Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for December 2024

Prezantohet raporti 1-vjeçar i Institutit të Krimeve të Kryera Gjatë Luftës në Kosovë

by

Në Ndërtesën e Qeverisë, sot u bë prezantimi i raportit 1-vjeçar të Institutit të Krimeve të Kryera Gjatë Luftës në Kosovë që përfshinë dokumentimin e krimeve të kryera gjatë luftës në Kosovë.

Në adresimin e tij para të pranishmëve, Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti tha se këto materiale po arkivohen për t’i shërbyer kujtesës sonë si popull dhe kërkesës sonë për drejtësi e të cilat do t’u shërbejnë edhe gjeneratave të ardhshme, që të njohin vuajtjet dhe qëndresën e popullit tonë gjatë një periudhe të errët.

“Instituti vazhdon bashkëpunimin me të gjitha institucionet e Republikës së Kosovës për të grumbulluar dhe sistematizuar materiale, të cilat dëshmojnë krimet. Metodologjia që po e udhëheq këtë proces përfaqëson qasje gjithëpërfshirëse, me standarde të larta profesionale dhe etike. Gjatë këtij viti janë grumbulluar rreth 190 metra gjatësi të materialit fizik arkivor dhe rreth 15 terabajt material digjital, video, audio, foto, që dokumentojnë krimet e kryera gjatë luftës në Kosovë. Ky informacion, i grumbulluar gjatë kësaj periudhe, është mbledhur nga 67 burime të ndryshme, pra, organizata, institucione, koleksionues, të cilët i kanë dorëzuar dëshmitë që kanë pasur”, tha kryeministri Kurti.

Ai u shprehu mirënjohje organizatave të shumta e aktivistëve të të drejtave të njeriut, për angazhimin dhe rolin e tyre ndër vite, në punën e palodhshme shumë vjeçare për dokumentimin e krimeve të kryera nga Serbia, si dhe Agjencinë Shtetërore të Arkivave të Kosovës, Institutin e Historisë, Universitetin e Prishtinës, Bibliotekën Kombëtare të Kosovës dhe institucionet të tjera shtetërore për përkrahjen ndaj Institutit të Krimeve të Kryera Gjatë Luftës në Kosovë.

Më tej, ai shtoi se derisa familjet ende kërkojnë eshtrat e të dashurve tyre, Serbia refuzon të kërkojë falje apo madje edhe të pranojë të kaluarën e saj gjenocidale, ndërkohë që pasardhësit politikë të Millosheviqit dhe regjimit të tij që udhëheqin edhe sot e kësaj dite me Serbinë, me mohimin e gjenocidit dhe glorifikimin e dhunës, ringjallin ambiciet e saj ekspansioniste dhe hegjemonike.

“Andaj, për viktimat dhe për të mbijetuarit që ua vranë më të shtrenjtit, ne nuk mund të harrojmë. Në emër të drejtësisë, paqes dhe ruajtjes së vërtetës, ne duhet të kujtojmë: dokumentimi i krimeve të luftës, krimeve kundër njerëzimit dhe gjenocidit të kryer gjatë luftës 1998-1999 në Kosovë, është detyrim moral dhe historik për të gjitha gjeneratat. Është premtim për viktimat dhe familjet e tyre se nuk do të harrojmë asnjëri, asnjëherë”, u shpreh ai.

Drejtori Ekzekutiv i Institutit të Krimeve të Kryera Gjatë Luftës në Kosovë (IKKL), Atdhe Hetemi, tha se Prezantimi i Raportit Vjetor të Punës rikonfirmon përkushtimin tonë për ta ruajtur dialogun dhe për të përfshirë të gjithë akterët relevantë në punën tonë.

“Raporti 1- vjeçar që do të prezantohet sot përmbledhë informata të punës së Institutit nga Nëntori i vitit 2023 deri në Nëntor të vitit 2024 dhe pasqyron përpjekjet tona të përbashkëta për të vendosur themele të forta për dokumentimin dhe hulumtimin e krimeve të luftës”, tha ai dhe shtoi se për vitin 2025 prioriteti kryesor mbetet funksionalizimi i plotë i Institutit, intensifikimi i përpjekjeve për grumbullimin e materialeve edhe në shtetet e rajonit, dhe zbatimi i projektit të digjitalizimit.

