Archives for December 2024

MONDI RAKAJ “KALORËS I URDHËRIT TË FLAMURIT”

December 19, 2024 by s p

Ramazan Çeka/

Nderim për veprimtarin e shquar të Federatës Pan – Shqiptare “Vatra” Mondi Rakaj, Drejtor i Degëve të Vatrës në Amerikë dhe Kanada. Vatra ka qenë gjithmonë në mbështetje të Shqipërisë e demokracisë. Mondi Rakaj është një djalë fisnik që nderon Komunitetin e Shqiptarëve në Amerikë me vlerat dhe virtytet më të larta të qytetarisë, të mishëruara në karakterin e tij dinjitoz, me të cilin m’u dha rasti ta njihja para shumë kohësh në një aktivitet që u organizua për Festat e Nëntorit në Nju Jork. Unë ndjeva një respekt të veçantë për të dhe punën e tij, jo vetëm si drejtues dhe organizator, por natyrisht edhe si shkodran.

Që në këtë takim më ra në sy pasioni dhe përkushtimi me të cilin punonte. Të befasonte korrektësia e tij në komunikim me njerëzit me atë buzqeshjen e tij të ëmbël që e karakterizon. Me një shpirt gazmor, që ia kanë ushqyer të parët e tij, qyteti tij që e ka rritur, edhe pse sot është një biznesmen në profesion, por që merret edhe me “Vatren”, këtë Federat shekullore, për të cilën ai ndjen detyrë të japin kontributin e tij të çmuar financiar dhe shpirtëror.
Kështu Mond Rakaj është bërë një emër i njohur në Komunitetin Shqiptar në Amerikë, sepse edhe në qoftë se nuk ka qenë organizatori i aktiviteteve të Federatës Pan Shqiptare “Vatra”, ka qenë mbështetësi, jo vetëm moral, por dhe financiar i tyre.
Njohja jonë mori një rrjedhë interesante, pasi rastisi që në disa aktivitete që “Vatra” organizoi gjatë kohës që unë ndodhesha në Amerikë, kur Mondi më bëri të mundur të njihesha edhe me të tjerë vatranë të suksesshëm.

Edhe më vonë gjatë angazhimeve të tjera, unë pata fatin që ta njoh Mondin, këtë djalë simpatik, një nga drejtuesit aktiv të “Vatrës”, i cili me pasionin dhe patiotizmin e tij, dinte të mbante të gjallë frymen Kombëtare dhe të mblidhte rreth vetes djem e vajza mjaft të talentuar, shumica e të cilëve ishin trashëgimtarë të vërtetë të kulturës sonë Kombëtare, përfaqësues të shtresave të ndryshme të Komunitetit Shqiptar në Amerikë, që nga punëtorët e thjeshtë, e deri te studentët e shkollave prestigjioze të Amerikës. Që në angazhimet e tij të para me “Vatren” e në vazhdim, z.Mondi Rakaj me aftësitë e tij bëhet pjesë e Radio Telavizionit Shqiptar, në emisionin “Mirëmëngjes Shqipëri”, nga ku bashkëpunimet e tij me këtë televizion, morën një udhëtim të sukseshëm, ku u krijuan fusha të ndërsjellta komunikimi ndërmjet Televizionin Shqiptar dhe Televizionit “ALBTVUSA” në Michigan.
U bënë disa vite që unë në Amerikë vij me shumë dëshirë, si një person i pasionuar që si gazetar, të pasqyroj kryesisht jetën artistike e kulturore të Komunitetit Shqiptar.
Bashkëpunimet e mia janë të shumta, por ato që mua më mobilizojnë dhe më frymëzojnë, janë aktivitetet që organizon “Vatra” jonë Shqiptare në Amerikë.
Kjo nuk është një punë e lehtë, por bashkëpunimi im me drejtuesit e kësaj Federate Pan – Shqiptare dhe veçanërisht me drejtuesin e saj organizativ z. Mondi Rakaj, është për mua përgëzimi më i mirë për punën që kam bërë.
Ky aktivist dhe atdhetar kaq i palodhur, që mund të them pa droje se është një nder për të gjithë shqiptarët që e njohin, ose kanë dëgjuar për të, ka lindur në qytetin e Shkodrës. Familja tij e madhe, e veçanërisht prindërit, do të bënin gjithçka për ta edukuar e shkolluar këtë djalë e për ta bërë një qytetar model të Shkodrës.
Mondi emigron në Amerikë në moshë të re dhe merr me vete të gjitha vlerat e një djali shqiptar nga Shkodra, merr me vete vlerat e gjithë qytetit të lindjes dhe Shqiponjën e Flamurit të Kombit, për t’i vënë në shërbim të Atdheut, duke iu përkushtuar çështjes shqiptare, veçanërisht në ditët tona, kur ëndrra shqiptare është Bashkimi Kombëtar.
Të gjithë shqiptarët kontribojnë kudo që janë dhe një ndër ata që kontribon është Mondi Rakaj, i cili pikërisht për këtë, në vitin 2022 është dekoruar me titullin e lartë “KALORËS I URDHËRIT TË FLAMURIT”.

Klikimet, “plumbat” ndaj fatit të mjerë të këngëtares, Parashqevi Simaku

December 19, 2024 by s p

Nga Rafael Floqi, kryeredaktor i ALBTVUSA/

Të qenët endacakë pa shtëpi mbetet një nga çështjet më të nxehta shoqërore në mbarë botën, duke prekur miliona njerëz në rajone dhe grupe të ndryshme demografike. Në shumë zona urbane këtu në SHBA, pamja e individëve që jetojnë nëpër rrugë është bërë shumë e zakonshme, por arsyet pas të pastrehëve janë komplekse dhe shumëdimensionale. Të gjithë i kemi parë ata duke na zgjatur një kuti plastike tek semaforët.

Parashqevi Simaku është një këngëtare e njohur shqiptare, e cila në vitet 1980 dhe 1990 ishte një nga figurat më të dashura të Shqipërisë dhe shumë e vlerësuar në industrinë muzikore, me një karrierë premtuese përpara. Megjithatë, historia e Simakut mori një kthesë të papritur dhe tragjike, duke e sjellë atë nga kulmi i famës në realitetin e ashpër të jetesës në rrugë.

Rasti i Parashqevi Simakut jo vetëm që ndriçon vulnerabilitetet e figurave publike, por gjithashtu ndihmon në reflektimin mbi çështjet më të gjera të shëndetit mendor, varësisë dhe sfidave të rindërtimit të jetës pas rënies nga shndritshmëria. Historia e saj thekson se si presionet kulturore dhe shoqërore, bashkë me mungesën e mbështetjes familiare, mund të çojnë në shembjen e sistemit mbështetës të individëve. Figurave publike, sidomos atyre nga industria e argëtimit, shpesh iu kërkohet të ruajnë një nivel të përsosmërisë. Dhe kur ata dështojnë, mungesa e kuptimit dhe mbështetjes mund ta bëjë luftën e tyre edhe më të vështirë dhe për ata që me sinqeritet duan t’i ndihmojnë.

Mediat duhet të përqendrohen tek shembulli pozitiv

Por a i ndihmon media dhe ata, apo ia bën jetën e tyre dhe atë qetësinë e mjerimit me të padurueshëm. ALBTVUSA mendon se një tjetër aspekt që meriton vëmendje është mediat duhet të përqendrohen tek shembulli pozitiv dhe qëndrimi i tyre ndaj rasteve si ai i Simakut, duke synuar klikimet audiencën me pahir pa vlera morale është mjaft i dëmshëm dhe bën të kundërtëtën.

