Archives for August 2024

NËNA TEREZE, NJË RRUGËTREGUES NGA DUHET TË ECË NJERËZIMI

August 26, 2024 by s p

Me emrin dhe veprën e Shën Nënës Tereze do të shoqërohemi në pafundësi, por synimi ynë si Institut është që nga ky shoqërim të nxjerrim mësim dhe prej kauzave të saj humane të ndërtojmë sa më shumë ura komunikimi e mirëkuptimi, sespe vetëm në këtë mënyrë shoqëritë lirohen nga barrat e tepërta të egocentrizmit nacionale fetar.

Nga Prof. dr. Skender ASANI

Çdo figurë e madhe lind dhe zhvillohet në rrethana e kontekste të caktuara sociale, historike e kulturore. Në të shumtën e rasteve, figurat e mëdha famën dhe lavdinë e arrijnë larg vendit të origjinës së tyre. Kështu ndodhi edhe me Gonxhe Bojaxhiun- Nënën Tereze, e cila afirmimin ndërkombëtar e arriti shumë larg vendlindjes së saj, por kjo nuk ndikoi te ajo që të harrojë se prej nga doli. Përkundrazi, ngado që shkoi ajo i barti me vete gjenet e trashëguara nga familja dhe frymën e diversitetit social, fetar e etnik të Çarshisë së Vjetër të Shkupit.

Duke qenë e edukuar në një familje që nuk e kishte larg kishën “Zemra e Krishtit” në lagjen shqiptare katolike të Shkupit, Gonxhe Bojaxhiu qysh në fëmijërinë e hershme sikur e kishte parandje se ky edukim familjar e fetar do të bëhet për të shkollë e jetës. Formimi i mëvonshlm i saj pastaj erdhi natyrshëm si një trung që zhvillohet duke pasur për bazë rrënjët e shëndosha.

Për Shën Nënën Tereze kanë folur dhe shkruar me qindra e mijëra njerëz, qofshin ata autorë veprash, apo personalitete të ndryshme. Për këtë grua të madhe ndoshta më së paku kanë folur dhe shkruar njerëzit nga vendi i origjinës së saj, jo pse kanë treguar mungesë respekti ndaj saj, por sepse zakonisht për figurat e mëdha, siç ishte ajo, vlerësimet më të gjithanshme vijnë nga hapësira të ndryshme të globit. Kjo është edhe një dëshmi për efektet që prodhoi ndikimi i saj në rritjen e ndërgjegjes njerëzore ndaj varfërisë, sëmundjeve dhe vetmisë.

Ne si Institut përmes botimeve të veçanta, por edhe përmes veprimtarive kulturore e shkencore në kuadër të Departamentit për studimin e trashëgimisë shpirtërore të Gonxhe Bojaxhiut-Nënës Tereze, i vetmi ky në botë i kësaj natyre, kemi arritur të krijojmë distancën e nevojshme të qasjes ndaj kësaj figure, duke e liruar atë nga kornizat e ngushta të përkatësisë nacionale, për ta transferuar vëmendjen në një dioptri më të gjerë të vrojtimit të kësaj figure, sepse, fundja, ishte vet ajo që e zgjeroi këtë dioptri në një mënyrë që solidaritetin dhe mirëkuptimin njerëzor e globalizoi, duke i fshi kufijtë e ndasive etnike, reliogjioze e racore.

Është Shën Nëna Tereze figura më unike në botë e cila përkatësinë e vet e ndërtoi mbi primesa të humanizmit njerëzor, e jo të ndonjë përkatësie tjetër që do t’ia ngushtonte asaj fushëveprimin.

E gjithë kjo filozofi humane e telologjike e Shën Nënës Tereze nuk ishte një ishull i izoluar nga botëkuptimi i saj si njeri që qysh në rininë e saj ishte përcaktuar për misionin e sakrificës për tjetrin. Gjithë kauza e saj ishte një rrugë e gjatë mbi të cilën ecnin njerëzit e braktisur dhe të sëmurë, të cilët në fund gjenin ngrohtësinë e fjalës dhe dorës së saj.

Sot kur shënojmë disa data nga jeta dhe vepra e saj, përfshi edhe 45 vjetorin e marrjes së Çmimit Nobel për Paqe, para nesh del një shirit i gjatë filmik në të cilin janë regjistruar momentet kryesore të cilat Shën Nënën Tereze e bëjnë të veçantë jo vetëm për nga fuqia e ndikimit shpirtëror, por edhe për nga praktika krejt unike e origjinale e utilitarizmit dhe humanizmit. Pikërisht kjo komponentë do ta bëjë atë të papërsëritshme dhe burim i pashterrshëm frymëzimi për njerëzimin se cilën rrugë duhet ta ndjekë, sidomos në rrethanat aktuale kur jemi dëshmitarë të konfliketeve të shumta që po përfundojnë me viktima njerëzish dhe me shkatërrime vendbanimesh. Këto ngjarje ndoshta dëshmojnë se bota ende nuk ka mësuar mjaftueshëm nga Shën Nënë Tereza, e cila me shembullin e saj personal arriti të bindë shumë burrshtetas dhe gjeneralë të luftës se dialogu para konfliktit është doktrina më e sukssehme se çfarëdo lloj strategjie ushtarke.