Book Promotion: Dreaming From the Trunk of an American Car

by

Franz-Llesh Grishaj/

Our Lady of Albanian Catholic Church
St. Mother Teresa Cultural Center
Sunday, 15 December 2024

Honorable clerics, The Provincial of the Albanian Franciscans in Shkoder, Fr. Pashko Gojcaj, and the Administrator of St. Paul’s Albanian Catholic Church, Fr. Fred Kalaj; distinguished panelists; esteemed leadership of the Pan-Albanian Federation of America, VATRA; Vice-President, Torch of Democracy recipient, poet, publicist, author, and political dissident, Mr. Alfons Grishaj; Director of the American Branches, Mr. Mond Rakaj; the renowned “Albanian Rambo,” Colonel Dritan Demiraj; fellow Vatrans; pillar of Our Lady of Albanian Catholic Church since its founding, Dr. Gjeka Gjelaj, now assisted by his lovely and accomplished wife, Rita; ladies and gentlemen; and most importantly, the cherished friends and family of the author, good afternoon!

A couple of weeks ago, I was surprised to receive a call from the Secretary of VATRA, Dr. Pashko Rrok Camaj. During our conversation, he extended a heartfelt invitation to join him in presenting his recently published memoir, Dreaming from the Trunk of an American Car, to the Albanian American community here in the Metro-Detroit area. Without hesitation, I accepted this opportunity to celebrate and share in his literary endeavor.

Allow me to politely remind you that today’s event is a book promotion, designed to inspire you to explore Dr. Camaj’s work for yourselves. With that in mind, I promise to tread carefully as this will be a non-spoiler presentation! My goal is to provide a broad overview of the book while leaving you intrigued enough to dive into its pages.

Dr. Camaj’s memoir offers a powerful and realistic account of the immigrant experience, beginning with a dramatic story of how he and his twin sister, Drita, entered the United States hidden in the trunk of an American car. Truly an image that conveys the sense of desperation and fear that often accompanies the decision to flee one’s homeland in search of safety and opportunity.

Nevertheless, this story is by no means out-of-the-ordinary. The dynamics may be different, but the premise remain the same from the founding of the 13 American Colonies: the pursuit of a better life, driven by the hope of greater personal liberties and opportunities. This quest whether religious, economic, social, or political, laid the foundation for what we now recognize as the “American Dream.”

However, what makes Dr. Camaj’s memoir unique is his ability to transport readers from the present-day experiences described in the book to his beloved homeland, Malesia (an Albanian territory unjustly annexed to Montenegro by the Great Powers and later betrayed by the ruthless Stalinist dictator of Albania, Enver Hoxha). Therefore, allowing them to feel as though they are traveling back in time.

Through his storytelling, you sense the immense spiritual and psychological burden the author bears as he repeatedly asks himself, “Did I wrong my forefathers by leaving the only world they had known for generations?”

In Dr. Camaj’s reflections on his experiences in the artificial state of the former Socialist Federal Republic of Yugoslavia, readers gain insight into the resilience of ethnic Albanians, and particularly his personal encounters with ethnic, social, and religious discrimination. These challenges occurred during his adolescence, throughout his higher educational years, and during his compulsory military service. Furthermore, the author exposes an archaic system entrenched in nepotism rather than meritocracy, which ultimately hindered his aspirations of becoming a medical doctor. He describes these cumulative series of injustices as “the straw that broke the camel’s back,” marking a decisive turning point in his life.

The narrative also emphasizes the pivotal role of family, both in the homeland and in the United States. The author expresses heartfelt gratitude to the family members who supported him during his early years in America, with special acknowledgment to his sister Leze and her husband, Kola Stanaj. Additionally, love becomes part of Dr. Camaj’s journey, as the phrase “love at first sight” aptly captures the bond between him and his future wife, Sonya. Their love story unfolds with the kind of coincidence that seems destined, yet as the author subtly suggests, it was his twin sister, Drita, who played a crucial part in ensuring that this fairy tale romance would have a happy ending.

Remaining true to my word, I promise no spoilers. However, as an unapologetic Albanian nationalist, I feel compelled to highlight two stories for generations like mine, those who were not born in Albania proper or in ethnic Albanian lands, unfortunately, still under foreign subjugation.

Dr. Camaj provides a vivid account of how his grandfather, Pjetër Zeku Camaj, was brutally killed by Communist partisans. While I strongly believe this account should be read in the author’s own words, I will offer a brief historical summary of this tragic event.

February 1945 marked a dark chapter in the history of Malesia. A joint operation by Albanian Communist Partisans, led by the notorious Hodo Habibi of Kurvalesh (known as Toger Baba), and Yugoslav Communist Partisans, under the infamous Bajo Stanković, descended upon the proud highlanders of Malesia. Their mission was to prevent the highlanders under Montenegrin rule either from joining the resistance in Kelmend, led by Prek Cali, Gjergj Lul Toma, and Gjek Marash Tinaj, or supporting the Anti-Communist Uprising of Malesia e Madhe, spearheaded by Major Llesh Marashi of Shkrel, Gjon Martin Lulati, Mirot Paloka, Pjeter Gjok Bajraktari, and Lukete Marash Grishaj. It is worth noting that this was the first anti-communist uprising within the Eastern Bloc, setting the stage for a broader resistance against communist rule.

In this campaign of terror, the author’s grandfather was brutally murdered by Bajo Stanković and his cutthroats. Among the massacre’s victims were the much-beloved Albanian Franciscan patriot-scholar, Fr. Leonard Tagaj, affectionately called Pater Zefi by his parishioners in Traboin, and the vojvoda of the Vuksanlekaj clan, Vasel Mirash Camaj. The ruthless campaign also claimed the lives of Zef Miliqi Lugjuraj, Gjelosh Gjok Lajcaj (nephew of Lukete Marash Grishaj), brothers Dode and Gjergj Preka Lulgjuraj, and Kole Gjel Caku Ujkaj.

Lastly, the selfless act of the author’s father deserves to be retold and etched into the hearts, minds, and collective memory of our people, especially the youth. The story of Rrok Pjetër Zeku, a true peacemaker, exemplifies the Albanian ethos of Besa. More than just a pledge or an oath, Besa embodies honor, hospitality, valor, fidelity, compassion, forgiveness, and charity. Rrok’s story stands as a powerful testament to these enduring values, demonstrating how the timeless principles of an ancient people continue to find profound expression in today’s world.

“In conclusion, I firmly believe that the affirmation by the author’s son, Chris, “We are the double As now, American and Albanian,” validates that the family’s legacy will continue to thrive in the New World, just as it has endured for centuries in the Old. Furthermore, Dr. Camaj’s memoir is an inspiring American success story; a testament to what hard work, determination, and faith in Almighty God can achieve, even when the journey begins in the trunk of an American car.

Allow me to close with a quote from the author’s father, whose words continue to inspire him to this day: “You did well, my Coco!”

Skënderbeu në Letërsinë dhe Historinë Angleze

by

Nga NDREK GJINI/

MA, Univesity of Galway, Ireland

Figura e Gjergj Kastriot Skënderbeut, heroit kombëtar shqiptar, ka lënë gjurmë të thella dhe të qëndrueshme jo vetëm në historinë e Shqipërisë, por edhe në letërsinë dhe kulturën angleze. Një studim i hollësishëm i burimeve historike dhe veprave letrare angleze zbulon një interes të vazhdueshëm dhe admirim për Skënderbeun që shtrihet nga shekulli i 16-të deri në ditët e sotme.

Burimet e Para Historike

Njohja e publikut anglez me Skënderbeun filloi që në shekullin e 16-të. Në vitin 1596, botuesi i famshëm i periudhës elizabetiane, William Ponsonby, botoi veprën e njohur “Historia e Gjergj Kastriotit, i quajtur Skënderbe, Mbret i Shqipërisë” të historianit dhe priftit katolik shqiptar Marin Barleti. Kjo vepër, e përkthyer në anglisht nga Zachary Jones Gentleman, u shoqërua me tre sonete, njëri prej të cilëve ishte soneti i Edmund Spencer-it kushtuar Skënderbeut. Burime të tjera të rëndësishme përfshijnë përkthimin e veprës së Paulus Jovius “Një traktat i shkurtër mbi Kronikat e Turqisë”, botuar në Londër në 1546, si dhe veprën e Andrea Gambini “Dy komente shumë fisnike, njëri mbi origjinën e shtëpisë së Otomanëve, tjetri mbi luftërat e turqve kundër Gjergj Skënderbeut.”

Këto vepra shërbyen si bazë për shumë autorë të mëvonshëm anglezë që shkruan për Skënderbeun.

Një tjetër burim i rëndësishëm ishte vepra e Richard Knolle “The Generall Historie of the Turks from the first beginning of the nation to the Rising of the Ottoman Kings and Emperors,” botuar në Londër në 1603.

Kjo vepër ofroi një panoramë të gjerë të historisë osmane, duke përfshirë edhe luftërat e Skënderbeut kundër tyre. Gjatë Revolucionit Amerikan (1776-78), Edward Gibbon botoi veprën e tij monumentale “History of the Decline and fall of the Roman Empire,” e cila gjithashtu përfshinte referenca për Skënderbeun dhe rolin e tij në luftën kundër Perandorisë Osmane.

Veprat Letrare të Shekujve 16-të dhe 17-të

Edmund Spencer (1552-1599), një nga poetët më të mëdhenj epikë të Rilindjes Angleze, shkroi Sonetin III kushtuar Skënderbeut. Ky sonet shënon fillimin e një tradite letrare angleze që do të vazhdonte për shekuj me radhë, duke e paraqitur Skënderbeun si një hero të krishterë dhe mbrojtës të Evropës. Christopher Marlowe (1564-1593) shkroi një dramë për Skënderbeun, e cila u shfaq në Londër më 3 korrik 1601. Fatkeqësisht, kjo dramë nuk u botua kurrë dhe dorëshkrimi u zhduk. Humbja e kësaj drame konsiderohet një humbje e madhe për letërsinë angleze dhe studimet shqiptare, pasi Marlowe ishte një nga dramaturgët më të talentuar të kohës së tij. Referenca të shkurtra për Skënderbeun gjenden edhe në disa drama angleze të shekullit të 17-të. Ben Johnson (1572-1637) e përmend atë në komedinë e tij “Çdo Njeri në Humorin e Tij” (1598). Thomas Dekker (1572-1632) i referohet heroit tonë si “Skellum Skënderbeg” në dramën e tij më të famshme “Festa e Këpucarit”. James Shirley (1596-1666) krijoi figurën e Kapitenit Squanderbeg në aktin IV, skena I e dramës së tij “Honoria dhe Mamoni”. Poeti kavalier Richard Lovelace (1618-1658) e përmend Skënderbeun në poemën e tij “To the genius of Mr. John Hill, on his exact translation of Hierocles, his comments upon the golden verses of Pythagoras”. Në këtë poemë, Lovelace flet për shkeljen e varrit të shenjtë të Skënderbeut në Lezhë nga janiçerët, duke treguar se si fama e heroit shqiptar kishte arritur deri në Angli.

Veprat e Shekujve 18-të dhe 19-të

Gjatë periudhës Neoklasike në letërsinë angleze, pati një interes në rritje për Skënderbeun. Tre tragjedi u botuan dhe dy prej tyre u vunë në skenë. William Havard shkroi “Skënderbeu: Një Tragjedi” (1733), e cila u shfaq në teatrin Goodman’s Fields në Londër. Kjo dramë paraqiste Skënderbeun si një hero të madh dhe patriot, duke theksuar virtytet e tij si udhëheqës dhe luftëtar. George Lillo shkroi “Heroi i Krishterë” (1735), e cila u shfaq në teatrin e famshëm Drury Lane në Londër. Lillo e paraqiti Skënderbeun si një hero të krishterë që lufton kundër pushtuesve osmanë, duke theksuar aspektin fetar të luftërave të tij. Thomas Wincop shkroi “Skënderbeu ose Dashuria dhe Liria” (1747). Edhe pse kjo dramë nuk u shfaq kurrë në skenë, ajo u botua dhe u lexua gjerësisht. Wincop e paraqiti Skënderbeun si një hero romantik, duke kombinuar elementet e dashurisë dhe lirisë në narrativën e tij. Lord Byron, në veprën e tij të famshme “Shtegtimi i Çajld Haroldit” (1812), i kushton vargje luftës shqiptare për pavarësi dhe rëndësisë së heroit të tyre kombëtar, Skënderbeut. Byron, i cili udhëtoi nëpër Shqipëri, u magjeps nga historia dhe kultura e vendit, dhe kjo reflektohet në vargjet e tij për Skënderbeun.

Benjamin Disraeli shkroi romanin “Ngritja e Iskanderit” (1833), i cili u botua mbi njëzet herë në Angli dhe Amerikë gjatë viteve 1833-1927, dhe para pak vitesh u botua edhe në shqip, i përkthyer mjeshtrisht nga Ambasador Mal Berisha. Ky roman, edhe pse jo plotësisht i saktë historikisht, ndihmoi në popullarizimin e figurës së Skënderbeut në botën anglofone.

James M. Ludlow shkroi romanin “Kapiteni i Jeniçerëve” në 1887, i cili ofron një panoramë interesante të trembëdhjetë viteve që mbulon. Ky roman paraqet një portret më të detajuar të Skënderbeut dhe kohës së tij, duke u bazuar në burime historike.

Vlerësime Historike dhe Ndikimi në Kulturën Angleze

Historianë dhe studiues të rëndësishëm anglezë kanë shkruar për Skënderbeun, duke e vlerësuar atë si një nga udhëheqësit më të mëdhenj të historisë evropiane.

Sir William Temple e rendit Skënderbeun ndër shtatë udhëheqësit “që kanë merituar, pa mbajtur, kurorën mbretërore”.

Kjo tregon se si Skënderbeu u vlerësua jo vetëm si një hero kombëtar shqiptar, por edhe si një figurë e rëndësishme evropiane. Gjenerali James Wolfe, heroi i Betejës së Kebek-ut (1759), e vlerësoi Skënderbeun si një udhëheqës ushtarak me aftësi të jashtëzakonshme. Kjo tregon se si fama e Skënderbeut kishte arritur deri në qarqet ushtarake britanike, duke u bërë një model për strategjitë ushtarake.

Skënderbeu u bë aq popullor në letërsinë angleze sa që për një veprim që nuk kishte rezultatin e dëshiruar, sepse i mungonte forca e brendshme, u bë zakon të thuhej “shpata e Skënderbeut duhet të ketë krahun e Skënderbeut”.

Kjo shprehje u përdor gjerësisht në letërsinë angleze, duke u bërë pjesë e gjuhës së përditshme.

Vepra të Tjera të Rëndësishme

Përveç veprave të përmendura më lart, ka edhe disa vepra të tjera të rëndësishme që kanë kontribuar në imazhin e Skënderbeut në letërsinë angleze. “La Scanderbeide” nga Margherita Sarrocchi (1560-1617), një poemë epike e përkthyer në anglisht si “Skcanderbeide -The Heroic Deeds of George Scanderbeg, King of Epirus”, ofroi një portret heroik të Skënderbeut për lexuesit anglezë. Anne de la Roche Guilhem (1644 – 1707/1710) shkroi “Le Grand Scanderberg”, e cila u përkthye në anglisht si “The Great Scanderbeg”.

Kjo vepër ndihmoi në forcimin e imazhit të Skënderbeut si një hero i madh evropian në mendjet e lexuesve anglezë.

Në shekullin e 20-të, interesi për Skënderbeun vazhdoi me botime të reja. Charles Ewert botoi romanin “SCANDERBEG – Eagle of Albania” në 1981, duke ofruar një portret modern të heroit shqiptar për lexuesit bashkëkohorë.

Skënderbeu si Mbrojtës i Qytetërimit Evropian

Shkrimtarët anglezë, me pak përjashtime, nuk e panë Skënderbeun vetëm si një hero shqiptar, por edhe si pjesë të historisë dhe kulturës së tyre kombëtare, duke i konsideruar veprat e tij si të drejtuara drejt mbrojtjes së krishterimit dhe të gjithë qytetërimit evropian. Figura e Gjergj Kastriot Skënderbeut vazhdoi të jetë një nga simbolet kryesore të identitetit shqiptar në kontinentin evropian edhe pas vdekjes së tij.

Në përgjithësi, Skënderbeu në veprat letrare të shkruara nga autorë anglezë paraqitet si një burrë shteti, diplomat dhe gjeni ushtarak që pati një rol vendimtar në shpëtimin e Evropës Perëndimore nga pushtimi osman. Kjo çoi në atë që Skënderbeu të bëhet një nga udhëheqësit dhe figurat historike më popullore dhe të njohura në letërsinë angleze nga shekulli i 16-të deri në shekullin e 19-të.

Ky udhëtim i Skënderbeut në letërsinë dhe kulturën angleze dëshmon për ndikimin e tij të gjerë dhe të qëndrueshëm, duke e vendosur atë jo vetëm si një hero kombëtar shqiptar, por edhe si një figurë të rëndësishme në historinë dhe letërsinë evropiane.

Ndikimi i tij vazhdon të ndihet edhe sot, me studime dhe vepra të reja që vazhdojnë të eksplorojnë jetën dhe trashëgiminë e këtij heroi të madh shqiptar.
@followers@top fans

Në Triesh Kulla e Ivanajve edhe fisi prej së cilës dolën personalitete të shquar  të Kombit

by

Nga Pertefe Leka/

Drita Ivanaj në portën hyrëse të Kullës shumë dimensionale, prej ku babai i saj Dr.Martin Ivanaj mori lëndën  për studimin dhe mbrojtjen e tezës Universitare, për Kanunin e Lekës në La Sapienza, Romë 1923. “Çdo vend në Shqipni asht Shqipni dhe e besojmë të përshtatshme ,në kjoftë se nuk asht do ta krijojmë të tillë, për me krijue qytetarë besnikë,por në vendin e parë Shqiptarë të Mirë. Prof.Dr. Mirash Ivanaj ishte  biri i Trieshit, i gatuar me zjarrin e patriotizmit Shqiptar, në vendin ku vluan kryengritjet antiosmane. Pjesëmarrës në ato përpjekje ishin, i jati, Doda, xhaxhai Leka, dhe nga farefisi, prej të cilëve mori një ushqim, me vlera Atdhetare. Nuk mund ta ndash  Mirashin nga vëllai i Madh Martini, ishin si vëllezërit Siamez. E kaluan së bashku  rrugën e edukimit shkollor deri në Universitetin e Romës, “La Sapienza”,  ku u lauruan në Jurisprudencë, Filozofi e Letërsi. Me 1923 me patriotin e flaktë Nikollë Ivanaj  botuan ,në Shkodër, gazetën “Republika” ku shkelqyen për guximin politik me nivel intelektual, me ide përparimtare për Arsimin, drejtësinë dhe organizimin politik. Si Mazzinian huazuan  idetë republikane ,“Republika është e vetmja trajtë ligjore dhe logjike”..duke  ia përshtatur  kushteve të zhvillimit  politik, ekonomik, arsimor  të asaj kohë në funksion  të kulturës  kombëtare. Me publicistikë të pasur  e kurajo  qytetare dënuan  Kongresin e Durrësit e traktatin e fshehtë që u bë me Qeverinë  Italiane 20 gusht 1919 . Kritikonin  për  paaftësi të zgjedhurit e Kuvendit Kushtetues, Mirashi  nuk stepej edhe pas studimeve të larta në filozofi, letersi e jurisprudencë, studionte  edhe Kuranin për të parë ndikimin e të drejtës romake në librin e shejtë…. Mirash Ivanaj shkëlqeu si mësues, drejtor e organizator  në Gjimnazin  e Shtetit Shkodër, ku  aplikoi programet e shkollave evropiane dhe u shqua  për organizim,disiplinë dhe përgatitje të lartë mësimore  e pedagogjike. Atje  bashkoi studentë të tre religjioneve,të gjitha krahinave shqipfolëse, duke shkrirë gjithë potencialin e tij  intelektual, si njohës i 10 gjuhëve të huaja, ku përfshiu  në programin  mësimor gjuhët: Frëngjisht, Gjermanisht, Latinisht. Janar të vitit 1933, për merita të veçanta edhe pse ishte kundërshtarë i monarkisë pranoi detyrën e Ministrit të Arsimit, për të shërbyer  në bazën kryesore të emancipimit të shoqërisë shqiptare, ku u bë i njohur si Ministri Reformator, sepse kërkonte të integronte shkollën e Arsimit Kombëtar “Ligji Ivanaj” shkaktoi  pakënaqësi në qarqet shoveniste sepse  shtetizoi  shkollat e huaja në Shqipëri. Gjykata e Hagës e detyroi Qeverinë Shqiptare t’i moderonte politikat  e saj ndaj shkollave minoritare .Ministri nuk pranoi ta zbatoje vendimin, për këte  dha dorëheqjen. Me 1935, si Jurist  emërohet Kryetar i Këshillit Shtetit. Me 1939, pushtimi i Shqipërisë, e gjeti në këmbë, në  përkrahje të rezistencës  antifashiste. Në  pamundësi për t’u pajisur me armë, për të vazhduar luftën, largohet me vlla Martinin, atë kohë Kryetar i Kasacionit, që e pasuan edhe tjerë  si Inxh.Butka,B.Merxhani. Kthehet në Atdhe me 1945 me ftesë të Gjergj Kokoshit,( më vonë bashkëvuajtës i tij) punoi vetëm një vit si mësues në Shkollën Pedagogjike. Arrestohet, me sajesa absurde, (dihet se  diktatori nuk ia kishte harruar, kur Ivanaj  ishte Ministër Arsimi, që ia kishte ndërprerë bursën studentit aventurier që nuk shlyente  provimet). Denohet me 7 vjet burg. Kur ia lexuan vendimin — Pyeti – Për çka jam denuar mor zotni?  Mori përgjigjen e prerë – se keni ardhë në Shqipëri  për propagandë   .—Po a ka ligjë në botë që të denojë mendimin? Kurrë nuk e kuptoi se përse ishte denuar, vdiq 12 ditë para se të plotësonte dënimin me 22 shtator 1953. (Lindur më 1891) Studiuesi dhe biografi i Ivanajt, Prof. Iljaz Gogaj  në vepren “Mirash Ivanaj, Personalitet  i Shquar i Universit Shqiptar” shkruan : Kur Ivanaj u fut në listën e “reaksionarëve” kujtesa kombëtare  nuk e shleu kurrë nga mendja, sepse ai ishte shndërruar që me gjallje  në simbol të vlerave më të qenësishme që e bëjnë të pavdekshëm një figurë të kombit, që e donte atdhenë duke mbajtur të ngulur vështrimin drejt së ardhmes dhe në shërbim të saj ”. Është përjetësuar në shumë artikuj të panumërt si dhe në veprat : Kujtime për Shkodrën 1926-1931,  Dr.Jakov Milaj (bashkëvuajtës i M.Ivanajt). “Interviste me Vetveten” Petro Marko (bashkëvuajtësi i M.Ivanaj ). “Shënime Letrare “ Mitrush Kuteli ( bashkëvuajtës i M.Ivanajt ). Këto vepra dhe  qindra artikuj shkruar për Ivanajn  dëshmojnë ,për vlerat universele  të kampionit të Arsimit Shqiptar. Sipas Ivanajt vendi nuk mund të rilindë e të përtërihet  nga brenda  në elementët jetësor të ndërgjegjës shqiptare në qoftë se nuk pastrohet nga  themeli e keqja në veten tonë. Forcë shtytëse të këtij procesi sheh zhvillimin  kulturor në përgjithësi, që e siguron vetëm arsimi, ku të mbizotërojë  patriotizmi me anë të shkollimit, nepër të cilën do të kalojnë detyrimisht të gjithë brezat e kombit. Sot, edhe burra shteti mund të mësojnë nga shembulli Ivanaj . Ata që kanë në dorë fatet e kombit që me veprën e tyre  mund ta bëjnë popullin të lumtur ose fatkeq,  kanë shumë për të mësuar  në qoftë se do ta çojnë Atdheun drejt shtigjeve të reja të përparimit. Të mësojnë edhe nga sjellja e tijë si njeri me natyrë të përkryer morale që e shoqëroi punën me shembullin vetjak. Për të mos humbur këta shembuj pune të   përkryer në drejtësi dhe Arsim, trashëgimtarja e vetme e denjë, Drita Ivanaj, mori përsipër vazhdimësinë dhe jetësimin e vëllezërve Ivanaj. Drita vitet e para të feminisë i jetoi me  babanë Martin, me nënën italiane, Giussepina Poglioti dhe xhaxha Mirashin. Një familje harmonike ku znj. Ivanaj, edhe pse e huaj, u përshtat më së miri në një shtëpi që e ndërtuan vetë vellezërit Ivanaj, në Tiranën e Re vlen për t’u theksuar pasuria kulturore në atë  familje me 16 mijë tituj libra, të cilën e shkatërruan dhunuesit e dy diktaturave. Pas  rënies së Murit Berlinit, Drita mes  shumë peripecishë, si mori në pronësi shtëpinë e vet themeloi Fondacionin M.M.Ivanaj, Institut, Tiranë, New York, për të përçuar në brezat e rinj shembullin patriotik të etërve të saj. Funksionimi i Fondacionit më një staf të zgjedhur punon me përkushtim nën drejtimin e Presidentës Drita Ivanaj për promovimin e Kulturës Shqiptare, për ta përçue në çdo cep të Shqipërisë siç e dëshironin Ivanajt.

SERVET TARTARI NË PËRJETËSINË E KUJTIMEVE LABE

by

(In memoriam për Servet Osmën Tartari (i lindur më 13.2.1938 në Bolenë të rrethit Vlorës dhe është shuar më 23.11.2024, në Tiranë) në shenjë respekti, nderimi, mirënjohje, kujtimi e homazhi për ish-kryetarin e Shoqatës Atdhetare Kulturore “Labëria”, dega e Tiranës, një personalitet që do të ngelet përjetësisht në kujtimet e komunitetit lab dhe më gjerë).

Prof. Asoc. Dr. Zaho GOLEMI

Në mjedisin e Labërisë dhe më gjerë ishim mësuar ta shikonim Servet Tartarin të angazhuar gjerësisht me fshatin e lindjes Bolenës dhe më gjerë me trevën e Labërisë. Por edhe pse është shuar para pak ditësh Servet Tartari ngelet një vlerë labërie për atë çka i dha fshatit të lindjes dhe më gjerë shoqatës “Labëria”, prandaj edhe respekti, nderimi, mirënjohja dhe homazhi për këtë personalitet ngelet i përhershëm dhe do të jetojë në përjetësinë e kujtimeve labe. Shokët, miqtë e shumtë dhe dashamirësit kanë një mik më pak sot, kortezhi i dhimbjes e shoqëroi atë në Bolenën e tij të dashur, ndërsa la pas pikëllimin familjar, zbrazëtinë në shoqërinë e tij. Servet Tartari do të ngelet përherë një zë labërie i trupëzuar me më shumë se një duzinë librash që la pas si trashëgimi për fshatin, krahinën, Labërinë. Dhe nëse do të përmendim në vargje ikjen e tij, le t’i referohemi poetit Arben Duka kur thoshte: “S’kam të tretur porsi kënga,/asnjë varr s’më mban dot brenda”, sepse sa ishte gjallë lëvroi historinë, këngët e vallet, traditat e zakonet, shkroi reportazhe e skenare filmash e dokumentarë, filmoi dhe fotografoi si një profesionist i vërtetë, dhe që pasuria që la pas vlen të mblidhet, sistemohet dhe arkivohet si për filmime dhe fotografime dhe që të mund të depozitohen në emër të SHAK “Labëria”, “Nderi i Kombit” edhe në fondet dokumentare të AQSH-së.