Mediat në Shqipëri në vend që të ofrojnë mbështetje dhe të ndihmojnë në rikthimin e individëve në rrugën e rimëkëmbjes, preferojnë t’i shfrytëzojnë këto raste tragjike për klikime dhe shikueshmëri. Ato shpesh e trajtojnë historinë e individëve të tjerë si Simaku si një “scoop” lehtësisht për të tërhequr vëmendjen, duke nxjerrë më shumë informacione të panevojshme ose të dhunshme për jetën e tyre personale, pa menduar për pasojat për ta.

Ky qëndrim i mediave, në Shqipëri të paguar me taksat e shqiptarëve synon vetëm klikimet dhe spektaklin, shpesh lë pas dore humanizmin nevojën për një trajtim më të ndjeshëm dhe mbështetës për ata që ndodhen në vështirësi.

Si mendoni, a thua prezantuesi Blendi Fevziu kishte ai shqetësim fatin e këngëtares së njohur Simaku, apo skupin e zbulimit të gjendjes së saj. Jo ajo, nuk u bë për ta ndihmuar individin por për ta shndërruar rastin e saj fatkeq në një ngjarje kronike apo në një episod Big Brodheri deri në atë vulgaritet sa një personazhet e Big Brother, si Luis Ellji deklaron sot sa për klikime për vete, se kishte pas qenë i dashuruar në mënyrë platonike me Parashqevinë.

Marrëzia mediatike, absurde kolektive, një reality TV i pashpirt

Kjo histori dhe mulliri i gjithologëve si z. Fatos Paçrami përpiqen ta përtypin një realitet fatkeq , jo me fatin e P. Simakut, por nëse ajo ishte vlerë apo jo , sepse këndoi në një periudhë të errët, ç’ka nuk është faji i saj por që s’ja heq dot vlerat e interpretueses.

Të qenit në Amerikë, përforcon gjithë iluzionet, por dhe disiluzionet e ëndrrës amerikane. Por në Shqiperinë e episodeve të për një shoqëri dhe një popull të veçantë dhe flet të njëjtën gjuhë, ka shumë raste që humbet në histori absurde që i ngjajnë një romani të pashkruar, por që përcillet mes medias sipas përshkrimit të secilit – dhe gjithmonë për një ngjarje që i ka shqetësuar marrëzinë tonë kolektive. Por askush s’e di se çfarë është jeta e homeless në një stacion metroje në Amerikë. Po të lexosh se çfarë po shkruajnë për Parashqevi Simakun, ndihet që është një marrëzi mediatike absurde kolektive, një reality TV pa skenar i pashpirt.

Askush nuk e di historinë reale të saj. Ajo ka 30 vite që është larguar nga Shqipëria, jeton në New York, dhe nuk i është drejtuar askujt në Shqipëri madje ka humbur dhe lidhjet me familjen. Askush nuk u kujtua për të në 30 vjet.

Gjithçka ka nisur të stiset, sepse Parashqevinë e paskan parë në një stacion treni në New York në prag Krishtlindjesh, kur një fëmijë i ka dhënë një dhuratë për Krishtlindje. Askush nuk e di hallin e saj, dhe pse ajo po rri shpesh në një stacion treni. Kulmi arrin kur shkruesit e episodeve thonë se ajo po pret djalin, pa pasur lidhje me të prej vitesh. Po e pret, s’po e pret. Dhe ky ortek mediatik merret me fatin abstrakt të Parashqevi Simakut, por ajo s’i flet askujt, dhe askush nuk e di si e ka jetën.

Dikush thotë se nuk ka shtëpi ku të fusë kokën. Dikush tjetër thotë se duhet që shteti shqiptar t’i blejë një shtëpi. Dikush thotë që Parashqevia fle jashtë. Dikush thotë që ajo po lyp rrugëve të New York- ut se e kanë braktisur. Ka nga ata që i kanë bërë kërkesë shtetit që ta strehojë Parashqevi Simakun në Shqipëri. Dhe të qenit në Amerikë e bën më tragjike situatën, por ngop edhe smirën e ziliqarëve për Amerikën.

Ka nga ata që thonë se Parashqevia e urren gjuhën shqipe, shqiptarët dhe Shqipërinë. Jo kjo nuk është e vërtetë, nuk mund ta masësh depresionin e kaluar me “rehatinë e gjetur” në një stacion ku s’të njeh kush. Ka të tjerë që thonë se Simaku nuk të përgjigjej në shqip po t’i flisje në këtë gjuhë. Por a kanë ata të drejtë për opinion apo për të paragjykuar atë.

Pastaj tregojnë që ka kënduar nëpër klube nate në New York. Dhe Parashqevia nuk flet, por njerëzit shkruajnë për fatin e saj abstrakt, dhe gazetat e televizionet japin opinione. Po qeveria shqiptare, a do të merret me fatin e Simakut? Ja se Bashkia Kavajë do ta ndihmojë, ja se Pacolli do ta ndihmojë.

Por Parashja hesht. Kjo nuk duket çështje parash.

Po media që është kaq e shqetësuar, pse nuk shkon ta takojë? Por me e mundshmja është që medias kjo enigmë me titull Simaku, i intereson si një ngjarje që po e rrit përditë audiencën me titull: “Duke Pritur Simakun për disa klikime”.

Historia e Simakut gjithashtu tregon nevojën edhe këtu në SHBA dhe në Shqipëri për shërbime më të forta të shëndetit mendor dhe mbështetjeje për varësinë, veçanërisht për individët që përjetojnë famë të papritur dhe vëzhgim publik. Shumë njerëz në sytë e publikut nuk kanë mundësi për shërbimet e nevojshme të shëndetit mendor, as ka sisteme të krijuara për t’i ndihmuar ata të përshtaten me jetën pas përfundimit të karrierës së tyre ose një rënia nga lartësia e papritur.

“Nuk e merr me mend se sa shumë i jam lutur të bashkohej me orkestrën time të vogël për dasma shqiptarësh në Amerikë!? Pat rrëfyer para se te vdiste kompozitori Agim Krajka. Ti e di se është punë me fitime të mëdha për plot këngëtarë e këngëtare nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi…Nuk po të përmend emra, sepse janë shumë…Nuk pranoi, sepse i ishte shkrepur më kot për karrierë të suksesshme në Hollivud! Tani, prej vitesh nuk i ka punët mirë as me shëndetin dhe as me profesionin…!

Gjykoj se për fatin e Parashqevisë arsyet apo shkaqet mund të kërkohen më shumë tek ajo vetë, tek fati, zgjedhja e saj, tek dëshira për një hop të madh në karrierë…! Kështu është jeta: me “fluturime” e “rrëzime” krahëthyer, me të përpjeta e tatëpjeta! Këto arsye përfshijnë vështirësitë ekonomike, mungesën e strehimit të përballueshëm, çështjet e shëndetit mendor, abuzimin me substanca dhe dështimet sistematike brenda strukturave të mbështetjes shoqërore.

Një shembull i një rasti të njohur që ndriçon ndërveprimin e homeless, varfërisë dhe ndikimin e betejave personale është rasti i këngëtares Parashqevi Simaku, një këngëtare shqiptare, rënia e të cilës në paqëndrueshmëri e tronditi publikun. Historia e saj është një pasqyrë e vijës delikate ndërmjet famës dhe varfërisë dhe tregon se si çështjet personale, presionet shoqërore dhe mungesa e mbështetjes mund të kontribuojnë në një rënie nga shkëlqimi.

Çështjet e shëndetit mendor dhe abuzimi

Çështjet e shëndetit mendor dhe abuzimi me substanca janë si shkaqe ashtu edhe pasoja të paqëndrueshmërisë. Shumë individë që përballen me çështje të shëndetit mendor ose varësisë kanë vështirësi për të mbajtur një strehim të qëndrueshëm. Mungesa e shërbimeve të përballueshme dhe të aksesueshme të shëndetit mendor bën që shumë të mbeten pa mbështetje dhe kjo çon në një rënie të mëtejshme në të bërit endacake.

Kur rrjetet sociale, si ndihma sociale dhe kujdesi shëndetësor, janë të pamjaftueshme ose nuk ekzistojnë, ata që kalojnë në vështirësi shpesh mbeten të pashpresë. Strehimoret dhe programet që mund të ofrojnë ndihmë shpesh janë të pamjaftueshme ose mbipopulluar, duke bërë më të vështirë për individët që të dalin nga kjo situatë. Izolimi social dhe çarjet Familjare Shumë individë të pastrehë përjetojnë izolim të thellë shoqëror, që përkeqëson gjendjen e tyre. Familjet e prishura, dhuna në familje dhe mungesa e lidhjeve sociale ose rrjetave mbështetëse kontribuojnë në dukurinë e endacakëve homeless.

Rënia e Simakut në homeless ndriçon disa aspekte të mënyrës se si rrethanat personale mund të çojnë në një humbje dramatike të statusit, dhe si mungesa e një rrjeti mbështetës mund të shtyjë individët në varfëri ekstreme. Rënia e Simakut nga shkëlqimi ishte gjithashtu e lidhur me luftën e saj me shëndetin mendor dhe abuzimin me substanca, kushte që e lanë atë të izoluar dhe të paaftë për të menaxhuar presionet e karrierës dhe jetës private. Ndërsa situata e saj financiare u përkeqësua, Simaku humbi shtëpinë dhe u bë e pastrehë, një ngjarje që tronditi fansat dhe publikun. Historia e saj është një shembull tragjik i mënyrës se si individë që dikur kishin një karrierë të qëndrueshme dhe një status shoqëror mund të përfundojnë në rrugë kur faktorë personalë, financiarë dhe shoqërorë bashkohen në një mënyrë të pamëshirshme.

Epilog

Biznesmeni shqiptar Elton Ilirjani, i cili jeton prej vitesh në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ka arritur të takohet me ikonën muzikës shqipe, Parashqevi Simaku. Përpara pak ditësh me anë të një posti në rrjetin e tij social, Ilirjani ndau për herë të parë një foto duke u përqafuar me Simakun dhe që prej atij takimi, ai tashmë ka marrë nën krahët e tij artisten e mirënjohur.

Në pamundësi të një lidhje telefonike me emisionin “Ndryshe” në Top Albania Radio, Elton Ilirjani arriti të dërgonte disa mesazhe zanore, ku shprehu emocionet e tij për këtë ngjarje dhe ndjesitë e Parashqevisë nga ky ndryshim i papritur në jetën e saj. Edhe për ne dëgjuesit ishin disa minuta shumë të trishta, ku edhe vetë Ilirjani dhe moderatorët në studio janë përlotur.Elona e dashur, kemi kaluar tri ditë shumë të vështira. Dy netë pa gjumë. Sot që arrita të fle pak, ajo ka pasur krizë. Nuk duhet të kishte dëgjuar asgjë nga këto që foli Osman Mula e shokë. Nuk e di domethënë. Është keq. Nuk pranon. Po qan. Kam frikë se do të na iki prapë. Jam shumë i trishtuar. Nuk di çfarë të bëj. Nuk janë çështje lekësh. Është çështja që ajo do djalin. Djali s’do ta takojë. Nuk e di. Është një tragjedi e madhe. Nuk e di pse u gjenda këtu në mes të gjithë kësaj. S’di si të sillem. S’di çfarë të bëj. Thjesht i lutem Zotit që ajo të mos iki. Por “Jeta nuk është për të gjetur veten. Jeta është për të krijuar veten.” thotë George Bernard Shaw dhe një samaritan si Entoni e ka të vështirë të gjejë rrugën.

Qëllimi i jetës nuk është të jesh i lumtur. Është të jesh i dobishëm

Kriza e të pastrehëve është një çështje shumëdimensionale, e rrënjosur në pabarazinë ekonomike, problemet e shëndetit mendor, varësinë nga substancat dhe dështimet sistematike. Rasti i Parashqevi Simakut është një pasqyrë e mënyrës se si luftërat personale mund të ndërthuren me forca më të gjera shoqërore, duke çuar në një rezultat tragjik dhe të parandalueshëm në jetë.

“Qëllimi i jetës nuk është të jesh i lumtur. Është të jesh i dobishëm, të jesh nderuar, të jesh i dhembshur, të bësh një ndryshim që jeton dhe jeton mirë” , ka shkruar— Ralph Waldo Emerson. Por historia e saj shërben si një kujtesë për brishtësinë e famës dhe pasurisë dhe rëndësinë e një shoqërie që ofron rrjetet e nevojshme mbështetëse për t’i ndihmuar individët vulnerabël të rindërtojnë jetën e tyre. Një shoqëri që la pa mbështetje një njeri gjeni poet e studiues si Moikom Zeqo, një shoqëri që la pa mbështetje një kampion i dyfishtë olimpik si Ilir Suli kujtohet për ta vetëm kur të mos jenë më e në rastin e Parashes kujtohen kur është gjallë e fatkeqësisht “s’është më”.

Televizionet dhe idiotësia e klikimeve

Dhe të na rrojnë televizionet dhe idiotësia e klikimeve, atyre të vërteta dhe atyre të blera. Në bursën e likeve të një shoqërie ku humanizmi është i harruar dhe vdekur, kur jehona ka më shumë rëndësi se e vërteta.

Problemi i madh këtu është se e keqja, e cila ka marrë formën e vorbullës marramendëse të lajmeve të rreme, fabrikimit të fakteve alternative për klikime , gjobave mediatike dhe sulmeve politike për klikime, të përziera me garuzhdën e vjetër prej druri të egërsisë provinciale, ka kaluar çdo kufi të njeriut më të thjeshtë. Helmimi i përditshëm i gjakut të shoqërisë është bërë rutinë, dhe faktet trajtohen si opinione, ndërsa opinionet imponohen si fakte me inat, mllef dhe urrejtje të pangushëllueshme. Kur sugjerojmë vendosjen e ndonjë rregulli ligjor, ata ngrihen dhe thonë “jo”, pasi ky ortek llumi do të fundosë çdo vlerë njerëzillëku dhe normë bashkëjetese shoqërore mjerë kush bie në pellgun e këtij llumi.

Nëse nuk mund t’i ndihmojmë të paktën të mos i shndërrojmë ata në artikuj kronike të pashpirt, vetëm për ca klikime efemere më shumë.

