh: “Me lejoni të shpreh mirënjohjen time të thellë për ndarjen e kësaj njohjeje të veçantë. Jam thellësisht i prekur nga vlerësimi juaj dhe kjo më jep një motivim të shtuar për të vazhduar të jap më të mirën time. Mirënjohja juaj është një nder i madh për mua dhe një kujtesë e rëndësishme se puna ime vlerësohet. Faleminderit shumë për këtë njohje dhe për mbështetjen tuaj të vazhdueshme” përfundoi z.Raja.

Kush është Anton Raja?

Ai ka lindur në Podujevë, Kosovë më 23 Maj 1956. Në vitin 1969 largohet familjarisht nga Kosova për në Itali dhe dhe në vitin 1972 zhvendoset familjarisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Z.Raja shquhet për shpirtin e tij human e fisnik ku ka ndihmuar familjet në nevojë, invalidë të luftës së Kosovës, institucionet fetare e kulturore apo individë të ndryshëm në vështirësi ekonomike. Z.Raja ndihmoi në mbledhjen e fondeve për UÇK-në para e gjatë luftës e ndihmoi financiarisht të prekur nga lufta. Z.Raja është sipërmarrës i suksesshëm, inovator, atdhetar e besimtar i devotshëm. Në New York prej më shumë se 10 vitesh ka formuar Shoqatën e Golfit ku të gjitha të ardhurat nga turnetë ia dhuron katedrales së Prishtinës Nënë Tereza. Z.Raja është ndër mërgimtarët më aktivë në shërbim të komunitetit shqiptar e çështjes kombëtare në mërgatën e Amerikës duke marrë pjesë në të gjitha protestat pro kombit shqiptar në New York, Uashington, në ndërkombëtarizimin e çështjes kombëtare në Amerikë. Z.Raja është aktiv në të gjitha ngjarjet patriotike e komunitare të mërgatës shqiptare duke udhëhequr aktivitetet kulturore, sociale e patriotike. Z.Raja në dekadën e fundit ka qenë ndër protagonistët kryesorë të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra dhe veprimtarisë së saj patriotike.

Z.Anton Raja është emër i nderuar në mërgatën shqiptare të Amerikës dhe pjesë e shkëlqyer e trashëgimisë materiale, shpirtërore e atdhetare në komunitetin shqiptar të mërguar përtej Atlantikut.

Vështrim kronologjik rreth librit “Dokumente Diplomatike Italiane për Historinë e Shqiptarëve (1912)”, të autorit Dr. Paulin Marku

July 6, 2024 by s p

Hamid Alaj

New York/

Hedhja në dritë apo zbardhja e dokumentave arkivorë, të ç’farëdo qofshin ato, si historike, diplomatite, arkeologjike, etnografike, historiografike, fetare, gjuhësore dhe jo vetëm, lëshojnë rrezet e veta për ndriçimin sa më shumë të historisë së një kombi dhe në veçanti të një shteti, ashtu sikur dielli lëshon rrezet e veta për driçimin e planetit tonë.

Çdo dokument i degëve të cekura në rreshtat e sipër është më se i nevojshëm të njihemi me mardhëniet e një shteti me një shtet tjetër, të njihemi me luftrat në mes dy shteteve, me diplomacin në mes shteteve dhe qeverive të shteteve në përgjithësi, të cilat hyjnë në punë për të njohur sa më shumë historin e shteti, në këtë aspekt të shtetit tonë shqiptarë.

Në përgjithësi dokumentat arkivore të zbardhura për historiografin e shtetit shqiptarë radhiten në periudha të ndryshme kohore e deri në ditët e sotit dhe do të radhitën edhe në ditët në vijim. Studimi i historisë dhe degëve të tjera shkencore rreth shqiptarëve dhe për shtetin amë Shqipërin është prioritet dhe detyrë që çdo studiues i ç’farëdo dege shkencore t’i përkasë duhet ta ketë për detyra që të vjelë, hulumtojë dhe kërkojë në arkivat shtetrore brenda shtetit amë por edhe në arkivat e shteteve tjera, duke gjurmuar arkiv më arkiv, në mënyrë që historiografia e shtetit dhe popullit shqiptarë të ndriçojë dhe të pasurohet sa më shumë që të jetë e mundur me ngjarje dhe fakte shkencore-historike. Një gjë të tillë e bëri Dr. Paulin Marku në librin e tij “Dokumente Diplomatike Italiane për Historinë e Shqiptarëve (1912)”, të sistemuar deri më tani në një vëllim (Vëll. I.).

