Archives for October 2024

KRONIKA E NJË ÇMIMI, CAMAIORE 2024, FITUES VISAR ZHITI

October 8, 2024 by s p

Përgatiti: Eda Agaj Zh

C:\Users\User\Downloads\IMG_1083 (1).jpg

LAJMI:

Çmimi letrar për poezinë, “Camaiore – Francescco Belluomini”, që jepet ndër vite në Itali, është i njohur dhe i rëndësishëm, sipas kritikëve, është institucioni i vlerësimit që i kushtohet tẽrẽsisht veprave mẽ të mira, të botuara në Itali, jo vetëm të autorëve italianë, por dhe poetëve nga bota.

Janë nderuar me këtë çmim – njoftohet, – poetë italianë si Alda Merini, Alberto Bevilacqua, Corrado Calabrò, Maria Luisa Spaziani, Dante Maffia, Davide Rondoni, etj, dhe nga bota Shenjtẽria e Tij Papa Carol Wojtyla, poeti rus Evgenij Jevtushenko, rumunia Anna Blandiana, suedezi Kjell Epmark, nikaraguani Ernesto Cardinal, prift, etj, e deri te nobelisti irlandez Seamus Heaney.

Media italiane i bëri jehonë ecurisë së kësaj ngjarjeje. Bëri të njohur jurinë, të kryesuar nga Michele Brancale – studiues, gazetar dhe poet, Cinzia Demi – poete, Simone Gambacorta, Federico Migliorati, Renato Minore, Ottavio Rossani e Luigia Sorrentino, personalitete të letrave, kritikë arti, poetë, studiues.

Ndërkaq do të ishte dhe një juri tjetër popullore, që në ditën e ceremonisë së dhënies së çmimit, mes publikut pjesëmarrës, do të nxirrte me votim mes 5 kandidatëve një fitues.

U shqyrtuan botimet nga prilli 2022 deri në mars 2023. Mes përzgjedhjes së 150 librave me poezi, u sekeksionuan 25 prej tyre dhe dolën 7 poetë kandidatë nga bota për Çmimin Ndërkombëtar:

• Joao Luis Barreto Guimaraes, “Movimento” (Edizioni Kolibris) – Portugalia,

• Andrea Cote, “La rovina che nomino” (Edizioni Fili d’Aquilone) – Kolumbia,

• Edmond Neagoe, “Una visione dell’apocalisse” (Terra d’Ulivi Edizioni) – Rumania,

• Martin Rueff, “Icaro grida in un cielo di creta” (Samuele Editore) – Franca,

• Zoe Valdés, “Anatomia dello sguardo” (Edizioni Il Foglio) – Kuba,

• Sarah Zahid, “Non scordiamoci mai quanto può essere bello vivere” (Edizioni Kolibris) – Norvegjia,

• Visar Zhiti, “Strade che scorrono dalle mie mani” (Puntoacapo Editrice) – Shqipëria.

Në votimin e tyre më të fundit, juria profesionale për vitin 2024 shpalli fitues poetin shqiptar Visar Zhiti për librin me poezi “Strade che scorrono dalle mie mani” – “Rrugë që rrjedhin nga duart e mia”, botim nga “Puntoacapo Editrice”, në dy gjuhë, shqip dhe italisht, përkthyer nga Profesor Elio Miracco.

Lajmin e dhanë juria e çmimit, Komuna e Camaiores, më pas Agjensia Kombëtare e Shtypit Italian ANSA, u perhaps në mediat e tjera, shkruajtën revista e PEN Clubit Italian deri dhe gazeta më e madhe italiane, e përditëshmja “Corriere della sera”.

Jehonë pati dhe në median shqiptare, u botua në gazetën “Panorama” në Tiranë, ndërsa televizioni “Vizion plus” i mori një intervistë Visar Zhitit dhe shkruajtën gazetat shqip të diasporës nëpër botë.

PËRURIMI NË MILANO:

Botuesi “Puntoacapo” caktoi një ditë për të përuruar në Milano librin fitues, “Rrugë që rrjedhin nga duart e mia” me praninë e autorit Visar Zhiti…

U mblodhën lexues të shumtë, poetë, gazetarë, italianë dhe shqiptarë, kishin ardhur dhe nga qytete të tjera, mes tyre dhe një bashkëvuajtës i Visarit në burgjet e diktaturës në Shqipëri, tani me banim në Itali, studiuesi, kritiku letrar Eugjen Merlika, i cili do ta niste kështu shkrimin e tij, që do të botontenë gazetë “Dielli” në SHBA:

“Më datën 19 shtator, në orën 18.00 në Shtëpinë Muze “Tadini”, në rrugën N. Jommelli 24, Milano, u zhvillua një mbrëmje kulturore, me rastin e promovimit të vëllimit me poezi “Rrugë që rrjedhin nga duart e mia/“Strade che scorrono dalle mie mani”. Autori i vëllimit është poeti i mirënjohur Visar Zhiti, shkrimtari më përfaqësues i letërsisë shqiptare sot në botë…

Madje njëra nga antaret e Jurisë së Çmimit Camaiore, Cinzia Demi, kishte ardhur vetë për t’a paraqitur librin në Milano, – vazhdon shkrimin e tij Eugjen Merlika.

Në drejtimin e promovimit t’asaj mbrëmjeje ajo shoqërohej nga e zonja e shtëpisë, gazetarja arbëreshe Melina Scalisse, që… ishte krenare për origjinën e saj. Ajo, mbas vitesh pune në gazetën “Il giorno”/“Dita”, kishte në kujdes Shtëpinë Muze Hapësira Tadini, një personalitet i njohur i kulturës së qytetit të Milanos, një poet e piktor modernist, që e kishte lënë shtëpinë e tij si një muzeum për qytetin e tij…”

Melina Scalisse ndali te gjuha, te misteri i fjalës së Zhitit, që ajo ia njihte rrënjët dhe e ndjente si frymë dhe histori.

“…shkrimtari Zhiti iu përgjigj disa pyetjeve të organizatorëve, profesor Mauro Ferrari, poet e Cristina Daglio, ndërkohë dhe bouesit. Ai, – thekson Merlika, – u përgjigj shkurt e me dhimbje, duke treguar disa nga çastet më të vështira të jetës së tij, siç ishin ato të arrestimit, të dënimit e të qëndrimit në kampet e punës së detyruar, që ishin dhe ato që përcaktonin burimin e frymëzimit për një pjesë të mirë të poezive të vëllimit.

Një përimtim të thukët të përmbajtjes së vëllimit e bëri në mënyrë bindëse profesor Ferrari, që dukej se ishte mjaft i prekur nga drama jetësore e poetit shqiptar. Ai analizoi disa poezi, duke u ndalur më shumë, jo vetëm në përmbajtjet, por edhe në disa terma të hasura më shpesh si atdheu, liria, udhëtimet, etj.

Nga salla do të ngrihej të fliste dhe padre Gianni Criveller, njohës i thellë i persekutimit të poetëve në Lindje dhe Kinë, ku ka shërbyer si misionar. Ndër të tjera ai tha se vuajtja njerëzore është kthyer në vlerë poetike. Këtë theksoi dhe poetja bjelloruse Lara Putsileva.

Edhe Kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve Shqiptarë në Itali, Skënder Lazaj do të nxirrte përshtypjet e tij nga takimi:

“…Nisemi nga Brescia, së bashku me antarët e LSHASHI, Ndue Shabaku, Valbona Jakova dhe poeten Daniela Dante, promovonte veprën e tij Antarë i Nderit të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptar në Itali!…

Takimi i përzemërt me Visarin dhe me zonjën e tij Edën, qe sa emocionues aq dhe i ngrohtë, mes një atmosfere arti, ku veç poezisë aty ekspozoheshin pikturat e autorit Tandini, por dhe të autorëve të tjerë, mes tyre dhe të piktorit të famshëm shqiptar Ibrahim Kodra.

Aktiviteti çelet me prezantimet, dhe natyrisht me përshkrimin e jetës së autorit dhe veprës së tij letrare.

Drejtoresha e Muzeut, gazetarja Melina Scalise, bëri një analizë të veprës dhe fjalës poetike në veçanti, ku evidentoi forcën e fjalës dhe në kushte izolimi, shpirtin e paepur të autorit dhe forcën e besimit, i cili i rezistoi edhe mizorive të regjimit.

Atmosferën e elektrizuan recitimet në shqip të poezive të Visarit nga Eda, kaq bukur dhe aq ëmbël derdhej poezia e tij dhe në italisht, recituar nga poetja italiane Cinzia Demi.”

I rikthehem shkrimit të Eugjen Merlikës, ja ç’shton ai:

“…duke patur në dorë vëllimin, lexohej në kapakë dhe kjo shprehje nga shkrimtari i madh Italian, Umberto Eco:

‘Shihni… ndodhia e Visar Zhitit, që i mjaftoi të shkruante poezi, të quajtura “të trishtueshme dhe hermetike”, pra armiqësore për regjimin ….. dhe fitoi me të drejtë dhjetë vite burg. Poezia i shtie frikë regjimeve autoritare e diktatoriale, edhe se flet vetëm për trëndafila, si në rastin e Zhitit.”

Dhe më pas:

‘Visar Zhiti është shkrimtari shqiptar, jeta e vepra e të cilit janë pasqyra më e mirë e historisë së Vendit të tij.’ Poshtë këtij vlerësimi ishte në kllapa: (Robert Elsie, albanolog kanadezo-gjerman).

Në tridhjetë vitet e fundit janë të shumtë vlerësimet e poetit e shkrimtarit madhor shqiptar nga përfaqësues të ndryshëm të kulturës e letërsisë shqiptare e të huaj të vëndeve ku veprat janë përkthyer e botuar, por mendoj se kjo shprehje e studiuesit kanadez është një nga pikat kulmore, ku Visar Zhiti njëjtësohet me atdheun, një koncept që gjindet shpesh në vargjet e tij, në format e të shkruarit për të shkuarën, të sotmen e për të ardhmen e tij.’

“Duke përmbyllur analizën, botuesja Cristina Daglio iu drejtua poetit: “Ndërmjet të gjithë koncepteve të trajtuar në poezitë tuaja, cili do t’ishte ai më domethënësi, më qëndrori, më përfaqësuesi…?

Poeti, mbas një çasti përsiatjeje, u përgjigj: Dashuria.

Salla shpërtheu në një duartrokitje të gjatë e të fuqishme. Mendoj se ishte çasti kulmorn i mbrëmjes, thelbi dhe kuintesenca e saj. Me atë pohim poeti shpalli vlerën universale të veprës së tij, që është e barazvlerëshme me vetë jetëgjatësinë e mesazheve që i përcillen lexuesve shqiptarë, italianë, evropianë e botërorë.”

CEREMONIA NË CAMAIORE:

“Ndarja e çmimeve do të zhvillohet gjatë një mbrëmje në këtij shtatori me të ftuar fituesin, Visar Zhiti, – shkruante Eugjen Merlika, – në Camaiore, një qytet i lashtë mesjetar në breg të detit Ligur, një komunë prej 31776 banorësh, në provincën e Lukës në Toskanë, e njohur për bregdetin e bukur të saj, për kishat e saj mesjetare, muzeumet e traditën e qilimave”.

Nga dritaret dukej deti si një poemë e kaltër përjetësie. Rrugëve ishin vendosur pllakatet “Camaiore është poezi”. Në sallën e madhe vinin vazhdimisht njerëz. Në krye ishte një ekran dhe shfaqeshin librat dhe emrat e autorëve.

Që në fillim veprimtarinë e përshëndetën Kryetari i Bashkisë së qytetit, Marcello Pierucci dhe Raffaela, vajza e themeluesit të këtij çmimi, e poetit Francesco Belluomini.

Gazetarë të televizionit vendas filmonin takimin dhe merrnin në intervista poetët që ftoheshin në skenë. Nga sipër vinin ndriçimet, ndryshonin ngjyrë si emocionet dhe binin mbi fletët e poezive…

Presidenti i jurisë profesionale, Michele Brancale, thirri si fitues të Çmimit Ndërkombëtar Visar Zhitin. Motivacionin e dhënies e lexoi poetja dhe anëtarja e jurisë, Ciznia Demi:

SIRENEU MODERN I KRYQIT

“Poetika e “Rrugëve që rrjedhin nga duart e mia” të Visar Zhitit, një libër i botuar dygjuhësh shqip-italisht, riprodhon më së shumti historinë e poetit, një prej të paktëve të mbijetuar të burgut, të mbyllur për të punuar në minierat shqiptare nën regjimin e Enverit Hoxhës: faji i tij ishte se kishte shkruar vargje të dhimbshme, të papërshtatshme për lëvdatat pushtetit. Zhiti nuk hoqi dorë nga kënga edhe në burg, vazhdoi të kapej pas poezisë, prostitutës që më denoncoi në polici. – siç e ka përkufizuar ai në një intervistë – dhe duke mos pasur letër ku të vazhdonte të shkruante tekstet, vargjet u mësuan përmendësh nga ai dhe të burgosurit e tjerë, në mënyrë që ato të mbeteshin, nëse ai nuk do të mbetej gjallë.

Në këtë vëllim i ripërshkohen ato vite, pa asnjë venë urrejtjeje. I tradhëtuar nga poezia, Zhitit nuk i vjen keq kurrë për veten, por për njeriun që vuajti, për të ngjashmin e tij që i kanë shkaktuar vuajtjet.

Në poezinë e tij nuk është vetëm përplasja mes një regjimi tiran dhe poetit, por diçka më e keqe: njeriu kundër njeriut. Duke përqafuar mundimin dhe dhimbjen e të tjerëve, por duke derdhur lotët e tij, mesazhi poetik i Zhitit bëhet universal dhe i kalon kufijtë gjeografikë të dhimbjes shqiptare, duke e bërë atë dëshmitar të vuajtjeve të njerëzimit. Ajo e Zhitit është një litani laike, por vargjet e tij përshkohen nga një ndjenjë besimi e shqetësuar që gjen në simbolin e Kryqit martirin e shëlbimit dhe zbulohet në Krishtin dhe Nënë Terezën: ai nuk e paraqet veten si vuajtësin e fundit të dënuar të atij regjimit, por si një Sirene i kohëve moderne që merr mbi vete kryqin e të gjithëve”.

Visari kishte thënë që poezia iu bë dhe Madona që e ndihmoi të shpëtonte. Poezia e tij ishte ditari i tij shpirtëror.

Kryetari i Bashkisë, Francesco Pierucci, i dorëzoi Çmimin. Aktorët Alessandro Bertolucci dhe Giulia Battistini recitonin poezitë.

Duke falenderuar, Zhiti theksoi se e ndjente fort që ishte në vendin e Dantes, mbase poeti më i madh i të gjitha kohërave, që na dha me vargje jo vetëm Ferrin, nëntokën e dënimeve, por edhe Parajsën, që patjetër i jep shkëlqim qiellor dhe e bën po aq të rëndësishëm, se letërsinë e ushqejnë po aq sa dhimbja, edhe lumturia, ndërsa unë nga shkaku i poezisë e kalova ferrin tim dhe ajo ndërkaq më hodhi në një parajsë të saj…

Ndërkaq juria popullore mes 5 kandidatëve të poezisë italiane nxori fitues aty poetin Stefano Dal Bianco me librin “Paradiso”. Parandjenjë e Visarit apo ndikoi kur foli ashtu?

U ndanë dhe çmime të tjera e mirënjohje. Më pas të gjithë dolëm në kopshtet e bukura aty, buzëdetit tej si copëza parajse dhe Visarit i kërkonin autografe pranë shatërvanit nën drita dhe nën ujëvarën hënore. Edhe libri vetë dukej si i mbështjellë me hënë, me atë kopertinëm ku ishte një profil, vepër e piktorit Maurizio Caruso, “Mendim rinor”.

Dhe përsëri gazeta Corriere della Sera” e këtyre ditëve kishte në faqen kryesore të kulturës një shkrim me fotografi me titull: “L’albanese Visar Zhiti vince il Premio Camaiore: compose versi in carcere”.

C:\Users\User\Downloads\IMG_1086 (2).jpg

Të bësh poezi në çdo burg, të dukshëm dhe të padukshëm edhe kur s’të lenë, krijo dhe me mend, me çastin tënd. Ai mendim rinor për jetën të jetë i përhershëm, me ato ndjenja dhe pasion si vetë poezia…

Ndërsa gazeta italiane “La Nazione” shkrimin e saj të tanishëm e titullon: “Në Camaiore fiton Poezia si gjuhë e paqes”.

Se koha është e shqetësuar, lufta çuditërisht po gjëmon andej-këtej në glob, ajo s’është kurrë larg kur vriten njerëz me mijëra, mes tyre fëmijë dhe poetë, copërlohen dhe poezitë, digjen në ajër nga bombat dhe raketat. Njerëzimit i duhet të flasë patjetër gjuhën e paqes.

“Paketimi” i hegjemonisë serbe prapa psikologjisë së viktimës

October 8, 2024 by s p

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Beogradi bashkë me ndjenjën e viktimës, luajti me kartën e Rusisë, si protektore dhe si drejtuese e projektit të pengimit të etablimit të Perëndimit në rajon dhe në veçanti në Kosovë. Është e pritshme që Rusia, e cila që nga përfundimi i luftës, ka inkurajuar dhe përkrahur strukturat paralele të Serbisë që të pengojnë funksionimin e shtetit të Kosovës dhe të pengojnë legjitimitetin e plotë të ndërkombëtarëve në Kosovë si shtet i pavarur, do ta ngrejë zërin për “përndjekjen” e serbëve dhe kundër procesit të gjyqësorit kundër pjesëtarëve të grupit terrorist të ish-nënkryetarit të Listës Serbe.

Po bëheshin dy vjet dhe situata në veri të Kosovës nuk po ecte siç e kishte projektuar Beogradi. Krijimi i fakteve në terren, sidomos pas zhbërjes së bandës terroriste dhe kriminale të Radoiçiqit, po i kthehej si bumerang presidentit serb, i cili në përpjekje për të nxjerrë bonuse nga nisma franko-gjermane, kishte urdhëruar në mënyrë të befasishme dorëheqjen e katër kryetarëve të komunave me shumicë serbe në veri të Kosovës, me arsyetimin se “populli i vuajtur” “kërcënohej për ekzistencë” nëse i kërkohej konvertimi i targave të veturave në RKS pas çerek shekulli prej largimit të juridiksionit serbe mbi Kosovën. Me skenarin për të fituar sa më shumë dhe për ta shfrytëzuar përkrahjen ndërkombëtare, me urdhër të Vuçiqit sërish serbët i bojkotuan zgjedhjet në prill të vitit 2023, ndërsa në maj bandat serbe, të ndihmuar edhe nga njerëz të aparatit shtetëror serb, sulmuan trupat e KFOR-it, duke lënduar afro njëqind pjesëtarë të tyre. Qëllimi ishte i qartë, në veri të krijohej një vakum institucional, të tërhiqej Policia e Kosovës dhe katër kryetarët shqiptarë të mos hynin në objektet komunale, me qëllim që ato objekte të administroheshin nga strukturat e Radoiçiqit.

Dhe pikërisht kur në njëvjetorin e agresionit serb në Bansjkë, kur Prokuroria Speciale e Kosovës ngriti aktakuzën kundër 45 personave, në mesin e tyre edhe të Millan Radoiçiqit, për sulmin e armatosur kundër Kosovës, ku brenda dosjes 158 faqesh përmblidhen fakte dhe veprime jo vetëm për Banjskën, por edhe për gjithë dhunën që ndodhi në muajin maj të vitit 2023, presidenti serb u ndie i shqetësuar se plani i tij është dekonstruktuar plotësisht nga institucionet kosovare të sigurisë dhe vendet partnere. Në stilin e tij patetik, teatral, viktimizues dhe njëkohësisht kërcënues, presidenti serb shpërfaqi edhe një herë qëndrimet e tij agresive ndaj Kosovës duke u fshehur prapa ndjenjës së psikologjisë së viktimës. Ai u mundua të modifikonte veprimet e dy vjetëve sipas synimit politik dhe ideologjik. Ai sërish përdori gënjeshtrën si mjet historik, si mjet mashtrimi dhe si mjet viktimizimi. Ky zakon i gënjeshtrës, i praktikuar nga shumë politikanë dhe ushtarakë serbë, e sidomos e institucionalizuar nga shkrimtari Dobrica Qosiq (“serbët gënjejnë me kreativitet, gënjejnë me kreativitet”) presidenti llafazan serb shpalli shtatë kushte ose kërcënime për Kosovën. Qëndrimet e tij agresive presidenti serb i fshehu sërish prapa psikologjisë së viktimës. Ai dëshironte të eklipsonte shpalljen publike të aktakuzës ndaj pjesëtarëve të grupi kriminal të Radoiçiqit për sulmin terrorist dhe agresiv ndaj Kosovës. Fenomeni i të gënjyerit nga presidenti serb nuk është i panjohur, por ai tregon një gjë, fenomenin e ndjenjës së inferioritetit, sepse duke qenë një shtet i vogël ka vendosur para vetes ambicie joreale me pretendime për ta vazhduar projektin e pambaruar të Serbisë së madhe. Në të kaluarën gënjeshtra ishte në bazën e propagandës naziste dhe të çdo sistemi totalitarist. Edhe Serbia prej shumë dekadash është e zhytur në një kulturë të gënjeshtrës.

Edhe në këtë rast, gënjeshtra e presidentit serb përdorej për arritjen e një qëllimi, bashkë me ndjenjën e viktimizimit, të minimizohej jehona e procesit gjyqësor në Kosovë kundër njerëzve që shteti i tij i kishte nisur në një mision “patriotik” për aneksimin e veriut të Kosovës. Metodologjia e Beogradit në rastin e Banjskës, ka një paralele të jashtëzakonshme me sjelljen e Serbisë si në rastin e Sarajevës, ku një shekull e ca më parë një grup terrorist serb i mbështetur nga Serbia zyrtare organizoi vrasjen e Franc Ferdindnadit në Sarajevë, ngjarje e cila provokoi agresionin austro-hungarez ndaj Serbisë, përkatësisht Luftën e Parë Botërore. Vetëm duke njohur mirë ngjarjet e rëndësishme të shekullit 20 dhe përmasat e përfshirjes së Serbisë në to, mund të arrihet në kuptimin e thellë të veprimeve aktuale të Beogradit. Ato nuk janë veprime sporadike, por një doktrinë serbomadhe, e cila nuk u dënua asnjëherë.

Megjithëse dihej se të gjitha fijet të shpinin në Serbi, zyrtarisht asnjëherë nuk u dokumentua se qeveria serbe qëndronte prapa një ngjarjeje të tillë. Si atëherë, ashtu edhe tani, Beogradi bashkë me ndjenjën e viktimës, luajti me kartën e Rusisë, si protektore dhe si drejtuese e projektit të pengimit të etablimit të Perëndimit në rajon dhe në veçanti në Kosove. Është e pritshme që Rusia, e cila që nga përfundimi i luftës, ka inkurajuar dhe përkrahur strukturat paralele të Serbisë që të pengojnë funksionimin e shtetit të Kosovës dhe të pengojnë legjitimitetin e plotë të ndërkombëtarëve në Kosovë si shtet i pavarur, do ta ngrejë zërin për “përndjekjen” e serbëve dhe kundër procesit të gjyqësorit kundër pjesëtarëve të grupit terrorist të ish-nënkryetarit të Listës Serbe.

Sidoqoftë, procesi gjyqësor, pos që do të nxjerrë në dritë të gjitha elementet e agresionit serb në veri të vendit, është në interesin e Kosovës që të monitorohet edhe nga organizata vendore dhe ndërkombëtare të specializuara për të drejtat e njeriut, në mënyrë që të garantohet një proces i drejtë gjyqësor dhe të kuptohet se “të burgosurit politikë” të presidentit serb ishin pjesëtarë të një organizate ushtarake të etabluar dhe të mbështetur në të gjitha format për të zhvilluar agresion ushtarak kundër Kosovës. Për këtë arsye, “Putini” i Ballkanit ka panikun se ky proces do të nxjerrë në dritë paradigmën se vendi i tij është vetëm një zgjatje e Rusisë në rajon dhe se rruga e integrimit evropian, të cilën më shumë e afishon Perëndimi sesa elita politike në Beograd, fatkeqësisht klasa politike neo-millosheviqinae dhe shoqëria serbe nuk e pranon. Kjo duket po ashtu jo vetëm me mënyrën si shteti serb i bën glorifikimin e të dënuarit të Tribunalit të Hagës, por edhe mënyrën se si mohohen në vazhdimësi krimet kundër shqiptarëve, kroatëve, dhe boshnjakeve apo interpretimi i krimeve si një lloj heroizmi i shoqërisë serbe.

Se është në interesin e Kosovës që gjykimi të jetë sa më transparent dhe i monitoruar edhe nga organizatat ndërkombëtare, për të treguar se sulmi nuk kishte të bëjë as me fatin e serbëve dhe as me të drejtat e tyre, por thjesht me territorin e Kosovës, me synimin për ta ndjekur skenarin rus të okupimit të Krimes, pastaj të Ukrainës Lindore dhe më pas edhe të përpjekjes për pushtimin e kryeqytetit Kiev.

Tani kur Prokuroria Speciale e Kosovës foli, BE-ja dhe SHBA-ja nuk mund të thonë më se nuk kemi fakte dhe nuk kemi në dorë hetimet dhe nuk kemi një pasqyrë më të qartë se kush ishte prapa kësaj ngjarjeje dhe kush ishin urdhërdhënësit dhe financuesit e grupit. Nëse një vit më parë përfaqësuesi i lartë i BE-së për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Josep Borrell, sulmin në Banjskë e kishte cilësuar si “sulm terrorist” kundër Policisë së Kosovës, është koha që t’i kërkohet Serbisë që të dorëzojë gjithë ata persona që janë në listën e të akuzuarve si pjesëmarrës të sulmit në Banjskë. Në të kundërtën, nëse Serbia bëhet vendstrehim i grupeve terroriste sikur të ishim në Evropën e vitit 1914, atëherë çfarë kuptimi do të kishte dialogu i Brukselit apo Marrëveshja e Ohrit, e cila edhe pas afro dy vjetësh ka mbetur në vend dhe nuk e dëshiron askush, pos presidentes së vendit, e cila në përballje për t’u bërë e preferuar e ndërkombëtarëve, një ditë e mbështet marrëveshjen, ndërsa ditën tjetër del kundër saj. Ky është momenti për të vënë në sprovë edhe një herë seriozitetin e qeverisë serbe, nëse ajo vërtet është për paqe dhe normalizim të raporteve apo vazhdon me mendësinë hegjemoniste të ndjekë projektin e papërfunduar të Serbisë së madhe.

Dhe tash kur janë ngritur aktakuzat për pjesëmarrësit e sulmit të Banjskës, radhën e ka BE-ja dhe SHBA-ja, të cilat duhet të kenë qëndrim më të qartë ndaj Beogradit dhe përtej retorikës se përgjegjësit e sulmit duhet të përgjigjen para drejtësisë, duhet të kenë një qëndrim sanksionues ndaj Serbisë, sepse mosndëshkimi i Banjskës do të ishte inkurajim për Beogradin dhe forcat kriminale për ta vënë sërish në rrezik sigurinë e qytetarëve të Kosovës. Fajin, thotë një fjalë e urtë shqiptare, nuk e merr askush, por duhet pranuar se hyrja e gjithë atij arsenali armësh të kalibrave të rëndë nga territori i Serbisë, ishte një dështim i misionit të KFOR-it, aq më tepër kur shumë kohë para sulmit në Banjskë, ligjvënësja britanike Alicia Kearns për disa muaj me radhë paralajmëroi se Serbia po fuste armatim përmes ambulancave në kishat dhe manastiret ortodokse në veri të Kosovës.

BE-ja dhe SHBA duhet ta detyrojnë Serbinë të bashkëpunojë ose në të kundërtën ka ardhur koha të rishqyrtohet sa ja vlen të ulesh në tavolinën e bisedimeve në Bruksel me palën e cila në njërën anë negocion në Bruksel për normalizim të marrëdhënieve, ndërsa në anën tjetër, përgatit dhe dërgon grupe të armatosura kundër Kosovës. Një gjë dihet, se përmes deklaratave gojore nuk mund të detyrohet Serbia të marrë masa ndaj përgjegjësve për Banjskën. Koha është që qasja e BE-së dhe SHBA-së të ndryshojë jo vetëm ndaj Kosovës, por edhe ndaj Serbisë, por në drejtime të kundërta me atë që ka qenë deri më tani.

Intenca serbe, dialog pa limit

Si në Rambouillet (1999), ashtu edhe gjatë procesit për adresimin e statusit politik të Kosovës në negociatat e Vjenës (2006-2007), strategjia serbe ka qenë imponimi i negociatave pa limit ose e rinegociimit të marrëveshjes së bërë, me qëllim për të arritur kompromis të ri mbi kompromisin e mëparshëm. Megjithëse dialogu i Brukselit do të duhej të kishte një limit kohor. Në të njëjtën kohë ai nuk do të duhej të sfidonte pavarësinë dhe subjektin ndërkombëtar të Kosovës. Në harkun trembëdhjetëvjeçar janë arritur edhe marrëveshje të mira e të rëndësishme, si ajo për menaxhimin e integruar të kufirit (IMB), por në pesë vjetët e fundit, përjashto disa marrëveshje për përfshirjen e Kosovës në Rrjetin Evropian të Operatorëve të Sistemit të Transmetimit (ENTSO-E), gradualisht Procesi i Brukselit ka devijuar nga objektiva madhore e normalizimit të marrëdhënieve Kosovë-Serbi përmes një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse dhe ligjërisht të obligueshme. Ndërsa, vendimi i fundit i BE-së për njohjen e pasaportave ilegale të qendrës koordinues serbe, në të cilat territori i Kosovës paraqitet si Serbi, është agresion i paprecedentë i shtetësisë së Kosovës. Është pak e habitshme si deri më tani është kaluar me kaq lehtësi ky rast kaq i rëndë, si nga qeveria, ashtu edhe nga opozita. Shikuar nga aspekti formal juridik, BE-ja edhe mund të mos e pyesë Kosovën, por shikuar nga aspekti politik dhe juridik, Kosova është dashur që 22 vendeve anëtare të BE-së që e kanë njohur pavarësinë e Kosovës, t’u kërkonte në kanale diplomatike që ta rishikojnë vendimin, pasi njohja e pasaportave të tilla i barazon ato me pasaportat e shtetit të Kosovës. Në rrafshin e së drejtës ndërkombëtare, nuk mund të barazohen pasaportat e një entiteti shtetëror me ato të një qendre ilegale të një shteti tjetër. Në të kundërtën, BE-ja po legalizon një institucion që shërben si zgjatje e Serbisë në Kosovë. Sipas këtij vendimi, del se BE-ja po trimëron gatishmërinë serbe për ta komplikuar situatën në Kosovë dhe gjithë procesin negociues të Brukselit.

Nëse dikur ishte presidenti Hashim Thaçi, tani kryeministri Albin Kurti ai që ka adresuar një varg akuzash të ashpra ndaj BE-së dhe veçanërisht ndaj të dërguarit të posaçëm të BE-së Miroslav Lajçak për qasje të njëanshme në dialog. Një handikap i madh për Lajçak ishte edhe trashëgimia e tij anti-Kosovë, sidomos lobimi i tij përkrah Serbisë kundër anëtarësimit të Kosovës në UNESCO. Rrjedhimisht, ai kurrë nuk gëzoi ndonjë reputacion të mirë në Kosovë dhe nuk do të jetë çudi nëse pas përfundimit të mandatit aktual do ta shohim në pozicionet e tij të vjetra.

Ka disa vjet që BE-ja gjithashtu hoqi dorë nga ambiciet e mëdha për arritjen e një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse ligjërisht obliguese. Po ashtu, tani më askush nuk thotë se “ka ardhur koha që tash dialogu të përmbyllet” apo se “marrëveshja gjithëpërfshirëse është çështje muajsh e jo vitesh”. Dhe për më tepër, viteve të fundit dialogu ka ecur një hap para dhe dy prapa dhe është vështirë të evidentojmë ndonjë rezultat konkret. Ndërkaq, rreth marrëveshjes finale më nuk flet askush, madje as Marrëveshja e Brukselit në shkurt dhe as Aneksi i Ohrit në mars të vitit 2023 nuk paraqesin ndonjë përparim drejt marrëveshjes finale. Mënyra si është bërë në kontekstin e luftës së Ukrainës, një marrëveshje e tillë duket më shumë se është bërë për “ambalazhimin” e Asociacionit dhe për ta mirëmbajtur një lloj status-quo. Përveç kësaj, kjo marrëveshje nuk është aspak e ngjashme me Traktatin Bazë të dy shteteve gjermane dhe nuk reflekton raportet mes Kosovës dhe Serbisë, as kontekstin gjeopolitik dhe as qëllimet e palëve. Nëse nisma franko-gjermane kishte vërtet për qëllim të afronte palët dhe të promovonte një bashkëpunim gjithëpërfshirës, atëherë ka mundur të ndiqej modeli i Marrëveshjes së Élysée-së midis Gjermanisë dhe Francës, e cila u nënshkrua 18 vjet pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore dhe shërben si një bazë për miqësinë dhe partneritetin mes dy vendeve që kishin qenë në konflikt për shekuj me radhë.

Dhe, tani 13 vjet pas fillimit të këtij dialogu, jo vetëm që nuk duket në horizont mundësia e normalizimit, por mes Kosovës dhe Serbisë ka pasur përkeqësim të raporteve. Në vend të marrëveshjes gjithëpërfshirëse, me apo pa fajin e qeverisë, BE-ja është marrë me çështjen e targave të automjeteve, zyrat e institucioneve ilegale të Serbisë që operojnë ilegalisht brenda Kosovës, “çështjen” e dinarit serb, me “statusin” e urës së Mitrovicës, të cilës i është dhënë dimension të cilin nuk e ka, rrezikshmëri rajonale dhe evropiane, mbase për të fshehur ndonjë ujdi ndërkombëtare se përtej kësaj ure shqiptarët nuk kanë çfarë të kërkojnë. Ndryshe, është e pashpjegueshme, si mund të rrezikohen serbët në veri të vendit, por jo edhe në brendësi të Kosovës, si në Graçanicë apo në Shtërpcë.

Është mjaft zhgënjyese lehtësia me të cilën BE-ja dhe SHBA-ja kanë tejkaluar rastin e agresionit ushtarak të Serbisë ndaj Kosovës në shtator të vitit 2023 (rasti i fshatit Banjskë), dhe njëkohësisht mënyra sesi tri vendet e BE-së, Gjermania, Franca dhe Italia, e stopuan anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës (KiE). Pos për çështjen e Asociacionit, mendoj se mosanëtarësimi lidhet edhe me frikën e BE-së se anëtarësimi i Kosovës në KiE do ta bënte automatikisht edhe pjesë të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, e cila do të mund të kontestonte vendimet e Gjykatës Speciale. Një moment tjetër i keq për Kosovën ishte prishja e marrëveshjes nga ndërmjetësit e BE-së në çastin kur Kosova ishte e gatshme ta pranonte. Që në fillim të takimit të Ohrit, siç e pohon edhe Marc Weller, Serbia deklaroi se nuk do të nënshkruante asnjë gjë me Kosovën në asnjë rrethanë. Në vend se të insistohej te nënshkrimi i marrëveshjes, me apo pa marrëveshje paraprake, BE-ja i njohu Serbisë “ekuivalentin gjerman”, i cili u materializua përmes letrës së kryeministres serbe. Sjellja serbe ishte ndjekje e modelit të “Letrës së unitetit gjerman”, sipas së cilës, pala gjermane nuk hiqte dorë nga e drejta e mbajtjes hapur të çështjes gjermane, respektivisht nga e drejta e bashkimit të dy shteteve gjermane. Përveç kësaj, të gjithë zyrtarët e BE-së, por edhe vetë Lajçaku e ka pranuar se kjo Marrëveshje Bazë e Brukselit është vetëm një hap drejt marrëveshjes gjithëpërfshirëse. Në anën tjetër, ambasadori i SHBA-së në Serbi, Christopher Hill, e ka thënë qartë se Marrëveshja e Ohrit nuk nënkupton njohje, por normalizim të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, duke mos e qartësuar se si mund të normalizohen marrëdhëniet në rast se nuk ka njohje.

Viteve të fundit disa herë është përmendur një argument i çuditshëm: Pa një normalizim të raporteve Kosovë-Serbi, asnjë nga pesë shtetet nuk do të jetë gati për njohjen e Kosovës. Ky justifikim nuk qëndron, sepse është e kundërta, pa një njohje nga pesë vendet anëtare të BE-së, procesi i dialogut nuk mund të ketë përparim. Për sa kohë që kjo qasje nuk ndryshon, nuk mendoj se është realiste të pritet një njohje nga Serbia.

Pak përkrahje nga aleatët

Duhet pranuar se disa gjëra kanë ndryshuar në veri, sidomos pas agresionit të shtetit serb kundër Kosovës në shtatorin e vitit të kaluar (Rasti Banjska). Ky zhvillim pa dyshim e ka nxjerr keq edhe faktorin ndërkombëtar, i cili për njëzet e pesë vjet i mëshoi refrenit se situata në veri ishte komplekse. Tani u pa qartë se as nuk pati përpjekje serioze dhe as vullnet. Por, me fajin apo pa fajin e Qeverisë së Kosovës, kjo ngjarje megjithatë me elemente agresive dhe terroriste nuk e paralizoi Serbinë, ajo si në rastin e Sarajevës (1914) u mbrojt duke viktimizuar serbët lokalë dhe duke u rikthyer në krahët e “vëllezërve” rusë.

Ky bilanc është një lajm i keq për Kosovën, e cila, si asnjëherë deri më tani, ka humbur përkrahjen e aleatëve, madje edhe atëherë kur ajo ka të drejtë plotësisht në kauzat që po ndjek. Por, duket qartë se për gjeopolitikën drejtësia ka pak vlerë.

Prandaj, shumica e vendimeve të Qeverisë së Kosovës janë kundërshtuar nga SHBA-ja dhe aleatët brenda BE-së. SHBA-ja disa herë e ka theksuar faktin se çështja e targave, e dinarit, strukturave paralele, e urës dhe çështjet e tjera duhet të adresohen brenda procesit të Brukselit, edhe pse në fakt ato janë marrëveshje të negociuara, por të pazbatuara nga Beogradi. Ky presion mbi palën kosovare, që të ngjason shumë me situatën para krijimit të Dhomave të Specializuara, gjithsesi ndërlidhet me top prioritetin e ndërkombëtarëve, formimit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe të Republikë së Kosovës (AKSHS i RKS). Që nga viti 2013 gjithçka është sjellë rreth një pike, asociacionit, të cilin pala shqiptare me të drejtë e sheh si zgjatje e Serbisë brenda Kosovës. Në anën tjetër, ndërkombëtarëve nuk u pengon nëse serbët marrin gjithçka nga menyja e Planit të Ahtisaarit dhe njëkohësisht e sfidojnë shtetin e Kosovës. Ka kohë që Serbia e ka nisur fushatën për të ringjallur pretendimet e saj ndaj Kosovës, duke mohuar ekzistencën e shtetit të Kosovës. Dhe këtë e bëri në dhjetor të vitit 2022, duke i kërkuar NATO-s për kthimin e një mijë e trupave ushtarake e policore serbe në Kosovë. Serbia këtë kërkesë e ka bërë duke u thirrur në Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, teksa në horizont po lansohej me pompozitet dhe pritje të mëdha nisma franko-gjermane për normalizimin e raporteve midis Kosovës dhe Serbisë.

Përtej deklaratave të “paketuara” diplomatike, partnerët e Kosovës, ata që e kanë ndihmuar në rrugëtimin e saj drejt pavarësisë, kanë qenë tepër të qartë, kundërshtojnë operacionet e Policisë së Kosovës apo vendimet e ekzekutivit pa koordinim paraprak. Argumenti kryesor i miqve të Kosovës ka qenë se Qeveria e Kosovës duhet të tregohet më e kujdesshme në raport me veriun në kohën kur SHBA, BE dhe NATO janë të fokusuara në çështjen e agresionit ushtarak rus kundër Ukrainës.

“Koha.net“

Sot vendi shqiponjave është vendi pa shtëpi për krijuesit dhe pa gazetë të tyre

October 8, 2024 by s p

I vetmi vend në botë pa Lidhje të Shkrimtarëve.

-7 tetor 1945 dhe 7 tetor 2024- 79 vjetori-

LSHA e krijuar nga Sejfulla Malëshova, Poradeci, Bulka, Luarasi, Shuteriqi, Agolli, Kadare, Spahiu.

· – Shoqata “Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve” u zhbë me një gjakftohtësi në vitin 2006.

– T’u marrësh shkrimtarëve godinën e tyre historike dhe të mbyllësh gazetën më të vjetër dhe më të bukur letrare është vrasje, që i është bërë letërsisë shqiptare.

-Shqipëria sot përbën një çmim për Guines, sepse është i vetmi vend europian që nuk ka asnjë shoqatë për shkrimtarët dhe artistët, asnjë institucion të tyre.

· – Si kryetar i saj i parë u zgjodh Sejfulla Malëshova, dhe president nderi, Fan Noli.

· – Midis krijuesve më të njohur ishin Poradeci, Bulka, Luarasi, Shuteriqi, Asllani, Pasko, Prenushi, Spasse, Haxhiademi etj

· -Lidhja e shkrimtarëve u anulua dhe u zhbë me një gjakftohtësi idioteske.

· -Shkrimtarët sot nuk botojnë asnjë gazetë dhe asnjë revistë dhe nuk përbëjnë asnjë lloj komuniteti me një status të përcaktuar.

· -Shkrimtarët sot nuk kanë asnjë vlerësim real, janë në një gjendje ekonomike të mjerueshme.

· – Shteti nuk duhet të arrinte deri aty sa të merrte godinën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të mos financonte gazetën “Drita”.

· – Jemi ndërgjegjja e një kombi, jemi përcjellësit e mendimit qytetar, civilizimit, demokracisë, jemi përçuesit e mendimit progresist.

· -Pa librat e shkrimtarëve nuk do të kishte histori Shqipëria, nuk do të kishte gjithë këto këngë, poezi, legjenda, portrete. Historia do të ishte e zbrazët.

· -Roli i shkrimtarëve, poetëve dhe artistëve në historinë e një vendi është determinant.

Albert Z. ZHOLI

Me krijimin e Lidhjes së Shkrimtarëve në vitin 1945, me një varg veprash të reja letrare, me aksione të herëpashershme për të hequr nga qarkullimi vepra dhe autorë që nuk i shërbenin regjimit, kupola e PPSH, ishte e kënaqur me gjendjen e letërsisë shqipe, sepse mendonte se do t’i shërbente regjimit. Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë (LSHA) ishte organizatë jofitimprurëse e krijuar nga një grup shkrimtarësh e artistësh shqiptarë për të propaganduar krijimtarinë letrare e artistike të autorëve shqiptarë, për të vlerësuar e rivlerësuar veprat më të mira të letërsisë, muzikës, pikturës e skulpturës shqiptare, vlerat tradicionale dhe ato bashkëkohore, dhe për të nxitur krijimtarinë e talenteve të reja. LSHA mbronte dhe nxitëte tendencat më të mira të zhvillimeve të letërsisë dhe artit në shërbim të shoqërisë e kombit shqiptar, sipas modeleve më të mira të vlerave letrare e artistike të kombeve të qytetëruara.

Por…

Ka më shumë se 25 vjet që Godina e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë është marrë në mënyrë të padrejtë nga shteti. Shumë vite më parë në periudhën që LSH ishte në gjyq me shtetin për pronësinë e godinës gazeta “Telegraf” ka realizuar dhjetëra intervista me shkrimtarë dhe poetë dhe ende vazhdon. Aktualisht bashkë me godinën edhe Lidhja duket pa jetë. Sot shkrimtarët shqiptarë janë të vetmit në botë, pa një godinë të tyre dhe pa një shtyp të tyre. E famshmja gazeta “Drita” ka po kaq vite që është mbyllur. Shkrimtarët shqiptarë, s’dinë ku të takohen, ku të qajnë hallet dhe ku të gjejnë vetveten. Ngushëllimin e gjejnë vetëm tek çantat e rënda në kurriz që mbartin brenda libra, projekte, skica letrare, të cilat i hapin dhe i bëjnë prezent mes shokësh nëpër tavolinat e kafeneve të panumërta të Tiranës.

Bashkimi…

Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë dikur ishte organizatë krijuesish, me qendër në Tiranë, që përmblidhte shkrimtarë, kompozitorë, artistë, krijues të arteve figurative dhe kritikë të vlerave letrare e artistike. Lidhja e Shkrimtarëve u krijua më 7 tetor të vitit 1945, ndërsa Lidhja e Artistëve në vitin 1949. Kongresi i Parë, i mbajtur më 1957, i bashkoi këto dy organizata në një institucion të vetëm: në” Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë”. Në krijimin dhe drejtimin e organizatës së parë të krijuesve shqiptarë merrnin pjesë disa nga intelektualët më të shquar. Si kryetar i saj u zgjodh Sejfulla Malëshova, president nderi, Fan Noli. Midis krijuesve më të njohur ishin Poradeci, Bulka, Luarasi, Shuteriqi, Asllani, Pasko, Prenushi, Spasse, Haxhiademi etj. Këtë bashkim vullnetar të krijuesve të të gjithë vendit në fillim e përbënin 70 anëtarë. Për më shumë se 60 vjet, Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve kishte organet e saj letrare dhe artistike: revistën “Literatura jonë”, më pas “Letërsia jonë” (1947), më vonë revistën mujore “Nëntori” (1954), të përjavshmen “Drita” (1961), revistën në frëngjisht “Les lettres Albanaises” (1978), “Bota Letrare” dhe “Revista letrare” si botime alternative pas viteve 1990, ndërsa aktualisht organizata e shkrimtarëve dhe artistëve shqiptarë, për mungesë fondesh, nuk boton asnjë organ dhe është inegzistente “de facto”. Në fillim kishte 70 anëtarë, duke përfshirë edhe gazetarë e gjuhëtarë dhe një seksion të letrarëve të rinj. Që në hapat e saj të parë zhvilloi një luftë të ashpër, duke mbështetur ideologjinë e “partisë” kundër koncepteve reaksionare dhe idealiste të letrarëve antipopullorë. Madje, kjo përcaktohej edhe me statusin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë ku qëllimi i saj mbetet bashkimi i forcave krijuese për shërbim ndaj socializmit. Me gjithë kushtet e vështira të një shoqërie të prapambetur dhe të një regjimi totalitar, që e kufizonte së tepërmi lirinë e të shprehurit, që ushtronte një orientim dhe censurim vigjilent të partisë-shtet mbi krijimtarinë, madje edhe duke persekutuar dhe dënuar disa shkrimtarë e artistë, mjaft talente, anëtarë të LSHA, të cilët gëzonin të drejta si leje krijuese, orare pune të reduktuara, studio dhe mjete të ndryshme lehtësuese për krijimtarinë e tyre, krijuan vepra që dilnin jashtë kornizave të metodës së ashtuquajtur të realizmit socialist, sidomos në ato fusha të artit e të letërsisë ku tradita kombëtare ishte fare e pakët. Pas viteve 1990, krijuesit shqiptarë, shkrimtarë e artistë anëtarë të organizatës sonë, besuan shumë në çlirimin e tyre dhe të krijimtarisë artistike në përgjithësi. Madje e besuan shumë dhe shpresonin për një mbështetje të madhe. Në nxitimin për të kapur kohën e humbur, disa vepra u shquan dhe sidomos u rivlerësuan figura të persekutuara të së shkuarës si Konica e Fishta, gjë për të cilën organizata dha kontributin e saj me rivlerësime të shumta. Gjatë këtyre dy dekadave me një demokraci tepër problematike dhe mjaft të politizuar, Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë ka qenë për shumë vjet lajkatarja e partisë në pushtet, e cila, bashkë me marrjen e pushtetit politik, caktonte edhe kryetarin e krijuesve shqiptarë. Më në fund, nuk mundi të shkëputej prej politikës, dhe për shumë vjet organizata u përpëlit si ai fëmija midis dy shemrave, herë e përbuzur nga një parti dhe herë e persekutuar nga partia tjetër politike. Sidoqoftë, pavarësia e një bashkimi krijuesish dihet që ka çmim të lartë për vetë krijuesit dhe duhen përpjekje të vazhdueshme për ta përballuar. Në statutin e saj të ri , neni 1, përcaktohet qartë natyra thelbësore e shoqatës si një shtëpi e përbashkët e artit dhe letërsisë duke mos ndryshuar emërtimin “Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë” është një institucion i lirë dhe i pavarur, një bashkësi krijuesish profesionistë, i hapur për çdo shoqatë tjetër letrare dhe artistike, i pakushtëzuar nga bindjet politike, rrymat dhe platformat artistike”. Në strukturën organizative kanë funksionuar seksioni i letërsisë, i muzikës, i pikturës e skulpturës dhe ai i talenteve të reja. Për më shumë se 62 vjet të historisë së saj, Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë është drejtuar nga personalitete të shquara të kulturës sonë. Kryetarët e saj kanë qenë zotërinjtë: Sejfulla Maleshova (i vdekur), Dhimitër Shuteriqi (i vdekur), Dritëro Agolli (vdekur), Bardhyl Londo, Xhevahir Spahiu, Limos Dizdari, Zyhdi Morava (i vdekur) dhe Hysen Sinani. Po sot a ka LSHA? Po godina e saj ku është?!

Rrugëtimi i Lidhjes së shkrimtarëve dhe Artistëve

LSHA fillimisht u lançua si organizatë dhe përfaqësuese e vlerave letraro-kulturore të momentit. Ajo u ndërmor nga një “komision iniciator: Imzot Vinçenç Prendushi, Prof. Sejfulla Malëshova, Prof. Aleksandër Xhuvani, Ali Asllani, Prof. Skënder Luarasi, Dr. Lazgush Poradeci, Dr. Dhimitër Pasko, Selim Shpuza, Sterjo Spase, Dhimitër S. Shuteriqi, Shevqet Musaraj” (Arkiva personale e Dhimitër Shuteriqit). Në momentet e lançimit, në statutin e Lidhjes së Shkrimtarëve, ishte vendosur vetëm një kusht për praninë në organizatë, i përcaktuar në nenin 4, ku thuhej: “Nuk pranohen në këtë LIDHJE ata shkrimtarë, publicistë dhe gazetarë që i kanë shërbyer me veprat e tyre okupatorit, në mënyrë direkte dhe deri në fund tue u ba armiq të popullit”(Revista “Bota e Re”, nr. 1, 1945). Ja si shkruan Albert Gjoka:
“Përplasja ideore nisi organet e sapo krijuara, të cilat u shndërruan shumë shpejt jo thjesht në një “media” për përcjelljen dhe promovimin e arritjeve letrare, por në një arenë dhe më pas në një armë ideologjike. Revista e parë “Bota e re” doli në korrik të vitit 1945, si vijim i “Bota e re” e Korçës, për të mbështetur “traditat pozitiviste dhe progresive të Rilindjes kombëtare” (Bota e Re, nr. 1); “me u ba pasqyrë e zhvillimit kultural”, me përkrahur të “gjitha energjive mendore që e duan lirinë dhe përparimin”, dhe për të “mbështetur talentet e reja”(Bota e Re, nr, 1). …

LSHA u zhbë

Shoqata “Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve” u zhbë me një gjakftohtësi mbas vitit 2006. Iu muar dhe godina që në letra juridikisht ishte pronë e shkrimtarëve dhe artistëve. Shqipëria sot përbën një çmim për Guines, sepse është i vetmi vend europian, që nuk ka asnjë shoqatë për shkrimtarët dhe artistët, asnjë institucion të tyre, nuk botohet asnjë gazetë dhe asnjë revistë dhe nuk përbëjnë asnjë lloj komuniteti me një status të përcaktuar dhe nuk kanë asnjë vlerësim real, janë në një gjendje ekonomike të mjerueshme, nuk u përfillen të drejtat e autorit, nuk fitojnë asgjë nga botimi i veprave të tyre, përkudrazi duhet të paguajnë vetë për botimin e këtyre veprave. Pra, çdo gjë është një katrahurë. Kjo tregon se sa mbrapa është Shqipëria, me të gjitha shtetet e tjera, jo vetëm në Europë, po në të gjitha kontinentet e tjera, në vlerësimin e kulturës dhe të njerëzve, që e bëjnë në kondita të pazakonta dhe të vështira këtë kulturë për të mos ndërprerë vijimësinë e saj.

Çfarë janë shkrimtarët?

Shteti nuk duhet të arrinte deri aty sa të merrte godinën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të mos financonte gazetën “Drita”. Nuk duhet ta bënte këtë veprim. Të mirë, të këqij, ne jemi. Por jemi krijues. Jemi ndërgjegja e një kombi. Jemi përcjellësit e mendimit qytetar, civilizimit, demokracisë. Jemi përçuesit e mendimit progresist. Pa librat e shkrimtarëve nuk do të kishte histori, Shqipëria, nuk do të kishte gjithë këto këngë, poezi, legjenda, portrete. Historia do të ishte e zbrazët. Roli i shkrimtarëve, poetëve dhe artistëve në historinë e një vendi është determinant. Studiuesi Behar Gjoka pas marrjes së godinës së LSHA është shprehur se:”Tani jemi në një situatë, ku libri gati- gati po shndërrohet në mall. Libri nuk është mall. Libri është simbol. Është pasqyrë e një kohe të caktuar, e një rrethane të caktuar. Është një marrëdhënie, e cila e kapërcen kohën. I kapërcen këto lloj sinorësh, të cilat në fund fare nuk ka se si të na krijojnë mundësinë të komunikojmë realisht. Letërsia shqipe tashmë gjendet tani diku në periferi, të mendjes së Institucioneve shqiptare, në periferi të vëmendjes së lexuesit shqiptar, vëmendjes së botuesve shqiptarë. Është tek e fundit në nderin e atyre që marrin përsipër që kjo zonjë e rëndë (siç është letërsia), të mos lihet të largohet (të përzihet) nga jeta e përditshme, sepse, nesër jeta do të jetë pak më e shëmtuar se sa sot. Shkrimtarët nuk bëjnë kompromise, nuk janë servilë, nuk janë sahanlëpirës, nuk dinë të bëjnë korrupsion. Ata janë paraprijës të mendimit njerëzor dhe qëndrojnë në pararojë të çdo lëvizje qytetare. Marrja që i është bërë Godinës sonë është atentati më shkatërrues për krijuesit tanë. Të gjithë llojet e sporteve, shoqatat, bizneset kanë godinat dhe statuset e tyre, ne s’kemi asgjë. Sot shkrimtarët shqiptarë janë të vetmit në botë, pa një godinë të tyre dhe pa një shtyp të tyre. E famshmja gazeta “Drita” ka po kaq vite që është mbyllur. Shkrimtarët shqiptarë, s’dinë ku të takohen, ku të qajnë hallet dhe ku të gjejnë vetveten. Ngushëllimin e gjejnë vetëm tek çantat e rënda në kurriz që mbartin brenda libra, projekte, skica letrare, të cilat i hapin dhe i bëjnë prezent mes shokësh nëpër tavolinat e kafeneve të panumërta të Tiranës.

Organet dhe drejtuesit e LSHA

Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve kishte organet e saj letrare dhe artistike: revistën “Literatura jonë”, më pas “Letërsia jonë” (1947), më vonë revistën mujore “Nëntori” (1954), të përjavshmen “Drita” (1961), revistën në frëngjisht “Les lettres Albanaises” (1978), “Bota Letrare” dhe “Revista letrare” si botime alternative pas viteve 1990. Ndërkaq si organ promovues i artit dhe të kulturës, në të kalonin emra të mëdhenj të kësaj fushe. Disa nga kryetarët, të cilët drejtonin LSHAK janë: Sejfulla Maleshova, Dhimitër Shuteriqi, Dritëro Agolli, Bardhyl Londo, Xhevahir Spahiu, Limos Dizdari, etj.

Sejdo Harka, shkrimtar

Pse politika e sotme shqipe është larguar nga shkrimtarët, madje, u ka marrë dhe godinën e Lidhjes? S’ka se si të ndodhë ndryshe. Shkrimtarët nuk bëjnë kompromise, nuk janë servilë, nuk janë sahanlëpirës, nuk dinë të bëjnë korrupsion. Ata janë paraprijës të mendimit njerëzor dhe qëndrojnë në pararojë të çdo lëvizje qytetare. Marrja që i është bërë Godinës sonë është atentati më shkatërrues për krijuesit tanë. Të gjithë llojet e sporteve, shoqatat, bizneset kanë godinat dhe statuset e tyre, ne s’kemi asgjë. Mosegzistenca e LSHA mbetet veprimi më i shëmtuar. Ndërsa më i shëmtuari i të gjithë kohërave mbyllja e gazetës “Drita”. T’u marrësh shkrimtarëve godinën e tyre historike dhe të mbyllësh gazetën më të vjetër dhe më të bukur letrare është vrasje që i është bërë letërsisë shqiptare.

Pirro Loli, shkrimtar

Një shtet pa Lidhje është si një shtëpi pa dritare, e errët, pa dritë. Zakonisht zaptimet bëhen nga të huajt. Zaptimi i godinës sonë nga shteti ynë ishte qëndrimi më ogurzi ndaj kulturës, artit dhe letërsisë sonë kombëtare. Pas kësaj u duk një shpërfillje totale ndaj shkrimtarëve, një burokraci agresive dhe indiferente njëkohësisht. Një godinë e disa zyra mund të gjenden kudo, por një ministri kulture të lëvizi gjërat e letërsisë, të organizojë e të përgjigjet për librin dhe artin, qenka e vështirë…Po të mëdhenjtë tanë, bejlerët e letërsisë, pse nuk e mbrojtën godinën e tyre nga zaptuesit, pse nuk kanë nxjerrë një fjalë nga goja për mungesën totale absolute të çdo organizimi të shkrimtarëve – ata hoqën b… mënjanë dhe lundrojnë akoma me famën e atij regjimi. Mendoj se sot, në emër të lirisë së fjalës, ata e kanë frikë organizimin, klubin a shoqatën. Kur heshtin të mëdhenjtë e letrave, hesht dhe shteti antiletrar. Mund të jemi nga vendet e rralla në botë që shkrimtarët nuk ekzistojnë në asnjë organizim.
Foto: Gazeta Telegraf

NJË LEXIM I PËRDITËSUAR ROMANEVE TË ISMAIL KADARESË

October 8, 2024 by s p

Kosta Nake/

“Përbindëshi”, Vepra 1, Onufri 2007

Letërsia antike mbetet një thesar që shekujt e kanë kaluar nëpër prizmin e tyre dhe, jo vetëm e kanë mbajtur të gjallë në kujtesën e njerëzimit, por edhe kanë hedhur dritë mbi gjërat e njohura duke shkërmoqur thërrmija diamantesh. Me romanin “Përbindëshi” Kadareja bëri këqyrjen e parë të vëmendshme te Troja, Iliada dhe Homeri.

Është mahnitëse që të arrish të heqësh paralele imagjinare mes një historie tepër të largët dhe fatit të një çifti të ri, pastaj si magnet, të tërheqësh ngjarje dhe karaktere që janë të gjithëkohshëm. Paridi rrëmbeu Helenën, Gent Ruvina rrëmben Lenën; Menelau i çoi fiset greke në Trojë për ta rimarrë Helenën, Maksi i çon shokët e vet në rrethinat e kryeqytetit për ta ndëshkuar Lenën dhe rrëmbyesin. Gjithçka fillon me furgonin e braktisur jashtë qytetit nga Cen Tufina pas një aksidenti dhe autori jo vetëm e tjetërson në një kalë të drunjtë, por fut brenda tij edhe një grup njerëzish që sakaq të kujtojnë grekët brenda Kalit të Trojës.

Në kapitullin V, Gent Ruvina, duke parë nga dritarja e hotelit barakat me katrama nën shiun e mëngjesit, hamendëson për zgjimin e parë të Helenës në Trojë. Kaq mjafton që të hyjë në ca labirinthe gjuhësorë të cilët dikush tjetër mund t’i shohë sikur kanë ngrirë përjetësisht. Dhe ja ku dalin dy xhevahiret e para: Troja është Iljoni, domethënë “Ylli Jonë, kurse Iliria është Ylli i Ri. (f.263) Pra nuk është një gërmim për të shuar kureshtjen, por për marrë diçka të çmuar për historinë tonë të munguar.

“Kamarja e turpit”, Vepra 8, Onufri 2008

“Kamarja e turpit” u shfaq së pari tek lexuesit dhe adhuruesit e romancierit si pjesë e triptikut “Ura me tri harqe” (1978) me titullin “Pashallëqet e mëdha”. Duke e rilexuar pas disa dekadash sakaq përfytyron një kompleks analogjik: Ali Pasha i Tepelenës – pashallarët e 33 viteve tranzicion, Sulltani – SPAK-u, Kamarja e Turpit – Burgu 313.

Tani që perdja e idealeve të dhjetorit 1990 është shqyer duke u kthyer në një cergë mjerane, pas figurave që pretenduan t’ia ndryshonin faqen Shqipërisë dhe të zbardhnin fatin e shqiptarëve, u zbuluan zullumqarët që luftuan për të krijuar çifligjet e tyre që me mandatin e parë qeverisës. Në Kamaren e Turpit ku janë ekspozuar me radhë disa koka ministrash, Tunxh Sar Aksham Hatai është vënë në kërkim të kokës së një zëvendëskryeministri dhe Sulltani ka një listë të gjatë kokash që presin të ekspozohen duke iu përgjigjur zhgënjimit të madh të njerëzve idealistë që besuan se demokracia ishte një kapërcim i thjeshtë ylberi.

Më e pabesueshmja ka ndodhur: pushteti që u ndërtua me parafabrikate demokratike, shumë shpejt u vesh me mekanizma despotike duke krijuar me shpejtësi një shpurë itharësh që ndezën projektorët e bajraktarizmit dhe lëshuan plugjet e ankthit dhe frikës. “Shqiptarët ishin zemërakull me Aliun (lexo: me pushtetarët e sotëm) dhe nuk iu përgjigjën thirrjes së tij sepse ai i kishte shtypur, i kishte varur, i kishte pranguar.” (f.299)

Për tri dekada u krijua ideja se Sheshi i Demokracisë nuk ka më nevojë për Kamare Turpi, se kishte perënduar dielli i shuar me përgjakjen rreth e rrotull qafës. Përpjekjet e ethshme për krijim çifligjesh u fshehën pas iluzionit se Shqipëria, falë përpjekjeve, ishte bërë e përkëdhelura e Europës dhe dinjitarët e saj kishin gjetur gjithandej miq euroatlantikë. Vetëpëlqimi i tyre u rrit në grotesk kur, ashtu si Ali Pasha, në planin e brendshëm u përpoqën të ngjajnë me Skënderbeun ose Ismail Qemalin, pasi edhe këta si dhe Skënderbeu e ndryshuan “kahjen e historisë duke e kthyer Shqipërinë drejt Perëndimit.” (f.321) Por, ashtu si Ali Pasha, në planin e jashtëm guxuan të ngrenë krye kundër Amerikës sepse i përkasin një vendi që “të ngec në grykë… Shqip… Shqipre… një lloj shpendnaje, me pupla të përgjakura, që bien nëpër erë, vërtiten, ah, nëpër rrebesh, s’di ta them, o Allah.” (f.396)

“Eskili ky humbës i madh” (1990)

“Eskili ky humbës i madh” është një etalon se si mund të bëhet një studim shterrues për një autor dhe veprën e tij. Është vendosja e një guri kilometrazhi në rrjetin e udhëve të antikitetit që Kadare jo thjesht i shkeli si adhurues, por u ndal gjatë si studiues për t’i vëzhguar me vëmendje, për të bërë zbulime befasuese dhe për të hedhur hipoteza. Siç dëshmoi vetë autori tek “Ftesë në studio”: “Kur kam shkruar librin për Eskilin, kam dashur, veç të tjerash, të vë në provë ndërgjegjen time: a mund të shkruaja diçka për një popull tjetër (për një popull tjetër ballkanas), me të njëjtin përkushtim siç do të bëja për popullin tim?” (botim i vitit 1990, f.273)

Kadare kërkoi thellë te koncepti i së drejtës si një prej ideve gjeniale të Eskilit dhe ja ku zbulojmë pse pati një ndjesi të veçantë: ta ilustronte me artefakte shqiptare.

Shtatë tragjeditë e mbetura kaluan në sitën e analizës së autorit. “Koeforet” me pëlhurën-rrjetë që Klitemnestra ia hodhi Agamemnonit para se ta godiste dhe njollat e thara të së cilës na kujtojnë menjëherë këmishën e përgjakur te romani “Prilli i thyer”.

Duke iu rikthyer luftës greko-trojane, Kadare e konsideronte si pretekst rrëmbimin e Helenës dhe i mëshonte “shkeljes së zakonit të mikut” dhe “tryezës së dhunuar” që përbën një gur themeli në kanunin shqiptar.

Një ndërkallje e neneve nga Kanuni i Lekë Dukagjinit është një këmbëngulje për të thënë se nuk ka një ishull grek të lulëzimit të letërsisë, por një shtrat ballkanik që e ushqeu atë dhe këtu shpërtheu pezmi i Kadaresë që pas Perandorisë Romake edhe studiuesit e tjerë të metropoleve botërore janë treguar shpërfillës ndaj këtij trualli që ka pjellë kryevepra të mahnitshme.

Kur kthen dyshen e fundit të faqeve të librit, sheh se surprizat nuk kanë të mbaruar. Te raportet e Eskilit me konkurrimin dhe të Eskilit me Greqinë unë lexoj raportin e Kadaresë me Çmimin Nobel dhe me Shqipërinë, pa e vënë dorën në zjarr dhe pa ngulur këmbë si mushka. Po citoj dhe secili le të bëjë vlerësimin e vet.

“Kishte kohë që në trurin e tij shkumëzonte pakënaqësia. Vendimi i jurisë ishte pika e fundit e derdhur në një gotë të mbushur prej kohësh. Nuk i mbetej veçse të shfrynte me vete: në djall të vinin të gjitha… Në djall çdo gjë, në djall të vente Greqia bashkë me grekët. Vend zemërngushtë, mosmirënjohës, kujtesëshkurtër. Ai qe përpjekur ta bënte të pavdekshme, por ajo s’e meritonte.” (f.152)

“Piramida” (1991)

Ka qenë pjesë e përmbledhjes “Ëndërr mashtruese”. Pasi pushtoi letrarisht Europën dhe Azinë, perandori Kadare hodhi vështrimin te kontinenti i tretë, Afrika, me synimin që ta fuste brenda zotërimeve të veta Egjiptin dhe një nga simbolet më të njohura botërisht, piramidat e Gazës. Romani dëshmon se pati bërë përgatitje speciale para mësymjes.

Kam patur mbi tavolinë rrugë të shkelura nga shkrimtari francez Eric Faye, kritiku gjerman Andreas Breitenstein, gazetari Andre Clavel, Gjekë Gjolekaj, gazetari shqiptar me banim në Amerikë, prandaj rileximi im u kufizua te rrafshi i nëndheshëm i tekstit, pra ku Egjipti është Shqipëria, ku Keopsi është Enver Hoxha, ku egjiptianët janë shqiptarët.

Kryeprifti Hemiunu, që para se të fillojë ndërtimi i piramidës i thotë faraonit dy gjëra thelbësore: “Ideja e piramidës lindi në një kohë krize,” se ajo “…është në radhë të parë pushtet, shtypje, burg, para, po aq sa ç’është trullosje e turmave, ngushtim i mendjes, vyshkje e vullnetit, mërzi dhe humbje.”

Përbetimet e zbuluara nga policia e fshehtë e faraonit Keops, të kujtojnë grupet armiqësore të viteve ’70 në Shqipëri me akuzat për tradhëti e sabotim, që çuan në arrestime, tortura, internime dhe ekzekutime me vdekje. Ceremonia e dekorimit të kryepriftit Hemiunu, pasohet nga goditja e tij, ashtu si ndodhi me nomeklaturën më të lartë të shtetit diktatorial. Situata e nderë i tjetërsoi njerëzit, “…ata flisnin si në kllapi, dënonin armiqtë e shtetit me një dehje të sinqertë, përdëlleheshin për faraonin sovran.”

“Në një drekë zyrtare Keopsi tha fjalët e famshme: Piramidën e kanë halë në sy armiqtë tanë, por sa më shumë ta përgojojnë ata, aq më lart ne do ta ngremë atë drejt qiellit.” (f. 54) Pas këtyre fjalëve ne i kemi gati deklaratat bombastike: Shqipëria është shkëmb graniti në brigjet e Adriatikut. Ne në gojë të ujkut hedhim valle. Armiqtë na kanë në grykën e pushkës, ne i kemi në grykët e topit.

Në kapitullin e shtatë të “Piramidës” përshkruhet një fragment kohor nga një periudhë e gjatë, një gjeneratë ku koha nuk matet me javë apo me vite, por në gurë, secili me peshë disa ton dhe në mijërat e vdekjeve të tmerrshme dhe të panevojshme, që shkaktohen prej transportit dhe vendosjes së tyre. Me një ironi të jashtëzakonshme dhe të goditur, viktima kurorëzuese e piramidës përfundon vetë Keopsi. Sepse piramida, e parë nga ideatorët e tij si një simbol përulës ndaj pushtetit të tij të plotë dhe të pakundërshtueshëm, arrin të duket në sytë e tij si një kujtesë për vdekjen personale. Rrokullisja e gurit të shtatë duke filluar nga qielli është aludim për rrokullisjen e afërt të sistemit.

Deklarimi është i drejtpërdrejtë: “Piramidat, duke mos dhënë asgjë, jashtë çdo lëshimi, ishin mishërim i pastër i sundimit.” (f.84) Kurse në faqen 93, kur në vend ka ardhur një klimë mosbesimi mes njerëzve, njëri prej tyre thotë: “…jam i dyzetenjëshit unë, more vesh, shko gjej ndonjë tjetër për ta trembur…, mua më merr të keqen, se ti i kishe buzët me qumësht kur unë e lashë krahun te…”

Varianti i parë i veprës i përfshirë në përmbledhjen “Ëndërr mashtruese” u shkrua në vitin 1989. Botimi si roman më vete më 1992 rriti numrin e kapitujve nga shtatë në gjashtëmbëdhjetë dhe kapitulli “Antipiramida” ka një shtesë ku mjedisi shqiptar i krijuesve që filloi të gëlonte nga disidentët pas vitit 1991 bën muuu!

“Të tjerë rrëfenin bëmat e tyre, si e kishin namatisur shkallanën e dyzetenëntë, si e kishin pshurrur në të pesëdhjetë e tretën,…. poetët tregonin vjershat ku sipas tyre kishin patur nënkuptime kundër Keopsit si dhe ankthin që i kishte sfilitur për atë shkak… Amenherunemefi rrëfente për shembull torturën që kishte hequr kur kishte shkruar sidomos dy vargjet: “Mullibardhat tek iknin varg, unë i pashë e qava pak…” (f. 123)

Kapitulli “Kafkana” me Timurin e çalë dhe stepën pranë Ispahanit në Azi sjell një model tjetër të ushtrimit të sundimit absolut e barbar për të nënvizuar faktin se të gjitha diktaturat, pavarësisht formës dhe mjeteve, në thelb janë e njëjta gjë, mekanizëm për thyerjen e vullnetit të popullit.

Epilogu është shpërthyes ndaj diktaturës në Shqipëri. “Shfaqja e dytë ndodhi gjashtëqind vjet më pas, në dheun e vjetër të ilirëve ku banonin tani pasardhësit e tyre me emrin shqiptarë. Si në një koitus kozmik… piramida plakë lëshoi jo një por qindra mijëra pjella të saj. Ato quheshin bunkerë dhe secili, sado i vockël ishte në krahasim me nënën, e bartte tërë tmerrin dhe marrëzinë e saj.” (f. 137-38)

“Nëpunësi i Pallatit të Ëndrrave” (1980)

Ku dhemb dhëmbi vete gjuha. Ky është vështrimi im për dy kapitujt nga përmbledhja “Gjakfohtësia” që shërbyen si trase për romanin e ardhshëm. Në kapitullin e parë është dita e parë e punës së Ebu Qerimit në Tabir Saraj. Këtu mund të gjurmosh aluzione për Tiranën. Në kapitullin e dytë autori “pushton” pallatin nga brenda duke zbuluar se si funksionon ai. Pastaj del dhëmbi i prishur. Ebu Qerimi u përket Qyprillinjve – të përkëdhelurve dhe të ndëshkuarve të perandorisë, që kanë një epos të famshëm. Këtu është vendi i duhur për të përcjellë mesazhe. Cili ishte raporti i Shqipërisë me Perandorinë Osmane?

“… Ju shqiptarët kujtuat me të drejtë se ata (turqit – K.N.) po vinin t’ju pushtonin, kurse ata nuk bënin gjë tjetër, veçse ju sillnin dhuratë një perandori të tërë.” (f.536) “Turqit na dhanë neve shqiptarëve atë që na mungonte, hapësirat e mëdha.” (f.537)

Biseda mes Qyprillinjve kulmon me një aluzion për izolimin e Shqipërisë socialiste: “Ata do ta fitojnë ndonjë ditë pavarësinë vërtet, por do të humbin… këtë hapësirë vigane ku fluturojnë si era, do të mbyllen në atë truallin e tyre të ngushtë, krahët do t’u pengohen e do t’u përplasen nga një mal në tjetrin, si shpendët që s’marrin dot fluturimin, do të vyshken, do të squllen e më në fund do të thonë: ç’fituam kështu?” (f.537-538)

Të shkruaje kështu 40 vjet më parë nuk ishte pa rrezik. Mjaftonte një sy vigjilent, një trokitje në Tabir Saraj dhe të tjerat vinin sakaq.

“Stinë e mërzitshme në Olymp” (2002)

Ja ku vjen zbritja në fushën e përballjes, një dalje nga hullia e romanit për të rikrijuar një tragjedi. I bindur për analogjinë që vendos autori me realitetin shqiptar dhe me sistemet diktatoriale të të gjitha kohëve, për herë të parë në anët e faqeve kam përdorur fjalët “tak”, “trak”, “trak- truk”, “shtrak”, “shtraka-shtruk” sipas intesitetit me të cilin ekspozohet aktualiteti pavarësisht se dukjet janë në qiell, në tokë, apo nëntokë. Këto shënime janë aq të shumta, sa do të zinin një hapësirë të konsiderueshme, prandaj do mundohem të bëj një përzgjedhje pikante.

“Në Olymp diçka po ndodh. Kurse ca syleshë ose që hiqen ashtu, duan të na bindin për të kundërtën: punët venë mirë e më mirë, e ardhmja është e ndritur, uniteti midis zotave s’ka qenë kurrë kaq i fortë.” (f. 17)

Ne, që e kemi jetuar atë kohë, i kemi dëgjuar sa herë deklaratat për unitet brenda radhëve të partisë.

“Nuk është hera e parë që ndodh kjo: hapet fjala se po bëhet një mbledhje për thatësirën dhe pastaj del se qenka zbuluar një komplot.” (f. 24) “Tani pritet një valë e re spastrimesh.” (f. 87)

Vitet ’70 të shekullit që lamë pas, ishte krijuar ideja sikur atmosfera ishte mbushur me grupe armiqësore.

“Kur ka ndonjë përleshje, na thërresin. Përherë si rrogëtarë. Pastaj, me të mbaruar punë, na vënë shkelmin.” (f. 34)

Edhe pse këto fjalë vendosjen në bisedën midis të burgosurve politikë, ajo ka vlerë përgjithësuese për shumë shtresa të popullsisë, madje shtrihet edhe mbi tranzicionin tonë, po të mbajmë parasysh se tragjedia u shkrua në vitin 1996.

“Kështu ka qenë gjithmonë në Olymp. Të gjithë e përfytyrojnë jetën këtu si parajsë. Muzikë, këngë të nimfave, pasdite të prillit me gotën e nektarit përpara, duke filozofuar. Kurse në të vërtetë, është tjetër gjë. Ankth, dyshime. Komplote të qena e të paqena.” (f. 38) “Kur me një banor të Olympit jam kaq i pamëshirshëm, e merrni me mend si do të jem me ju të tjerët.” (f. 88)

Këtu nuk është e vështirë të thuash që jemi te Blloku i nomeklaturës komuniste.

Të dënuarit në farefis dhe dëbimet (f. 44); krahasimi mes Athinës dhe Spartës, mes demokracive demagogjike dhe diktaturave të deklaruara hapur (f. 78); Eskilit i kërkojnë që dramën, para se ta sjellë në teatër, duhet ta çojë te strategu (f. 82), çka nënkupton censurën; braktisja e Athinës prej Eskilit (f. 108), na shkon menjëherë në mend ikja e vetë Kadaresë.

Antagonizmi Zeus – Promethe mund të shikohet në disa rrafshe duke kapur përmasa universale. Nga njëra anë kemi një zot/njeri të kapur fort pas fronit të pushtetit që për ta mbajtur atë, gjithkush i duket komplotist, nga ana tjetër kemi një zot/njeri tjetër që ekzistencën e vet e lidh me njerëzimin. Regjimet tiranike janë mostra që kryejnë krime të përbindshme.

Në dukjen e trembëdhjetë, rikthimi i Prometheut në Olymp duket si komedia “Shumë zhurmë për asgjë”, por nuk është kështu dhe shpjegimin e bën vetë Zeusi: “Ka patur raste kur heronjtë e pamposhtur që s’i theu as shpata e as rrufeja, i mposhti froni ose posti i lartë.” (f. 154)

Ka dhe një shpjegim tjetër për këtë antagonizëm dhe është përsëri Zeusi që flet: “Unë kam menduar se njeriut nuk i duhet dhënë as përkryerje e as liri pa cak. Ti ke qenë për të kundërtën. Unë kam menduar se truri njerëzor është bisha më e lemerishme, ndaj duhet të jetë i lidhur me vargonj. Ti, përkundrazi, ke qenë për lirinë dhe harlisjen e tij.” (f. 174)

Pastaj vjen një shpjegim kadarejan që lidhet me ndarjen e aktit të sjelljes së zjarrit me mosmirënjohjen njerëzore, madje ka një fare pezmi se njerëzimi po shkon drejt një krize të ngjashme me këtë që po ndodh në Ukrainë dhe Liban.

Fjalë zemre dhe drithërima shpirti në letrat Ludwig van Beethoven, dërguar “Të dashures së pavdekshme”

October 8, 2024 by s p

Ludwig van Beethoven (17 dhjetor 1770 – 26 mars 1827) ishte jo vetëm një nga gjigandët e muzikës, por edhe pena më delikate e një dashurie që u bekua me pavdekësi. I takon vetëm që një burrë me një kapacitet kaq të jashtëzakonshëm për të lartësuar shpirtin me bukuri të jetë autori i disa prej letrave më befasuese të dashurisë të të gjitha kohërave.

Beethoven nuk u martua kurrë, por në të dyzetat e tij të hershme ai ndihet thellësisht i dashuruar me një grua misterioze që mbetet e njohur si “e dashura e pavdekshme”, termi përjetësisht magjepsës i dashurisë me të cilin kompozitori i madh i drejtohej asaj në letrat e tij. Identiteti i saj i vërtetë ka nxitur libra të tërë, por historianët aktualisht besojnë se ajo ishte Antonie Brentano, një aristokrate vjeneze e martuar me një biznesmen nga Frankfurti.

Mesazhet e Bethoven-it për këtë “të dashur të pavdekshëm”, të cilat përfshijnë të vetmen letër dashurie, u gjetën midis sendeve të tij personale. Ata nuk u dërguan kurrë me postë, një dëshmi kjo, e bukur dhe tragjike për faktin se lidhja e tyre, si të gjitha punët, ishte edhe e mallkuar dhe e gjallëruar nga vetëdija se dy të dashuruarit, të cilët nuk mund të kishin kurrë plotësisht njëri-tjetrin.

Të përfshira në 50 letrat më të mëdha dashurie të të gjitha kohërave, qëndrojnë si një kujtim i marrëdhënies së përjetshme midis zhgënjimit dhe kënaqësisë. Ashtu si muzika e Beethoven-it, ato mbeten një kryevepër e gjeniut romantik.

Në të parën prej këtyre letrave, të qëndisura të dielën, më 5 korrik 1812, Beethoven shkruan:

“Engjëlli im, vetvetja ime… Pse gjithë ky pikëllim i thellë, kur flet nevoja. Dashuria jonë mund të durojë pa sakrifica, pa kërkuar gjithçka nga njëri-tjetri. A mund ta ndryshosh faktin që nuk je tërësisht e imja, që unë nuk jam tërësisht i yti?

-I dashur Zot, shiko Natyrën me gjithë bukurinë e saj dhe qetëso zemrën për atë që duhet të jetë.

-Dashuria kërkon gjithçka, dhe me të drejtë… Pa dyshim që do të takohemi së shpejti; dhe sot nuk më mungon koha t’ju tregoj për mendimet që gjatë këtyre ditëve të fundit kam rrokullisur rreth jetës sime

– Nëse zemrat tona do të ishin gjithmonë të bashkuara ngushtë, sigurisht që nuk do të kisha mendime të tilla.

-Zemra ime mbushet nga dëshira për të të thënë kaq shumë gjëra

– Oh – ka momente kur e shoh se ligjerimi im është mjaft i papërshtatshëm

– Ji e gëzuar – dhe bëhu përgjithmonë besnikëria ime, e dashura ime e vetme, e gjitha, siç jam edhe unë i yti.”

Në mbrëmjen e ardhshme, Bethoven është si një vorbë e zjarrtë i mallit, ai më dehës dhe çorientues i emocioneve:

Çfare jete!!!!

Sic eshte tani!!!!

Pa ty – e ndjekur nga mirësia e njerëzve aty-këtu, një mirësi që unë mendoj, që dëshiroj të meritoj, po aq pak sa e meritoj – homazh i njeriut për njeriun – që më dhemb – dhe kur e konsideroj veten në hapësirën e universit, çfarë jam unë dhe cili është ai njeri – të cilin dikush e quan më të madhin e njerëzve – dhe megjithatë – nga ana tjetër, aty qëndron elementi hyjnor tek njeriu…

Sado që të më duash – dashuria ime për ty është edhe më e madhe – por kurrë mos u fsheh nga unë – natën e mirë

– I dashur Zot – kaq afër!

Deri tani!

A nuk është vërtet dashuria jonë e ngjizur në Qiell – dhe, për më tepër, si e kapluar drithërueshëm në kupën qiellore?”

Në mëngjesin e 7 korrikut, malli i tij bie në dëshpërim, ai shkruan:

“Edhe kur jam në shtrat, mendimet e mia nxitojnë drejt teje, e dashura ime e pavdekshëm. Herë pas here me gëzim, pastaj përsëri me trishtim. Duke të të pritur, të di, nëse Fati do ta dëgjojë lutjen tonë

– Për të përballuar jetën duhet të jetoj së bashku me ty ose të mos të shoh kurrë…

Oh Zot, pse duhet të ndahet nga ajo që është kaq e dashur. Megjithatë, jeta ime në Vjenë për momentin është një jetë e mjerueshme. Dashuria juaj më ka bërë më të lumturin dhe më të palumturin ndër të vdekshmit…”

Ky nxitim i çmendurisë dashurore ndiqet nga një periudhë qetësie, gatishmërie racionale. Në një ndjenjë që të kujton letrën e paharrueshme të këshillave të John Steinbeck për dashurinë – “Nëse është e drejtë, ndodh … Asgjë e mirë nuk ikën.”, Bethoven e nxit të dashurin e tij dhe, ndoshta mbi të gjitha, veten e tij, ai shkruan:

Të jemi të qetë. Sepse vetëm duke e përjetuar me maturi jetën tonë, do të mund të arrijmë qëllimin tonë për të jetuar së bashku.

– Jini e qetë!

– Më doni!

– Sot – dje – çfarë mall i përlotur për ty – për ty – jeta ime. Gjithçka imja je ti. Urimet më të përzemërta, për ty.

– Oh, vazhdo të më duash – kurrë mos e gjyko keq zemrën më besnike të të dashurit tënd.

Ky epistolar është padyshim kryevepra të zhanrit suprem romantik, e cila në përvojën botërore lartësohet me shpirtra të qiellt që shkruaj me zjarr letrat që djegim zemra dhe përvëlojnë kurme. E ky qiell ku rri ylli i Ludwig van Beethoven, shkëlqejnë edhe vezullimet dashurore të Vladimir Nabokov, Frida Kahlo, Albert Einstein, Rainer Maria Rilke, Charlotte Brontë, Franz Kafka, Margaret Mead, Allen Ginsberg dhe Oscar Wilde.

Përgatiti: Albert Vataj