Dinjiteti njerëzor e kërkon këtë. Parashe na fal!

THE NEW YORK TIMES (1929) / “18 ORË PUNË NË DITË, 10 MINUTA USHTRIME ÇDO DY ORË, QENTË, SHQIPONJAT, AMERIKA, DEKRETI PËR MBIEMRAT…” — TAKIMI ME MBRETIN ZOG I NË PALLATIN E TIJ

December 19, 2024 by s p

Burimi : The New York Times, e hënë, 10 qershor 1929, faqe n°5

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 19 Dhjetor 2024

“The New York Times” ka botuar, të hënën e 10 qershorit 1929, në faqen n°5, një shkrim asokohe rreth figurës së Mbretit Zog I, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Mbreti Zog punon 18 orë në ditë

Sovrani shqiptar bën pushime 10-minutëshe çdo 2 orë nga ora 6 e mëngjesit deri në mesnatë

Ai luan me shqiponjat

Monarku i ri shpjegon se zogjtë e mëdhenj janë simbole të lirisë, ashtu si në Amerikë

Tiranë, Shqipëri, 9 qershor (AP). — Mbreti Zog I, sovrani i vetëshpallur i Shqipërisë, edhe pse në fron më pak se një vit, ka fituar titullin monarku më punëtor në botë.

[Javën e kaluar Mbreti Zog nxori një dekret që të gjitha familjet myslimane në Shqipëri të heqin dorë nga përdorimi i qyteteve në lidhje me emrat e tyre dhe të adoptojnë sistemin evropian të emrave të familjes. Në përputhje me dekretin, ai hoqi shkronjën “u” nga emri i tij.]

Tetëmbëdhjetë orë punë të angazhuara në ditë, me vetëm dhjetë minuta ushtrim çdo dy orë i izoluar në pallatin e tij me gëlqere të bardhë, përbën, sipas tij, një ditë të zakonshme pune.

Mbreti ngrihet me shqiponjat e malit në orën 6 të mëngjesit. Ai pi një filxhan kafe turke, thith një cigare dhe zhytet menjëherë në punë. Me përjashtim të një vizite disa minutëshe te mamaja e tij, me të cilën është shumë i lidhur, ai nuk del kurrë nga zyra e tij deri në mesnatë. Devijimi i tij i vetëm është loja e herëpashershme me qentë e tij të preferuar në parkun e mbikqyrur të pallatit.

Në mbrëmje, puna e gjatë sovranit ndërpritet vetëm kur mbreti dëgjon meloditë e tij të preferuara amerikane në gramafonin e tij amerikan, të cilin ministri Hart ia dhuroi atij.

Miqtë e monarkut shqiptar thonë se atij i mungon aftësia për të deleguar detyra të tjerëve, madje edhe ministrave të tij. Prandaj, ai këmbëngul që të bëjë gjithçka personalisht dhe të drejtojë vendin praktikisht me dorën e vetme.

Megjithëse qeveris Shqipërinë i vetëm, ai nuk ka pamjen e një diktatori.

Tiparet e tij të buta, hunda e tij akuiliane, goja e tij delikate, flokët e tij biondë, mustaqet e tij të vogla gështenjë, dinjiteti i tij i mrekullueshëm dhe pamja e tij e rezervuar aristokratike sugjerojnë më tepër një fisnik francez ose austriak që nuk i është dashur kurrë të djegë dorën ose vetullat në punën e përditshme.

Megjithatë, sovrani më i ri i Evropës nuk është mbret diletant apo sallonesh. Ai drejton një million nënshtetasit e tij me një dorë të fortë dhe të papërkulur, por të drejtë dhe i jep mbretërisë një shembull të shkëlqyer me mundin e tij të pandërprerë.

Ndonëse Mbreti Zog u shndërrua pothuajse brenda natës nga mbështetësit e tij nga një kryetar i zakonshëm fisnor i rrethit të tij të lindjes në pushtetin dhe lavdinë e një monarku, ata që kanë privilegjin ta takojnë atë, mahniten nga sjelljet e tij mbretërore, hijeshia e tij e kudondodhur, hiri dhe përzemërsia e tij.

Kur korrespondenti i The Associated Press vizitoi sot pallatin, ai gjeti Mbretin duke përkëdhelur dhe duke luajtur me një grup shqiponjash të mëdha malore, të cilat i zbuti vetë.

“Meqenëse Shqipëria është një vend me shkëmbinj dhe maja të larta, — tha Mbreti duke buzëqeshur dhe në një gjermanishte të shkëlqyer, — ne këtu kemi pothuajse po aq shqiponja sa ju keni harabela në Amerikë. Ashtu si shqiponjat në mbarë botën”, vazhdoi ai, “shqiponja shqiptare është krenare, sfiduese, e guximshme dhe e pavarur. Prandaj, ne e bëmë atë simbol të lirisë sonë kombëtare, ashtu si Shtetet e Bashkuara. Njerëzit e mi m’i sjellin ato në një numër të madh si dhurata që tani kam mjaftueshëm për t’i eksportuar disa në Amerikë.”

Duke qeshur, mbreti shtoi :

“Por e di që populli amerikan tashmë ka mjaft shqiponja dhe liri të mjaftueshme.”

Kohabitacioni dhe qeverisja – shqiptarët në Mal të Zi

December 19, 2024 by s p

Dukuria e kohabitacionit, në praktikë është paraqitur në vendet e ish kampit socialist pas miratimit të pluralizmit politik, duke dëshmuar se kemi të bejmë me model të ri të qeverisjës i cili duhet të përshatët si kudo në vendet me traditë demokratike.

Nail Draga

Vetëm në pluralizëm qytetarët në vendet e ish kampit socialist kanë pasur mundësi të njihen me dukurinë e kohabitacionit. Kemi të bëjmë me përfaqësuesit e pushtetit të cilët nuk i takojnë partisë së njëjtë në institucionet kryesore të vendit siç janë presidenti dhe kryeministri. Në këtë aspekt një dukuri e tillë është e pranishme në Mal të Zi nga viti 2020, duke vazhduar edhe tash si një model i qeverisjës. Nga ai vit në Mal të Zi në pozita të tilla kemi të bëjmë me dy president dhe tre kryeministra, të cilët janë përpjekur për „kompromise“ të cilat dëshmojnë se kohabitacioni është realitet shoqëror në pluralizëm.

Ndryshime jo vetëm programore

Opinioni i gjerë është i informuar se kohabitacioni aktual në Mal të Zi është pasojë e ndarjëve të brendshme të partive duke u trajtuar si papajtueshmëri personale. Por, me kalimin e kohës del qartë se kemi të bëjmë ndryshime në aspektin ideologjik e programor, nga del se kemi diferencim në dy pozitat me të rëndësishme shtetërore. Nga aspekti i demokracisë një qendrim i tillë nuk paraqet dobësi, por e kundërta, sepse me reagime nga ana e presidentit kemi të bëjmë me kontrollë të pushteit ekzekutiv, dukuri e cila më parë ka qenë shumë e rrallë.

E kaluara nuk mund të harrohet

Nga 30 gushti 2020, kur u bë rotacioni i pushtetit në Mal të Zi, kur pas tri dekadave kaloi në opozitë DPS-i, në skenën politike janë të pranishme kalkulimet e ndryshme të subjektëve politike të cilët nuk zgjedhin mjete për të qenë pjesë e qeverisjes si në nivelin lokal e ate qendror. Ish opozita e cila tash është në pushtet në ketë aspekt përveç përvojës së tyre kanë mësuar shumë nga partia e cila ka udhëhequr për tridhjetë vite(DPS), madje në disa çështje edhe duke iu tejkaluar.

Por, duke marrë parasysh se e kaluara nuk harrohet, pas datës 30 gusht 2020 pothuaj të gjitha subjektët politike në nivel lokal e ate qendror refuzojnë qe në koalicion të ftojnë DPS-in, sepse ata janë përgjegjës për qeverisjën e vendit në të kaluarën.

Demokracia e pakonsoliduar

Jo rrallë në skenën politike në Mal të Zi, nuk respektohen parimet demokratike ku subjekti politik me numër më të madh mandatësh duhet të propozojë kryetarin e të tjerët pozitat tjera sipas mandateve të fituara. Por, ndodhë e kundërta, partitë e vogla, kushtezojnë për të qenë pjesë e koalicioneve, madje edhe duke kërkuar më shumë se realisht iu takojnë. Një veprim i tillë nuk ka të bëjë fare me parimet demokratike, por me interesin e subjektëve të ndryshme politike, duke kushtëzuar subjektin më të votuar. Mos arritja e koalicionit për formimin e pushtetit lokal si në Podgoricë dhe Budva, është dëshmi transparente e një konstatimi të tillë.

Numrat si kushtëzim

Askush nuk mund të mohojë rëndësinë e numrave, sidomos kur është në pyetje formimi i koalicionit qeverisës, por kushtezimi për pozita të veçanta, paraqet kërcënim politik ndaj partisë politike më të madhe. Dhe nga një veprim i tillë arrihen kompromise të dhimshme, vetëm për hir të qeverisjes në mjedisin përkatës. Ne raste të tilla, parimet demokratike humbin vlerat e veta, nga del se ambiciet për pushtet nuk kanë masë reale, ku raste të tilla ka kudo, ku as Ulqini nuk është përjashtim.

Dështimi i rotacionit

Në skenën politike në nivelin lokal subjekte të ndryshme politike në sajë të arritjes së koalicionit janë dakorduar qe kryetarin e komunës ta ndajnë mes tyre së cila nga dy vite. Një dukuri e tillë ka ndodhur në Ulqin me rastin e zgjedhjeve lokale të cilat janë mbajtur me 27 mars të vitit 2022, ku dy vitet e para kryetarin ta ketë URA ndërsa dy vitet tjera FORCA. Kryetari nga URA u verifikua në kuvendin lokal me 3.6.2022, por, me rastin e rotacionit të pozitës së kryetarit(2024), nga URA nuk respektuan marrëveshjen sepse tentuan të vazhdojnë më tutje me atë pozicion. Por, nga ana tjetër duke kuptuar intrigat e tilla FORCA arriti të dekompozoi koalicionin ekzistues ku URA mbeti jashtë ku në vend të tyre afruan DPS-in, duke qenë shumica e re në parlamentin lokal, e cila ka mbeshtetur kandidatin e FORCËS për kryetar, i cili u verifikua nga kuvendi i Ulqinit me 30.5.2024.

URA pësoi dy autogola

Një veprim i tillë nga URA ishte befasi për opinionin sepse koalicioni këto dy vite ka funksionuar mirë, duke arritur suksese në aspektin financiar, por edhe në disa projekte zhvillimore. Por ambiciet për pushtet dhe animoziteti ndaj disa individëve ndikoj që të mos respektohet marrëveshja ku vendimtarë ishte rotacioni në lidhje me kryetarin re komunës. Me këtë veprim politik URA pësoi dy autogola, duke u vetpërjashtuar jashtë qeverisjes lokale si dhe riktheu DPS-in në pushtetin lokal në Ulqin.

Në mënyrë identike një dukuri e tillë ka ndodhur edhe në komunën e Beranës, sepse duke mos respektuar rotacionin e kryetarit, dhe të pamundësisë të formojnë një koalicion të ri, është bërë shpërndarja e parlamentit lokal dhe është shkuar në zgjedhje të parakohshme lokale që janë mbajtur me 8 dhjetor 2024.

Interesat jo vetëm individuale

Janë pikërisht veprimet e tilla të subjektëve të ndryshme politike me numër të vogël këshillatrësh apo deputetësh të cilët kanë kërkesa të palogjikshme, por shfrytëzojnë momentin për tu treguar gjoja të rëndësishëm, edhe e pse e dijnë se pesha e tyre reale në skenën politike është e ulët. Dhe deri sa të kemi pjesëmarrës të tillë në skenën politike, demokracia pluraliste ka humbur vlerat reale, sepse eliminohen parimet demokratike sepse në skenë janë të pranishme interesat e grupeve apo të individëve të ndryshëm.

Nga qeverisja qytetare të ajo partiake

Pikërisht nga një situatë e tillë në qeverisjet lokale por edhe ate qendrore janë punësuar individë të ndryshëm, që me përjashtim të rastëve, pjesa dërmuese tyre janë militant apo individë të tjerë qe iu përkasin ekskluzivisht partive politike. Ne raste të tilla nuk respektohet kriteri i profesionalizmit dhe meritokracisë, por përshtatshmëria dhe nepotizmi nga del se se shumica e kuadrave partiake, janë për të dëshiruar.

Nëse me herët koncepti i qeverisjës trajtohej qoftë edhe formalisht si i qytetarëve, tani e ka humbur tërësisht atë kuptim sepse kemi të bëjmë me qeverisje partiake, e cila ka marrë përmasa të virusit të përgjithshëm shoqëror, me pasoja për të tashmën dhe të ardhmën.

Konkurset pa peshën e duhur

E dhëna se individë të ndryshëm nga subjektët partiake të koalicionit përcaktohen më parë se sa të shpallet konkursi publik, e dëshmon në mënyrë transparente një konstatim të tillë. Pikërisht, nga një situatë e tillë dëshpruese kuadrat e verifikuara dhe të dëshmuara mbesin jashtë mundësive për tu punësuar, sepse në rënd të parë është përkatësia dhe përshtatshmëria partiake se sa profesionalizmi e meritokracia.

(Dhjetor 2024)

FILLET E NJË FJALORI TË MBARË SHQIPES

December 19, 2024 by s p

Shefkije ISLAMAJ*/

Sivjet janë mbushur 120 vjet nga botimi i “Fjalorit shqip-greqisht” të Konstandin Kristoforidhit. Asokohe Fjalori u vlerësua si vepër e madhe gjuhësore për kohën dhe këto vlerësime i kanë qëndruar kohës gjatë. Fjalori I Kristoforidhit nuk ka vetëm vlerë historike e simbolike siç mund të kenë shumë fjalorë tashmë historikë, por ka edhe vlera gjuhësore e letrare, të cilat sot mund të rimerren, të rivështrohen e të rivlerësohen. Ai qe bërë bazë e mirë për shumë nga fjalorët që u hartuan gjatë disa dhjetëvjetëshave të shekullit 20. Fjalori i vështruar edhe nga kjo largesë kohe, i vlerësuar edhe nga kritere të vlefshme, sot, konsiderohet vepër serioze gjuhësore, ashtu siç ishte serioz edhe vetë autori i tij në gjithë veprimtarinë e tij shumë të çmueshme gjuhësore e letrare, në të vërtetë në veprimtarinë e tij largpamëse kombëtare.

Puna e Kristoforidhit në “Fjalorin shqip-greqisht” që përmban 12 mijë fjalë, një pasuri e vërtetë gjuhësore krahasuar edhe me fjalorët e hartuar pas tij, deri kur u botua Fjalori i ‘80-së, ishte vërtet shumë e madhe dhe shumë e mundimshme. E thotë edhe ai vetë.

Hartimi i fjalorëve shpjegues konsiderohet puna më e vështirë intelektuale në gjuhësinë e zbatuar. Kristoforidhi ka kryer punën e mbledhësit të fjalësit e të hartuesit të fjalëve, ka kryer punën e dialektologut, të leksikologut dhe të leksikografit. Vite me radhë gjurmim e hetim pas fjalës shqipe nëpër gjeografinë shqiptare, vetëm me një laps e një fletore, kush e di çfarë, të shkruara e të rishkruara sigurisht pa numërim, ai bëri punë sizifi, bëri punën e një institucioni kombëtar. Kristoforidhi e dëshmon këtë me bredhjen e tij pas lumit të fjalëve shqipe për t’i mbledhur në një libër që quhet fjalor, të cilin nuk arriti ta shihte të botuar. Me këtë fjalor a i çeli rrugë fjalorit të shqipes të vitit 1954, dhe u bë mbështetës i vlefshëm edhe për shumë fjalorë të tjerë dygjuhësorë e terminologjikë, që u hartuan e u botuan përgjatë shekullit të shkuar.

Për veprën dhe veprimtarinë e Kristoforidhit, sidomos për fjalorin e tij, kanë dhënë mendime të vlefshme të mëdhenjtë e gjuhësisë shqiptare prof. Aleksandër Xhuvani e profesor Eqrem Çabej, madje prof. Xhuvani ka bërë punë të madhe jo vetëm sudiuese, por edhe përpunuese, që ta kemi në dorë këtë fjalor, pastaj edhe gjuhëtarët tanë të zellshëm e punëmbarë si Androkli Kostallari, Xhevat Lloshi, Jani Thomai, studiuesit e letërsisë Dhimitër Shuteriqi e Rexhep Qosja, por edhe studiues të tjerë, por ky fjalor provokon e nxit edhe më tej studiuesit e fushave albanologjike për ta lexuar, studiuar e analizuar.

Fjalori i Konstandin Kristoforidhit është thënë se është fjalori i parë shpjegues i shqipes, në të vërtetë nisës i fjalorit shpjegues të shqipes, me gjithë arritjet modeste në këtë krah. Mendoj se në këtë fjalor mund të gjejmë edhe fillet e një fjalori të mbarë shqipes.

Çdo fjalor shpjegues i gjuhës paraqet pasuri të madhe kombëtare, sidomos kur ai është i pari, kur ka cilësorin rrugëhapës dhe kur bëhet mbështetës për hartimin e fjalorëve të tillë. Fjalori i Konstandin Kristoforidhit, edhe pse fjalor dygjuhësh, është fjalori i parë shpjegues i gjuhës shqipe, jo vetëm pse e ka quajtur të tillë autori i tij, jo vetëm pse qëllimi i autorit ishte të hartonte një fjalor të tillë të përgjithshëm të gjuhës për shqiptarët, por pse ai me shumëçka nga përmbajtja dhe me shumçka nga struktura e tij, të përcaktuar qartë nga teoria e praktika leksikografike, mund të quhet i tillë.

Shtrohet pyetja pse mund të themi se në Fjalorin e Kristoforidhit gjejmë fillet e një fjalori të mbarë shqipes? Me çka më konkretisht ai u paraprin fjalorëve të mëvonshëm gjuhësorë të shqipes?

Qëllimi i Kristoforidhit ishte të hartonte një fjalor për të gjithë shqiptarët, prandaj ky fjalor mund konsiderohet fjalor mbarëshqiptar e i mbarë shqipes; qëllimi i hartimit të këtij fjalori ishte që me të të bashkonte gjuhësisht shqiparët e të dëshmonte se afria e tyre gjuhësore është shumë më e madhe se ç’mund të mendohet, prandaj ky fjalor mund të konsiderohet fjalor programor.

Fjalori kishte për qëllim, po kështu, të dëshmonte se shqiptarët kanë pasuri të madhe gjuhësore dhe kjo pasuri fshihet në gjuhën e popullit, në gjuhën e kulturës e në veprat e pararendësve të tij, prandaj fjalori mund të quhet fjalor gjuhësor e fjalor historik. Qëllimi i Kristoforidhit ishte të dëshmonte edhe sistemësinë e shqipes dhe t’i jepte asaj përmasën letrare të kohës, prandaj fjalori mund të quhet edhe fjalor normativ.

Si tillë ky fjalor mund të dëshmojë se nuk paraqet vetëm fillet e një fjalori të përgjithshëm të gjuhës, një fjalori gjuhësor që i mungonte deri atëherë shqipes, por edhe fillet e një fjalori të gjuhës së përbashkët letrare, çfarë e dëshironte ai. Përpjekja për një gjuhë letrare të përbashkët materializohet më së miri me alfabet të përbashkët, me gramatikë të përbashkët, me letërsi të përbashkët, me përkthime të përbashkëta e me fjalor të përbashkët. Dhe Kristoforidhi ka hartuar alfabet të përbashkët, ka hartuar gramatikë të përbashkët, ka shkruar “Gjahun e malësorëve” në të dy dialektet tona, ashtu siç ka përkthyer edhe tekstet fetare në të dy dialektet dhe ka hartuar fjalor të përbashkët. Ai e ka ditur fare mirë çka i nevojitet një kombi për të ecur përpara, në të vërtetë ai e ka pasur fare të qartë, para gati 150 vjetëve, se gjuha bashkon më shumë se gjithçka në rrafshin kombëtar.

Për të gjitha këto që u thanë më lart, mund të thuhet se Konstandin Kristoforidhi ishte atdhetar i madh. Por, Konstandin Kristoforidhi nuk ishte vetëm atdhetar i madh, ai ishte edhe gjuhëtar i madh. Nga studiuesit është quajtur gjuhëtar i përgatitur mirë, ndër gjuhëtarët shqiptarë më të mëdhenj të shek.19. Lamberci, adhurues i madh i Kristoforidhit, do ta quajë “gjuhëtar i merituar”, “shtylla kryesore e jetës intelektuale shqiptare”. Se ishte i tillë dëshmon mirë fjalori i tij zëmadh. Fjalori i tij në të vërtet mund të quhet vepër e mirëfilltë shkencore leksikografike. Të tillë nuk e bën vetëm qëllimi i hartimit, nuk e bën vetëm fondi leksikor që përfshihet aty, pra jo vetëm vëllimi, jo vetëm përmbajtja, jo vetëm cilësia, por e bën edhe përpunimi leksikografik i kësaj pasurie gjuhësore. Dhe, pikërisht me këtë përpunim a i çeli rrugë fjalorit shpjegues të shqipes.

Leksikografia shqiptare kishte traditë fare modeste deri në kohën e hartimit të fjalorit të tij, ndonëse, fjalori i Bardhit tashmë kishte afro dyqind e pesëdhjetë vjet moshë. Për Kristoforidhin nuk do të mjaftonte trashëgimia e përvoja e leksikografisë shqiptare pararendëse. Duke qenë njohës i mirë i shqipes e i dialekteve të saj, duke qenë i pajisur me dije gjuhësore të kohës, duke qenë njohës i disa gjuhëve të huaja, duke qenë ndihmës edhe në hartimin e fjalorit të Hanit, ai kishte krijuar bazën për t’i hyrë një pune të madhe leksikografike, së cilës do t’i dalë në krye në saje të shfrytëzimit të përvojave të mira të të tjerëve, të përvojave të leksikografive të huaja, prandaj sot mund të flitet për vlefshmërinë shkencore e leksikografike të Fjalori i tij.

Por, të shohim më konkretisht çka i sjell të vlefshme leksikografisë gjuhësore sot ky fjalor?

Së pari, ai i sjell pasuri të madhe leksikore e frazeologjike, i sjell lëndë gjuhësore në rrafshin kronologjik-historik dhe gjeografik të shqipes. Pasuria e fondit leksikor varet nga pasuria e e lëndës së mbledhur dhe nga mundësitë praktike për plotësimin e tij. Të dyja këto kushte i ka plotësuar ky fjalor: autori i tij ka gjurmuar për shumë kohë nëpër krahina të Shqipërisë, dhe e dyta, duke qenë se nuk kishte pasur mundësi ta botonte, ai vazhdoi punën njëzet vjet rresht duke e plotësuar e duke e ripunuar fjalorin.

Siç dihet fjalori i mbarë shqipes duhet të përfshijë të gjitha shtresat e fjalësit të shqipes. Duke ndjekur këtë parim, Kristoforidhi, do të përfshijë fjalë të mbledhura drejtpërdrejt nga terreni, fjalët të nxjerra nga literatura e kohës dhe nga burimet e shkruara të njohura deri atëherë, fjalë shumë të njohura e fjalë të panjohura, fjalëterma profesionale e fjalë të ligjërimit bisedor, fjalë të reja e fjalë të vjetra, fjalë të krijuara, fjalë asnjanëse e fjalë të ngjyrosura silistikisht, frazeologji e shprehje të ndryshme, zhargone e të tjera, me një fjalë lëndë gjuhësore për një fjalor të mbarë shqipes. Në fjalor hetojmë përpjekjen për “një shtresim të brendshëm leksikor” (Jani Thomai, “Leksikologjia e gjuhës shqipe”, Tiranë, 1999, f.277). Kristoforidhi, në fjalor, shënon edhe tregues për shtresa të caktuara fjalësh; fjalët shoqërohen me tregues vendi a krahine ose me burime nga cilët shkrimtarë janë vjelë fjalët; fjalori sjell shumë etimologji fjalësh (sipas Xhuvanit, vetë Çabej ka identifikuar, në fjalorin e Kristoforidhit, mbi një mijë etimologji, nga ato mbi tetëdhjetë shkencërisht të pakundërshtueshme (shih parathënien e A.Xhuvanit në Fjalorin e K. Kristoforidhit).

Me fondin e fjalëve, me përmbajtjen tematike të fjalësit, me shtresat leksikore, me shtresimin e leksikut, me treguesit gjeografikë e me ata burimorë, me treguesit etimologjikë, ky fjalor mund ta ketë përcaktuesin fjalor i mbarë shqipes. Fjalorët dygjuhësorë, çfarë është edhe fjalori i Kristoforidhit, sepse në fjalor e kemi edhe greqishten, nuk i përmbajnë shumicën e këtyre treguesve. Dhënia e të gjithë atyre treguesve që i gjejmë në fjalorin në vështrim është karakteristikë e fjalorëve gjuhësorë modernë, e fjalorëve të mëdhenj shpjegues dhe i atyre të mbarë gjuhës, sepse ata janë pjesë përbërëse e informacioneve të përgjithshme për zërat leksikorë në fjalorë të këtij tipi. Kjo dëshmon se qëllimi parësor i tij ishte hartimi i një fjalori gjuhësor për mbarë shqiptarët e jo e një fjalori praktik dygjuhësor.

Së dyti, kësaj lënde gjuhësore, Konstandin Kristoforidhi u përpoq t’i bëjë përshkrim shkencor. Edhe me këtë përpjekje ai çeli rrugë për një fjalor shpjegues të shqipes. Sigurisht me mundësi mjaft të kufizuara, të kuptueshme për veprat prijëse në fusha të paçelura.

Elementet e një fjalori shpjegues të mirëfilltë nuk janë të pakta dhe ne do të bëjmë përpjekje t’i japim disa nga ato:

Në fjalorët shpjegues përkufizimet janë puna më e vështirë, sepse ato duhet të jenë shumë të sakta e shumë të qarta me sa më pak fjalë të gjuhës së njëjtë e të mos përsëritet fjala që përkufizohet. Kjo është pjesa më kreative e më vështirë e punës, është ushtrim i tmerrshëm i trurit, që kërkon gjuhëtar të përgatitur e me dije shumë të gjera, enciklopedike. Kristoforidhi i kishte të gjitha këto për kohën kur jetoi, prandaj ia ka dalë mbanë në këtë përmasë të rëndësishme të fjalorit, jo vetëm për fjalët e ligjërimit të rëndomtë, por edhe për njësitë gjuhësore të dijeve të ndryshme shkencore. Në praktikën leksikografike, ata që kanë punuar në fjalor, e dinë se më vështirë është të përkufizohen fjalët e përdorimit të përditshëm sesa fjalët e panjohura. Shumë përkufizime të tij janë bërë gjedhe për fjalorin e shpjegues të vitit 1954, prandaj edhe për fjalorët e mëvonshëm gjuhësorë dhe për ata që do të hartohen.

Fjalët në këtë fjalor janë identifikuar nga pikëpamja semantike drejt dhe janë identifikuar në disa realizime semantike, me disa kuptime, që është plotësisht e kuptueshme për identifikimin e sistemin nocionor në një fjalor me karakter shpjegues, sepse fjalët, të veçuara si elemente të sistemit leksikor, kanë strukturë të zhvilluar semantike, bie fjala: “degdis fol.vepr….1.vete degë mbi degë, 2. i jap dorë mbë dorë deri në vend…”.

Sikur edhe në një fjalor shpjegues të gjuhës, edhe në këtë fjalor, përkufizimet leksikografike shpesh përmbajnë edhe identifikimin e përdorimit kontekstual të fjalës, e cili përcaktohet në rastet kur kjo konsiderohet e domosdoshme, bie fjala: “kollandisem (Gjir.)…= lëkundem: më kollandiset dhëmbi = më lëkundet dhëmbi = më tundet dhëmbi”), si dhe shënime të tjera plotësuese, të cilat jepen të radhitura, për shembull: “gardhec–i… em. … grazhdare e rrumbullakët e mbulueme me kashtë, edhe korromec –i, gashdare-ja, grazhdare-ja” etj. Edhe sinonimet ose grupet sinonimike në funksion të përkufizimit leksikografik ose të shpjegimit, përbëjnë zakonisht struktura semantike të përafërta ose plotësisht identike, sidomos në rastet kur paraqiten sinonimet dialektore, dhe ato nuk janë pak, për shembull: ”kuth-dhi em. … = 1. kudhërë, 2. qyp = …: kuth gjalpi, kuth kosi …”. Në fjalor jepen shumë variante sinonimike e shumë variante dialektore. Edhe këto janë në funksion të pjesës shpjeguese dhe janë tipike për fjalorët e mbarë gjuhës. Në funksion të shpjegimit dalin edhe shembujt e shumtë tekstorë, shprehjet frazeologjike dhe frazeologjizmat e thjeshtë.

Pranë varianteve ose leksemave sinonimike jepet referimi për njësinë me përdorim më të gjerë, p.sh.: ”egërsirë,-a…shif bishë…”. Antonimet dhe fjalët e huaja jepen për të plotësuar shpjegimet si në çdo fjalor shpjegues, p.sh.: “ egërsoj dhe egrësoj fol. vepr. … k. zbus”, ”elbarozë,-a (Shk.) … (turq. idërshah)”. Numri i turqizmave është shumë i vogël në këtë fjalor dhe njihet edhe përpjekja e tij e sforcuar për të krijuar fjalë me brumë të shqipes. Shumë fjalë të tij të reja, fjalëformime me burim e me mjete të shqipes sot janë njësi leksikore aktive të fjalorit të shqipes së sotme, prandaj edhe e fjalorit të mbarë shqipes që duhet të hartohet.

Njësitë leksikore përfaqësuese në fjalor, në të shumtën e rasteve, janë format me përdorim më të shtrirë ndër shqipfolësit dhe më të përgjithësuarat edhe nga pikëpamja drejtshkrimore. Hetohet përpjekja e ndërgjegjshme për një ortografi të mirëfilltë.

Në fjalorin e Kristoforidhit vërehet një përpjekje e vogël për një konvencion drejtshkrimor edhe në përdorimin e theksit. Vështirësitë që i kanë dalë në vënien e theksit, sikurisht kanë qenë të mëdha, po ai arrin të na japë pamjen prozodike të disa fjalëve. Në fjalorët e mbarë shqipes edhe ana prozodike duhet të përfshihet.

Treguesit gramatikorë, të dhënat për etimologjinë dhe burimin, shenjuesit për vlerat e përdorimit dhe vlerat stilistike të fjalës, informacionet për pozicionin sintaksor të fjalës, nëse ajo ka ndonjë përdorim të veçantë në topikën e fjalisë, identifikimi semantik i dhënë në formën e përkufizimit leksikografik (struktura semantike e dhënë në formë të përkufizimeve leksikografike përfshin pjesën përshkruese dhe sinonimet ose grupin sinonimik) dhe në fund treguesit me funksion verifikues (nga letërsia e shkrimtarëve të vjetër, bie fjala të Budit, të Bogdanit, pastaj emrat e qyteteve dhe vendbanimeve ku janë regjistruar ato fjalë bashkë me përdorimin e tyre në kontekst), këtij fjalori ia përcaktojnë cilësorin e një fjalorit nismëtar mbarëkombëtar, prandaj mund të thuhet se në Fjalorin e Konstandin Kristoforidhit gjejmë fillet e një fjalori të mbarë shqipes, sado, të gjitha këto veçori kanë pamje modeste vështruar nga leksikografia e sotme. E kuptueshme. Leksikografia është ndër shkencat gjuhësore që ka ecur me shpejtësinë më të madhe.

Nga kjo që u tha më lart mund të konsiderohet se Konstandin Kristoforidhi është jo vetëm nisësi ideator, krijuesi shpirtëror, por edhe hartuesi i konceptit për fjalorin e parë të gjuhës shqipe, hartuesi i parë i një fjalori shpjegues të shqipes, në të cilin gjejmë fillet edhe të një fjalori të mbarë shqipes që duhet të hartohet shpejt në leksikografinë shqiptare. Kristoforidhi po të ishte gjallë, po të ishte bashkohës yni tashmë do ta kishte nisur një pune të tillë.

Janë të shumta arsyet pse nuk hartohet e nuk botohet sot një fjalor shumë më i madh i gjuhës letrare shqipe dhe një fjalor i mbarë shqipes. Ndër to janë trajtimi jo i duhur i gjuhësisë në politikën kulturore e shkencore të shoqërisë shqiptare, mungesa e fondeve për krijimin e kuadrit dhe për realizimin e punëve në këtë fushë. Nesër shqiptarët mund të jenë më të pasur e më të fuqishëm, por të tillë nuk mund të jenë pa këta fjalorë, nëse ata i mungojnë kulturës shqiptare. Pa ta do të jemi të varfër, ashtu siç do të ishim të varfër edhe pa fjalorin e Kristoforidhit sot. Atë e kanë pas botuar, sado me shumë vonesë, për fat të mirë e për fat të keq grekët. Ata i ndërruan edhe titullin.

Nëse gjuha është pasqyra e historisë kulturore të një populli, atëherë fjalori është pasqyrë e asaj gjuhe. Është e qartë, prandaj pse fjalorët shpjegues konsiderohen shumë të rëndësishëm, pse konsiderohen projektet më të rëndësishme kulturore, pse puna e Kristoforidhit çmohet në historinë e gjuhës shqipes. Sot kur lapsin, gomën e makinën mekanike i ka zëvendësuar teknika e lartë kompjuterike, në të vërtetë e ka “zëvendësuar” njeriun, puna e madhe dhe e vështirë e Kristoforidhit edhe mund të mos kuptohet aq lehtë.

Mund ta përfundojmë, prandaj, këtë vështrim rikujtues kështu: Fjalori i gjuhës shqipe ose Fjalori shqip-greqisht i Konstandin Kristoforidhit sot duket i vjetruar sigurisht. Me të duhet të merret leksikologjia e leksikografia historike, sepse në të ruhet pasuria e popullit shqiptar dhe e një kohe shqiptare, nga ai shihet historia dhe zhvillimi i gjuhës, kultura dhe qytetërimi kombëtar. Megjithatë, do t’i mbetnim borxh po ta përfundonim me kaq. Këtij mendimi përmbyllës duhet t’ia shtojmë edhe këto pak fjalë: fjalori i Kristoforidhit nuk është vjetruar: atë e kemi në fjalorin e shqipes së sotme. Ai do të udhëtojë me shqipen nëpër kohë përmes fjalorëve që do të hartohen edhe sot e tutje, sepse ai nuk vjetrohet, ai është hise e tyre.

Fjalorët shpjegues na duhen siç na duhen pasuritë kombëtare. Kristoforidhi e ka ditur mirë këtë, prandaj, ai i gjurmonte fjalët kudo e kurdo, sepse e dinte mirëfilli se ato janë baza e kodeve gjuhësore. Ai i mblidhte fjalët e gjalla e i gjurmonte fjalët e fshehura në arkat e kohëve të shkuara dhe jo vetëm kaq, ai krijonte fjalë të reja e ringjallte fjalë të vjetra e të harruara, për të kuptuar më mirë kodet gjuhësore të shqipes, në të vërtetë për t’i ruajtur, për t’i zhvilluar e për t’i pasuruar ato.

*Në 120 vjetorin e botimit të “Fjalorit shqip-greqisht” (Athinë 1904) të gjuhëtarit, leksikografit, shkrimtarit, përkthyesit dhe atdhetarit Konstandin Kristoforidhi. Shkrim i botuar më 2004 në librin “Gjuha, ligjërimi dhe fjala”.