Jeta e njeriut për Shën Nënën Tereze, nuk kishte kurrfarë çmimi që do të vendosej në tregun e gjerë të mirave materiale. Prandaj kur ishte në pyetje jeta njerëzore, ajo bënte çmos që të parandalonte çfarëdo lloj rreziku që i kanosej jetës njerëzore. Sipas saj janë të shumë faktorë që e kanosin jetën njerëzore, por ajo zgjodhi të luftoj me çdo njerin prej këtyre faktorëve në mënyrë që njerëzit të binden se ia vlen që më tepër të harxhosh energji që të parandalosh një rrezik, se sa të punosh pa vetëdije për një ide a projekt të cilët më shpejt mund të sjellin rreziqe të natyrave të ndryshme.

Me emrin dhe veprën e Shën Nënës Tereze do të shoqërohemi në pafundësi, por synimi ynë si Institut është që nga ky shoqërim të nxjerrim mësim, dhe prej kauzave të saj humane të ndërtojmë sa më shumë ura komunikimi e mirëkuptimi, sespe vetëm në këtë mënyrë shoqëritë lirohen nga barrat e tepërta të egocentrizmit nacionale fetar.

Shkup, 26 gusht, 2024

Problemet e ligjit diplomatik

August 26, 2024 by s p

Arben Çejku/

Më 30 gusht përfundon afati i diskutimit publik mbi Projektligjin e ri të Shërbimit të Jashtëm, të hartuar nga MEPJ, i cili, pavarësisht komenteve tona, pritet të miratohet në formën që është, në sesionin vjeshtor të Kuvendit, siç ka ndodhur edhe me ligjin në fuqi, që u miratua në vitin 2015. Ftesa e MEPJ për t’u konsultuar me publikun dhe për të marrë në konsideratë vërejtjet dhe sugjerimet e palëve të interesuara, vjen më shumë si kërkesë e Ligjit 164/ 2014 “Për Njoftimin dhe Konsultimin Publik”, sesa si ftesë për gjithëpërfshirjen e ekspertëve brenda dhe jashtë këtij dikasteri. MEPJ, në fakt ka zbatuar vetëm një pjesë të vogël të këtij ligji, sepse bazuar në kërkesat e Nenit 2 – pika 4, Nenit 8 – pika b, Nenit 9 – pika c dhe Nenit 17 – pika 1, ajo duhet të kishte bërë pjesë të grupit të punës (qoftë edhe si pjesë këshilluese) të gjitha institucionet joqeveritare që merren me mbrojtjen e interesave të diplomatëve. Megjithatë, edhe kaq hapësirë dhe kjo formë komunikimi (publike) që ka mbetur deri në miratimin e këtij projektligji, mjafton për të dhënë disa vlerësime paraprake në dobi të korrigjimeve dhe gjithëpranimit të një ligji bashkëkohor për shërbimin e jashtëm.

Unë besoj se, edhe diplomatë të tjerë që janë brenda MEPJ kanë shprehur ose do të shprehin qëndrimet e tyre, pavarësisht kufizimeve që kanë. Ditëve në vijim, organizata e personalitete do të shprehin qëndrimet e tyre dhe do t’i takojë MEPJ-së dhe grupit të saj të punës (që ka hartuar draftin) të marrë në konsideratë këto opinione dhe mbi bazën e tyre të rishikojë disa pjesë të dokumentit të shpalosur për konsultim. Nëse vërejtjet, vlerësimet dhe sugjerimet publike do të konvergojnë në disa nga pikat kryesore të ligjit (që edhe unë do t’i cek më poshtë) dhe ato nuk do të merren fare në konsideratë nga MEPJ, atëherë do të duket e qartë që ky projekt nuk ka nisur “si një domosdoshmëri për rregullimin e disa problematikave të hasura nga aplikimi i ligjit aktual”, siç shprehet tani MEPJ, por ky akt synon legjitimimin e abuzimeve të deritanishme dhe shkeljen me ligj të disa parimeve juridike, institucionale dhe morale në shërbimin diplomatik. Por, për të mos e paragjykuar nismën, mund të them që në fillim se Ligji për Shërbimin e Jashtëm i vitit 2015 ka nevojë të ndryshojë dhe të korrigjohet në disa pika, të cilat kanë qenë edhe më të debatueshmet në kohën e miratimit të tij. Koha tregoi se ai nuk i përmbushi premtimet e nismëtarëve të këtij ndryshimi që premtuan “profesionalizmin” në vend të “politizimit.

Nuk e di se si ndjehet sot ish-ministri i asaj kohe, kur kolegu aktual thotë se zbatimi ka pasur probleme… Ligji i vitit 2015 jo vetëm nuk e depolitizoi dhe profesionalizoi diplomacinë tonë, por përkundrazi, nepotizmi, klientelizmi, militantizmi dhe nënshtrimi ndaj grupeve të ndryshme të interesit, la në hije dhe në minorancë elitën profesionale të kësaj ministrie. Edhe projektligji aktual, nëse kthehet nesër në ligj kështu siç është, nuk korrigjon asgjë nga problemet që ka sjellë ligji në raport me nevojën që ka kjo ministri për t’ua kthyer diplomacinë diplomatëve! MEPJ ka treguar mungesë vullneti për të korrigjuar ligjin e mëparshëm dhe për ta kthyer diplomacinë në shinat e saj. Megjithatë, le të përmendim si fillim disa përmirësime (risi) pozitive të këtij drafti, në raport me ligjin aktual. Ky draft ka avancuar në drejtim të mbrojtjes së të drejtave të diplomatëve brenda sistemit, duke ngritur “Komisionin e Apelimit”, për vendimet që merr Komisioni i Karrierës Diplomatike dhe Disiplinës. Ka rritur moshën e trajtimit të fëmijëve të diplomatëve nga 18 në 23 vjeç dhe mbulon sigurimin shëndetësorë të familjarëve të diplomatëve, kur ata janë në udhëtim.