Kur kontaktova për herë të parë me librin “Dokumente Diplomatike Italiane për Historinë e Shqiptarëve (1912)”, Vëll. I, të autorit Dr. Paulin Marku, më shtyri t’i thellohem leximit dhe t’i kushtoj një vëmendje pak më shumë se disa librave të tjerë nga se vetë titulli i librit len të mendosh në atë mënyrë duke e ditur se ka të bëjë me dokumente arkivore diplomatike në mes shtetit amë Shqipërisë dhe atij fqinjë të Italisë. Puna e Dr. Paulinit në këtë libër mendoj se ka të bëjë me një punë dhe vullnet të qartë të zbardhjes së këtyre dokumentave arkivore në mes dy shteteve Shqipërisë dhe Italisë. Edhe pse libri zbardhë një periudhë kohore disa mujore (janar-qershor) të vitit 1912, vit të cilin shteti shqiptar shpalli pavarësin e vet, këto dokumenta bëjnë fjalë në periudhën para shpalljes së pavarësis.

Libri i Dr. Paulin Markut “Dokumente Diplomatike Italiane për Historinë e Shqiptarëve (1912)”, Vëll. I., është një përpjekje modeste për të hedhur dritë mbi zbulimin e këtyre dokumentave, të cilat nuk kanë qenë të sistemuara deri më tani në një vëllim të tillë, siç e bëri mendja e ndritur dora e artë e Dr. Paulinit. Gjithsesi, zbardhja e kësaj faze historike të këtyre dokumentave diplomatike italiane për historinë e shqiptarëve, do të mbetën sot e kësaj dite një bazë e fuqishme e ndiçimit të këtyre dokumentave arkivorë që studimi dhe hulumtimi i tyre nga Dr. Paulin Marku përbëjnë një obligim shkencorë të tij. Materiali i këtij vëllimi është mjaft i pasur në të dhëna historike, të cilat sjellin të njohuri me vlerë për historiografin shqiptare, duke e plotësuar me të dhëna dokumentare italiane gjë që bënë të mundur të hidhet dritë mbi zhvillimin politik të vendit për periudhën kohore gjashtë mujore janarë-qershor të vitit 1912, periudhë kjo e shoqëruar me ngjarje mbi Kryengritjen e Pergjithshme të atij viti (1912) që shënon ndarjen përfundimtare të shqiptarëve nga Perandoria Osmane.

Vëllimi “Dokumente Diplomatike Italiane për Historinë e Shqiptarëve (1912)”, Vëll. I, i autorit Dr. Paulin Marku, përmbledhur sipas arkivave italiane është një burim dhe një plotësim i çmuar që i shtohet materialeve arkivore të kësaj gjinie të botuara kohëve të fundit, i cili vëllim lidhet ngusht me zbardhjen e mëtejme të njohurive mbi historinë e shqiptarëve në bazë të dokumentave përkatëse. Libri ka një numër të madh dokumentesh, që ka karakterizuar autorin, duke shfletuar dokumentacionin përkatës, që ka gjetur dhe konsultuar në arkiva të ndryshme italiane, për ngjarjet e kohës që ai i ka kushtuar. Dokumentet e botuara në këtë vëllim janë të rangjëve të ndryshme. Kemi të bëjmë me dokumenta ku jipen informacione për takime të ndryshme të udhëheqësve kryengritës shqiptarë. Sa më shumë që thellohej në leximin e këtij libri, në brendin e tij lexuesi hasën në shumë dokumenta ku bëjnë fjalë lidhjet dhe kontaktet e vazhdueshme të disa krerëve shqiptarë si: Ismail Qemali, Hasan Prishtina, Bibë Doda etj., me kancelarit e huaja. Në këtë seri dokumentash gjenden të dhënë të rëndësishme rreth mënyrës dhe organizimit të njoftimit të krerëve shqiptarë nga konsuj të ndryshëm evropian, për situatën e vendit të tyre të cilët vazhdimisht kërkonin ndihmë financiare e armatim për kryengritje të pëgjithshme kundër pushtuesit osman.

