Archives for August 2024

Giuseppe Verdit, jo vetëm një kompozitor i madh i operës, por edhe politikan, vreshtar dhe i pasionuar i kuzhinës

August 21, 2024 by s p

Ju mund të gumëzhitni me “La donna è mobile” në gjumë, dhe sigurisht e dini që Aida, Rigoletto dhe Nabucco nuk janë varietete të rrushit italian. Por a e dini se kompozitori i operës me famë botërore Giuseppe Verdi ishte gjithashtu një vreshtar, një deputet dhe një ushqimor i etur? Ne kemi zbuluar aspekte dhe fakte pak të njohura për kompozitorin.

1. “Nuk e di nëse kuarteti është i bukur apo jo, por e di që është një kuartet.”

Vetëm në moshën 60-vjeçare, Verdi shkroi kuartetin e tij të parë me harqe; gjoja nga mërzia se i duhej të ndalonte punën për Aidën. Kuarteti i tij i vetëm me harqe u shkrua në një dhomë hoteli në Napoli, megjithëse ai në fakt ishte i bindur se muzika instrumentale ishte “gjë e gjermanëve dhe kuarteti i harqeve një bimë që nuk i përshtatet klimës italiane”. Megjithatë, ai e prezantoi veprën e tij në mbrëmjen e 1 prillit 1873 (si një shaka 1 prilli?) në një darkë për miqtë, të cilët megjithatë me turp u kërkoi të mos i zinte gjumi. Por kur mbaroi, të ftuarit madje kërkuan që pjesa të përsëritej. Verdi tha: “Nuk e di nëse kuarteti është i bukur apo jo, por e di që është një kuartet”. Kërkesa minimale e plotësuar.

2. Goditje fatale dhe rrëzim

Bota e muzikës ishte pothuajse më e varfër nga kryeveprat e shumta operistike dhe meloditë tërheqëse. Në të 30-at e tij, Verdi ra në depresion pasi gruaja e tij e dashur Margherita dhe dy fëmijët e tij të vegjël vdiqën të gjithë brenda dy viteve. Kur opera e tij “Un giorno di regno” dështoi, ai thuhet se u zotua të mos kompozojë më kurrë. Menaxheri i teatrit dhe libretisti, Bartolomeo Merelli, megjithatë, arriti të ndryshojë mendje. Pasoi hiti i parë botëror i Verdit, “Nabucco”.

3. Verdi kundër Ëagner

As Aida pothuajse nuk arriti asgjë: Verdi fillimisht hodhi poshtë komisionin për një operë të bazuar në historinë e vajzës së mbretit etiopian. Vetëm kur zbuloi se vepra do t’i ofrohej Richard Ëagner-it, ai pranoi. Megjithëse ata ishin kompozitorët më me ndikim të operës në kohën e tyre dhe nuk u takuan kurrë personalisht, Verdi dhe Wagner kultivuan njëfarë mospëlqimi për njëri-tjetrin. Verdi tha për rivalin e tij: “Ai gjithmonë, pa nevojë, zgjedh rrugën e pashkelur, përpiqet të fluturojë atje ku një njeri i arsyeshëm do të ecte me rezultate më të mira”.

4. Giuseppe dhe Giuseppina

Në vitin 1839 Verdi takoi këngëtaren jashtëzakonisht të suksesshme të operës, Giuseppina Strepponi, e cila tashmë ishte mjaft e pavarur ekonomikisht në atë kohë për të financuar arsimimin e tre vëllezërve dhe motrave të saj dhe për të mbështetur nënën.

Të dy fillimisht jetuan së bashku në Paris dhe Itali, por më pas u martuan. Sindikata pati krizat e veta jo më pak për shkak të asaj që ndoshta nuk ishte thjesht një marrëdhënie platonike midis Verdit dhe primadonës Teresa Stolz. Një pajtim më në fund ndodhi ndërsa Verdi po punonte për Otello (operën e tij të parafundit).

Giuseppina tregoi se ishte një partnere e besueshme dhe negocioi për burrin e saj në Londër, për shembull. Shkrimtari hungarez Dezső Szomori tha për një takim me Verdis në 1894: “Një çift i bukur dhe simpatik që janë plakur së bashku në botën e muzikës”.

5. Verdi, politikani

Operat e Verdit me siguri mund të interpretohen politikisht – gjë që e bë atë shumë bashkëkohës. Prandaj, censuruesit përpiqeshin rregullisht të ndërhynin në veprat e tij. Por deri më sot, nuk mund të vërtetohet përfundimisht se sa shumë Verdi ishte i interesuar për politikën. Megjithatë, në vitin 1861, ai u zgjodh deputet në parlamentin e ri italian në Torino, ku shërbeu deri në vitin 1865.

6. Viva Verdi

Emri Verdi ishte megjithatë politik: në vitet e Risorgimento, lëvizjes së bashkimit italian, ai u përdor edhe si një frazë manifestimi. “Viva Verdi” u përkthye si “Viva Vittorio Emanuele Re d’Italia” (“Rroftë Vittorio Emanuele, Mbreti i Italisë”). Vittorio Emanuele II, Mbreti i Sardenjës-Piemonte në atë kohë, u bë kreu i lëvizjes së bashkimit. Me këtë slogan, mbështetësit mund t’i bënin homazhe mbretit.

7. Bujku i Shën Agatës

Verdit i pëlqente të flirtonte me faktin se ai ishte në të vërtetë një “fermer opere” dhe preferonte jetën e thjeshtë në fshat. Pas sukseseve të tij të para financiare, ai ndërtoi Villa Sant’Agata pranë vendlindjes së tij, ku iu përkushtua bujqësisë: ai mbarështoi kuaj, mbolli hardhi dhe ndërtoi pellgje në formën e inicialeve të tij G dhe V, të cilat ekzistojnë edhe sot.

8. Verdi i pasionuar i kuzhinës

Kompozitori me famë botërore Giuseppe Verdi, me sa duket ishte ai që ne sot do ta quanim një të pasionuar të të ngrënit. Në letra të shumta ai shkruante për pasionin e tij për ushqimin, jepte këshilla gatimi, fliste për receta dhe anekdota nga kuzhina. Ai u dërgonte miqve proshutë dhe djathë si një lloj ambasadori për rajonin e tij dhe organizonte dreka në vilën e tij. Specialiteti i tij me sa duket ishte rizoto alla Milanese.

9. Shtëpia Verdi

“Ndër veprat e mia që më pëlqen më shumë është shtëpia që kam ndërtuar në Milano për të strehuar këngëtarë të moshuar.” Në vitin 1889, Verdi porositi ndërtimin e një shtëpie pensionesh për muzikantët e varfër. Rreth moshës 50-vjeçare, vetë Verdi ishte aq i pavarur financiarisht sa ishte në gjendje të tërhiqej. Meqenëse mund të kujtonte kohë të ndryshme, sjellim në vëmendje ai u përfshi shumë në shoqëri dhe organizoi trajtime ushqimore për të varfërit. Rastësisht, shtëpia e tij e të moshuarve, Casa Verdi, ende strehon artistë dhe muzikantë edhe sot.

Përgatiti: Albert Vataj

FUQIZIMI I FAKTORIT SHQIPTAR NË BALLKAN KALON NËPËR PORTAT E ALEANCAVE EURO-ATLANTIKE

August 20, 2024 by s p

Sjelljet e elitave tona politike nuk mund të prodhojnë qëndrime të drejta e parimore nëse nuk janë të ndërtuara mbi alencat properndimore, pasi që fuqizimi i faktorit shqiptar në Ballkan kalon nëpër portat e aleancave euro-atlantike, një aspirate kjo që duhet të ushqehet për çdo ditë me sjellje, qëndrime e vendimarrje të matura e bashkëpunuese me aleatët tanë perendimor.

Nga Prof.dr. Skender ASANI

Kthesat më të mëdha historike kanë ndodhur si rezultat i aleancave që iu kanë parapri betejave ushtarake, kurse fati i popujve është gatuar sipas konstelacionit të forcave që kanë prodhuar aleancat. Për rrjedhojë, edhe pozita e shqiptarëve në kontekste të caktuara historike, u determinua nga pasojat që erdhën si rezultat i aleancave.
Kështu ishte edhe me Betejën e dytë të Kosovës, si një ndër betejat më të njohura të ndodhura në Europën Mesjetare, që u zhvillua në tetor të vitit 1448, e cila prodhoi një realitet të ri në Europë, pas dështimit të aleancës së udhëhequr nga Janosh Huniadi kundër forcave osmane, të udhëhequra nga Sulltan Murati II.

E rëndësishmja e kësaj beteje i ka dy komponente që ndërlidhen me historinë e e popullit tonë. E para, kjo betejë u zhvillua në Kosovë, dhe e dyta – në këtë betejë, ndonëse me vonesë, morën pjesë edhe ushtarët arbërorë të udhëhequr nga Gjergj Kastrioti Skenderbeu.
Sipas burimeve pendimore dhe osmane, shkaku i vonesës së Skënderbeut duhet kërkuar në dy arsye. Arsyeja e pare lidhet me pengesat e despotit Brankoviç, që ishte aleat i dhëndrit të Murati II, i cili ia kishte mbyllur rrugë kalimet ushtrisë së Skenderbeut me qëllim që ta pamundësojë arritjen me kohë në fushëbetejë.

Asyeja e dytë, lidhet me vlerësimet e gabuara të Huniadit mbi gjendjen në terren, i cili, sipas burimeve të shumta, nuk ka qenë dashur të fillonte betejën para ardhjes së Skënderbeut në Kosovë.

Sido që të jetë, rezulton që shqiptarët ishin faktor i pashmagshëm i betejave ballkanike e europiane kundër invadimeev të huaja. Dhe me këtë dëshmohet një fakt që ndërlidhet me vet ekzistencën e popullit shqiptar, i cili u përplas me sfidat e shumta identitare si pasojë e të qenit i rreshtuar në ndonjë aelancë, si produkt i konstelacionit të forcave.

Vetëm duke qenë në aleancën e duhur, mund të garantohet edhe prosperiteti i një kombi. Kjo është dëshmuar me shembuj të shumtë gjatë historisë dhe mjafton të përmendim vetëm disa prej tyre.

Epilogu i Luftës së Dytë Botërorore, bie fjala, ishte rrjedhojë e konstelacionit të forcave, ku në fund triumfoi aleanca antifashiste e udhëhequr nga forcat anglo-amerikane të ndihmuara nga ato sovjetike.

Në narrativin historografik sllav ka dominuar përpjekja që shqiptarët të paraqiten në anën e gabuar të aleancave, duke i paraqitur ata si kolaboracionist, për të arsyetuar pastaj reprezaljet dhe gjenocidet mbi ta.

Prandaj, sot kur po e trajtojmë Betejën eDytë të Kosovës të vitit 1448, e kemi parasysh edhe pozicionimin e shqiptarëve në aelancën ballkanike kundër ushtrisë osmane dhe me këtë bien në ujë të gjitha tezat destruktive sllave se shqiptarët kanë mbajtur anën e pushtuesve, siç kishin vepruar vet ata.

Për të qenë edhe më të qartë në pozicionimin e tyre civilizues e identitar, shqiptarët këtë e dëshmuan edhe me luftën e fundit në Kosovë, në vitet 1998/99, me ç’rast për herë të parë në historinë e Aleancës Veri-Atlantike u demonstrua një rreshtim i qartë në favor të shqiptarëve kundër hegjemonisë serbe.
Produkt i këtij pozicionimi të shqiptarëve që solli një aleancë të fuqishme politike dhe ushtarake perendimore në krye me NATO-n dhe SHBA-të, do të jetë edhe shteti i posalindur i Kosovës menjëherë pas përfundimit të luftës së vititi 1999 në Kosovë, e cila solli një realitet të ri gjeopolitik në rajon.

Betejat e rëndësishme ushtarake e diplomatike janë gati të pamundura nëse zhvillohen të izoluara nga një force më e gjerë bashkëpunuese. Prandaj sot bëhen përpjekje të shumta, të hapura dhe diskrete, që të krijohet një realitet i ri gjeopolitik, ku shqiptarët sërish do të liheshin në anën e gabuar të historisë. Por, kjo nuk guxon të ndodhë, sepse shqiptarët edhe kultruralisht edhe gjeografikisht i takojnë civilizimit perëndimor, duke dëshmuar në këtë mënyrë se për ta ‘dielli lind në perendim’ , dhe me këtë edhe fati i shqiptarëve është ngusht i lidhur me proceset integruese auro-atlantike.

Kjo është edhe një arsye më shumë për të këmbëngulur që edhe sjelljet e elitave tona politike nuk mund të prodhojnë qëndrime të drejta e parimore nëse nuk janë të ndërtuara mbi alencat properndimore, pasi që fuqizimi i faktorit shqiptar në Ballkan kalon nëpër portat e aleancave euro-atlantike, një aspirate kjo që duhet të ushqehet për çdo ditë me sjellje, qëndrime e vendimarrje të matura e bashkëpunuese me aleatët tanë perendimor.

(Fjalë e mbajtur në konferencën shkencore: “ Lufta e Dytë e Kosovës ( 1448 ) “

Sir Alexander Fleming…

August 20, 2024 by s p

Saimir Kadiu/

Imagjinoni një fermer të përulur skocez të quajtur Fleming duke u munduar në fermën e tij, kur befas, britma shpuese thyejnë qetësinë. Pa menduar, ai braktis mjetet e tij dhe vrapon drejt zhurmes.

Ajo që gjen është një fëmijë që lufton në moçal, i bllokuar dhe duke u mbytur. Pa hezitim, Fleming rrezikon jetën e tij, duke përdorur një degë të gjatë për ta tërhequr fëmijën drejt sigurisë.

Të nesërmen, një makinë luksoze shkon drejt shtëpisë modeste të Flemingut. Doli një zotëri i shquar – Randolph Churchill, babai i djalit që Fleming shpëtoi. Churchill ofrohet të shlyejë guximin e fermerit me pasuri, por Fleming nuk pranon, duke thënë: “Të shpëtoj dikë është detyra ime; humanizmi nuk ka çmim”.

Pikërisht atëherë, djali i vetë Flemingut shfaqet në derë. Churchill, i intriguar, pyet: “A është ky djali juaj?” Kur Fleming konfirmon me krenari, Churchill propozon një marrëveshje intriguese: nëse Fleming nuk pranon paratë e tij, ai do të financojë shkollimin e djalit në shkollat më të mira, duke u siguruar që ai të ketë të njëjtat mundësi si vetë fëmija i Churchillit.

Fleming, duke kuptuar mundësinë për t’i dhënë djalit të tij një të ardhme që nuk mund ta përballonte kurrë, pranon me mirënjohje. Djali i tij vazhdon të ndjekë Shkollën Mjekësore të Shën Marisë në Londër dhe bëhet Sir Alexander Fleming, shpikësi i penicilinës.

Por ja ku historia e bën rrethin e plotë: vite më vonë, është penicilina që i shpëton jetën Winston Churchill, djalit të Randolph, i cili do të bëhej dy herë kryeministër i Britanisë.

A nuk është magjepsëse se si një akt i vetëm mirësie mund të valëvitet nëpër histori, duke lidhur jetë në mënyra kaq të papritura?

Arsimi shqip në Bullgari

August 20, 2024 by s p

Dr. Nikollë Loka/

Për shkak të reaksionit të egër osman që u vendos pas Lidhjes së Prizrenit dhe keqësimit të mëtejshëm të gjendjes ekonomike, mërgimi jashtë vendit e sidomos jashtë kufijve të Perandorisë Osmane mori përmasa gjithnjë e më të mëdha. Qindra e mijëra shqiptarë u detyruan të lënë vatrat e tyre dhe të mërgojnë në Rumani, në Bullgari, në Egjipt etj. Pas vitit 1878, kur Bullgaria fitoi autonominë dhe pastaj pavarësinë nga zgjedha osmane, shumë shqiptarë, të shkatërruar ekonomikisht në atdheun e tyre, mes tyre tregtarë dhe zejtarë të vegjël, zgjodhën Bullgarinë për të gjetur punë(Kica, 2014:1192). Shqiptarët lëvizën drejt Bullgarisë kolektivisht, duke shkëputur lidhjet fizike me atdheun, por jo lidhjet shpirtërore. Në vendin pritës, Bullgari, ata filluan të organizojnë një jetë shoqërore në grup. Në disa qytete e fshatra themeluan kisha dhe mekanizma të tjerë atdhetarë kulturorë, për të lehtësuar funksionimin e komunitetit dhe për të ruajtur identitetin kombëtar e fetar. Të gjitha grupet e shpërndara në këtë hapësirë gjeografike i mbajti bashkë me shekuj gjuha e përbashkët dhe përpjekja për të mos harruar atdheun. Në këtë formë ata arritën të krijojnë kujtesën individuale dhe kolektive shqiptare në Bullgari(Hasani-Pllana, 2023).

Qytetet dhe fshatrat e njohur sot si: Arbanasi, Devnya, Mandrica janë formuar në fillimet e emigracionit shqiptar në tokën bullgare. Me kalimin e kohës Sofja, por edhe Varna, Pleven, Samokov, Plovdiv, Sliven dhe Mali i Rilës u bënë vende ku jetuan shqiptarë. Në shumë prej tyre u shfaqën emra si: Arbaneshka mëhalla, Arnautska Mahala, Albanska Mahala etj. Shqiptarët në fillim ishin punëtorë të zakonshëm, zejtarë, prerës, roje sigurie, e më vonë shfaqen si bujq, shitës ushqimesh, por më së shumti shitës në dyqanet që shisnin rrasa guri, dru, qymyr etj.

Një rol të rëndësishëm në përhapjen e ideve kombëtare dhe të shkrimit shqip midis shqiptarëve të mërguar luajti Dhimitër Mole, i cili shkoi në Sofje nga Bukureshti në fillim të vitit 1886. Me punën e tij këmbëngulëse Dhimitri grumbulloi rreth vetes një numër të madh shqiptarësh që jetonin në Sofje. Në vitin 1889 atje u themelua bërthama e parë e Shoqërisë për Arsim në Shqip. Dhimitri kishte hapur një han në qendër të Sofjes, të cilin e kishte kthyer në shkollë të vërtetë, ku shqiptarët analfabetë mësonin shkrim e këndim në gjuhën e tyre amtare(Pançev, 2017:11). Në sajë të përkushtimit e të këmbënguljes së tij mësuan sa e sa shqiptarë jo vetëm të rinj, por dhe pleq. Mësonin pas punës, natën, nën dritën e kandilave. Njëri prej tyre do të ishte dhe Josif Bageri(Jorgaqi, 2018).

Me shtimin e numrit të shqiptarëve emigrantë atje, në janar të vitit 1893 u formua në Sofje Shoqëria shqiptare me emrin “Dëshira”, me statutin dhe me fondin e saj. Programi i kësaj shoqërie ishte i njëjtë me atë të shoqërive të Stambollit e të Bukureshtit. Shoqëria do të përpiqej “për të lartësuar frymën e shqiptarizmit” dhe “për skoli në Shqipëri”. Kryetari i Komitetit të zgjedhur nga shoqëria ishte Ligor P. Marko dhe sekretar Dhimitër Mole. Në nenin 2 të statutit të saj thuhet: “Qëllimi i Shoqërisë “Dëshira” është për të përhapur dituri e mësimin e gjuhës, si edhe për të përhapur mësonjëtore në gjuhën shqipe në Shqipëri”.

Shoqëria “Dëshira” themeloi shkollën shqipe në Sofje. Mësuesi i parë ka qenë Kosta Trebicka, i cili i kishte mbledhur në shtëpinë e tij djemtë dhe vajzat e shqiptarëve të Sofjes.(Thellimi, 2002: 76). Kosta kishte vazhduar punën si mësues nga viti shkollor 1897-1898 deri në vitin shkollor 1904-1905, kur ishte zëvendësuar nga Polikseni Dhespoti – Luarasi, gruaja e atdhetarit Kristo Luarasit, një korçare që kishte përfunduar Shkollën e vashave dhe kishte vazhduar si mësuese në atë shkollë. Pas martesës me Kriston, në vitin 1904, ata vendosen në Sofje, ku kishin qëndruar deri vitin 1923, kur u kthyen në Shqipëri(Pançev, 2017:116). Pas kthimit të familjes Luarasi në Shqipëri, mësimi në shqip ishte ndërprerë deri në gusht të vitit 1927, kur përfaqësuesi i Shoqërisë “Gjergj Kastrioti” në Sofje, Vangjel Vreto i kishte shprehur përfaqësuesit të Shqipërisë Ali Asllani dwshirën e gjithë kolonisë, që “të ndermjetsohet pranë Qeverisë Mbretnore Shqiptare dhe të jepet një rrogë mujore për nji mësues shëtitës, i cili me mësimet, të mundë të mbjellë në zemrat e filizave shqiptarë dashurinë për gjuhën amtare dhe për Atdheun e tyre të dashur”. Diplomati Ali Asllani në përgjigjen e tij kishte premtuar se do bënte hapet e duhura për të plotësuar dëshirën e kolonisë shqiptare(Pançev, 2017:117). Këshill i Shoqatës, pa u vonuar zgjodhi një komision arsimor të përbërë prej Spiro Janit, Vangjel Vretos dhe Kristo Fallit, të cilët emëruan dy mësues midis kolonisë shqiptare: Marianthi Simin dhe Kosta Janin. Pastaj me një komunikatë u lajmëruan të gjithë prindërit shqiptarë që të regjistrojnë fëmijën e tyre si nxënës të gjuhës amtare. Prindërit iu përgjigjën me gëzim ftesës së bërë.

Në mbledhjen e përgjithshme kushtuar kësaj çështje, të mbajtur më 4 nëntor 1928, është shpallur krijimi i “shkollës shëtitëse”, e cila u hap më 1 nëntor 1928. Mësuese Marianthi Simi dhe mësues Kosta Jani u ishte caktuar një rrogë mujore nga arka e Shoqërisë prej 2 000 levash. Ministria e Arsimit e Shqipërisë, pasi e ka shqyrtuar dhe e ka marrë në konsideratë kërkesën e Shoqërisë, e ka ndihmuar procesin arsimor, duke paguar 160 franka ari për të dy mësuesit. Me këto veprime është plotësuar dëshira më e madhe e kolonisë shqiptare në Sofje(Pançev, 2017:117). Kjo shkollë ka punuar pa ndërprerje katër vite, nga viti 1928 deri në vitin 1932, kur për shkak të buxhetit, është hequr financimi nga Ministria e Arsimit e Shqipërisë. Ky pushim i detyruar ka vazhduar dy vjet, deri në vitin 1934, kur me nismën e Këshillit të Shoqërisë “Gjergj Kastrioti” dhe me përpjekjet e përfaqësuesit të Legatës Mbretërore Shqiptare në Sofje, M. Hulusi, “shkolla shëtitëse” është hapur për herë të dytë. Me urdhër të Ministrit të Arsimit të Shqipërisë për mësuese është emëruar Helidhona I. Thanasi, e cila kalonte lagje më lagje, duke zhvilluar kurse me grupe nxënësish(Pançev, 2017:118).

Deri tani nuk dihet me siguri kur kolonia shqiptare në Sofje i ka pushuar aktivitetet e saj në fushën e arsimit, por ngjarjet politike dhe Lufta e Dytë Botërore e kanë ndërprerë jetën e organizuar shoqërore të shqiptarëve në Sofje, shumë prej të cilëve janë kthyer në Shqipëri(Pançev, 2017:120). Mësimi organizuar i shqipes ka rifilluar në vitet 60-ta të shek. XX, falë punës së Thoma Kacorrit, shqiptarit të famshëm nga Kolonja. Në vitin 1962 ai ka fituar konkursin për mësimdhënës për lektoratin e gjuhës shqipe të Universitetit të Sofjes, ku ka punuar për njëzet vjet. Studentët e tij të parë kanë qenë gjuhëtarët më të përgatitur bullgarë prej asaj kohe si: akademik Vladimir Georgiev, Prof. Dr. Ivan Duridanov, Prof. Dr. Boris Simeonov dhe Prof. Dr. Mosko Moskov, madje ka pasur edhe nxënës prej vendeve të tjera. Thoma Kacorri ka shkruar edhe dy libra mësimorë për mësimin e shqipes, si edhe një fjalor bullgarisht-shqip(Pançev, 2017:120).

Mësimi i shqipes në Universitetin e Sofjes funksionon edhe aktualisht, i përfshirë në Departamentin e Ballkanologjisë, ku deri më tani qindra studentë kanë mësuar dhe vazhdojnë të mësojnë gjuhën, letërsinë, historinë dhe kulturën shqiptare.

Interesimi i Qeverisë shqiptare atë kohë u përqëndrua edhe mbi fshatin shqiptar të Mandricës. Konsullata shqiptare në Bullgari, me shkresën Nr.106, me 9 të vjeshtës së dytë 1922, i bën një relacion Ministrisë së Punëve të Jashtme në Tiranë: ”Marr nderin t’i kallxoj të nderçmes Ministri se, përveç shqipatrëve të ardhur në këtë shtet kohët e fundit, tridhjetë vjet e tëhu, ndodhet një shumicë mjaft me rëndësi emigrantësh nga Vithkuqi i Korçës, që në kohën e Ali Pashë Tepelenës. Këta popullojnë disa katunde të përndara rrotull kufirit bullgaro-grek në Traki si: Mustaf Pasha, Ortaqoj, Mandricë, Arbanas etj. Katundi Mandricë që është më i madhi popullohet nga elementë thjeshtë shqiptarë. Ka gjithsejt 350 shtëpi dhe shumica e banorëve merren me tregtinë e mëndafshit. Këta, si të gjithë të tjerët, janë të krishterë ortodoksë, flasin gjuhën amtare me një dialekt pak të ndryshëm nga toskërishtja dhe mbajnë zakonet e Shqipërisë si në rrojtje, veshje, martesa etj. Mandrica, me anë të një përfaqësuesi më shfaqi dëshirën për një mësonjës dhe një prift. I lutem Qeverisë për këtë gjë, që të përkudeset, duke qenë të sigurtë se Qeveria bullgare nuk do të sjellë asnjë kundërshtim. Përveç kësaj, ata dëshirojnë të bëjnë praktikat e duhuar për fitimin e shtetësisë”.

Ministria e Punëve të Jashtme ia kishte përcjellë Ministrisë së Punëve të Brendëshme kërkesën e banorëve të Mandricës. Ajo Ministri kishte dhënë pëlqimin, por siç duket, shkolla nuk ishte miratuar nga Qeveria, pasi studimet e kryera nga studiuesit tanë për këtë fshat, ndër ta Thoma Kacorri e Dhimitër Shuteriqi, që kanë qenë në Mandricë, nuk e përmendin themelimin e një shkolle shqipe.

FLAMURTHE MBI HARTËN E FUSHËBETEJËS ROMANORE

August 20, 2024 by s p

Kosta Nake/

Strukturimi i një vepre dhe mbushja e saj me brumin letrar mund të jetë unike për çdo shkrimtar, madje mund të ndryshojë edhe te i njëjti autor nga një vepër te tjetra. Në leximin më të fundit të romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” m’u duk sikur autori, duke vendosur në qendër një ushtarak, ka marrë diçka nga arti ushtarak duke ngulur flamurthe në subjektin e veprës, ashtu si strategët veprojnë në hartat e tyre gjatë luftës.

Një gjeneral, 20 vjet pas mbarimit të luftës, vjen të mbledhë eshtrat e ushtarëve të vrarë në një tokë që e kishin pushtuar paraardhësit e tij. Pushtimi ka rezultuar në përplasje të armatosur, me humbje jete nga të dy palët, rrjedhimisht toka që mban të rënët duket armiqësore në sytë e gjeneralit. Kësaj qasje të padëshiruar ai i përgjigjet me krenarinë e misionarit duke vendosur flamurthin e parë.

Gjenerali shoqërohet nga një prift dhe fund e krye ka një dualizëm të heshtur mes tyre dhe këtu ngrihet flamurthi i dytë.

Mes të vrarëve gjendet koloneli Z. dhe të dy misionarët janë nën kërkesat e familjarëve, nënës dhe gruas së kolonelit. Ç’është ky pasion i tepëruar i kësaj gruaje për burrin e vrarë njëzet vjet më parë me të cilin ka qëndruar vetëm dy javë? Po ato largime të priftit me gruan e kolonelit a nuk të bëjnë të dyshosh dhe të vendosësh një flamurth për një betejë në rrafshin pasuror?

Pas kapitullit të Italisë fashiste disa ushtarë u tërhoqën me trupat kryesore, një pjesë u bashkuan me forcat partizane, të tjerë u strehuan në familjet shqiptare, rrjedhimisht të vrarët mund të klasifikoheshin si heronj apo dezertorë nga atdheu amë, por armiq dhe viktima nga vendi i pushtuar. Këtë flamurth e ngre një plakë me fjalët e saj: “I thoni atij që të mos i përziejë këta, me të tjerët, biro. I kemi qarë me ligje, si djemtë tanë.” (f.58) Kjo shprehje humanizmi përsëritet edhe me atë fshatarin që merr vesh për mbledhjen e eshtrave dhe i dorëzon pa bërë pazar me grumbulluesit: “Le të prehet, i gjori, në vendin e tij.” (f.104)

Zhvarrimi nuk është pa incidente. Në një mur, me thëngjill dhe me shkronja të mëdha është shkruar: “Kështu e pësojnë armiqtë.” Naiviteti i një fshatari ngre një tjetër flamurth: “…bashkë me ta do të nxjerrin edhe ballistët e vrarë e do t’i shpien prapa diellit.” (f.62)

Një flamurth ngre ditari i ushtarit të vrarë duke na kthyer pas në kohë për të treguar fatin e atyre që e humbën luftës, iu rikthyen modestisht jetës civile dhe humbën statusin e ushtarakut. Krenarinë e gjeneralit thyhet kur nuk arrin ta kuptojë pse shqiptarët nuk u ranë në qafë ushtarëve italianë. Pas kësaj thyerje të parë vjen goditja e dytë me shpërfilljen e përgjithshme nga popullsia.

Nik Martini është një tjetër flamurth që ngrihet në çastet e para të pushtimit dhe përfton antitezën e madhe: Një njeri që vritet për atdhe dhe nuk ka varr, përballë ushtarit pushtues që nuk harrohet po kërkohet edhe pas dekadash.

Kundërvënia ndaj misionarëve vazhdon me atë plakun me mustaqet bigë. “Posa ka marrë vesh që erdhëm ne, paska vënë medaljet, paska ngjeshur koburen dhe ka dalë përjashta. Tani këtë e bën përditë.” (f.173)

Gjoleka, kryepunëtori i grupit të zhvarrosjes infektohet dhe vdes duke ngritur flamurthin e radhës.

Kulmi i betejës me flamurthe shënohet me plakën Nicë që ka vrarë dhe varrosur me duart e saj kolonelin Z. Ajo e shkel betimin e saj për ta mbajtur të fshehtë deri në çastin kur gjenerali, jo vetëm shkon në dasmën e fshatit i paftuar, por do ta sfidojë armiqësinë e vjetër duke u ngritur në valle. Kjo është goditja përfundimtare e krenarisë së tij që pasohet nga shkelmimi i thesit me kockat e kolonelit, kalimi i një nate nën pushtetin e alkoolit dhe gatishmëria për të bërë pazar për shkëmbim eshtrash ngaqë edhe natën e fundit para largimit vijnë telegramet me kërkesa që hidhen në kosh.

Akti i fundit i betejës së humbur është përmbyllja e misionit pikërisht natën kur Shqipëria feston ditën e çlirimit dhe parakalojnë kuadratet e fitimtarëve.

(Romani “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” i Ismail Kadaresë, Vepra 2, Onufri 2007, f.7)