Emërimi i “koordinatorëve” të MEPJ-së në institucionet kryesore të vendit me një mandat 2-vjeçar. Qartësimin e kompetencave të Sekretarit të Përgjithshëm, i cili tani është përgjegjës për administrimin e burimeve njerëzore dhe financiare në Shërbimin e Jashtëm. (Për ironi kërkohet të ketë njërin prej dy fakulteve –juridik ose ekonomik!) Përcaktimi më i qartë i fushës së veprimit dhe mbështetjes profesionale për Akademinë Diplomatike në MEPJ, e cila duhet të ndihmojë në trajnimin e diplomatëve të rinj dhe atyre që janë në detyra. I jepet më shumë qartësi dhe kompetencë “misionit të posaçëm”, si mekanizëm diplomatik. Po ashtu, ka një avancim në drejtim të pastrimit të radhëve nga njerëzit e ish-Sigurimit të Shtetit, sepse përveç bashkëpunëtorëve, në propozim përfshihen anëtarët dhe të favorizuarit e tjerë të këtij organi. Pra, në tërësi, grupi i punës, ka synuar të akomodojë disa nga problemet e përditshme të stafit të MEPJ-së, duke synuar rregullime edhe në dhënien e gradave dhe vlerësimin e meritokracisë. Rregullorja e Shërbimit të Jashtëm, e cila besoj do të pasojë këtë ligj të ri, do të ketë saktësime më të plota për çështjet e mësipërme dhe uroj që diplomatët shqiptarë dhe familjet e tyre të marrin vlerësimin dhe trajtimin e merituar, ashtu sikundër qytetarët meritojnë një shërbim diplomatik e konsullor akoma më të mirë. Tradicionalisht, problemet më serioze në shërbimin diplomatik nuk kanë ardhur nga brenda ministrisë – ato kanë qenë dhe janë rrjedhojë e diktimeve nga jashtë kësaj ministrie. Mazhoranca socialiste ka bërë Ligjin 9095, datë 3.7.2003 dhe Ligjin e vitit 2015.

Nëse Ligji i vitit 2003 do të kishte disa përmirësime që rregullojnë dinamikën e një shërbimi diplomatik modern, do të ishte mirë. Por, ndryshimet e vitit 2015 jo vetëm e shkëputën diplomacinë tonë nga tradita e organizimit dhe funksionimit të saj profesional, brenda disa kritereve kushtetuese dhe në përputhje me Konventën e Vjenës, por e dorëzuan atë tek paradhoma e ekzekutivit, tashmë edhe me ligj! Ekuilibri i shërbimit të jashtëm i rregulluar me ligjet e mëparshme u shemb dhe të gjitha kompetencat kaluan në dorën e kryeministrit, duke i lënë Presidentit vetëm penën për firmosjen e dekreteve. Madje, për herë të parë atij iu vu një ultimatum kohor prej 30 ditësh për të firmosur dekretin e ambasadorit. Pavarësisht se ambasadorët shkojnë në vendet pritëse me kredencialet e kreut të shtetit, në fakt, kredencialet reale janë nga Kryeministri, sepse Presidenti as nuk e pengon emërimin e as nuk e bën dot shkarkimin e një ambasadori. Ligji i ri që pritet të miratohet në Kuvend, jo vetëm nuk ka bërë asnjë korrigjim në krahasim me problemet që solli ai i vitit 2015, por përkundrazi çimenton më shumë fuqinë e ekzekutivit mbi atë të kreut të shtetit, kur është fjala për emërimin e ambasadorëve dhe hap plotësisht portat për prurje nepotike dhe politike në diplomaci.

Në njërën anë kemi “fuqizim” të Akademisë Diplomatike dhe në anën tjetër, hapet porta e madhe për pranime nga administrata jashtë MEPJsë. Me pak fjalë, kemi konsolidimin e Drejtorisë së Çokave, e cila vjen si trashëgimia më e keqe e ish-sistemit komunist, që diktonte emërimet në diplomaci nga klanet byroiste. Kjo traditë, në një farë mënyre vazhdoi edhe kur pushtetet u ndërruan, sepse klanet nepotike dhe lidhjet e vjetra, dolën se ishin më të forta se kriteret e meritokracisë dhe karrierës profesionale. BE ka kërkuar standarde për administratën publike dhe ne, siç shihet po i bëjmë ato në mënyrën tonë. MEPJ (ish-MPJ) është konsideruar shpesh si “vend pëllumbash” dhe si i tillë ky institucion nuk arriti kurrë të reformohet siç duhet, sepse askush nuk ka dashur të merret seriozisht me të.

“Reformat” janë bërë për të justifikuar largime dhe pranime arbitrare, sipas urdhrave politikë, por jo për të përmirësuar shërbimin diplomatik, i cili ka nevojë për më shumë vëmendje dhe konsensus. Diplomacia, policia, drejtësia, shërbimi sekret, sistemi bankar, janë disa nga sektorët ku politika duhet të kishte konsensus për të mos prekur thelbin e këtyre institucioneve dhe të shërbimeve që vijnë prej tyre. Mirëpo, për fat të keq, abuzimet dhe diktatet politike në këto fusha dhe të tjera, janë bërë të shoqëruara me “ligj dhe reformë”. Arbitrariteti duket më i pranueshëm, kur ai nuk “paketohet” me gjoja ligje reformuese. Pas 30 vitesh tranizcion, të gjithë e kemi të qartë falsitetin e gjithë atyre ligjeve, që u miratuan gjoja në emër të reformimit dhe produkti real i tyre qe deformimi. Edhe ligji që propozohet, më duket se është njëri prej tyre. Hartohet dhe vihet në qarkullim në muajin gusht – në kohën kur të gjithë janë me pushime dhe për të shmangur debatet reale rreth tij. Pastaj vjen shtatori i kartonëve parlamentarë dhe pas nja dy tre ditëve zhurmë nëpër studio televizive, ligji kalon dhe diplomacia “reformohet” akoma më shumë duke i ngjarë edhe më qartë zgjatimit politik të ekzekutivit.

Në ligjin e ri, Presidentit i hiqet jo vetëm mundësia për t’u menduar për kandidatët për ambasadorë, por ai as nuk arrin të lexojë opinionet e Komisionit të Jashtëm të Kuvendit, para se të hedhë firmën mbi dekrete. Aktualisht, kandidati për ambasador duhet që, para dekretimit, të dëgjohet në Kuvend. Në ligjin e ri që propozohet dhe në bazë të Nenit 32, pika 4, propozohet që “Pas emërimit nga Presidenti i Republikës, ambasadori paraqet platformën përkatëse në një seancë dëgjimore pranë Komisionit për Politikën e Jashtme”. Kjo pikë shkelmon edhe Presidencën edhe Kuvendin, sepse asnjëri institucion nuk pyetet – të dyja janë formale përballë kandidatit për ambasador. Edhe kërkesa e agrementit, krijon një situatë të paprecedentë, referuar pikës 5 të po këtij neni: “Në vijim të seancës dëgjimore, ministri i kërkon shtetit pritës dhënien e agrementit për ambasadorin”.

Deputetët nuk pyeten fare, siç nuk pyetet as presidenti, por këtu shtrohet një pyetje; çfarë ndodh nëse shteti pritës nuk e jep agrementin për arsyet e tij, ndërkohë që ti e ke dekretuar ambasadorin dhe e ke dërguar në një seancë fake në Parlament për të paraqitur platformën e tij të drejtimit e përfaqësimit në misionin diplomatik në vendin pritës? Kush e mban përgjegjësinë për diskreditimin publik të ambasadorit të dekretuar? Një absurditet tjetër, që sjell ky draft është vendosja e “ambasadorit” të ministrit në misionet diplomatike, ku ka ambasadorë të dekretuar nga Presidenti! Kjo “risi” e padëgjuar kërkon të legjitimohet nga Neni 37, pika 4, që thotë: “Në raste të veçanta, në përbërje të misionit diplomatik pranë organizatave ndërkombëtare, përveç ambasadorit të emëruar nga Presidenti i Republikës, ministri mund të emërojë diplomatë me gradën ‘Ambasador’, të cilët ushtrojnë funksione të kufizuara përfaqësimi, nën autoritetin e kreut të misionit diplomatik”. Pra, duke vendosur “dy kamberë në një derë”, ato historitë komike me sherre nëpër misionet tona do të tejkalojnë çdo parashikim. Deri tani ka ndodhur që, për shkak të lidhjeve të forta me “qendrën”, shumë shoferë dhe nëpunës të nivelit më të ulët, të jenë sjellë si ambasadorë dhe ambasadorët janë përdorur si “valet parking people”.

Pavarësisht debateve “konstruktive” apo “profesionale”, të cilat mund të shoqërojnë miratimin e këtij projektligji, para syve më dalin emrat e deputetëve, zyrtarëve dhe familjarëve të biznesmenëve dhe atyre që kanë nga një rezervat votash, që do të emërohen nëpër ambasada, qoftë si ambasadorë apo qoftë si “diplomatë” e “konsullorë”. Këtë të “drejtë” ua jep qeveria me ligj, me nenin 33, pika 2, që thotë se “Në raste të veçanta, bazuar në interesat e politikës së jashtme të Republikës së Shqipërisë, ministri i propozon Kryeministrit kandidatura për kre të misionit diplomatik jashtë sistemit të karrierës diplomatike, personalitete të shquara në fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare, të së drejtës, ekonomisë, kulturës, shkencës apo të shoqërisë civile, me lidhje ose marrëdhënie dobiprurëse me shtetin pritës” si dhe Neni 36, pika 3, që thotë se: “Kreu i postit konsullor mund të përzgjidhet edhe nga jashtë sistemit të karrierës diplomatike, sipas kërkesave për pranim në Shërbimin e Jashtëm të parashikuara në nenin 40 të këtij ligji”.

Në përmbyllje të këtij opinioni, shpreh keqardhjen që edhe pas 10 vitesh nga hartimi dhe miratimi militantesk i një ligji për shërbimin e jashtëm, nuk bëmë dot as 10 hapa para për ta korrigjuar atë, por përkundrazi po bëjmë edhe 100 hapa të tjerë pas, në raport me atë që kërkojnë qytetarët dhe diplomatët e karrierës. Janë edhe shumë pjesë të tjera të këtij projekt-ligji që duhen korrigjuar e përmirësuar, por së paku, këto që ceka më lart kërkojnë ndërhyrje urgjente për t’u ndryshuar – së paku kthehuni te Ligji 2003 që një tjetër mazhorancë socialiste e pati miratuar! Kthejani diplomacinë diplomatëve dhe hiqeni Drejtorinë e Qokave Diplomatike!

*Autori është anëtar i Këshillit të Ambasadorëve Shqiptarë

SKANER RRËQETHËS I SIGURIMIT TË SHTETIT KOMUNIST

August 26, 2024 by s p

Kosta Nake/

Objekti i veprës janë ngjarje me peshë historike e filozofike, sjellë me një ton tërësisht të ndryshëm nga librat e tjerë, “përbuzje” nga mjetet dhe teknikat e zgjedhura për sjelljen e karaktereve të sigurimsave dhe bëmave të tyre, një doktrinë për të ndryshuar disa kalke historike dhe botëkuptimore që këto vite tranzicioni vetëm sa i kanë këqyrur nga jashtë qelqnajës së trashë mbrojtëse dhe shumë pak janë prekur.

Përbuzja

Sipas meje, është e para vepër letrare ku shoqëria shqiptare e viteve të diktaturës komuniste dhe organizimi shtetëror i është nënshtruar një përzgjedhjeje të vëmendshme se si propoganda e atëhershme i shikonte klasat e përmbysura dhe forcat politike kundërshtare: “Ata kishin me vete policinë, pushtetin, simpatinë e shoqërisë dhe, sigurisht, halabakët. Na e nginjën trurin e njomë me parrulla, me idole, me gatishmëri, me shkencë e skolastikë, me materializëm dhe domosdoshmëri historike, me shkak-pasojë dhe besim në Njeriun e Ri… Tani në kokat tona ka vetëm shkretëtirë të paskajtë, xhungël mbijetese.” Për ushtarakët përdoren karakterizimet qafëgic, qafëderri, fytyrëbytha, thatan, turiqena, zemërbisha, lukuni qensh të unshëm, si gostia e një zogorie qensh mbi pirg kockash.

Autori atakon drejtpërdrejt partinë që kishte marrë përsipër të luante rolin udhëheqës në gjithë jetën e vendit: “Partia është një sekt satanist, si çdo religjion e di për mrekulli se ç’është në gjendje të bëjë miti tmerronjës e lebetitës i frikës dhe demonizimit… Jo mirësia, jo ndriçimi, jo dashuria e përvujtnia, por ankthi, mizoria, ndëshkimi i përgjakur e absurd i nënshtron turmat… Njerëzit duan të jetojnë, frika e ankthi i rraskapit, i sfilit. … Çmenduria dhe egërsia vjen një çast dhe të lodhin.” Gjithë kjo ngarkesë negative shkarkohet mbi dy qëndrestarë: Martin Gega si mbrojtës i kauzës antikomuniste, Ljuba Borisovna si mbrojtëse e dashurisë së vërtetë.

Kompozicioni

Rrëfimit të autorit i bashkohen edhe rrëfimet e karaktereve duke shkrirë kufirin midis vetës së tretë me vetën e parë njëjës. Kompozicioni i përngjan një prizmi ku e njëjta ndodhi dhe i njëjti karakter këqyren dhe rishikohen nga sy dhe kënde të ndryshëm shikimi. Ai bëhet edhe objekt diskutimi në vepër: “Çështja e kompozicionit është tortura më e madhe për një shkrimtar dhe jo procesi i shkrimit… Kompozicioni është në thelb loja me kohën, sepse suksesi i një arkitekti të mirë është organizimi harmonik i hapësirës dhe triumfi mbi kohën: ja se çfarë e mban një rrëfim dhe çfarë i jep dramacitet fatit të protagonistëve në një histori.”

Romani hapet me prologun që i ngjan një amaneti për të rrëfyer një tragjedi që nuk është thjesht fati i një familje, por pikënisje për ta ndarë me dhimbjen e të tjerëve. Kaq mjafton që autori të sjellë në përmasa të ndryshme pesë modele të grave ruse që e lidhën fatin e tyre me atë të burrave shqiptarë: Zinaida që bashkëpunon me pushtetin komunist dhe ruan pozitën e lartë në fushën e artit dramatik, Ljuba që përballet me dinjitet me përndjekjen nga Sigurimi i Shtetit, Olja që e largojnë djallëzisht nga Shqipëria, Elena që qëndron larg rrymave të rrezikshme të ekspozimit politik, Ljudmilla që bëhet viktimë e burgut në Qytetin Stalin.

Pjesa e parë e romanit “Ofelia s’del në skenë” fillon me Ljubën që qëndron para pasqyrës, bukuria fizike e saj do të jetë edhe karrem vuajtjeje sepse nga njëra anë do të lakmohet marrëzisht nga Viktori që është mik dhe armik i burrit të saj dhe nga ana tjetër do të tentohet të depersonalizohet nga punonjësit e sigurimit. Duke e vendosur Ljuba Borisovnën në qendër të veprës, autori hap dy shtigje për linjat e subjektit: Të zbulojë fantazmat dhe përbindshat që bashkëjetojnë me njeriun, i nxjerrin kthetrat dhe përgjakin shpirtrat edhe në rrethet e ngushta familjare dhe shoqërore siç ilustrohet me rrëfimin e Zinaidës për motrën e saj Ira dhe burrin e saj Misha, po ashtu marrëdhëniet e Ljubës me Lev Kashkinin, Viktor Sallakun dhe Martin Gegën. Kjo i shërben autorit si indicje për ta shtruar marrëdhënien seksuale në një rrafsh filozofik si raport mes vullnetit dhe dhunës, pranimit me dëshirë dhe detyrimit.

Martin Gega, i diplomuar si inxhinier gjeolog në Bashkimin Sovjetik, nuk pranon të ndahet nga bashkëshortja ruse dhe kaq mjafton që Sigurimi i Shtetit të gjejë pretekste ose të sigurojë dëshmitarë ta burgosë dhe ta vrasë pa gjyq për veprimtari armiqësore. Kur Ljubës i ofrohet roli i Ofelisë nga tragjedia “Hamlet”, Martini ka katër muaj që ndodhet në burg. Regjisorja Zinaida Mihajllovna e këshillon që të dalë nga pozicioni i vështirë duke filluar me joshjen seksuale dhe kurvërimin selektiv. Pikërisht këtu fillon heqja e tabusë për foljen e aktit seksual, përdorimi pa pika, pa asteriks, madje duke u ndalur në trajtën veprore dhe vetevetore, duke e kthyer në një nga veçoritë e punës së Sigurimit të Shtetit për depersonalizimin e njerëzve. Atmosfera e nderë që përfton veprimtaria subversive e Sigurimit të Shtetit ka antipodin zbutës erotik që kalon paralelisht fund e krye veprës.

Një roman brenda romanit

Qëkur ishte student në Moskë, Martini kishte shkruar një roman dhe dorëshkrimi i tij kishte arritur edhe te duart e poetit Samuil Ismari. Ishte një sprovë e hedhjes në letër të jetës së vet të rinisë. I ati e pati dërguar Martinin 15-vjeçar të çonte me kalë trasta me ushqime në majë të Çoparit, te Logjet e Zanave ku ishte çeta antikomuniste e Jup Ndreut. Atje ra në pritë dhe ndodhi një masakër. “Kjo që po na bajnë komunistat s’ka mal që e mban mbi kurriz…. Nuk po lëmë me na bo zap do morra të partishëm. Ky pushtet mbushë me xhahila dhe këlyshë të anmikut shekulluer.”

Pasqyrimi i asaj masakre dhe pakënaqësia që s’mund të fshihet, e kthente atë roman jo vetëm në një krijim të pabotueshëm, por edhe të rrezikshëm për fatin e vetë autorit. Shoku i tij student, Viktor Sallaku, ka një parahistori antagonizmi me Martinin që te prindërit: I ati i Viktorit është shpallur dëshmor edhe pse “është vrarë duke vjedhur bostan”, kurse i ati i Martinit është pushkatuar pa gjyq dhe është klasifikuar si reaksionar. Ljuba u lidh së pari me Viktorin, pastaj iu dorëzua Martinit duke filluar një rivalitet dashuror që vjen duke u rritur, edhe pse Viktori krijoi një lidhje tjetër me Olja Pisarjevën. Këtyre dy shkaqeve u shtohet edhe termi “malok” që Viktori e përdor për Martinin duke përftuar racizëm brendashqiptar dhe patologji të urrejtjes. Kaq mjafton që Viktori ta bëjë Martinin pre të Sigurimit të Shtetit duke i zbuluar Nesho Dragoit se ai ka shkruar një roman të dyshimtë. Si rezultat Neshua i thotë Viktorit: “Martini ka karakter dhe bindje antipushtet. Ai nuk është njeriu ynë.”

Tragjedia “Hamlet” në një vështrim të ri

Rishikimi i trashëgimisë letrare botërore, siç ndodh në këtë vepër me tragjedinë ‘Hamlet’, përbën një veçori të kësaj vepre që e ndeshim gjerësisht dhe mjeshtërisht në Veprën e Ismail Kadaresë. Sipas autorit, Klaudit nuk i duhej mbretëria e të vëllait, po mbretëresha Gertrudë, jo froni por shtrati. Nga ana tjetër edhe Gertruda mund të jetë joshur fillimisht nga Klaudi, pastaj ka zgjedhur fronin. Mos mbreti ishte i paaftë në shtrat? Pse u zgjodh helmi në vesh? Kujtohet paralelizmi me Egjistin e Klitemnestrën te Sofokliu, Paolon dhe Françeskën te “Komedia” e Dantes. Duket qartë se autori jo vetëm se e ka rilexuar tragjedinë e shqipëruar nga Noli, por ka parë edhe variantin rus të Pasternakut. Një detaj ilustrues: Noli përkthen “qyqe” kurse Pasternaku “kukuvajkë.” Qyqja dhe kukuvajka bashkohen te vetmia, por qyqja këndon ditën dhe kukuvajka natën. Noli e quan Ofelinë “zonjë”, kur ajo është “zonjushë”, kurse Pastërnaku e quan “ëmbëloshe.” Së fundi, autori ka vënë re se fjalët “mos të të rrejë mendja dhe dije mirë” nuk janë fare te përkthimi i Nolit.

Shkrimtari Samuil Ismari

Pjesa e fundit e romanit “Ç’lajme na sjell, Hermes?” i kushtohet shkrimtarit Samuil Ismari, por ai shfaqet gjatë gjithë romanit, duke filluar që në pjesën e parë. Ka ndonjë detaj që na bën ta lidhim me një shkrimtar real, që ishte ende i gjallë para dy muajsh: “Samuil Ismarit iu zmadhuan bebet e syve poshtë qelqeve të syzave optike.” Kur shkrimtari rrëmbehet nga policia, shtrohet pyetja: “Kush do t’i dilte krah? Prindërit atje, në qytetin e Jugut.” Duket qartë në vepër se autori është reshtuar në anën e adhuruesve të këtij shkrimtari. Kur Martini e pati takuar Samuilin në Moskë, i patën thënë se “është ylli në ngjitje i letërsisë së re shqipe,” kurse Martini i thotë Ljubës se “është një fenomen i letërsisë më të re.” Shumë besojnë se Ismari është i shenjuar me talent, andaj një palë mundohen t’ia hanë kokën dhe një palë tjetër ta mbrojnë. Madhështinë ia njohin edhe ata që nuk e duan ose janë dyshues: “Një qiellor me flatra, dhelpër e rafinuar… S’e dija që qenka karagjoz kaq i madh ky Samuil Ismari… Ai është një pusht karizmatik, sa çdo femër e bukur do të ëndërronte një histori dashurie me të, në mos më shumë, një flirt… Samuili është i talentuar… më i talentuari, por ama edhe me prirjet më të rrezikshme.”

Shkrimtari Tufa nuk është kufizuar vetëm me vlerësimet, por është i pari që e fton për të qenë pjesë e subjektit të veprës. Përpjekjet e Sigurimit të Shtetit për të shtënë në dorë romanin e birit të reaksionarit, arrijnë deri te marrja forcërisht e shkrimtarit Ismari nga policia dhe agjentët e sigurimit. Edhe pse shkrimtari Samuil përballet me dinjitet me represionin, autori gjen rast të bëjë edhe deklarimin e vet: “Nuk ka asgjë heroike në përballimin e torturave dhe nuk mund t’ia kërkosh askujt një heroizëm të tillë.” Ka dhe një shpjegim për titullin e kësaj pjese: Hermes është hyu që zbret në ballkonin e Samuilit dhe sjell “kumtet e qiejve.”

Kjo pjesë e fundit shfrytëzohet për të na çuar të shohim një galeri figurash nga Lidhja e Shkrimtarëve, disa prej të cilëve janë lehtësisht të identifikueshëm: Poeti hundëfajkua Dritan Agalliu – një yll fushor në ngjitje në qiellin e poezisë së angazhuar shqipe, me namin e Ezopit, që ia thotë për dolli. Kryetari i lidhjes, shoku Shute. Dafina Luçi – anëtare e detashmentit “Engjëjt e hekurt”, e re, tunduese, alturiste, gjithë sharm, stil dhe dell aventuresk. Nasihat Toçaj – prozator me subjekte sigurimsash, ambicioz i madh, servil, mediokër.

Historia

Agron Tufa i pari autor që në rrafshin artistik bën një luftë fyt për fyt e dhëmb për dhëmb me sistemin e diktaturës komuniste duke u ndalur në pikat më të zeza të atij sistemi. Ai guxon të heqë nga lista e temave tabu edhe çështje shumë të ndjeshme që lidhen me historinë e re të Shqipërisë, duke filluar nga lufta çlirimtare kur deklaron: “Historia do të vazhdojë të mbetet një bijë bastarde e kohës, përderisa atë do të vazhdojnë ta shkruajnë fitimtarët, sepse pergamena ku e shkruajnë do të jetë po e njëjta: lëkura e të mundurve.”

Në gojën e Martinit ai vë akuzën: “Pushteti ynë politik ka ardhur në qeverisje duke kryer krime gjatë dhe pas luftës.” Gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri u shfaqën dy palë me qasje të ndryshme ndaj pushtuesit, por të dyja palët kanë dhënë jetën për qëllimin më të epërm në emër të atdhedashurisë. Pse disa quhen “dëshmorë” dhe të tjerët “tradhëtarë”? Pse disave u ngrihen lapidarë e të tjerëve nuk u gjendet eshtrat?

Shtatzania e Ljubës

Shtatzania e Ljubës pasi Martini është asgjësuar dhe pa kontakt me ndonjë mashkull tjetër, i ka dhënë titullin krejt romanit. A kishte aftësi koitale dorëshkrimi i Martinit që gëlltiti për të sjellë ngjizjen e papërlyeme? A është një mrekulli? “Asnjëra prej fjalëve nuk e shpreh gjendjen e saktë të një gruaje, së cilës ia kanë thithur me shiringë shpresën deri në pikën e fundit.” Autori ka krijuar një linjë speciale subjekti për këtë rrjedhë të pazakontë të fatit të saj tragjik. Si gjithçka tjetër në mjedisin shqiptar, dukuria bëhet pronë e thashethemnajës, ajo kapërcen cakun e shqetësimit familjar, hyn te rrethi shoqëror, madje autori thërret në skenë mjekun Zef Sheldia si zëdhënës shkencor i kësaj ngjizjeje të papërlyeme, na fut në hullitë e shkencës dhe alkimisë dhe në labirinthet e partenogjenezës dhe telegonisë, e vendos nën lupën e orgazmës dhe regjistrimit të materialit trashëgimor.

Mjedisi rus

Një përkthim i romanit në gjuhën ruse do të tërhiqte vëmendjen në Rusi, sepse shtohet një tjetër shkrimtar shqiptar që ka qëndruar disa vite në Moskë i cili sjell detaje me toponime që provojnë njohjen e kryeqytetit rus, sjell krahasime gjuhësore që e tregojnë si njohës të gjuhës ruse. Mbi të gjitha është vendosja e një gruaje ruse në qendër të veprës dhe ngritja e saj në piedestalin e heroinës që mund të rishtrijë strukturën metalike mbi urën e dëmtuar nga agresioni rus në Ukrainë.

(Romani “Ngjizja e papërlyeme” i Agron Tufës, Onufri 2021)

T’fikunit e nji ylli

August 26, 2024 by s p

Albert Vataj/

Tuberkulozi e kishte përndjekur vite të gjata, si një demon i pamëshirshëm, “shenjtorin” e poezisë shqipe. Por hapat e tij fundit nisën gushtin e 86 viteve më parë, hapa të cilët rendën gjëmimshëm në zbrazëtinë që do të gërryente grahma e tij e mbrame. Më 12 gusht 1938 Migjeni shtrohet në sanatoriumin San Luigi, pranë Torinos. Tre ditë më vonë, “poeti i mjerimit” i nënshtrohet një operacioni të rëndë, ku i hiqet një pjesë e madhe e mushkërisë. Më 15 gusht 1938 bie në koma, për të mos u përmendur më. Gjendja e tij në koma vazhdoi plot 11 ditë.

Më 26 gusht 1938, afër mesnatës zemra e Migjenit kishte ndaluar. Fiket për me mbet nji prej kushtrimeve ma t’zashme të kohës. Ai iku për me mbet i gjall në përjetësinë e momenteve gjëmuese. Shkodrën e deshti dhe s’drashtu tue i dhan njaq dashni e adhurim, njaq amëlci e idhnim, njaq andrra dhe gazmim, anipse t’vdirun prej lëngimit qi e përndoqi… Kjau, e kangës i’a dha me za shpirti, qeshi e u mner, heshti dhe foli… jo nuk foli por gjimoi, siç nji krahnuer din me gjimu nën peshën e rand t’dhimbjes qi s’mujti me e kaërdi, pa i’a lshu piskamës, pa guxu malit me i’a ngjesh, grushtin e paligjshëm.

Përmes penës së tij, prej andjes dhe zemrës, kaq shumë të dhanun ligshtimit, ai skaliti me zjarm rrufeje vargje dhe strofa, poezi dhe himne, t’cillat kan met urdhnuese e kushtrus në vetëdijen e brezave. E kush erdhi këso jete e u mëkue prej kësaj fryme të shenjtë, e nuk u ba një zelltar i përkushtuem i këtij shenjtori, këtij besimi, kësaj force përtrimjet, këtij shkasi motivimesh t’epërme e ngulmesh t’zjarmta.

See insights and ads

Create Ad

Comment

Si u mbulua arkivoli i një pashai katolik shqiptar Bib Dod Pashës me flamurin francez

August 26, 2024 by s p

Prof. As. Dr. Hasan Bello/

Bib Dodë Pasha (1820-1868) ishte një ndër pinjollët më në zë të familjes së Kapedanëve në Mirditë. Ai ishte i biri i Preng Lleshit i cili e la të vogël, pasi vdes në Dubrovnik, si pasojë e një helmimi që kishte marrë që në Shkodër. Për meritat e tij, në vitin 1849 Bib Dodës iu dha titulli “Pasha” dhe iu njoh e drejta të komandonte një ushtri prej 10 mijë ushtarësh. Ai njihet si i pari pasha i krishter. Në vitin 1852, në përkrahje të forcave osmane të Omer Pashës, ai bllokoi ushtritë malazeze. Ndërsa në vitin 1854, Doda merr pjesë në luftën ruso-turke, ku tregoi trimëri e aftësi të rralla.

Për këto arsye, sulltan Abdylmexhiti e gradoi Bib Dodën “gjeneral brigade”. Ndërsa Napoleoni III që luftonte krah osmanëve i dhuroi “Shpatën e Argjentë”, në shenjë miqësie. Kjo shpatë në vitin 1959 iu dhurua Hrushovit gjatë vizitës që ai bëri në Shqipëri. Përveç administratës osmane Bib Doda u vlerësua nga Papa me “Urdhrin e Shën Gregorit” dhe shtete të tjera të kohës.

Më 18 korrik 1868, kreu i Mirditës, vdiq në Shkodër ku kishte ardhur për t`u kuruar nga një sëmundje kronike e mëlçisë. Varrimi u bë më datë 19 me një ceromoni madhështore. Me bandën ushtarake në krye, kortezhi përbëhej nga një gjeneral, trupi konsullor, gjithë kleri dhe parësia e vendit. Këto nderime që iu bënë një kreu të krishterë, shtetas osman, shkaktuan përshtypjen më të mirë. Bib Doda kishte fituar emër ushtarak gjatë luftës së Krimesë në vitin 1854, ku ai u dërgua në krye të 3000 mirditasve. Për këtë ai mori gradën e gjeneralit të brigades me një pagë mujore prej 7000 piastrash. Ai la një vajzë 15 vjeçare dhe një djalë 10 vjeçar (Preng Bib Dodën).

Ajo që i bëri përshtypje diplomatëve të huaj dhe të pranishmëve që morën pjesë në ceremoninë mortore ishte se mbi arkivolin e Bib Dodës u vu re flamuri francez. Ndërsa qeveria franceze urdhëroi konsujt e saj që të mos lejonin që privilegjet e mirditasve të prekeshin sado pak nga qeveria osmane.