Studimi dhe sistemimi i këtyre dokumentave në përgjithësi mbëtetet në një bazë të gjërë burimore siç janë arkivat shtetrore italiane. Në këtë llibër janë grumbulluar dokomente si bie fjala: telegrame, raporte, informacione etj., ku qeveria italiane e asaj kohe u dërgonte, konsujve, zavendëskonsujve, ambasadorëve italian në shtetet fqinje, legatave italiane, Ministrisë së Jashtme Italiane etj., ku u bëhej me dije për gjendjen e krijuar në shtetin shqiptarë. Këto dokumente bukur mirë diti t’i sistemojë në një vëllim (Vëll. I.) mendja e ndritur dhe dora e artë e Dr. Paulin Markut. Ky libër me gjithë këto vjelje dokumentesh përbën një bukuri të pafundme dhe histori të shumta në veten e vet, që u kanë mbijetuar viteve të pa botuara deri më tani. Ato me pak vëmendje të zgjojnë kurreshtje për të vazhduar edhe më tej në hulumtime dhe sistemime të dokumentave të tillë, jo vetëm në arkivat italiane, siç ka bërë Dr. Paulini por edhe në arkivat e shteteve tjera evropiane, gjë që nuk mungon, por a duhet më të bëhet në këtë fushë besoj se po, sepse dokumentet e tilla nuk mund të sistemohen në një vëllim apo dy vëllime, në një libër apo një broshurë, dhe do ishte mirë që edhe studiues të tjerë të ndiqnin rrugën e Dr. Paulinit. Kjo nuk do të thotë se është bërë pak në këtë fushë, por nënkupton se sa më shumë ta njohësh dhe t’i njohësh arkivat e shteteve tjera pa shmangur ato shqiptare, aq më shumë thellohesh në njohjen e historiografisë shqiptare dhe pastaj nuk e ke lehtë të shkëputesh prej saj.

Telegramet, informacionet, raportet, të gjitha këto ishin të dërguara nga qendra të ndryshme evropiane dhe ballkanike, si bie fjala nga: Sofia, Roma, Beogradi, Cetina, Korfuzi, Athina, Shkodra, Fiume (Rijeka), Tivari, Parisi, Londra, Viena. Pastaj kemi telegram nga konsullata italiane në Kajro, dërguar ministrit të jashtëm italian, informacion i zvendëskonsullit italian në Tivar dërguar të ngarkuarit me punë në Cetinë, dhe shumë telegrame dhe informacione të tjera dërguar ambasadorëve, konsjve, zavendëskonsujve, Ministrisë së Jashtme Italiane, legatave etj., ku bukur mirë diti si vjelë dhe sistemoj në këtë libër Dr. Paulin Marku.

Libri i Dr. Paulin Markut “Dokumente Diplomatike Italiane për Historinë e Shqiptarëve (1912)”, Vëll. I., ka rëndësin e vet në fushën e zbulimit të dokumentacioneve arkivore e cila qëndron edhe mbi faktin se këto dokumente arkivore vijnë tashmë për studiuesit e historisë si të plota në gjuhën shqipe të përzgjedhura, përkthyera dhe të përgaditura për botin nga Dr. Paulini, të cilat përbëjnë një ndihmesë të madhe, ku jo të gjithë studiuesit e interesuar mund të kenë hulumtuar në arkivat italiane dhe mund të kenë qasje kaq të rëndësishme që hedhin dritë për një periudhë vendimtare të historiografis shqiptare. Gjatë përkthimit të dokumenteve nga gjuha italiane autori i librit ka pasur parasysh që t’i qëndrojë besnik dhe sa më afër tekstit origjinal. Pastaj, renditja e dokumenteve është bërë sipas kriterit kronologjik në përputhje me brendin e tekstit.

Këto dokumente gjithashtu do të krijojnë mundësi që studiuesit e mirëfilltë duke përdorur metoda të ndryshme krahasimtare të mund të gjejnë të përbashkëtat dhe dallimet në mes burimeve arkivore shqiptare dhe atyre italiane, gjë që bën të mundur gjetjen e të vërtetave historike të zhvillimit të ngjarjeve në territoret shqiptare. Këto të dhëna dokumentare do të jenë në shërbim të studiuesve të historisë shqiptare, pra të fushës së historisë dhe shkencave të tjera që do të bënte me të njohur historiografin shqiptare, njohjen e zhvillimive politike, gjeostrategjike, ekonomike dhe ushtarake. Prandaj, lirisht mund të themi se Dr. Paulini me botimin dhe daljen në dritë të këtyre dokumenteve arkivore italiane ka dhënë një kontribut të rëndësishëm për shkencën e historisë, sidomos për historin e shqiptarëve të asaj periudhe. Ashtu siç shprehet vet edhe autori i librit Dr. Paulin Marku se: “Dokumentet e huaja na japin mundësin të shohim në brendësi politikën e një shteti dhe të hulumtojmë në mënyrë të detajuar qëndrimin politiko-diplomatik ndaj ngjarjeve dhe fenomeneve tjera” të asaj periudhe që i përkasin dokumentet në fjalë, bën që studiuesit e mirëfilltë ta kenë këtë libër si manuel udhëzues për njohuri më të thella të ngjarjeve kohore edhe pse janë botuar dokunente të ndryshme nga arkivat shqiptare dhe të huaja po jo nga ato italiane.

Materiali i këtij vëllimi është mbështetur në arkivat burimore italiane që zënë një vend të rëndësishëm në këtë punim e cila ka shërbyer dhe ka bërë të mundur për të arritur në konkluzione më të sakta të vjeljes së tyre dhe zbardhjes së mëtejshme të serisë së dokumenteve arkivore mbi historin e popullit dhe shtetit shqiptar në përgjithësi.

Libri i tiulluar “Dokumente Diplomatike Italiane për Historinë e Shqiptarëve (1912)”, Vëll. I., i autorit Dr. Paulin Marku, është vërtetë një libër shumë interesant dhe më interesant është kur lexuesi e merr në dorë dhe e lexon me vëmendje dhe në mendjen e tij i bën një analizë kronike, atëherë të duket shumë interesent nga falkti që të habit me durimin dhe këmbënguljen e autorit për të hulumtuar, zbuluar, evidentuar dhe sistemuar një arsenal të tërë dokumentesh arkivore italiane në të mirë dhe për të pasuruar fondet e tilla dokumentesh mbi historiografin shqiptare.

Autori i librit ka bërë një punë të mirë në shfetimin e dokumenteve në përgjithësi si bie fjala: telegramëve, raporteve e informacioneve të ndryshme duke u dhënë vendin e duhur gjatë renditjes së materialit për botim në një vëllim të veçantë. Autori mendoj se ka bërë punë të mirë duke hedhur në dritë një botim me shumë rëndësi siç janë hulumtimi dhe sistemimi i dokumentave italiane për historiografin shqiptare që sigurisht se edhe ai vetë ka hasur në vështirësi të ndryshme gjatë hulumtimit, sepse puna e tillë ka nevojë për durim, kujdes dhe kohë të mjaftueshme për të zbardhur diçka me rëndësi siç ka bërë Dr. Paulin Marku.

Dr. Paulin Marku me grumbullimin dhe botimin e këtyre dokumenteve, që nuk janë të pakta, në një vëllim të veçantë i ka dhënë mundësi të gjithëve që të lexojnë një libër shumë interesant të dalur nga arkivat italiane, dhe njiherit duhet lavdëruar për punën e bërë dhe guximin për të ndëmarrë një iniciativ dhe punë të tillë. Autorin e këtij libri në radhë të parë duhet përgëzuar për veprën e dhënë me kaqë rëndësi për historiografin shqiptare, por edhe për vullnetin e tij për punë, hulumtim të thelluar, durim mahnitës gjatë punës, përkushtim të jashtëzakonshëm të aftësisë profesionale gjatë punës hulumtuese dhe kërkuese, të një njeriu me karakter të vendosur për të çuar në fund punën e nisur deri në botimin e pëgjithshëm të librit.

Autori i këtyre rreshtave me përzemërsi e falenderon autorin e librit Dr. Paulin Markun për veprën që na botoi, njiherit urojmë suksese edhe në jetë dhe në daljen në dritë edhe të shumë veprave tjera nga dora dhe mendjea e ndritur e tij.

New York 5 Korrik 2024

See insights and ads

Create Ad

All reactions: