• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for November 2024

Pse po të shohësh reklamat televizive, nuk voton

November 4, 2024 by s p

Opinion nga Rafael Floqi

Reklamat politike janë një pamje satirike për Cirkun e Demokracisë Amerikane. Ndërsa zgjedhjet erdhën, ne po përballemi me një spektakël të lezetshëm që mund të përshkruhet vetëm si muzikali “Reklamat politike “. 

Skena është ngritur dhe ja ku vijnë kandidatët, duke kërcyer në dhomat tona të jetesës me premtime kaq madhështore sa i bëjnë përrallat të duken si dokumentarë.

Akti 1: Baleti i vrasjes së personazheve

Në numrin e hapjes, ne shohim heronjtë tanë – le t’i quajmë “Kandidati T dhe “Kandidatja  K” – duke kërcyer dhe duke u rrotulluar drejt një zhurme tërheqëse rreth virtyteve të integritetit. Por prisni! Dritat e vëmendjes kalojnë në një figurë me hije në një dhomë të errësuar, një zë që kullonte me tone ogurzeza: 

Kjo ka qenë një garë politikisht një herë në jetë, me një ish-president që përballet me një zëvendëspresidente aktuale e ndjekur nga një ndryshim i vonuar në krye të biletës për demokratët, por është gjithashtu i paprecedent për sa i përket shpenzimeve për reklama. Shumica e analistëve po parashikojnë se shpenzimet për reklamat politike janë në shënjestër për të arritur nivele të larta, sipas të gjitha vlerësimeve, me mundësinë që shpenzimet mund të kalojnë edhe vlerësimet e mëparshme. Disa parashikime për shpenzimet sugjerojnë se gati 17 miliardë dollarë do të shpenzohen në të gjithë politikën e SHBA-së, e jo vetëm në fushatën presidenciale.

Ngjarjet e muajit të fundit kanë rritur aksionet dhe do të sjellin edhe më shumë shpenzime për fushatën, siç dëshmohet nga angazhimet e fundit të bëra nga super-miliarderë si Elon Musk dhe Miriam Adelson, të cilët kanë bërë zotime për të financuar super PAC me qindra miliona dollarë.

Por cilat janë shenjat e një fushate reklamuese të suksesshme?

Ka një gjë që ndajnë të gjitha fushatat dhe markat e suksesshme: aftësia për të identifikuar një mesazh të vetëm kyç dhe për t’iu përmbajtur atij.

Në fushatën e Obamës 2008, mesazhi thelbësor ishte “ndryshimi”, me “shpresën” si një temë dytësore. Çdo pjesë e përmbajtjes, markës dhe reklamimit pasqyronte vazhdimisht këto tema.

Në mënyrë të ngjashme, në vitin 2016, Donald Trump përdori në mënyrë efektive sloganin “Make America Great Again”, i përforcuar nga kapelet ikonike të kuqe që rezultuan në një nismë jashtëzakonisht të suksesshme të markës.

Po cila duket reklama e Kamala Harris deri tani duhet të jetë “Unë vij nga shtresa e mesme!” shoqëruar nga një sallatë fjalësh.

Pavarësisht se sa të avancuara janë mjetet – AI, reklamat e para-regjistrimit në YouTube ose posta direkte – nëse mesazhi kryesor nuk është i qëndrueshëm dhe i qartë, përpjekjet e fushatës do të dështojnë.

Ç’po ndodh me reklamat ne kanalet e internetit? 

Me orën që po shënon në ditët më intensive të zgjedhjeve, reklamat politike po vërshojnë telefonat celularë, mediat sociale dhe platformat e transmetimit – por çfarë ndodh me miliona amerikanë që ende shikojnë TV duke përdorur antena të modës së vjetër qoftë në çatinë e shtëpive të tyre ose tani, më shpesh, nga antenat e vogla të zeza që mbështeten në xhamat e tyre? 18.2 për qind e familjeve amerikane ende shikojnë TV në këtë mënyrë, dhe përqindja e shikimit në Midëest është edhe më e lartë – deri në 34 për qind në Ëisconsin, për shembull. Këto familje të anashkaluara mund të jenë arma sekrete në shtetet e lëkundura në këto momente të nxehta të fundit të zgjedhjeve.

Në shumë mënyra, shikuesit e televizionit në ajër janë “burrat dhe gratë e harruara” të TV. Këta shikues priren të jenë më të moshuar, më pak të pasur dhe jetojnë në zona me akses të kufizuar në brez të gjerë, duke i bërë më të vështirë arritjen e tyre përmes kanaleve tradicionale dixhitale. Megjithatë, ato mund të përfaqësojnë një bllok votimi të rëndësishëm dhe me ndikim dhe mund të ndikojnë ndjeshëm në rezultatet e një zgjedhjeje të ngushtë.

Tani te kthehemi tek këto turma është në buzë të kolltuqeve, duke shtrënguar kokoshkat e tyre – sepse kujt i duhet substancë kur kemi një balet të mirë për vrasjen e personazheve? Njeri quhet “fashist”, tjetra e padenjë për presidente , dhe presidenti i larguar me një grusht të heshtur pallati i quan të gjithë mbështetësit e kundërshtarit “plehra”.

Akti 2: Orkestra e Manipulimit Emocional

Më tej, ne kemi baladën tronditëse të “Gjyshja ime vdiq për shkak të Politikës X”. Kandidati B, me një lot që i rrotullohet në faqe, tregon historinë e gjyshes së tyre të dashur, e cila patjetër do të kishte jetuar deri në 120 vjeç nëse nuk do të ishte për politikat mizore të kandidatit A. Orkestra fryhet dhe në ekran shkëlqejnë imazhet e këlyshëve, ylberëve dhe pamjeve të perëndimit të diellit. Tregoni zmadhimin e ngadaltë në fytyrën e kandidatit B—sepse asgjë nuk thotë “Më intereson” si një pamje nga afër në kohën e duhur gjatë një montazhi sentimental.

Në Michigan kandidati republikan për në senat i mbështetur nga Trump, Mike Rogers quhet vrasësi i pleqve sepse bashkëpunoi kur qe kongresmen me kompanitë farmaceutike dhe si pasojë vdiqën shumë të moshuar, ndërsa kundërshtarja demokrate Elissa Slatking, e shkatërroi industrinë e Makinave të Michiganit pasi mbështeti makinat elektrike. Ekzagjerim, ekzagjerim, ekzagjerim I dyanshëm…

Gara presidenciale është ndezur për muaj të tërë, por shumë fushata të Dhomës së Përfaqësuesve kursyen burimet e tyre për shtrirjen përfundimtare përpara se të shkarkojnë paratë e tyre për çështjet që ata më së shumti duan të theksojnë. Dhe ajo që po ndodh në Dhomë flet shumë për mjedisin politik që do të vendosë edhe zgjedhjet presidenciale.

Një analizë e NBC News e gati 150 reklamave televizive të transmetuara gjatë javës së kaluar në 44 distriktet më konkurruese të Shtëpisë së Përfaqësuesve të identifikuar nga  nuk gjeti asnjë reklamë demokratike të kontrolluar me emrin e Donald Trump dhe vetëm katër reklama të GOP të referuara ose shfaqura drejtpërdrejt Kamala Harris. Është e vështirë të imagjinohet se do të ishte rasti nëse Joe Bidenin nuk do ta largonin nga gara.

Kostoja e jetesës është parësore, veçanërisht te republikanët.

Kostoja e lartë e jetesës mbetet në krye të mendjes për votuesit dhe çështja ka qenë duke dominuar garat e Shtëpisë, me gati një të katërtën e reklamave që i referohen çështjes. Rreth 40% e reklamave të fundit të GOP janë fokusuar në koston e jetesës, krahasuar me rreth 16% të spoteve demokratike. Republikanët e shohin këtë çështje si një çështje të spikatur për partinë në fletëvotim, me votuesit në sondazhet e fundit që i dhanë Trumpit nota më të larta në ekonomi sesa Harris.

Sulmet demokratike ndaj abortit janë kryesisht pa përgjigje, ndërsa sulmet e GOP në kufi po nxisin një përgjigje.

Demokratët po sulmojnë mundësinë e abortit, duke i bërë jehonë një argumenti kyç nga fushata e Harris. Aborti ishte çështja kryesore në vendet demokratike, referuar në 30% të reklamave të partisë në javën e fundit. Vetëm dy republikanë lëshuan reklama gjatë javës së fundit për këto çështje.

Ndërsa republikanët kanë nisur sulme ndaj sigurisë kufitare, më shumë demokratë i janë përgjigjur atyre mesazheve, me rreth 20% të reklamave demokrate që përmendin këtë çështje. Kjo i bën jehonë vendimit të Harris për të dalë me një reklamë kufitare brenda disa javësh pasi u bë kandidati presidencial demokrat, pasi Biden nuk bëri asnjë reklamë të vetme televizive në kufi gjatë fushatës së tij 2024.

Si po e shohin votuesit e Gen Z ndeshjen Harris-Trump

Një sondazh i ri i NBC News Stay Tuned Gen Z, i mundësuar nga SurveyMonkey, tregon se Harris ka hapur një epërsi ndaj Trump me votuesit e rinj, por është duke mbetur prapa kufijve të Bidenit për vitin 2020 me bllokun kritik.

Gjysma e votuesve të regjistruar nën 30 vjeç thanë se mbështesin Harris, krahasuar me 34% për Trump. Një në 10 të anketuar thanë se nuk do të votojnë në zgjedhjet presidenciale, ndërsa 6% thanë se mbështesin një kandidat tjetër.

Harris mbështetet nga 60% e votuesve të rinj që thonë se janë pothuajse të sigurt se do të votojnë këtë vjeshtë. Kjo shifër është në përputhje me 60% të 18-29-vjeçarëve të fituar nga Biden katër vjet më parë, sipas rezultateve të sondazhit të daljes nga NBC News.

Hendeku gjinor: Gratë e reja thanë se do të votojnë për Harris me 30 pikë. Të rinjtë gjithashtu thanë se favorizojnë Harris, por me vetëm 4 pikë ndaj Trump.

Hendeku arsimor: Harris udhëhoqi Trump midis të diplomuarve në kolegj (56% deri në 30%) dhe studentë të regjistruar aktualisht të kolegjit (54% në 29%). Mbështetja midis dy kandidatëve është e barabartë me 41% në mesin e votuesve të rinj pa diplomë kolegji, të cilët aktualisht nuk janë të regjistruar në shkollë.

Për çështjet: Tre në 10 votues nën 30 vjeç thanë se inflacioni dhe kostoja e jetesës janë problemi më i rëndësishëm me të cilin përballet vendi, i ndjekur nga kërcënimet ndaj demokracisë (11%) dhe aborti (9%).

Si i zhvilloni zgjedhjet për ndryshim – kur të dy kandidatët janë nënkryetar në detyrë dhe ish-presidenti më i fundit?

Shkurtimisht, kandidati që humbet ka të ngjarë të jetë ai që shumica e votuesve të lëkundur e shohin si më “të ngjashëm me pushtetin” në mendjet e tyre. Dhe debati javën e ardhshme do të shkojë shumë në vendosjen e kësaj, në varësi të asaj se sa mirë bëjnë kandidatët në pikturimin e tjetrit si pjesë e problemit aktual.

Kur ju tërhiqeni dhe të shqyrtoni qëndrimin e votuesve të SHBA-së nëse vendi po shkon në drejtimin e duhur apo në rrugën e gabuar, vendi në thelb ka qenë në anën e “rrugës së gabuar” për gati dy dekada – e quani atë një gjë masive. dhe recesioni politik brez pas brezi.

Dhe rezultatet tona të zgjedhjeve presidenciale dhe afatmesme në atë kohë kanë treguar se shumica e elektoratit në fjalë kërkonte ndryshim.

Vetëm dy zgjedhje kombëtare në këtë shekull – 2004 dhe 2012 – nuk panë një rrokullisje të njërës nga tre qendrat e mëposhtme të pushtetit të Uashingtonit: Shtëpia e Bardhë, e cila ka ndryshuar duart partiake tri herë (2008, 2016 dhe 2020); Senati katër herë (2002, 2006, 2014 dhe 2020); dhe Dhoma katër herë (2006, 2010, 2018 dhe 2022).

Akti 3: Propozimi i Politikës  së dhuratave dhe mitingjeve 

Ndërsa tymi largohet nga vorbulla emocionale, ne jemi trajtuar me Propozimin e Politikave të mitingjeve Jamboree! Kandidati A ngjitet në skenë me një tabelë që ka më shumë grafiku me byrek sesa politikat aktuale. “Unë do të ulë taksat, do të krijoj vende pune dhe do të zgjidh ndryshimet klimatike – të gjitha duke u dhënë të gjithëve pica falas !” Turma shpërthen në një ovacion të vazhdueshëm, duke injoruar me lumturi faktin se askush nuk e ka idenë se si do të financohet kjo. Kandidati B vijon me një shfaqje verbuese të premtimeve të paqarta, duke përhapur fjalë buze si “sinergji”, “risi” dhe “ndryshim” me braktisje të egër. Publiku mbetet të pyesë nëse janë në një tubim politik apo në një bisedë TED. 

Të dy kandidatët janë dhe duhet ta kenë të vështirë të bëjnë kërkesë për ndryshim thjesht për shkak të punës së tyre aktuale dhe të mëparshme.

Reklamat e Donald Trump

Reklamat e Trump zakonisht fokusohen në tema të tilla si:  Rritja ekonomike: Theksimi i krijimit të vendeve të punës, uljes së taksave dhe derregullimit. Reklamat e tij shpesh theksojnë sukseset nga mandati i tij i mëparshëm, duke e portretizuar atë si një lider të fortë për ekonominë.

 Patriotizmi dhe siguria kombëtare: Reklamat shpesh përfshijnë imazhe të flamurit dhe ushtrisë amerikane, duke promovuar një qëndrim të ashpër ndaj imigracionit dhe krimit.

 Kritika ndaj kundërshtarëve: Reklamat e Trump sulmojnë shpesh kundërshtarët e tij, duke i inkuadruar ata si të paprekshëm ose joefektiv. Ai shpesh përdor një gjuhë të fortë dhe të drejtpërdrejtë për të përcjellë pikat e tij.

Reklamat e Kamala Harris

Reklamat e Harris në përgjithësi fokusohen në:

 Drejtësia Sociale dhe Barazia: Reklamat e saj shpesh theksojnë çështje si drejtësia racore, të drejtat e grave dhe aksesi në kujdesin shëndetësor, duke treguar përkushtimin e saj ndaj vlerave progresive.

 Empatia dhe Uniteti: Mesazhet e Harris shpesh theksojnë bashkimin e njerëzve dhe dëgjimin e zërave të ndryshëm, shpesh duke shfaqur histori nga zgjedhësit ose anëtarët e komunitetit. Pavarësisht çka ka pas thënë më parë 

 Zgjidhjet e politikave: Reklamat e saj priren të përqendrohen në propozime specifike të politikave, të tilla si reforma arsimore, veprimi i ndryshimeve klimatike dhe kujdesi shëndetësor i përballueshëm, duke synuar ta paraqesin atë si një zgjidhës problemesh, por asgjë konkrete. Do tu japim 6 dollare per kujdes shëndetësor 25 dollarë çifteve për shtëpi te re, por nga dalin fondet?

Dallimet kryesore

 Toni: Reklamat e Trump janë shpesh më konfrontuese dhe luftarake, ndërsa reklamat e Harris priren të kenë një ton më shpresëdhënës dhe përfshirës përveç kur flet për një Trump Fashist  apo kur Biden i quan mbështetësit e Trump -plehra .

 Audienca e synuar: Trump i bën thirrje një baze që vlerëson temat tradicionale konservatore, ndërsa Harris synon të angazhojë votues të rinj dhe progresistë që kërkojnë ndryshime sistematike.

Të dyja strategjitë janë krijuar për të rezonuar me mbështetësit e tyre përkatës dhe për të lëkundur votuesit e pavendosur gjatë fushatave.

Finale: Thirrja për Veprim 

Sot që show i afrohet fundit, të dy kandidatët nxitojnë drejt përpara, duke tundur krahët dhe duke bërtitur: “Votoni për mua! Sepse nëse nuk e bëni, gjithçka do të shkojë tmerrësisht keq!” Fishekzjarret shpërthejnë, konfeti bie dhe shikuesit mbeten me një zgjedhje që duket më shumë si një lojë karrigesh sesa një vendim i informuar. Reklama përfundon me mohimin e detyrueshëm: “Paguhet nga Komiteti për të zgjedhur dikë, këdo – për shkak të demokracisë!”

Dhe ja ku e keni! Cirku që është reklama politike – ku logjika është lënë në derë, dhe e vetmja gjë që ka vërtet rëndësi është performanca. Ndaj kapni kokoshkat, o njerëz, sepse në këtë sezon zgjedhor nuk ka të bëjë vetëm me atë se kush merr më shumë vota; ka të bëjë me atë se kush mund të bëjë shfaqjen më të mirë!

Stop ,spot….

Filed Under: Komente

GAZETARIA, LETËRSIA DHE ARTI NË PUBLICISTIKËN E AT’ GJERGJ FISHTËS

November 4, 2024 by s p

Kosta Nake/

Ky vëllim i është rezervuar tërësisht publicistikës së Fishtës, gazetat dhe revistat janë foltoret nga ku përçohet lajmi, kronika dhe analiza e dukurive. Fishta përdor fjalët “fletore” për gazetat dhe “e përkohshme” për revistat, “Hylli i Dritës” është një prej tyre, numri i parë i saj doli në vitin 1913 dhe Fishta duket të ketë qenë kontributori kryesor dhe më cilësori jo vetëm te kjo revistë por edhe në rrafshin kombëtar. Këtë e dëshmon fakti se ai ka shpalosur programin e saj “Përlimi i së përkohshmes” (f.7)
Fillon me një trajtimin teologjik-filozofik të njeriut dhe kuptimit të tij për jetën duke nënvizuar tri detyra të tij ndaj Zotit, vetes dhe shokut. Kushti i parë që duhet përmbushur në këtë raport është dija që sigurohet brenda një rrethi të caktuar shoqëror që quhet “gjindje” dhe e lidhur me një truall të caktuar që quhet “atdhe”. Është detyrë e prindërve që t’i pajisin pjellat e tyre me dije, por, kur kjo mundësi kufizohet për arsye të ndryshme, ka dy shtigje të tjera për mësim: kisha dhe shkolla. Përvoja e njerëzimit stampohet në libra, prandaj shtypshkronja u bë vegla e parë e përparimit. Gazetat e revistat u bënë vegla të përhapjes së qytetërimit. “Hylli i Dritës” “ka me u mundue me ia çelë sytë popullit me këshilla e dije… do të përkujdeset me ngjallë shpresën ndër zemra të shqiptarëve se… ditë ma të mira kanë me iu reshë Shqipnisë.” (f.13-14)

Mjaft interesant është fakti se ka patur fërkime mes botuesve dhe gazetarëve të ndryshëm, gjë që nuk vihet re me botuesit e mediave të shkruara të ditëve tona ngaqë po i predominon debati partiak konfliktual. E para fillon me të përkohshmen “Zgjimi” që filloi të botohej në Korçë në vitin 1914 nën drejtimin e Thodhor G. Kottit. Në nr.3 të saj kishte një shkrim për racën e njeriut. Informacioni ishte i pasaktë me deklarimin se raca njerëzore ka mbi 500 mijë vjet mbi tokë dhe Fishta ironizon duke përdorur shprehjen “artikulli i “Zgjimit” ia ka pre kërthizën të parit njeri.” (f.87) Ironia vazhdon edhe me përcaktimin e gorillave, shimpanzeve dhe gibonëve si paraardhës të njeriut dhe me detajin e dhëmbëve si të qenit.
Shtysa e dytë për debat është një artikull i “Diellit” të Bostonit “Fetë në Shqipëri” të botuar në nr.293, 10 mars 1914 ku kishte insinuata që mbretëria shqiptare të linte pas dore punën e fesë dhe mësynte katolikët e Shkodrës, posaçërisht gazetën “Hylli i Dritës.” Autori i artikullit donte një Shqipëri liberale, pa fe dhe sipas tij Shqipëria gjatë Luftës Ballkanike humbui gjysmën e trojeve të veta “për qejf të krishtërimit dhe të muhamedizmit”. Mandej autori e akuzonte “Hyllin e Dritës” si vegël fetare e Vatikanit të Romës dhe përmendte nominalisht edhe at Gjergj Fishtën.

Fishta e pranon se revista është fetare, se është ndërtuar mbi parimet e fesë katolike, por kjo është tregues i dijes dhe i kombësisë. Akuza vazhdon me deklarimin se pas maskës fetare predikohet patriotizmi i shoqëruar me fenë. Fishta i përgjigjet se nuk ka kurrfarë maske po një princip që e kanë patur edhe filozofët e mëdhenj dhe citon Platonin, Tit Livin, Njutonin, Rusonë, Senekën dhe dijetarë të kishës katolike për Zotin dhe rolin e fesë. Së fundi artikullshkruesi i “Diellit” i shikon priftërinjtë e Shkodrës si pengesë për bashkimin kombëtar dhe Fisha tregon për rrethimin e Shkodrës qëndresën e ndihmesë pa dallim feje. Përgjigja mbaron me shprehjen ironike se akuzuesi “nuk ka mjekër për Qabe.”
Gazeta “Bashkimi” nr.25 të vitit 1924 dhe gazeta “Dajti” nr.53 iu kundërvunë revistës “Hylli i Dritës” në pikëpamje të arsimit duke kërkuar shkolla afetare. Françeskanët ishin për lirinë e mësimit që presupozon edhe shkollat private dhe Fishta argumenton lirinë e mësimit si një tagër i paprishshëm natyre, një tagër publik natyre. Fëmijët janë të prindërve, prandaj për mbajtjen e edukimit mbi ta qëndron vetë Zoti që i bëri prindër. Laicizmi nuk njeh tolerancë. Kundër një blasfemie të fletores “Bashkimi”shkroi Fishta kur në një shkrim të saj kishte vënë shenjën e barazimit mes një të burgosuri dhe Jezu Krishtit. Fishta bën një pasqyrë të religjionit që para Krishtit e deri në ditët tona.

Në gazetën “Besa” më 4 nëntor 1932 ministri Hilë Mosi sulmonte revistën “Hylli i Dritës” dhe shkrimtarët e saj, pasi pati sulmuar vite më parë klerin katolik dhe Urdhërin Françeskan. “Hylli i Dritës” pati shkruar se në Shqipëri timoni i jetës nuk ishte zotësia morale e dituria, por rrena, batakçillëku, dredhitë, akraballëku. Ministri kalon në kundërsulm duke pretenduar se këto kritika cënojnë nderin dhe prestigjin kombëtar. Ai e quante meshtarin Fishta pesimist dhe e këshillonte pronarin ta përjashtonte nga urdhëri françeskan. Ministri mburrej me 25 vjet veprimtari patriotike, madje pati luftuar dhe me pushkë dhe kalon në fyerje duke i quajtur hipokritë shkrimtarët e “Hyllit të Dritës.”

Në shtator 1935 Zalvi botoi në revistën “Leka” një artikull për lirikën heroike shqiptare ku shprehej se ato ishin shkruar me varg dhjetërrokësh duke i bërë iso serbit Elezoviç. Kurse tetërrokëshin e quante të përshtatshëm për këngët gaztore dhe satirike. Ai përmend edhe “Lahutën e Malësisë” të shkruar me tetërrokësh dhe nuk ua rekomandonte të rinjve. Fishta i përgjgijet se popuj të ndryshëm i ndërtojnë këngët heroike me vargje të ndryshëm dhe këtë duhet ta pasqyrojnë edhe shkrimtarët e çdo kombi. Kështu ka bërë Budi, Variboba, Naimi. Nga letërsia botërore me tetërrokësha kanë shkruar Kalderoni, epopeja e gjermanëve, etj.
Përkundër rasteve të mësimpërme, ka edhe qëndrime dashamirëse, siç ndodhe me të përkohshmen “Përparimi”, e cila doli në vitin 1914 në Shkodër nga shtypshkronja e Zonjës së Papërlyeme. Fishta shpreson se “ka me u dhanë shkas të fortë ndiesive fetare e kombëtare në Shqipni.” (f.121) Kusht për një ecuri të mbarë të saj janë programi i mirë dhe shkrimtarët me vlerë. Me këtë rast Fishta veçon artikullin “Begatitë e Shqipnisë” dhe thekson qëllimin e naltueshëm “me ia çelë sytë popullit.

Rasti tjetër miqësor është kur Fishta merr në mbrojtje një frat të Dukagjinit i cili pati shkruar në gazetën “Ora e Maleve” në vitin 1924 një shkrim kritik për qeverinë pas vrasjes pa gjyq të shtatë kaçakëve në Qafën e Milisë. Një shërbëtor i qeverisë i kundërpërgjigjet në gazetën “Ku vemi?” duke bërtitur e “qëlluar me shqelma” kundër gjithë franëve shqiptarë, duke vënë shenjën e barazimit mes feudalit myzeqar – dembel, sarahosh e kumarxhi dhe klerit të shkolluar. Fishta i përgjigjet sulmit me një sarkazmë dërrmuese duke e quajtur llapazan injorant, maskarallon.
*
Një vend të rëndësishëm në publicistikën e Fishtës zë promivimi i botimeve të reja me vlera kombëtare ose kritika e argumentuar ndaj autorëve mburracakë e të pavlerë. Revista jep lajmin e botimit të vëllimit të parë “Visari Komtar” me këngë popullore të Viçenc Prenushit. Thënien e njohur: “Më thuaj me kë rri,të të them se cili je”, Fishta e ka transformuar: “Më kallëzo se ç’libra këndon e të të kallëzoj se kush je.” (f.22) Duke përmendur marrëdhënien e ftohtë të shqiptarëve të kohës me librin, Fishta vlerëson këtë botim si “një shërbim të madh” për kombin e vet, një dokument me rëndësi të madhe për historinë. Sepse një komb që s’ka histori, shkatërrohet e humb si kripa në ujë. Informacioni shoqërohet me përmbajtjen e librit: ligjëratën hyrëse ku me shumë mjeshtëri flitet mbi bukurinë e poezisë sonë popullore dhe tri grupimet e këngëve. Pastaj vjen kritika e parë: Të kishte shpjegime më të shpeshta e më të plota.
Revista i bën jehonë botimit në Bukuresht të librit me vjersha “Ëndrra e lotë” të Asdrenit në dhjetor 1912 dhe shoqërohet me vlerësime të larta sepse ka shtuar pasurinë e letërsisë shqipe, “fillim e mbarim këtij libri ndihet një fllad i ambël njomësie e hijeshie fort të kandshme”, “vegojnë mendime të naltueshme, të shprehuna me një gjuhë të pastër e të hijshme”, “ky libër shfaq ma së miri çka të hijshëm në vetvete dialekti i Toskënisë.” (f.155)

Fishta merr shtysë nga ky botim për të shprehur qasjen e vet për gjuhën letrare: “Për me u përba gjuha letrare nuk asht nevoja me krijue një gjuhë të re: lypet vetëm me njoftë gjuhën e me i ditë rregullat e saj, e masandej koha e dija e estetika kanë me gjykue se cili dialekt do zgjedhë për gjuhë letrare në Shqipni.” (f.155)
Dr. Gjergj Pekëmezi, konsull i Shqipërisë, përktheu dhe ribotoi me shkronja shqipe në Vienë në vitin 1924 “Bletën Shqiptare” të Thimi Mitkos. “I ndritshmi Dr. Gjergj Pekëmezi ka merita sepse shton një dokument të ri për historinë e popullit shqiptar, zgjeron gurrën e gjallë të gjuhës sonë amtare.” Libri ka interes nga pikëpamja gjuhësore dhe foklorike. Duke i thënë tri herë “të lumtë!” Fishta u paraprin vlerësimeve për botuesin: “Po të kishin ba të gjithë shqiptarët në dhe të huej, aq sa ka ba zotnia e tij,… sot do të kishte vepra me mjaft randësi sa me qenë citue prej dijetarëve dhe filologëve ma të përmendun të Europës.”

Kritika e parë letrare është për “Valët e Vijosës”, një libër me vjersha i Nafiz O. Mamaqit, i vetëquajtur “këngëtori kombëtar”, i cili u botua në shtypshkronjën “Tirana” në vitin 1923, me përkushtrim për kryeministrin e atëhershëm Ahmet Zogu dhe pretendonte ta stërviste djelmërinë shqiptare me ndjenja nacionale. Fishta gjeti te kënga e parë e librit jo një këngë popullore, siç pretendonte autori, por “një kanga erotike… kangë palavi, e poshtër ku lëvdohet pederastia pa pikë turpi. Një këngë tjetër emërtohet nga autori si antike, kurse Fishta e quan po aq të poshtër sa e mëparshmja dhe arrin në përfundimin se botime të tilla e poshtërojnë jo vetëm kombin shqiptar por mbarë njerëzimin. Analiza vazhdon gjerësisht duke u ngritur kundër pseudoprofesorët e pseudodoktorët analfabetë. “Me ditë me mbajtë penën në dorë, nuk do me thanë me qenë i zoti me shkrue libra, vjersha, artikuj e revista të hijshme e të dobishme.” (f.307) Fishta e përfundon kritikën me kërkesën për Ministrinë e Arsimit që vepra të tilla mos jepen si tekste për shkollat sepse kombi s’mabhet në këmbë pamoral të shëndoshë.

Në vitin 1924 Xhevat Korça botoi një broshurë të titulluar “Tri pyetje nga jeta e Skënderbeut” që e vetëquajti “vepër shkencore” dhe bëri deklarimin bombastik “franët e Shqipërisë në 600 vjet nuk kanë botuar asnjë libër historik që të mund të përkrahet me librin tim.” Fishta shkruan me ironi se e përpiu prej dëshirës së madhe që do të shihte të parën vepër shkencore shqipe. Nga biseda me një mikun e vet në Tiranë Fishta mësoi se Xhevati nuk ishte autori i veprës shkencore por një përkthyes i saj prej një profesori të Universitetit të Vienës me teori dhe teza të Konstantin Jereçekut e Nikolla Jorgës. Përveç kësaj Fishta gjen një gabim trashanik që në faqen e parë të broshurës kur Dr.Xhevat Korça autorësinë ia jep vetes në veten e tretë dhe kushtimin ia bën gruas së vet në vetën e parë, gabim që nuk i falet një nxënësi të shkollës fillore dhe jo një doktori filozofie.

Horizonti kulturor i Fishtës kapërcente kufijtë kombëtarë të letërsisë. Luigj Naraçi dhe Karl Gurakuqi përkthyen në shqip dhe botuan në Shkodër nga shtypshkronja “Nikaj” dramën “Genovefa” në vitin 1921. Përveç përgëzimit të autorëve për punën e bërë Fishta evidenton “ndjesi të ëmbla e delikate, gjuhë të pastër e stil të rrjedhshëm, të përkuem me landë që e hijeshojnë fund e majë këtë vepër të vlershme”, “drama është fort e gjallë e plot veprim, karakteret janë mjaft të spikatuna…” (f.155)

Me rastin e 100-vjetorit të Volfang Gëtes Fishta shkruan për krijuesin gjenial dhe veprën e tij “Fausti” duke e karakerizuar si tipin estetik më të përkryer në letërsinë moderne. Për të gjykuar një vepër Fishta mendonte se duhet të njohësh edhe biografinë e autorit. Gëte ishte i pafe, pa atdhe, pa bashkëqytetës, ai s’ka derdhur një pikë lot, s’ka ngushëlluar asnjë zemër. Edhe Fausti ishte i pa Zot, i pashpirt, i pamoral, i pafrikë, i pazemër, ortak me një Mefistofel, me një djall. Ai ka fizionomi dhe është protagonist vetëm në gjashtë skenat e para, pastaj në pikëpamje estetike është budalla, në marrëdhëniet me Margaritën është delinkuent. Veprimi i tij është instinktiv e shtazor. Për Fishtën protagonist është Margarita. Sipas Fishtës, skena e fundit ishte nga më të bukurat që pati lexuar.
*
Edhe pse me një hapësirë më të kufizuar, me mjaft peshë janë artikujt e Fishtës për kalendarin e vitit 1914 që u përgatit në Shkodër nga Shoqëria e Veprës Piore të etërve jezuitë dhe të cilin e vlerëson si një almanak të rreshtuar e zhvilluar me shumë mend, të dobishëm për përparimin e popullit.

Artikulli tjetër i kushtohej Federatës “Vatra” e cila në vitin 1923 i dhuroi gjimnazit françeskan “Illyricum” të Shkodrës një saksofon francez. Ky ishte një rast i volitshëm për të vlerësuar kujdesin e federatës për artin muzikor në Shqipëri dhe pasonte dërgimin e një bande muzikore në Korçë në vitin 1920, një akt që tregon se atdhetarët nuk e duan vetëm Shqipërinë e pavarur, por edhe të lirë e të qytetëruar. Muzika është një prej faktorëve qytetërues. Fishta sjell nga antikiteti Orfeun me lirën e tij për të treguar fuqinë e artit muzikor, sepse muzika u flet zemrave dhe është e lirë, nuk njeh cak, është më e hyjnueshmja.

Duke parë në tërësi shkrimet publicistike të at Gjergj Fishtës që lidhen me gazetarinë, letërsinë dhe artin mund të vëmë re interesimin dhe mirinformimin e tij për zhvillimet bashkëkohëse në Shqipëri dhe në Europë, forcën argumentuese në çështjet e debatueshme, ekselencën në mendimin filozofik e teologjik, notat e humorit me një pasuri të jashtëzakonshme të frazeologjisë së gjuhës shqipe.

(Gjergj Fishta, Veprat, vëllimi 9, botimet Fishta, 2012).

Filed Under: Kulture

KOSOVA DHE ZGJEDHJET AMERIKANE

November 4, 2024 by s p

– E ardhmja e Republikës së Kosovës duhet dhe mund të përcaktohet vetëm nga shumica e popullit të saj

Agim Aliçkaj

         Zgjedhjet amerikane këtë vit filluan në motin shumë të ftohtë të shtetit të Iowa-s.  Këto zgjedhje tregojnë të jenë shumë të vështira dhe të çuditshme, demokratike por jo krejt normale. Amerika është vendi i çudirave, ku gjithçka është e mundur.

         Askush nuk e di se kush do të fitojë këtë herë.

        Partia Demokratike, pasi presidenti Biden u tërhoq nga gara për shkak të problemeve serioze të moshës, ka emëruar zëvendëspresidenten Kamala Harris si kandidaten e saj për President. Ajo është një femër minoritare, relativisht e panjohur në krahasim me Trump dhe konsiderohet shumë liberale.

         Kandidati i partisë republikane, ish-presidenti Trump, gati 80 vjeç, i dënuar për 34 vepra penale, është i ndërlikuar dhe i paparashikueshëm. Ai refuzoi të pranonte zgjedhjet e humbura të vitit 2020, gjë që i shtyu mbështetësit e tij të sulmonin Tempullin e demokracisë – Capitol Hill. Sistemi demokratik amerikan mbizotëroi.

         Janë disa çështje që ndikojnë në vendimin e shtetasve amerikanë se për kë do të votojnë, si situata ekonomike, emigracioni, të drejtat riprodhuese, marrëdhëniet me jashtë, etj. Por këtë herë duket se votuesit do të vendosin më shumë kundër sesa për kandidatin. Premtimet boshe, gënjeshtrat dhe mungesa e mirësjelljes janë shqetësuese. Ndarja dhe urrejtja ndaj kundërshtarëve politikë ka arritur kulmin.

        Mbështetësit e kandidatit Trump mendojnë se politikat e administratës Biden, veçanërisht imigracioni jashtë kontrollit, po shkatërrojnë Amerikën. Ata të zonjës Harris e konsiderojnë zotin Trump si të paqëndrueshëm mendor dhe të rrezikshëm me tendenca diktatoriale, që mund të shkatërrojë demokracinë amerikane.

         Mbështetësit më të fortë të zëvendëspresidentes Harris janë gratë, disa pakica dhe republikanët të pakënaqur me sjelljen e ish-presidentit Trump. Ndërsa, përkrahja më e madhe për Trump vjen nga nacionalistët, konservatorët ekstremë, izolacionistët dhe burrat, veçanërisht ata të një moshe më të re që besojnë se diktatura ofron forcë dhe siguri. 

         Republikanët parimorë, ish-zëvendëspresidenti Mike Pence, Liz Cheney, Mitt Romney dhe qindra të tjerë janë veçanërisht të rëndësishëm. Ata janë të ofenduar nga sjelljet e ish-Presidentit Trump, e fajësojnë atë për nxitjen e sulmit të 6 janarit të 21 janarit në Capitol Hill dhe e konsiderojnë atë një rrezik për partinë e tyre dhe demokracinë amerikane. Ata shpresojnë se humbja e Trump do ta kthejë partinë republikane në rrugën e ish-presidentit të famshëm Ronald Reagan.

         Zgjedhjet amerikane kanë rëndësi të veçantë për Kosovën dhe kombin shqiptar. Amerika e ka ndihmuar krijimin e shtetit të Kosovës dhe është e interesuar ta mbrojë atë si një projekt historik humanitar dhe strategjik. Mirëpo mbështetja amerikane për Kosovën mund të ndryshojë në intensitet dhe formë, varësisht nga problemet botërore dhe interesat gjeopolitike të administratës aktuale. 

         Administrata e ish-presidentit Donald Trump nuk bëri gjë qenësore për Kosovën, përveç njohjes së pavarësisë nga Izraeli për interesa të veta dhe të Izraelit. Emisari Richard Grenell u korruptua tërësisht nga regjimi fashist serb dhe tentoi bashkë me opozitën ta shkatërrojë demokracinë e Kosovës, ta ndajë ose ta kthejë  Kosovën nën sqetullën e Serbisë përmes Marrëveshjes për normalizim ekonomik.

         As administrata e Presidentit Biden nuk pati ndonjë sukses në zgjidhjen e konfliktit me Serbinë. Kjo vjen si befasi, sepse ai personalisht konsiderohet si një përkrahës i madh i Kosovës dhe një kritik i ashpër i gjenocidit serb në Bosnje dhe Kosovë.

         Gabimi kryesor ishte sepse, i zënë me probleme të mëdha botërore, administrata e tij ia la çështjen e Kosovës pamëshirësisë dhe padrejtësisë evropiane. Politika e njëanshme evropiane e përkëdheljes të agresorit serb dhe nënshtrimit të popullit të viktimizuar të Kosovës dështoi. Me te dështoi edhe politika amerikane.

         Lind pyetja, cilën palë duhet të mbështesë dhe të votojë komuniteti shqiptaro-amerikan?

         Realiteti është se komuniteti shqiptaro-amerikan është i ndarë në të dyja anët. Veprimi dhe bashkëpunimi me të dyja partitë kryesore ka qenë shumë i suksesshëm në katër dekadat e fundit. Shembull për këtë është Lidhja Qytetare Shqiptaro-Amerikane e udhëhequr nga legjendat e lobimit në Washington Joe DioGuardi dhe Shirley Cloyes DioGuardi.

          Këtë herë, pas një shqyrtimi dhe vlerësimi të thellë të shumë fakteve, edhe Joe Dioguardi, i cili është një republikan konservator, doli në mbështetje të zonjës Kamala Harris. Shirley dhe shumica e Bordit të LQSHA ndajnë të njëjtin pozicion. Ne mendojmë se Trump është i paparashikueshëm dhe ka potencial për të marrë vendime drastike. Me Presidentin Harris, më e keqja që mund të ndodhë është që status quo-ja të vazhdojë edhe për pak kohë.

         Ne nuk gjykojmë ata bashkatdhetarë dhe aktivistë të komunitetit tonë, të cilët për arsyet e tyre mbështesin kandidatin Trump. Mirëpo presim që kontaktet me selinë e tij t’i shfrytëzojnë për të siguruar mbështetje për interesat e Kosovës dhe të kombit shqiptar, e jo për foto-op dhe të marrin detyra për të bërë presion ndaj qeverisë së Kosovës.

          Dhe të mos harrojmë se komuniteti shovinist serbo-amerikan më së shumti mbështet Trump dhe ka krijuar një marrëdhënie të veçantë me emisarin Grenell i cili është plotësisht në shërbim të interesave serbe. 

         Sapo u bë e ditur se zëvendëspresidentja Harris i është drejtuar komunitetit shqiptaro-amerikan me një letër ku i falenderon për kontributin e dhënë dhe i fton të marrin pjesë në demokracinë amerikane. Kjo duhet të  na e bëjë më të lehtë për të votuar për të.

         Pavarësisht se kush i fiton këto zgjedhje, puna jonë në Washington në interes të Kosovës dhe çështjes kombëtare duhet të vazhdojë. Ushtrimi i ndikimit në çdo administratë nëpërmjet Kongresit Amerikan sjell rezultate të favorshme.

          Kosova duhet të sigurojë mbështetjen amerikane duke forcuar demokracinë, ekonominë dhe sundimin e ligjit të shtetit, e jo duke bërë lëshime ndaj kërkesave destruktive serbe dhe të padrejta evropiane. Asociacioni serb pa njohjen e pavarësisë nga Serbia dhe hyrjen e Kosovës në NATO paraqet vetëvrasje.

         Populli i Kosovës ka në dorë që në zgjedhjet e 9 shkurtit, qeverisja e vendit t’i jepet edhe për një mandat treshes së shpresës, aftësisë dhe sigurisë, presidentes Vjosa Osmani, kryeministrit Albin Kurti dhe kryeparlamentarit Glauk Konjufca. Por ata, duhet të kenë kujdes që të mos përçahen në këto momente vendimtare për Kosovën. Kosova dhe mbarë kombi shqiptar ende kanë nevojë për unitetin e tyre.

         Liderët e fortë, të pakorruptuar dhe demokratikë, të mbështetur nga shumica e popullit, janë garanci për shtetin e Kosovës.

         Opozita është ende totalisht konfuze, nuk e ka të qartë se për të fituar zgjedhjet duhet të kërkojnë falje për gabimet e së shkuarës dhe të bëhen më të mirë se pozita. Sharjet, kritikat pa vend, shpifjet dhe qëndrimet e ngjajshme me ato të fashistëve të Beogradit nuk bëjnë punë. KM i Shqipërisë Edi Rama është i preokupuar me rehabilitimin e Serbisë dhe veprimet korruptive në Shqipëri.

         Gjëja më e rëndësishme është se ekzistenca e Republikës së Kosovës nuk mund të varet ekskluzivisht nga askush dhe nga asnjë administratë amerikane apo evropiane. E ardhmja e Republikës së Kosovës duhet dhe mund të përcaktohet vetëm nga shumica e popullit të saj, askush tjetër.

         Edhe pse jo perfekte, SHBA është ende vendi më i fortë, më demokratik dhe më i mirë në botë. Amerika është shtëpia e njerëzve të shumë prejardhjeve dhe etnive nga e gjithë bota. Kosova është vendi më i ri në botë, ndërsa populli shqiptar është ndër më të vjetrit dhe më paqësorët në Evropë. 

         Prandaj populli amerikan dhe populli shqiptar janë të mbrojtur nga vetë Zoti. 

         Urime dhe suksese në zgjedhjet e 5 Nëntorit Amerika jonë e dashur!

Filed Under: Analiza

Nikolla Teslla dhe figurat tjera shqiptare qe po i përvetësojnë sllavët si të vetat!?

November 4, 2024 by s p

Shkruan Luan-Asllan Dibrani

Nikolla Tesla, shpikësi dhe inxhinieri i njohur, ka origjinë shqiptare. Ai lindi më 10 korrik 1856 në Smiljan, që ishte në atë kohë pjesë e Perandorisë Austro-Hungareze dhe sot është në territorin e Kroacisë. Prindërit e tij ishin shqiptarë nga fshati Starojevic, dhe babai i tij, Milutin Tesla, ishte një prift ortodoks.

Në këtë pamje të vitit 1880 Nikola Tesla paraqitet me veshjen popullore shqiptare të Shqipërisë së Veriut apo Dardanisë. Familja e tij e pat marrë me vete atë veshje popullore si një shenjë shumë e çmuar që sinqerisht trashëgonte origjinën e tyre. Nikola Tesla paraqitet i veshur ashtu në vitin 1880 para se të nisej për në Pragë të Çekisë, më pastaj në Budapest, Paris, e të arrinte në Nju Jork në vitin 1884. Nikola Tesla u shua më 7 Janar 1943 në Nju Jork të ShBA

Edhe pse shumë serbë e identifikojnë Teslën si një figurë kombëtare, për shkak të kontekstit historik dhe të identitetit të tij kulturor, disa shqiptarë pretendojnë se ai duhet të njihet si shqiptar. Kjo çështje ka shkaktuar debate në lidhje me identitetin e tij kombëtar dhe trashëgiminë kulturore. Tesla është një figurë që ka ndikuar thellësisht në zhvillimin e shkencës dhe teknologjisë dhe është nderuar si një nga shpikësit më të mëdhenj të të gjitha kohërave, pa marrë parasysh identitetin e tij kombëtar.

Megjithatë, disa figura të tjera të njohura me rrënjë shqiptare po përvetësohen në narrativat serbe ose sllave, një fenomen që haset shpesh në Ballkan. Shembuj të tillë janë Gjergj Kastrioti (Skënderbeu) dhe Aleksandër Moisiu. Shpesh, këto figura përpiqen të përvetësohen për shkak të kontributeve të tyre të mëdha në kulturën, historinë, dhe identitetin kombëtar të rajonit.

 Po, edhe figura e Nënë Terezës është shpesh subjekt i përvetësimeve nga disa vende të rajonit. Edhe pse ajo është shqiptare nga Maqedonia e Veriut (lindur në Shkup), për shkak të kontributit të saj të madh në fushën e bamirësisë dhe mirënjohjes ndërkombëtare që gëzon, disa vende të tjera, përfshirë Serbinë dhe Maqedoninë, kanë tentuar ta paraqesin si pjesë të trashëgimisë së tyre kulturore.

Serbia dhe Maqedonia e Veriut e shohin si një figurë të madhe që mund t’i lidhë me botën dhe ta përfaqësojë rajonin në skenën ndërkombëtare, prandaj përpiqen ta përfshijnë në identitetin e tyre kombëtar. Megjithatë, ajo gjithmonë është identifikuar si shqiptare dhe është përfshirë në identitetin kulturor të popullit shqiptar. Në shumë fjalime dhe letra, ajo ka theksuar origjinën e saj shqiptare dhe lidhjen e ngushtë me popullin e saj, duke i kushtuar kësaj edhe punën e saj bamirëse në disa raste.

Ky fenomen i përvetësimit ndodh shpesh në Ballkan, ku kufijtë dhe identitetet etnike kanë qenë historikisht të ndërlikuara. Megjithatë, për shqiptarët, figura e Nënë Terezës mbetet një simbol i fortë i krenarisë dhe përkushtimit ndaj njerëzimit.

Këto përvetësime ndodhin për shkak të tensioneve historike dhe gjeopolitike që kanë ekzistuar mes shteteve ballkanike. Identitetet kombëtare janë shpesh të ndërlidhura dhe të kontestuara në rajonin e Ballkanit për shkak të migrimeve, përzierjeve kulturore, dhe historisë

së komplikuar. 

Pra, Nikolla Tesla nuk është serb. Familja e tij ishte nga Sanxhaku, i banuar nga shqiptarë edhe sot. 

Diskutimi mbi identitetin kombëtar të figurave historike është një temë delikate dhe shpesh e ndërlikuar. Disa shqiptarë mendojnë se serbët, siç ndodh në rastin e Nikola Teslës, përpiqen të asociojnë figura të njohura shqiptare me kulturën dhe historinë e tyre, në mënyrë që të forcojnë pretendimet mbi territoret dhe identitetin kombëtar.

Një shembull tjetër është ai i heronjve të ndryshëm shqiptarë nga historia, të cilët shpesh përmenden në kontekste të ndryshme nga fqinjët tanë, duke krijuar konfuzion dhe tension mes grupeve etnike. Ky lloj rivaliteti mbi identitetin kombëtar të figurave historike është i pranishëm në Ballkan dhe shpesh reflektuar në literaturë, histori dhe media.

Kjo temë është komplekse dhe përfshin aspekte historike, kulturore dhe politike, që lidhen me mënyrën se si kombet përpiqen të formulojnë narrativat e tyre dhe të promovojnë trashëgiminë e tyre kulturore. Dialogu dhe ndarja e perspektivave të ndryshme mund të ndihmojnë në krijimin e një kuptimi më të thellë të këtyre çështjeve.

Po, është e vërtetë që disa vende në Serbi e kanë nderuar Nikola Teslën duke emëruar sheshe, uzina dhe aeroporte në emrin e tij. Një nga shembujt më të njohur është Aeroporti Ndërkombëtar i Beogradit, i cili mban emrin “Aeroporti Ndërkombëtar Nikola Tesla”. Kjo është një pjesë e strategjisë së Serbisë për të promovuar figurat historike që janë të njohura në botë, veçanërisht ato që lidhen me shkencën dhe teknologjinë.

Emërimi i objekteve dhe institucioneve në emër të Teslës është një mënyrë për të njohur kontributet e tij të jashtëzakonshme në fushën e inxhinierisë elektrike dhe shpikjeve të tjera. Megjithatë, për shqiptarët, ky veprim gjithashtu sjell një ndjenjë të identitetit dhe trashëgimisë që lidhet me origjinën e tij shqiptare. Kjo e bën debatin mbi identitetin e Teslës edhe më të ndjeshëm, pasi shumë shqiptarë ndihen se kontributet e tij në historinë botërore janë shpesh të nënvlerësuara ose të anashkalura.

Kjo situatë pasqyron tensionet historike dhe kulturore që vazhdojnë të ekzistojnë në Ballkan, duke treguar se si historia dhe identiteti kombëtar janë të ndërlidhura dhe si ato mund të interpretohen ndryshe nga grupe të ndryshme. Ka një ndjenjë të zakonshme në mesin e disa shqiptarëve se historianët dhe institucionet e kulturës nuk janë mjaft aktivë në mbrojtjen dhe promovimin e figurave historike shqiptare, përfshirë Nikola Teslën, dhe kontributet e tyre. Disa mendojnë se këto aspekte, si emërimi i objekteve dhe institucioneve në emrat e figurave të njohura shqiptare, shpesh injorohen ose nënvlerësohen nga historianët dhe studiuesit shqiptarë.

Kjo situatë mund të ketë disa shkaqe, përfshirë:

  1. Mungesa e burimeve: Disa historianë mund të përballen me mungesë informacioni ose burimesh të besueshme që do t’u ndihmonin për të analizuar dhe promovuar këto figura historike.
  2. Politizimi i historisë: Historia shpesh është subjekt i interpretimeve të ndryshme nga perspektiva kombëtare, dhe kjo mund të sjellë tensione që ndalojnë studimin objektiv të figurave si Tesla dhe te tjerëve.
  3. Prioritetet e tjera: Mund të ketë prioritete më të mëdha në fushën e kërkimeve historike, siç janë ngjarjet më të fundit të historisë së Shqipërisë, duke lënë pas figura historike më të vjetra që meritojnë vëmendje.
  4. Mungesa e angazhimit publik: Ka një ndjesi se historianët shqiptarë dhe institucionet kulturore mund të mos jenë aq të angazhuar në krijimin e një diskursi publik për këto figura, duke e lënë vendin e hapur për interpretimet e huaja.

Për të adresuar këto probleme, do të ishte e dobishme që historianët shqiptarë të angazhohen më shumë në promovimin e trashëgimisë kulturore shqiptare, duke ofruar një perspektivë më të plotë dhe më të balancuar mbi figurat historike si Nikola Teslla , Aleksandrin  e Madh ,Skënderbeun ,Nënë Terezën  etj . Kjo do të ndihmonte në forcimin e identitetit kombëtar dhe në rritjen e vetëdijes për kontributet e shqiptarëve në historinë dhe shkencën globale.

Filed Under: Ekonomi

Për diasporën kombëtare përbashkuese shqiptare në Amerikë

November 4, 2024 by s p

Nga  Tajar DOMI *

Shqiptarët gjithnjë në lëvizje. Largime të shumta, por edhe shpërngulje masive nga trojet e tyre, kanë ndodhur. Ndër dekada, por edhe ndër shekuj, janë diktuar të tilla zbrazje të dheut mëmë. Kështu ndodhi me shqiptarët e Çamërisë në vitet, kur shovinistët e fashistët grekë, nuk kursenin as foshnjet në barkun e nënës me masakrat ndaj tyre, duke i larguar ata deri në Turqi, nëpërmjet pazareve greko – turke, në kurriz të shqiptarëve. 

Kështu ka ndodhur me shqiptarët e Kosovës e të zonave  të tjera në ish – Jugosllavi, si pasojë e politikës çfarosëse e genocidit të ushtruar nga politika serbe e aktorët e saj shovinistë që nga Çubrillovici (1936-1937), tek më të vonët Rankoviç – në vitet 1955 – 1966 , kur shqiptarët e gjetën veten në skamjen e madhe në shkretëtirat e Anadollit në Turqi, dhe Milosheviç në fundshekullin e XX-të, kur gjithashtu shqiptarët përjetuan genocidin më të egër në botë që u pa në eksodin masiv të afër një milion njerëzve të zbuar nga shtëpitë e tyre, por që gjetën strehën tek vëllezërit  e një gjaku, në Shqipëri. Dhe pas fitores se luftës çlirimtare të Kosoves, ata panë që mbi tre mijë dëshmore flijuan jetët e tyre për çlirim e pavarësi.

Ndërsa shpërnguljet më të mëdha të shqiptarëve, brenda kufinjve shtetëror të Shqipërisë aktuale, kanë ndodhur në vitet e para të pas 1990-ës, këtë radhë të detyruar jo nga të tjerët, por nga diktatura e sistemit komunist të ndërtuar në Shqipëri gjatë 50 viteve. Këtë herë, veçanërisht rinia, nuk pa dhe nuk i interesonte se çfarë po linte pas, por sa hap e mbyll sytë e pa veten në anijet e tejmbushura si në filmat imagjinar të luftrave, në skafet e vdekjes të shumë prej tyre për të arritur Italinë, apo në udhetimet cfilitëse për të arritur Greqinë ku i nënshtroheshin edhe një përçudnimi të pa imagjinueshëm nga militarët grek.

Dhe largimet vazhdojnë pa u ndërprerë edhe në ditët e sotme. Përsëri, jo të shtyrë nga dikush i jashtëm, por sepse banorët në Shqipëri vazhdojnë të mos ndjehen të sigurtë në përballimin e jetës sot e për të nesërmen. Shkaku sigurisht kërkohet tek qeverisja jo si duhet, korupsioni i lartë si askund dhe lufta e egër politike për pushtet, aktorët e të cilës janë gati në çdo kohë ta djegin apo ri djegin vendin për interesat e tyre.

Kështu pra, shqiptarët u shpërndanë në të gjithë botën. U ndjenë fillimisht vetëm, por me kohën po ndërtonin një jetë e të ardhme më të mirë për familjen. Shumë prej tyre, sidomos të brezit të ri, po shkëlqenin në shkollim, në biznes, në shkencë etj .

Ndërsa kur kthenin kokën pas, u mungonte Atdheu, vendlindja e tyre, e prindërve, gjyshërve e të gjithë trungut familjar. Dhe Atdheu duhet dashur ashtu sic është, me të mirat e vështersitë e tij. Si Atdheu yt nuk gjen asgjëkundi në botë, kjo dihet. Atë nuk mund ta blesh me para. Atdheun e ke brenda vetes gjithmonë dhe e ndjen në cdo hap që hedh. 

Në këto kushte të reja, të një jete më të mirë por plot brenga, stres e lodhje të pa zakontë, të gjithë do ta dëshironin të ndodheshin në ambjente me më shumë bashkatdhetarë, ku të mos mungonte edhe e folura shqip. Kështu që disa prej tyre hodhen shikimin e krijimit të këtyre qendrave, që emërtoheshin me emrin e përgjithshëm “Shoqata”, por secila do të mbante emrin e dëshiruar në varësi të misionit të saj. Diaspora e Amerikës kishte një përvojë të madhe me veprimtarinë mbi 110 vjecare të Shoqatës Panshqiptare “Vatra”, roli i së cilës është i jashtëzakonshëm gjatë gjithë kësaj kohe, veçanërisht në momentet e vështira të ceshtjes kombëtare. Atë e udhëhoqën emra të mëdhenj si Fan Noli, Faik Konica, Agim Karagjozi e të tjerë deri tek Elmi Berisha sot, dhe në çdo rast kanë ditur të orientohen në shërbim të Shqipërisë. Ndoshta, periudha e viteve të pas 1990-ës, kur shumë shqiptarë arritën në këtë vend të ëndërruar, ishte e vështirë për të bashkëpunuar me të mëparshmit që ishin larguar nga Shqiperia si të përndjekur politik. Te rinjtë e ardhur, shpesh etiketoheshin si “spiun” e “bashkëpunëtorë” të regjimit të Enver Hoxhes, që në shifra shumë të vogla mund të ishin të pranueshme, ndërsa të shumtët kishin vuajtur njëlloj nën diktaturën e kohës. 

Kështu që kjo “kontradiktë”, kjo “ftohje” mes shqiptarëve duhej kapërcyer. Por si mundej që kjo të realizohej brenda një kohe sa më të shkurtër .

 Për këtë po sjell më poshtë eksperiencën tek “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia.

Familja patriote “RISILIA” dhuron ndërtesën për Shkollën Shqipe

I forti fal, – thotë populli. Por të jesh i fortë dhe i mençur e atdhetar në shpirt, do të thotë të udhëheqësh me shembullin tënd. Kështu e përdori emrin e saj familja “Risilia”, që përfaqësohej nga dy vëllezërit, Hasan e Beniamin (Ben) Risilia. Një familje patriote e shumë e pasur në vendlindje, nga Risilia e Vlorës, por e detyruar të largohet pas luftës, në vitet 1945-1946, për arësye të qëndrimit politik gjatë asaj lufte jo në krahun e çlirimtarëve. Ishin dy vëllezër të mirë këtu në Filadelfia ku mendohet të jenë mbi 30 mijë shqiptarë. Në vitin 2005 ata ndërmorën një hap të madh në shërbim të bashkimit të shqiptarisë, duke lënë pas çdo debat që bëhej midis “të vjetërve” e “të rinjve”, midis “ballistëve” e “komunisteve”. Hasan Risilia, një burrë fisnik e i pa lodhur në shërbim të bashkatdhetarëve të tij, para se të vdiste i lë amanet familjes, vëllait Benit e motrës së tij, që shumën e lekëve që do të përfitonin nga shitja e shtëpisë, do t’ja dhuronin Shoqatës “Bijtë e Shqipes” për shkollë shqipe. Dhe ashtu ndodhi. Shuma e përfituar nga shitja e shtëpisë të Hasanit, prej 64 mijë dollarësh, u dorëzua në arkën e shoqatës që ishte krijuar 3 vite më parë, duke realizuar kështu amanetin e Hasanit dhe si kontribut i jashtëzakonshëm i kësaj familje me emër të madh, me të cilët u ble ndërtesa që u përdor si shkollë shqipe e qendër e komunitetit, deri në qershor 2024. 

Beni, vëllai i Hasanit, që jetoi deri në 2022, dhe të cilin komuniteti shqiptar e respektoi gjithmonë për atë frymë që sollën midis shqiptarëve, në bisedat e ndryshme tregonte se sa shumë kohë e debate janë bërë në atë kohë me rrethin e tij familjar e miqësor, per ti bindur pse duhej tu jepej ky kontribut financiar, të ardhurve të vonë që kishin krijuar shoqatën “Bijte e Shqipes”. Por Beni ndjehej gjithmone i lumturuar, që familja e tij u bë gur i fuqishëm në frymën paqtuese, bashkëpunuese e të miqësisë së duhur në komunitetin shqiptar në Filadelfia. Kjo solli që në festa e fatkeqësi të jemi bashkë,  hymni ynë kombëtar të këndohet çdo të dielë me nxënësit e shkollës shqipe, bashkatdhetarë nga Veriu apo nga Jugu, nga Kosova apo Çameria të jemi  bashkë kudo.

Shtëpia e Re e Shqiptarit ne Filadelfia

Ishte hapi tjetër që bashkoi akoma më shumë shqiptarët. Erdhi koha që ambjenti për të cilin folëm më lartë shumë shkurt, të shihej si shumë i vogël e me kushte jo të mjaftueshme për fëmijët tanë. Prandaj shikimi u hodh për një tjetër ambjent, më të madh e më të bukur. Dhe arritëm ta kemi atë. Një objekt madhështor në Filadelfia, në zonën ku banojnë më shumë shqiptarë, që u përurua me krenari e pjesëmarrje të jashtëzakonshme me datën 13 Tetor 2024. E blemë këtë Qendër para gjashtë vitesh, me kontributin financiar të rreth 500 familjeve shqiptare jo vetëm në Filadelfia, nëpërmjet një fushate sensibilizuese që preku zemrat e tyre, duke shmangur mosbesimet e keqkuptimet, dhe duke u bërë barrierë për çdo shpifje apo dashakeqësi nga njerëz të vecantë. Evituam ofertat nga subjekte te veçanta, për t’u blerë prej tyre e për të shërbyer si Qender komunitare. Në vend të kësaj,  bëmë thirrje të hapura që secili mund të ishte pjesë e këtij kontributi, sipas mundësive. Qëllimi ishte që të vazhdohej e të forcohej fryma e mëparshme që solli familja Risilia. Dhe gjithçka u arrit. Godina historike 270 vjeçare e Ëilliam Pennit, themeluesit të shtetit të Pennsylvanise, që nga 23 Korrik 2018 është pronë e shqiptarëve të Filadelfias, pronë e Shoqatës “Bijtë e Shqipes”, me emrin sinjifikativ “Shtëpa e shqiptarit”. 

Me këtë frymë bashkuese, ku u shpenzua shumë punë e para, realizuam edhe restaurimin e kësaj kështjelle shqiptare. I ftuam përsëri të kontribonin të gjithë, por veçanërisht bizneset, të majtë apo të djathtë në bindjet e tyre, të çdo lloj besimi e të ardhur nga çdo krahinë e shqiptarisë. Dhe qenë të shumtë ata që me mundin e djersën e tyre e ringritën Kalanë Shqiptare në Amerikë. Të tjerë që nuk arritën të vinin, na mbështetën me telefonata, me mesazhe optimizmi e me fjalë zemre. Dhe ja më 13 Tetor, do të vinim përsëri bashkë, si kurrë më parë, nga shumë vende ku janë shqiptarët: Nga Italia, Greqia, Kanadaja, nga shtete të ndryshme të Amerikës. Erdhën miqtë tanë të “Vatrës” me flamuj e libra të dhuruar, nga Akademia e Shkencave në NY, nga shkrimtarët shqiptarë – amerikanë e shumë të tjerë bashkatdhetarë nga vendlindja. U mblodhëm së bashku, u gëzuam, shijuam këtë ditë të madhe të shqiptarëve në Filadelfia, dhe u larguam krenarë për atë që arritëm. Atë ditë, u pa se çfarë mund të realizojmë duke qenë së bashku. 

E ftuam edhe qeverinë shqiptare të vendoste emrin e saj në listen tonë të pambarimtë, por më kot. Ftuam përfaqësues të saj (nga të arsim – kulturës ) të ishin në përurimin e kësaj Qendre, por asnjë begenisje. 

Kështu që duhet më shumë kujdes e punë për ta mbajtur e zgjeruar më shumë këtë frymë bashkuese midis shqiptarëve, të ndërtuar ndër vite këtu në Filadelfia.

Por me shqetësim po shohim, se politika shqiptare e llojit të saj që e shikojmë të ngarkuar me mllef, arrogancë, paturpësi, cmirë e xhelozi, korrupsion e vrasje për të mbajtur apo për të marrë pushtetin, të mund të shtrihet edhe në shqiptarët e diasporës .

Shoqata “ Bijtë e Shqipes” është jo politike, jo fetare e jo krahinore

Kështu është e shkruar në statutin e saj, që rregullon jetën e kësaj shoqate. Pra, anëtarësia e saj nuk mund të gjykohet nga bindjet politike të çdo anëtari që sigurisht nuk mund të jenë të njëjta, as nga besimi apo përkatësia fetare dhe as nga zonat prej nga vijnë (veriu apo jugu i Shqiperisë, nga Çamëria apo Kosova, nga Shkupi apo Ulqini, etj). Por në ambjentet e Shtëpisë të Shqiptarit, ku funksionon prej 20 vitesh Shkolla Shqipe  “Gjuha Jonë” dhe ku organizohen veprimtari të shumta historike, kulturore e të traditës, ku pihet kafe e bëhet muhabet, asnjëherë dhe asnjeri nuk ja ka lejuar vetes të pozicionohet në ekstremet e gjërave. Këtu është vendi për të diskutuar për shqiptari, për ecurinë e komunitetit tonë që po avancon suksesshëm dhe po renditet krahas komuniteteve të tjera më të vjetra e më të shumta në numër, për gëzimet e hidhërimet që ndodhin ndër familjet tona e si mund të ndihmohen ata, por edhe për problemet e politikën e mbrapshtë në vendlindje, etj etj.

Kemi ftuar gjithmonë në veprimtaritë tona, dhe kanë marrë pjesë në to, ambasadorët e Shqipërisë në USA ndër vite (të majtë e të djathtë), sepse e kemi ndjerë si detyrim ta bëjmë këtë. Nuk kemi ftuar dhe nuk ka marrë pjesë asnjë politikan i lartë i vendit tonë në jetën e shoqatës, me qëllim që ta mbajmë atë larg çdo lloj keq interpretimi apo përdorimi në publik me qëllime jo të mira nga dikush. I vetmi ndër to, që na nderoi në festën e madhe të Flamurit në vitin 2017, ishte i ndjeri Gerti Bogdani, tek i cili mund të shikoje atë çfarë ne duam të jenë poltikanët e rinj të vendit tonë.

Sigurisht që e kanë vizituar Qendrën tonë, sidomos vitet e fundit, edhe deputetë, drejtues institucionesh e bashkatdhetarë të shumtë, që kanë dëshiruar të bëjnë një vizitë të tillë dhe kanë mbetur shumë të kënaqur e të impresionuar. 

Por, tashmë dihet se ligji i ri i Kuvendit të Shqipërisë dha të drejtën kushtetuese të votës për të gjithë shqiptarët e diasporës që plotësojnë kriteret për të votuar. Diçka e vonuar, por një hap i duhur. Shohim një përkujdesje të krahëve politik në Shqipëri, për t’u afruar me diasporën nëpërmjet takimeve në vendet ku banojnë, përfshirë edhe Filadelfian, një e drejtë e ligjshme e tyre ndoshta. Por mënyra se si disa politikanë apo mbështetësit e tyre që kanë organizuar këto takime (të majtë e të djathtë), le shumë për të dëshiruar. Druaj se po zhvendosin frymën bajate, të ekraneve e kanaleve të shumta televizive, pjesë e të cilëve janë edhe “Opinionistët e blerë e të shitur”, një pjesë shumë ordinerë, në mbrojtjen e mbështetjen e njerëzve të korupsionit e krimit. Kjo, për mua duket që nga njoftimet me gishta të pjesëmarrësve, patronazhistë apo revanshistë, duke mos sjellë asnjë frymë ndryshe e duke harruar se bashkatdhetarët e tyre nuk janë më si dikur, pasi po kalojnë një jetë të dytë këtu në vendin e demokracisë. Pse nuk guxojnë të njoftojnë publikisht takime masive, edhe për të sqaruar rreth procesit se si mund të votohet, edhe për të dhënë diçka nga programi për të ardhmen i subjektit politik që përfaqësojnë, pasi vetëm kështu mund të arrijmë atë që duhet të arrijmë. Jo duke u fshehur, jo duke u shmangur nga mendimi i pergjithshem i diaspores, i cili mund të lexohet më shumë e më mirë në Qendrat e organizuara të komunitetit. Ne nuk kemi nevojë as për lëvdata, dhe aq me pak  për sharje. Ne duam një prezantim të ri, që ti shkojë për shtat edhe historisë të vendit ku jetojmë tani. Të mburremi para vetes por edhe para tyre, për ndryshimin që presim. Jo thjeshtë në individë, por në programin e hartuar dhe rrugët e besueshme për ta realizuar. Në se arrini këtë, jeni të mirëpritur edhe tek “Shtëpia e Shqiptarit” në Filadelfia . 

Mënyra se si disa politikanë apo mbështetësit e tyre kanë organizuar takime me diasporën (të majtë e të djathtë), le shumë për të dëshiruar. Druaj se po zhvendosin frymën bajate, të ekraneve e kanaleve të shumta televizive, pjesë e të cilëve janë edhe disa “Opinionistë të blerë e të shitur”, madje ordinerë, në mbrojtjen e mbështetjen e njerëzve të korrupsionit e krimit. Kjo, për mua duket që nga njoftimet me gishta të pjesëmarrësve, patronazhistë apo revanshistë, duke mos sjellë asnjë frymë ndryshe e duke harruar se bashkatdhetarët e tyre nuk janë më si dikur, pasi po kalojnë një jetë të dytë këtu në vendin e demokracisë…

  • Autori, ish kryetar për dy mandate i shoqatës  “Bijtë e Shqipes” .

Filadelfia , më 2 Nentor 2024 

Filed Under: Komunitet

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 50
  • 51
  • 52
  • 53
  • 54
  • …
  • 59
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Kontributi shumëdimensional i Klerit Katolik dhe i Elitave Shqiptare në Pavarësinë e Shqipërisë 
  • Takimi i përvitshëm i Malësorëve të New Yorkut – Mbrëmje fondmbledhëse për Shoqatën “Malësia e Madhe”
  • Edi Rama, Belinda Balluku, SPAK, kur drejtësia troket, pushteti zbulohet!
  • “Strategjia Trump, ShBA më e fortë, Interesat Amerikane mbi gjithçka”
  • Pse leku shqiptar duket i fortë ndërsa ekonomia ndihet e dobët
  • IMAM ISA HOXHA (1918–2001), NJË JETË NË SHËRBIM TË FESË, DIJES, KULTURËS DHE ÇËSHTJES KOMBËTARE SHQIPTARE
  • UGSH ndan çmimet vjetore për gazetarët shqiptarë dhe për fituesit e konkursit “Vangjush Gambeta”
  • Fjala përshëndetëse e kryetarit të Federatës Vatra Dr. Elmi Berisha për Akademinë e Shkencave të Shqipërisë në Seancën Akademike kushtuar 100 vjetorit të lindjes së Peter Priftit
  • Shqipëria u bë pjesë e Lidhjes së Kombeve (17 dhjetor 1920)
  • NJЁ SURPRIZЁ XHENTЁLMENЁSH E GJON MILIT   
  • Format jo standarde të pullave në Filatelinë Shqiptare
  • Avokati i kujt?
  • MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI MJET PËR FORMIMIN E VETEDIJES KOMBËTARE TE SHQIPTARËT  
  • MES KULTURES DHE HIJEVE TE ANTIKULTURES
  • Historia dhe braktisja e Kullës së Elez Murrës – Një apel për të shpëtuar trashëgiminë historike

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT