Archives for August 2024

The Resilient Legacy of the Adem Jashari Family: A Neuroscientific Exploration

August 5, 2024 by s p

Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME, founder, and CEO of the Academy of Leadership Sciences Switzerland, Supervisor at ETH, Zürich

Contact: fadil.citaku@alss-edu.ch and www.alss-edu.ch

Abstract

The family of Adem Jashari, a symbol of resistance during the Kosova War, faced a tragic confrontation with Serbian forces in 1998. Over three days, 58 family members, including children, women, and the elderly, were killed. This article explores the neurological, genetic, and epigenetic dimensions of the family’s resilience and unity. By examining neuroscience insights and neurotransmitters, we aim to understand how their historical and familial context has contributed to their continued significance for Albanians worldwide. The findings are based on a literature review spanning from 2014 to 2024.

Method

A systematic review of literature from 2014 to 2024 was conducted to gather insights on the neuroscience of resistance and unity. The sources were selected based on their relevance to genetic, epigenetic, and neurological factors in familial and cultural cohesion.

Literature Review

1. Epigenetics and Historical Trauma

Research highlights how epigenetic changes in response to historical trauma can influence collective memory and resilience. Studies show that trauma experienced by ancestors can affect gene expression in descendants, potentially shaping their responses to stress and conflict (Yehuda & LeDoux, 2017).

2. Neurotransmitters and Resilience

The role of neurotransmitters such as serotonin and dopamine in resilience has been explored. Serotonin is linked to mood regulation, while dopamine is associated with motivation and reward processing. Both play a role in how individuals and groups respond to prolonged stress and adversity (Kapur & Mier, 2014).

3. Genetic Factors in Resistance

Genetic predispositions towards resistance and aggression have been studied, revealing that certain genetic markers may be associated with a heightened response to threats and a stronger drive to protect one’s community (Belsky et al., 2018).

4. Brain Structures and Collective Identity

Research on brain structures like the amygdala and prefrontal cortex shows that these regions are crucial for emotional responses and decision-making during conflicts. These structures help in shaping collective identities and cohesion within groups (Phelps et al., 2014).

5. Historical Context of Drenca

The region of Drenca has a long history of resistance against occupiers, suggesting a culturally embedded predisposition towards resilience. Historical patterns of resistance may have a genetic and psychological impact on its inhabitants (Bognar et al., 2020).

6. Neuroplasticity and Adaptation

Neuroplasticity allows for the brain’s adaptation in response to traumatic experiences. This ability may play a role in how the Jashari family and similar groups maintain their unity and resilience over time (Krakauer et al., 2017).

7. Collective Memory and Identity Formation

Studies on collective memory emphasize how shared experiences and historical narratives shape group identity and solidarity. This phenomenon is crucial for understanding why the Jashari family remains a unifying symbol (Wertsch, 2021).

Results

The literature review reveals that a combination of genetic predispositions, epigenetic changes, and neurological factors contribute to the Jashari family’s resilience and unity. The family’s historical context in Drenca, a region with a history of resistance, suggests that their collective identity is deeply rooted in both genetic and cultural factors.

Discussion

Neuroscience and Resistance

Neuroscientific research indicates that neurotransmitters such as serotonin and dopamine play crucial roles in managing stress and resilience. The Jashari family’s ability to resist and unify despite extreme adversity can be partly attributed to these neurotransmitter systems. The amygdala, involved in emotional processing, and the prefrontal cortex, responsible for decision-making, are both critical in shaping their response to conflict (Kapur & Mier, 2014; Phelps et al., 2014).

Genetic and Epigenetic Factors

Genetic markers associated with resilience and aggression, along with epigenetic changes due to historical trauma, provide a framework for understanding the family’s extraordinary cohesion. The impact of ancestral experiences on gene expression may explain their heightened sense of collective identity and resistance (Belsky et al., 2018; Yehuda & LeDoux, 2017).

Historical and Cultural Context

Drenca’s history of resistance against occupiers has likely influenced the Jashari family’s collective identity. The region’s cultural predisposition towards resilience could have been reinforced by both genetic and environmental factors, contributing to their role as a unifying symbol for Albanians (Bognar et al., 2020).

Conclusion

The case of the Jashari family exemplifies how genetic, epigenetic, and neurological factors intersect with historical and cultural contexts to shape group resilience and unity. Despite the passage of time, the family’s legacy continues to inspire and unify Albanians worldwide, reflecting the enduring power of collective memory and identity.

References

1. Belsky, D. W., et al. (2018). Genetic Sensitivity to Parenting and the Nature of Nurture: The Role of Interpersonal Relationships in Shaping Personality and Health. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 59(6), 671-684.

2. Bognar, B., et al. (2020). Historical Trauma and Resilience: The Role of Cultural Context. Journal of Ethnic and Migration Studies, 46(3), 485-502.

3. Kapur, S., & Mier, D. (2014). Neurotransmitters and Resilience: A Focus on Dopamine and Serotonin. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 43, 233-242.

4. Krakauer, J. W., et al. (2017). The Role of Neuroplasticity in Recovery from Trauma. Nature Reviews Neuroscience, 18, 489-501.

5. Phelps, E. A., et al. (2014). The Role of the Amygdala and Prefrontal Cortex in Processing Emotional Memories. Nature Neuroscience, 17(1), 20-28.

6. Wertsch, J. V. (2021). Collective Memory and Identity: The Role of Historical Narratives. American Psychologist, 76(2), 147-158.

7. Yehuda, R., & LeDoux, J. (2017). Response to Trauma: The Role of Epigenetics and Gene Expression. Nature Reviews Neuroscience, 18(1), 40-50.

The Academy of Leadership Sciences Switzerland www.alss-edu.ch takes pride in its commitment to advancing evidence-based leadership globally. Our 100% online courses and programs integrate the latest neuroleadership findings to provide cutting-edge education and development opportunities.

Academy of Leadership Sciences Switzerland

World Trade Center

Leutschenbachstrasse 95

CH-8050 Zürich

Switzerland

T. +41 (0)44 308 35 22

M. +41 (0)76 507 36 30

info@alss-edu.ch

www.alss-edu.ch

“Duartrokitësit”

August 5, 2024 by s p

Kosta Nake/

Do ta quaja një zbulim tronditës sikur të mos kisha njohur më parë qeshatarët – kushërinjtë e tyre. Këta qeshatarët janë pjesë e përhershme e filmave humoristikë amerikanë dhe më shkaktojnë neveri. Periudha e pandemisë na i bëri peshqesh me një shkëlqim të ri në spektaklet shqiptare, sepse, në mungesë të shikuesve në sallë, regjisorët futën qeshatarët artificialë për t’u treguar teleshikuesve se cilat ishin batutat ku duhej të qeshnin, të duartrokisnin, ose të shpërthenin në ovacione. Te romani i Bashkim Hoxhës kjo ndërprerje patetike realizohet jo me tinguj gojorë, por me përplasje duarsh. Nuk është dukuri e re, por e lashtë sa Neroni, nuk është e konsumuar, pasi është një qasje e sprovuar në shoqëritë me qeverisje diktatoriale ose autoritare të cilat kanë kapital të mjaftueshëm jo vetëm për t’i blerë duartrokitjet, por edhe për t’u dhënë atyre ngjyrat e dëshiruara.

Duke i paraprirë kapitujt me nga një formulim servantesian, autori jo vetëm i rikthehet një tradite klasike, por edhe demonstron karakterin ironik dhe sarkastik të dukurive shoqërore që priten të shpalosen. Vendin e Don Kishotit e zë Klajdi me një pozicion ekonomik mjeran që e ka bërë njeri të trishtuar, të varur nga ai 200-lekëshi që i lë e ëma çdo mëngjes te cepi i tavolinës. Pika e lidhjes që shënon edhe ndërprerjen e pritjes së të papunit te shëtitorja krah Teatrit Kombëtar, është oferta e Sokol Ç. për të qenë pjesëmarrës në poemën simfonike “Prangat e një skllavi”, pranga që kanë zënë vend në ballinën e romanit dhe do të kthehen në një simbol për krejt veprën. Shfaqja e vënë në skenën e amfiteatrit të Durrësit, i jep dorë për të vendosur një paralele në epoka, ku shikuesit duartrokasin për vrasjen e gladiatorit dhe, përtej kësaj, njëri prej tyre, ka mbetur skllav i pranguar edhe në varr. Klajdit i vjen oferta e dytë nga Mironi, shoku i tij i Institutit të Arteve. Duhej të bëjë duatrokitësin dhe këtu autori gjen rastin të numërojë edhe ca punë të tjera tejet të veçanta, si vajtojcat, shëtitësit e qenve, gjumashët profesionistë, pritësit e radhës. Që në kapitullin e dytë duartrokitja dënohet si manipulim, si mjet zanor për të mbështetur politikanët dhe aktorët edhe kur nuk e meritojnë.

Klajdi ka një arsye më shumë që të mos ndihet komod në këtë rol figuranti me fre në gojë: I ati ishte dënuar dikur për agjitacion dhe propagandë dhe salla kishte duartrokitur për dënimin e tij, njëlloj siç kishin bërë shikuesit për vrasjen e gladiatorit. Që këtu fillon e përgatitet pakënaqësia e aktorit të ri.

Galeria e karaktereve plotësohet me producentin e televizionit Ervin Debina, moderatorët Enca Qinami dhe Emrion Lame, duartrokitësit Romir K. dhe Violeta, drejtuesin politik Ben Salihi dhe kryetari i një mikropartie Vladimir L. etj. Nëpërmjet fjalëve të Albës, autori sjell edhe një sozi të vetes me Dritan G. që jep emisionin e mëngjesit: “Del me kollare që në pikë të mëngjesit sikur po shkon në mbledhje. Rrudh edhe vetullat. Sa i shëmtuar!…Hap telefonin drejtpërdrejt me publikun. Që në shtatë të mëngjesit.” (f. 125)

Sarkazma bëhet therëse kur bëhet fjalë edhe për historinë e karrierës të duartrokitësve që fillon nga rreshti i katërt i cili ndodhet në hije dhe vjen te rreshti i parë ku mund të ketë edhe fokusim te portreti. Kështu e filloi Klajdi me Violetën, por dalja e Klajdit sjell ankesën e Romirit, atij që ka qenë anëtar partie që 16 vjeç dhe po ia zë vendin një rishtar. Dukurinë e vë në shina filozofike Juli me deklarimin se “shoqëria e spektaklit është maturimi i shoqërisë së propagandës ku njeriu jeton dy realitete njëherësh”. Ai vazhdon më tej me një vështrim simultant se ç’ndodh në ekranet televizive nga ora 9 e mbrëmjes deri në mesnatë dhe ç’ndodh në familjet shqiptare. Njeriu i ri i socializmit është tjetërsuar në njeriun konfuz apo “kuturu”.

Një linjë e re subjekti çelet me shfaqjen e Jonës. Ajo është rritur te gjyshi sepse e ëma i ka vdekur dhe i ati e ka braktisur. Duke i lexuar gjyshit gazetat, ajo është zhytur në politikë që e vogël, është bërë fanatike dhe tani ka hapur në facebook 12 statuse mbështetëse dhe mbrojtëse për shefin e partisë. Është një lloj indoktrinimi që ishte karakteristik për vitet e diktaturës dhe rivjen sot me kamuflazh. Klajdi dhe Jona njihen në autobuzin e duartrokitsave që shoqërojnë kryeministrin në Kukës, autobus që Klajdi e quan “karroca e skllevërve”. Dy të rinjtë janë dy qasje antagoniste ndaj realitetit: Klajdi sheh trishtim, Jona sheh dritë. Do të duhet të vijë një eurodeputet francez, do të duhet që Jona të bëhet shoqëruesja e tij, të përballet me ngacmimin e tij seksual; do të duhet të qëndrojë para kryeministrit dhe batutave të tij, që t’i hapen sytë dhe të zbulojë ku e ka çuar fanatizmi. Kuptimplotë është shkuarja në takim e eurodeputetit dhe kryeministrit, secili për t’i kërkuar falje tjetrit për incidentin me Jonën e cila ndjehet e përdorur si një rrobë. Deputeti Zhill do të justifikohet se ishte një keqkuptim, kryeministri e quan harbute sjelljen e shtetases së vet. Zhgënjimi i Jonës merr përmasat e vetasgjësimit.

Vjen trokitja e dytë e fortë e babait të Klajdit: “Kush i mban në këmbë diktaturat, autoritarët, udhëheqësit e këqij? Ata vërtet janë fajtorë, por faj më të madh kanë duartrokitësit.” (f. 79) Kjo shoqërohet me një detaj domethënës – babai ia jep pensionin e vet duke i kërkuar Klajdit të mos e humbë lirinë. Autori gjen një shteg për të shprehur edhe qëndrimin e vet ndaj liderit. “Në demokraci nuk ka lider. Ka drejtues.” (f. 82) Është një çështje që mund të ngrejë panele pafund debatesh. Mendoj se shoqëria shqiptare është ende e papërgatitur të ecë përpara pa një lider. Hapi i parë i madh duhet shtrirë në rrafshin ekonomik – familja shqiptare duhet të çlirohet nga varësia e punësimit në sektorin shtetëror. Pa pavarësi ekonomike nuk mund të ketë njerëz të lirë, madje radha e duartrokitësve do të zgjatet si radhët e dikurshme të qumështit.

Linja e tretë e subjektit, edhe pse e kufizuar në hapësirë, ndërtohet mbi figurën e mësuese Violetës. Siç e tregon me fjalët e veta, ka bërë një jetë me tabela (si tabelat e qarkullimit rrugor), ka zbatuar 10 porositë bazë të besimit të krishter, ka jetuar jetët e të tjerëve duke lexuar libra. E vetmja gjë nga jeta e vet ka mbetur një foto e fëmijërisë te mështeknat e Pogradecit. Shkon së bashku me Klajdin për ta gjetur vendin ku është shkrepur aparati, por më kot. Gjërat kanë ndryshuar dhe asgjë nuk mund të rikthehet nga bukuritë e së shkuarës. Vdekja e saj në rreshtin e duartrokitësve, vazhdimi i emisionit me këngëtarin e tallavasë Lym D. sikur të mos kishte ndodhur asgjë, fshehja, mbulimi i vdekjes është një nga pikat kulmore të veprës për të treguar se sa e pashpirt është bota e këtij lloj spektakli. Jo vetëm kaq, producenti Ervin i çon duartrokitësit menjëherë te salla e orkestrës për të regjistruar të qeshurat. Kupa është mbushur, Klajdi thotë “Nuk është e drejtë” dhe largohet nga salla. Ai premton të mbjellë një mështeknë te varri i Violetës dhe do të shkruajë atje fjalët e Hygoit: “Të vdesësh nuk është ndonjë gjë e madhe. Është e frikshme të mos jetosh.”

Shuplaka e Jonës në faqen e një të huaji e sjell në fokus kryeministrin duke e çuar romanin në pikën tjetër kulmore. Pavarësisht ndërhyrjes ortopedike të romancierit, ai ka disa shenja për të bërë identikitin e tij. “Ndoshta nuk jam më i miri, por më të mirë se mua nuk ka deri tani.” (f. 141) Autori shfrytëzon çdo mundësi që krijon hapësira artistike për t’i futur ndonjë thumb kryeministrit. Le të kujtojmë edhe romanin “Një ditë si Skënderbeu” të po këtij autori ku një vartëse e quan kryeministrin Skënderbe.

Fati vetjak, përvoja e të atit, përdorimi fyes i Jonës është rrugëtimi i vetëdijës së Klajdit që vendos t’i përgjigjet kryeministrit me të njëjtën monedhë manipulimi: Do ta marrë peng për disa çaste që të bëjë publike protestën e vet. I ftuar në studio për librin “Shqipëria ime” (mund ta lexosh edhe: “Shqipëria që dua”) kryeministri trembet me një revolver lodër dhe Klajdi ia qesëndis titullin e librit duke e quajtur “Shqipëria vetëm imja”. Përpjekja e Klajdit nuk arrin të shkojë te publiku si një mesazh se qeverisja autoritare nuk tronditet aq lehtë sa mund të mendohet. Po bashkë me protestën e personazhit, një shijë majoshe mund të ketë sjellë edhe vetë romani i Bashkim Hoxhës, sepse duartrokitësit janë stepur nga kjo ngritje e stekës. Këtë kam parasysh kur shkrimin e quaj “të pështysh qiellin.” Një vepër e tillë meriton më shumë vëmendje, më shumë lexues, pse jo edhe çmime letrare.

Romani “Duartrokitësit” i Bashkim Hoxhës, Onufri 2020.

KOSOVA HUMBI NJË MIK TË MADH

August 5, 2024 by s p

Nga Frank Shkreli/

Kështu deklaroi Presidentja e Republikës së Kosovës, Dr. Vjosa Osmani pas lajmit për kalimin në amshim të Jeff (Xhef) Paul Bieley, ish-zyrtarit të lartë amerikan në Misionin e OSBE-së në Prishtinë, i cili ndërroi jetë me 22 Korrik, 2024, në moshën 53-vjeçare në shtetin Florida. I ndjeri Jeff Bieley, sipas shumë prej atyre që e kanë njohur për së afërmi, sidomos në Kosovë për më shumë se dy dekada, ai ia përkushtoi veprimtarinë e tij diplomatike, në veçanti lirisë së Kosovës dhe në përgjithësi, të drejtave të shqiptarëve në rajon! Sipas OSBE-së veprimtaria e Jeff Bieley si zyrtar i këtij enti, por dhe puna e tij me organizata të tjera ndërkombëtare, ishte tepër e rëndësishme për zhvillimin e deritanishëm të Kosovës. Sipas tyre, ai ishte pjesëmarrës në projekte dhe nisma të ndryshme që kanë për qëllim promovimin e paqës, stabilitetit dhe forcimit të demokracisë në rajon

I ndjeri Jeff ka punuar, fillimisht, si gazetar, duke raportuar për shumë media ndërkombëtare gjatë luftërave dhe konflikteve në rajon gjatë dekadës së 1990-ave, në Ballkanin Perëndimor. Nga kjo përvojë si gazetar atje, ai qe frymëzuar që karrierën e tij afatgjatë t’ ia kushtonte marrëdhënieve diplomatike, duke shërbyer në Misionin e Kombeve të Bashkuara (UNMIK) në Kosovë si dhe në Zyrën për Siguri dhe Bashkpunim në Evropë (OSBE) – në detyra të ndryshme me rëndësi në Shqipëri, Kosovë dhe në Maqedoninë e Veriut. “Jeff besonte, me gjithë zemër, në demokraci dhe në të drejtat e njeriut, ndërsa ishte shumë krenar për punën e tij kur Kosova u shpall shtet demokratik në vitin 2008”, thuhet në reagim-deklaratën e Zyrës së OSBE-së në Prishtinë me rastin e kalimit të tij në amshim. “Me keqardhje të thellë mësuam për vdekjen e parakohëshme të kolegut tonë të ngushtë, Jeff Bieley. Gjatë kohës që punonte për OSBE-në në Kosovë si dhe në misione të tjera ndërkombëtare, ai kontriboi shumë për zhvillimin e Kosovës”, thuhet mëtej në reagimin e Zyrës së OSBE-së në Prishtinë.

Në reagimin e OSBE-së në Prishtinë pas vdekjes së tij theksohet gjithashtu se “Jeff Bieley ishte shumë i interesuar në zhvillimet politike botërore dhe ishte një katolik i devotshëm dhe mik i ngusht i shumë njerëzve me të cilët vinte në kontakt” – shumë prej tyre shqiptarë të Kosovës, të Shqipërisë dhe të Maqedonisë së Veriut.

Për vdekjen e parakohëshme të Jeff Bieley-t reaguan dhe dërguan ngushëllimet e tyre autoritetet e Kosovës, miq të tij me të cilët kishte punuar gjatë viteve, përfshir gazetarë, si dhe përfaqësues të organizatave të ndryshme ndërkombëtare dhe kombëtare në Kosovë dhe rajon.

Për vdekjen e Jeff Bieley – “mikut të madh të Kosovës” – siç e cilësoi ajo të ndjerin Jeff, reagoi edhe Presidentja e Republikës së Kosovës, Dr. Vjosa Osmani, duke u shprehur me anë të një postimi në portalin e saj, se për më shumë se dy dekada ai ia ka kushtuar punën e vet, ndërtimit të miqësive dhe lidhjeve të qëndrueshme të Kosovës me botën, duke u shprehur se, “Jemi të trishtuar për humbjen e një miku të madh të Kosovës, Jeff Bieley. Për më shumë se dy dekada, Jeff ia kushtoi punën e tij ndërtimit të miqësive dhe lidhjeve të qëndrueshme me Kosovën dhe për të ndihmuar vendin tonë të bëhet një demokraci e qëndrueshme. Trashëgimia e tij e mirësisë dhe përkushtimit do të vazhdojë. Pusho në paqe, Jeff”, ka shkruar Presidentja Osmani me rastin e vdekjes së ish-zyrtarit amerikan me shërbim në organizatat ndërkombëtare, me shërbim në Kosovë.

Ai fliste rrjedhëshëm gjuhën shqipe dhe komunikonte shumë mirë me bashk-biseduesit shqiptarë kudo. Sipas shumë burimeve, i ndjeri Jeff Bieley ishte berë si në shtëpinë e vet në Kosovë dhe pjesë e shoqërimit me shqiptarë. Jeff Bieley ishte shumë i respektuar nga organizatat ndërkombëtare ku punonte si edhe nga populli i Kosovës dhe nga shumë miq e kolegë anë e mbanë Kosovës dhe trojeve shqiptare, përfshir Kishën Katolike në Prishtinë.

Në një njoftim për Meshë drite në ditën e varrimit të Z. Jeff Bieley, “mikut të madh të Kosovës dhe kombit tonë” – siç thuhet në njoftimin e Katedraljes, ditën e shtunë, 27 Korrik 2024, Katedralja “Shën Nënë Tereza” në Prishtinë – e cilësonte Jeff Bieley, si një njeri të “përkushtuar për liri dhe barazi mes popujve, humanist dhe veprimtar i denjë i vlerave euro-atlantike”.

“Duke qenë mik i dashur dhe i vlerësuar i shumë aktivistëve për paqe në Kosovë, në nderim të ndjerit Jeff Bieley dhe për të shprehur falënderim për kontributin e tij, edhe ne bashkohemi me ta në lutje për shpirtin e tij”, thuhet në deklaratën e Katedraljes, “Shën Nënë Tereza”, në Prishtinë.

Sipas kolegëve të tij, shqiptarë dhe ndërkombëtarë, Jeff Bieley ishte edhe një analist i mrekullueshëm i cili dinte më shumë se kushdo tjetër mbi gjendjen në Ballkanin Perëndimor dhe në Kosovë – pasi fliste edhe gjuhën shqipe shumë mirë.

Jeffrey Paul Bieley

Korrik 19, 1971 — Korrik 22, 2024

Më në fund duhet të shënoj se ashtu siç kam shkruar në të kaluarën për shumë personalitetete amerikane që kanë ndihmuar çeshtjen shqiptare gjatë dekadave të shekullit të kaluar e deri tani, anë e mbanë trojeve shqiptare – e konsideroj me vend që edhe Jeffrey Bieley t’i bashkohet listës së gjatë të zyrtarëve të lartë, dhe jo aq të lartë amerikanë, të cilët për fatin e Shqipërisë, të Kosovës dhe të gjithë shqiptarëve në rajonin e Ballkanit Perëndimor, kanë kontribuar — bazuar në vlerat e vërteta perëndimore — për lirinë dhe për pavarësinë e Kosovës dhe për të drejtat e të gjithë shqiptarëve në Ballkanin Perëndimor.

Si i tillë, megjithëse largimi i tij, i parakohëshëm, nga kjo jetë, le një boshllëk të madh në radhët e atyre shqiptarëve që e kanë njohur dhe që kanë punuar me të, por jam i sigurt se, njëkohësisht, kujtesa e trashëgimisë së tij do të frymëzojë — shqiptarët dhe të tjerët që kanë bashkpunuar me ‘të – që ata vet të punojnë edhe më shumë për ndryshime pozitive në botën ku jetojnë e punojnë, qoftë në trojet shqiptare, qoftë kudo tjetër në botë. Me këtë rast, le t’i bashkohemi Presidentes së Republikës së Kosovës, Dr. Vjosa Osmanit duke ngushëlluar familjen e tij për humbjen e rëndë dhe duke uruar, njëkohësisht, që trashëgimia e Jeff Bieley — e mirësisë dhe përkushtimit — të vazhdojë në të ardhmen, jo vetëm në Kosovë, por anë e mbanë botës shqiptare, me të cilën ai kishte kontakte për më shumë se dy dekada – me qëllim që të gjithë të përpiqemi ta lemë këtë botë pak më mirë se ç’e kemi gjetur.

“Për më shumë se dy dekada, Jeff ia kushtoi punën e tij ndërtimit të miqësive dhe lidhjeve të qëndrueshme me Kosovën dhe për të ndihmuar vendin tonë të bëhet një demokraci e qëndrueshme”, ka kujtuar Presidentja e Republikës së Kosovës, Dr. Vjosa Osmani diplomatin amerikan Jeff Bieley me rastin e largimit të tij nga kjo botë.

Në Katedraljen Shën Nënë Tereza në Prishtinë, të shtunën që kaloi u celebrua mesha për shpirtin e diplomatit amerikan, Jeff Bieley — “Mikut të madh të Kosovës dhe kombit tonë për liri dhe barazi mes popujve, humanist dhe veprimtar i denjë i vlerave euro-atlantike”, siç theksohet në deklaratën e Katedraljes, me rastin e kalimit në amshim të njeriut të përkushtuar Jeff Beiley.

FORCA E KARAKTERIT DHE LIDERSHIPI

August 5, 2024 by s p

Nga Evarist Beqiri/

“Një njeri duhet të bëjë atë që duhet – pavarësisht pasojave personale, pavarësisht pengesave, rreziqeve dhe presioneve – dhe ky është thelbi i dinjitetit njerëzor.” – John F. Kennedy

Lidershipi kërkon atë që Aristoteli e quante “përsosmëria e karakterit” (êthikai aretai) apo virtytet morale. Nëse do të vlerësojmë lidershipin e dikujt, kollona kryesore përbërëse e lidershipit individual është fuqia e karakterit të tij. Lidershipi është një kombinim midis fuqisë së karakterit dhe strategjisë. Në këtë kombinim karakteri merr më tepër rëndësi. Karakteri është thelbi i lidershipit. Zgjuarsia dhe strategjia ka rëndësinë e saj, por pa karakterin e fortë ato nuk të shërbejnë shumë. Ismail Qemali besonte se udhëheqësi duhet të jetë i drejtë dhe i duruar, në këtë mënyrë mund të qeverisë lehtësisht edhe në rajone të vështira si ato lindoret. Marrëdhënia e shëndetshme e besimit që ai arrinte të krijonte me popullsinë e vendit ku qeveriste, do t’i vinte në ndihmë edhe në momente të vështira të karrierës. Lideri duhet t’i luftojë gjithmonë padrejtësitë. Martin Luther King Jr. thoshte se: “Padrejtësia ndokund është një kërcënim për drejtësinë gjithkund.” Sjellja dhe qëndrimi që ne mbajmë janë shpirti i lidershipit. Ato dalin në pah, sidomos në situata krizash, kur marrja e vendimeve të caktuara vështirësohet. Lideri karakterizohet nga mbajtja e një qëndrimi, që e dallon atë prej kujtdo tjetër, përfshirë këtu edhe ndjekësit e tij. Sepse qëndrimi është ajo gjëja e vogël që bën dallimin e madh në të tilla raste.

Ismail Qemali shërbeu në Perandorinë Osmane në disa poste të larta. Për dyzet vjet me radhë, ai vuri në shërbim të Perandorisë zgjuarsinë e tij të madhe dhe karakterin e tij të drejtë. Përgjatë shërbimit publik, ai shfaqi integritet të rrallë. Më tepër se ç’preferonte titujt apo postet, ai ka parapëlqyer të thotë haptas mendimin e tij, duke vuajtur edhe pasojat…

Më 14 dhjetor 1891, Ismail Qemali u emërua në postin e guvernatorit të vilajetit të Bejrutit në Liban. Përgjatë kësaj periudhe ai do të shërbente edhe si Guvernator i Përgjithshëm ad interim i vilajetit të Sirisë në Damask. Ndërkohë, më 12 korrik 1892, atij i erdhi një telegram nga sulltani, ku i kërkohej të kthehej menjëherë në Stamboll, sepse do të ngarkohej me një mision të rëndësishëm. Pas qendrimit 8 mujor si guvernator i Bejrutit, ai u largua në fund të gushtit 1892. Populli i Bejrutit ndjeu keqardhje për largimin e Ismail Qemalit, por, nga ana tjetër, ata u gëzuan, sepse kujtuan se ai po thirrej për të marrë postin e Vezirit të Madh. Ata i dhuruan si kujtim një album, të veshur me ar dhe me gur smeraldi në mes. Albumi ishte i mbushur me fotografi nga vendi dhe monumentet e tij.

Kësaj periudhe i përket edhe rrëfimi i personalitetit të shquar libanez, diplomatit, shkrimtar dhe gazetarit Emin Arslan. Ai i përkiste një familje të shquare druzësh, të cilit mbajnë titullin e Emirit. Njëkohësisht Emin Arslan shërbeu si konsull i Perandorisë Osmane në disa shtete. Ai ka rrëfyer me detaje në një shkrim me titullin “Pikëllimet e dashurisë së humbur” të 12 korrikut 1913, në gazetën argjentinase “Caras y Caretas”, historinë e një dashurisë tragjike, të përkthyer në shqip nga Aurenc Bebja. Pjesë e kësaj historie dramatike është edhe Ismail Qemali, i cili asokohe shërbente si Guvernator i Përgjithshëm i Libanit.

Emin Arslan shkruan duke marr shkas nga fakti që gazetat po flisnin shumë për Shqipërinë dhe shqiptarët, e veçanërisht për Ismail Qemal Beun, promotorin e pavarësisë së tyre dhe kreun e qeverisë së përkohshme: “E kam njohur shumë mirë këtë burrë shteti të shquar, ai më nderon me miqësinë e tij dhe e vlerësoj shumë. Kur u kthye në vendin e tij për të shpallur pavarësinë e tij, më dërgoi një letër në Buenos Aires duke rekomanduar katër emigrantë të varfër shqiptarë. Sa herë, pra, që gazetat na japin lajme nga Shqipëria, nuk mund të mos kujtoj një histori të pikëllimeve të dashurisë së humbur që kam parë dhe që më dha mundësinë të mësoj për karakterin fisnik të atij burri shteti.”

Historia flet për një vajzë shumë të bukur me emrin Leila, me të cilën familja e Emin Arslan kishin një miqësi të veçantë. Leila do të vuante disa fatkeqësi përgjatë jetës së saj. Arslan admiron bukurinë klasike dhe inteligjencën e rrallë të saj. Ai e krahason bukurinë e Leilës me kryeveprën e “Venus de Milo”, e cila gjendet në Muzeun e Luvrit në Paris.

Pas shumë peripecive dhe një jete të mbushur me dhimbje, Leila mbetet e ve në një moment shumë të vështirë të jetës. Kunati i saj, i preferuari i sulltanit dhe spiuni i tij, vjen dhe do që t’i heqë trashëgiminë Leilës. Askush nuk guxonte të mbronte çështjen e saj. Vetë gjykata kishte frikë mos shkaktonte zemërimin e kunatit dhe njëkohësisht të preferuarit të sulltanit. Sulltan Abdyl Hamidi nuk bënte shaka. Një fjalë dhe të dërgojnë në fund të Bosforit ose në fund të Saharasë, në Tripoli.

Emin Arslan shkon në qytet për t’i shprehur ngushëllimet zonjës Leila dhe për informuar të emën e tij lidhur me gjendjen e saj.

Me cinizëm kunati i saj i kishtë thënë Leilës: “Zonjë, ti je shumë e bukur për të pasur nevojë për pajë për burrin tënd të ri.” Të gjithë ishin të frikësuar nga kunati i fuqishëm dhe i frikshëm. Leila kërkonte të paktën, lëmoshën e paqes. Ajo kishte kaluar dhjetë vite të jetës së saj duke i shërbyer si infermiere bashkëshortit të sëmurë në shtrat.

Njëzetë e katër vjeçari i atëhershëm Emin Arslan, u prek thellësisht dhe tentoi që ta ndihmonte Leilën fatkeqe… Ai po ndihej shumë keq, duke e parë veten të pafuqishëm për ta ndihmuar shoqen e fëmijërisë, të cilën e donte si motër.

Sapo del nga shtëpia e Leilës, krejt papritur Emin Arslan ndeshet me karrocën e Guvernatorit të Përgjithshëm (Valiut) Ismail Qemal Beu, i cili njihej si një guvernator energjik dhe thuhej se ishte njeriu i besuar i Mid’hat Pashës, babait të Kushtetutës, dhe thuhej se edhe sulltani kishte frikë prej tij.

“Oh! Çfarë ideje, – mendon me vete ai. Nëse do të shkoja ta takoja dhe t’i shpjegoja situatën e Leilës? Ndoshta mund të jetë e dobishme. Në çdo rast, çfarë dëmi do të kishte? Çfarë mund të pësoja nga kunati?”

Ismail Qemali valiu (Guvernatori i Përgjithshëm i Bejrutit) ishte duke u kthyer në shtëpi. Në shtëpi kishte shumë njerëz që e prisnin. I trembur dhe pak i turpshëm Arslan ju kërkon ndihmësve të Ismail Qemalit që ti mundësojnë një takim me guvernatorin.

Më pas, ndihmësi i guvernatorit e çon në një sallon dhe e fton të takojë Shkëlqesinë e Tij. Ismail Qemali ishte ulur në fund të një salloni të madh, i mbushur plot me shtresën e lartë të qytetit. Sapo hyri brenda, Ismail Qemali u ngrit dhe e ftoi të ulet. Pasi i bëri paraprakisht disa pyetje Ismail Qemali i kërkoi Arslanit që ta sqaronte lidhur me arsyet e takimit. Arslani i kërkon që të bisedonin privatisht, gjë të cilën Ismaili e pranon. Ai e futi në kabinetin e tij të punës, u ul dhe i bëri shenjë të ulej dhe i thotë:

“- Le të shohim. Shpresoj që të mos jetë asgjë serioze.”

Me pak fjalë, Arslan i tregon në mënyrë të përmbledhur historinë e Leilës dhe se si, pasi kishte qenë viktimë e të shoqit për dhjetë vjet, ajo ishte e ve dhe tashmë viktimë kunatit të saj, një favorit i fuqishëm dhe me ndikim te sulltani.

Ismail Qemali e dëgjoi me vëmendje, pa e ndërprerë as edhe një herë. Emin Arslan merr guximin dhe i thotë:

“- Ajo grua e gjorë ka vetëm një shpresë, Shkëlqesi. Nëse Shkëlqesia Juaj e braktis, gjithçka do të marrë fund për të dhe për ne; sepse do të tregohet se të preferuarit dhe spiunët janë ata që na qeverisin.

– Ke të drejtë, – i thotë Ismail Qemali. – A je i sigurt për atë që më thua?

– Shkëlqesi, unë vij nga shtëpia e të vesë së varfër dhe nga buzët e saj mësova gjithçka që kam pasur nderin t’i them Shkëlqesisë Tuaj.”

Me dorën e rëndë, Ismail Qemali tundi një zile mbi tavolinën e tij dhe u shfaq një shërbëtor.

“- Thirr kapitenin,” – i tha Ismaili.

Një moment më vonë, kapiteni shfaqet, përshëndet ushtarakisht dhe pret.

“- Lërini të shkojnë menjëherë për të kërkuar X., dhe ta sjellin pa vonesë, urdhëroi guvernatori.”

Pastaj, duke u kthyer nga Arslan, i tha :

“- Shpresoj se do të guxosh të më thuash para tij atë që të ka thënë kunata?

– Sigurisht, Shkëlqesia Juaj, Zotëri.”

Ai shikoi mbi zyrën e tij dhe mori një kopje të “Revue des deux Mondes” nga Parisi.

“- Ja, – i tha Ismaili, – “argëtohu duke e lexuar atë, derisa të vijë kundërshtari yt.”

Ismail Qemali u largua dhe e la vetëm në zyrën e tij. Papritmas vjen i preferuari i sulltanit (kunati). Ai dukej i shqetësuar. Ismail Qemali e priti menjëherë dhe, duke qenë se dera ishte lënë hapur, Emin Arslan e dëgjoi të gjithë bisedën. Ismail Qemali përsëriti historinë e tij pothuajse fjalë për fjalë dhe e mbylli fjalimin e tij me këto fjalë:

“- Epo, unë ju kam thirrur për t’ju thënë këtë: nëse keni gjetur zyrtarë frikacakë ose të vetëkënaqur, nëse mendoni se do të gjeni gjyqtarë mjaft të poshtër që do t’ju lejojnë të plaçkitni një të ve të varfër si kjo, megjithatë ka dikë që e keni harruar dhe se ai nuk ka frikë prej jush, i cili është në gjendje të mbrojë të dobëtit dhe të braktisurit; dhe se ai dikushi jam unë. Ju më njihni mjaft mirë dhe e dini që unë bëj atë që them dhe se nuk ka fuqi në tokë që mund të më trembë. E kuptoni? Dhe tani shkoni dhe mbi të gjitha kujtoni se sa të jem gjallë do të jem gati t’ju ndjek deri sa të vihet drejtësia.”

I preferuari sulltanit (kunati), si të gjithë frikacakët që i dorëzohen forcës, tha duke belbëzuar se dallimi mes tij dhe kunatës ishte ekzagjeruar dhe për t’i vërtetuar Shkëlqesisë guverantorit se ishte keqinformuar, u largua menjëherë për të korrigjuar këtë dallim.

Në fakt, ai doli i zbehtë dhe duke u dridhur; dhe menjëherë dërgoi një mik për t’i bërë të ditur Leilës se nuk kishte asnjë kundërshtim dhe gjithçka u zgjidh pa asnjë vështirësi. Por, menjëherë pas kësaj, një thashethem qarkulloi në qytet se Ismail Qemali ishte tërhequr në Kostandinopojë dhe të gjithë u tronditën. Sepse, për herë të parë që nga koha e Mid’hatit, në vend ishte parë një zyrtar liberal.

Por, i preferuari i sulltanit (kunati) ishte betuar për hakmarrje dhe mori hak; sepse, sapo mbërriti në Kostandinopojë, ai i dërgoi sulltanit aq shumë raporte sekrete për rrezikun e pranisë së Ismail Qemalit në Bejrut, ku ai propagandonte idetë e Turqisë së Re, saqë sulltani përfundoi duke e lëvizur Guvernatorin e Përgjithshëm.

Disa kohë më pas, rreth viteve 1907-1908, Ismail Qemali dhe Emin Arslan do të gjendeshin në Paris. Arslan e fton që të vizitojnë Muzeun e Luvrit dhe e çon në sallën ku ndodhet statuja e “Venus de Milo”. Më pas Arslan e pyet:

“- E mbani mend, Shkëlqesi, vizitën e parë që ju bëra në Bejrut, pesëmbëdhjetë vjet më parë, kur ishit guvernator i provincës?

– A më kujtohet? Mendoj se po, – ia kthen Ismaili. Historia e asaj gruaje të ve, apo jo?

– Po, është ajo, – thotë Arslan. Është shprehja e saj magjepsëse e bukurisë, krenarisë, fisnikërisë dhe madhështisë.

-A e dini, – thotë Ismail beu, – se kjo histori më kushtoi postin? Nuk jam penduar kurrë, sepse ishte detyra ime të bëja drejtësi; Por tani pendohem akoma edhe më pak.”

Karakteristikë për liderët e mëdhenj është fakti që ata e trajtojnë cilindo sipas personalitetit dhe cilësive të karakterit. Ismail Qemali ishte njerëzor dhe i virtytshëm kurdoherë dhe me këdo. Ai ngjallte një ndjenjë respekti dhe besimi të thellë te bashkëpunëtorët e tij. Në kujtimet e tyre askush prej bashkëpunëtorëve të ngushtë të Ismail Qemalit nuk citohet të ketë folur negativisht për të pas vdekjes së tij.

Aftësitë e shkëlqyera të dëgjimit të Ismail Qemalit, i dëshmon edhe Emin Arslan në këtë histori. Ato e ndihmuan Ismail Qemalin që t’i kushtonte vëmendje të jashtëzakonshme ndjesive të kujtdo me të cilin komunikonte. Kjo përkujdesje ndaj tjetrit i jepte atij mundësinë të krijonte një raport në një nivel shumë të thellë emocional. Ai i fliste kujtdo me gjuhën e duhur, qofshin këta mbretër, kryetar shtetesh, politikan dinak apo fshatarë të thjeshtë. “Ismail Qemali,” – kujton Sali Hallkokondi, – “ishte në gjendje të fliste me njerëzit sipas moshës dhe formimit të gjithsecilit, edhe sipas cilësive të tyre morale: me të riun, me të moshuarin, me pleqtë, trimin e ngrinte lart, të druajturit i jepte kurajë.”

Ismail Qemali ishte kurdoherë i gatshëm për të mbajtur qëndrimin e duhur kundrejt së mirës dhe së keqes. Ai ishte i përgatitur për të sakrifikuar interesin vetjak dhe për të vuajtur pasojat që vinin nga mbajtja e qëndrimit të drejtë dhe të palëkundur. Ai i mbronte kurdoherë të dobëtit dhe të braktisurit që përballeshin me padrejtësi. Ai bënte atë që thoshte, dhe thoshte gjithmonë atë që bënte. Dhe nuk kishte asnjë forcë në tokë që mund t’a trembte.

Tipari më madhështor i njerëzve të mëdhenj, thotë Stefan Cvajg, është aftësia për të lënë mënjanë interesat vetjakë për hir të së mirës së përgjithshme. Ky ishte një tipar karakteristik i lidershipit të Ismail Qemalit, i cili shfaqet gjithmonë me konsekuencë. Dhënia e dorëheqjes me vetëmohim nga posti i kryeministrit, me qëllim për t’i dhënë fund përçarjes dhe anarkisë në vend, është vetëm një tjetër shembull i karakterit e fisnikërisë së shpirtit të tij bujar.

“Plaku i pavdekshëm,” – kujton Ali Asllani – “kish një zgjuarsi dhe një dijeni të thellë, ta merrte fjalën nga goja…Sytë e tij kishin shtatë drita…” Ai kishte aftësinë për të udhëhequr nëpërmjet forcës së shembullit, sepse “fjalët të mësojnë, ndërsa shembujt të tërheqin”. Por, fatkeqësisht këto tipare sublime të lidershipit të tij, rrallëherë janë kuptuar dhe zbatuar përgjatë historisë sonë kombëtare…

Akronime

August 5, 2024 by s p

Astrit Lulushi/

Njerëzit gjithmonë kanë përdorur inicale për të shkurtuar kohën e shkrimit ose të folurit. Siç janë hieroglifet e lashta, të pakuptueshme për ne sot, ashtu janë edhe akronimet që në fillim nuk kuptohen derisa të mësojmë inicialet e fjalëve nga të cilat ato formohen. NATO, OKB, BE, USA etj., nuk mund të kuptoheshin nëse nuk do të dinim emrat e plotë të tyre. Pas 1000 a më shumë vitesh, njerëzit do të përpiqen të gjejnë kuptimin e tyre, por më kot; si tani ne kërkojmë të zbulojmë domethënien e tabletave të lashta.

Nga supa te arrat, ekziston një markë që përpiqet të na shesë diçka. Disa prej këtyre emrave janë inicializma, si AT&T (American Telephone & Telegraph), CNN (Cable News Network) ose KFC e inicializuar së fundmi (që ne dikur e njihnim si Kentucky Fried Chicken). Por shumë emra të tjerë të markave janë akronime, në të cilat emri formohet nga shkronjat (ose pjesët) fillestare të një serie fjalësh dhe shqiptohet si vetë fjalë.

Emri GEICO është absolutisht një akronim: Leo Goodwin (një ish-punonjës i USAA Insurance) dhe gruaja e tij Lillian themeluan kompaninë në vitin 1936, Government Employees Insurance Co. (GEICO). Warren Buffett ishte një investitor i hershëm, dhe tani kompania është në pronësi të Berkshire Hathaway, konglomerati shumëkombësh i Buffett.

Shumë artikuj të shitur në IKEA duhet të montohen – ashtu si emri i markës. Në vitin 1943, adoleshenti suedez Ingvar Kamprad mori inicialet e tij dhe i shtoi ato në shkronjën e parë të emrit të fermës së tij (Elmtaryd) dhe fshatit (Agunnaryd) për të krijuar emrin e kompanisë së tij të re të vogël, e cila shiste mallra shtëpiake si stilolapsa dhe korniza. Sot, IKEA ka më shumë se 400 dyqane të mëdha blu-verdhë që shesin orendi skandinave të shtëpisë në pothuajse 60 vende të botës.

Në vitin 1985, dy kanadezë të quajtur Frank (Toskan dhe Angelo), punuan një buzëkuq të frymëzuar nga një shkumës rozë Crayola dhe dolën me një perandori kozmetike. M·A·C (fillimisht njihej si Make-up Art Cosmetics) u themelua nga Toskan (një grimier dhe fotograf) dhe Angelo (i cili zotëronte një sallon flokësh). Motoja e M·A·C është “Të gjitha racat, të gjitha gjinitë, të gjitha moshat” dhe përfshirja e Frankëve është shpërblyer. Tani pjesë e Kompanive Estée Lauder, M·A·C është një markë kryesore e shitur në 120 vende të botës.

Marka ikonë italiane Fiat është një nga prodhuesit më të mëdhenj të automobilave në botë dhe linja më e shitur e makinave në Itali. I lançuar në 1899, FIAT është një akronim për Fabbrica Italiana Automobili Torino, i cili tregon se çfarë bën kompania (fabrikonte automobila) dhe ku e bëri atë, në (

qytetin e Torinos, Itali. Sot, FIAT është i dashur për makinat dhe kupat e tij klasikë të dizajnuar bukur dhe pa kohë, si dhe për fitoret e shumta në gara.

Shkencëtarët vlerësojnë se në një moment, çdo person në Tokë do të shkelë këmbëzbathur mbi një copë Lego. Këto tulla plastike të ndërthurura, të prezantuara për herë të parë në 1949, janë një nga lodrat më të njohura në botë, me më shumë se 400 miliardë copë në planet dhe 60 miliardë tulla tani që prodhohen çdo vit. (Ata madje kanë arritur në hapësirë!) Fraza daneze “Leg Godt”, e cila përkthehet “luani mirë”, është origjina e akronimit të kësaj marke.

Në vitin 1927, austriaku Eduard Haas shpiku një karamele mente si një alternativë ndaj pirjes së duhanit. Emri i markës Pez vjen nga tre shkronja në “PfeffErminZ”, fjala gjermane për mente. Karamelet fillimisht u paketuan në kuti të vogla metalike dhe përsëritja e parë e shpërndarësit mekanik doli në vitin 1949. PEZ u prezantua në SHBA në vitin 1952 dhe dispenzuesit popullorë me kokë lodrash u shfaqën në vitin 1957, duke filluar me një shtrigë me temë Halloween. Karamelet tani shitet në 90 vende dhe janë krijuar më shumë se 1400 karaktere të ndryshme.