Servet Tartari – biri i Bolenës, përsonaliteti që ngeli në vëmendje të Labërisë…

Servet Osmën Tartari ishte lindur më 13 shkurt 1938 në fshatin Bolenë të rrethit Vlorës. Ai vjen nga një familje me tradita patriotike dhe atdhetare. Në periudha të ndryshme historike, kjo familje ka treguar, atdhedashuri e bujari. Në këtë mjedis familjar dhe shoqëror u arsimua dhe u edukua Serveti. Babai i Servetit, Osmën Tartari ka qenë partizan antifashist në BrV Sulmuese, po ashtu edhe tre xhaxhallarët e tij në formacione të ndryshme partizane të LANÇ-it. Arsimin fillor e kreu në vendlindje, dhe më tej kreu shërbimin ushtarak si dhed më tej mbi 70 vjet jetoi e punoi në kryeqytet në Tiranë. Shpirti dhe zemra e tij edhe pse banonte në Tiranë ishte në Bolenën e tij të dashur, në Labëri. Fshati Bolenë shtrihet në Kurveleshin e Poshtëm dhe gjendet në Lumin e Vlorës. Ajo shtrihet rrëzë malit të Çipinit, (Çipini është mali përmbi fshatin Bolenë, nga ku ka Çikën përballë, Bogonicën, Valin e Bufit, majën e Qorres, Paliskën etj), që historikisht i ka dhënë vlera fshatit, Labërisë, Shqipërisë. “Bolena trimja bolenë, që bëre luftë me mbrenë…”, është një këngë polifonilke e shenjtëruar. Bolena simbolizon shpirtin e kulluar të labit, vullnethekur në qëndresë, krenare në shekuj me gra e burra që kanë rrezatuar mirësi e personalitet duke i dhënë historisë dhe traditës shqiptare. Bolena është ndërgjegjia e zgjuar që i ka dhënë krahinës, Labërisë, Shqipërisë, dëshmimtare e lirisë, me njerëz punëtor dhe luftëtar për çështjen e atdheut. Bijtë dhe bijat e Bolenës dhurojnë krenari, dinjitet dhe lartësim të figurave fisnike, japin dimension solid vlerave në panteonin kombëtar. Servet Tartari ka qenë i dalluar edhe për krijimtari dhe veprimtari të ndryshme kushtuar vendlindjes, Labërisë dhe krahinave të vendit, të shtrirë dhe jashtë truallit shqiptar si në Kosovë, Maqedoni, Mali i Zi, Stamboli, Selanik, Rusi etj. Gjurmët e këtyre veprimtarive i gjejmë në shkrimet e ndryshme dhe në botimet e librave për Bolenën dhe për Labërinë. Në veprimtarinë e tij dallohen aktivitete historike, kulturore, sportive, për figura të shquara të kombit shqiptar. Para disa vitesh në një ndër përvjetorët e lindjes së veprimtarit dhe veteranit të shoqatës AK “Labëria” për Tiranës, Servet Tartari, organizoi dhe zhvilloi një veprimtari për promovimin e vlerave të punës së tij në vite, por aty edhe ju akardua titulli më i lartë: “Personalitet i shquar i Labërisë”. Veprimtaritë e tij me njerëz të kulturës, artit, sportit, miq dhe veprimtarë të degës së Labërisë së Tiranës por edhe dhjetë vite si kryetar i Shoqatës Bolena kanë qenë sinjifikative, ku në këto veprimtari kanë marrë pjesë edhe Ago Çela, Bernard Zotaj, Bashkim Qeli, Leonard Tase, Zaho Golemi, Bardhosh Gaçe, Lirim Deda, komentatori sportive Dëfrim Methasani, Xhemil Çela, Xhevat Lluri, Xhelil Alia, Kujtim Bishaj, Hekuran Rapaj, Çezar Koshi, Safet Këlliçi, Asllan Zemani, Kristaq Janushi, etj.

Vepra që jeton gjatë nderohet e vlerësohet gjithmonë

Servet Tartari ka qenë një ndër labët e parë të kryeqytetit që punoi me vullnetarizëm për ringritjen e shoqatës “Labëria” në vitin 1998, por edhe si kryetar i degës së Tiranës në vitet 2000-2003, por tepër aktiv edhe më mbrapa. Në këto vite ka zhvilluar një veprimtari të dukshme në gjallërimin e jetës së labërisë në Tiranë. Një ndër pasionet e tij tëspikatura ka qenë edhe publikimi, librat, reportazhet, skenaret e filmave. Servet Tartari ka lënë mbrapa një trashëgimi të shquar si autor librash, ku dallojnë “Bolena në sportin Shqiptar”, si dhe dokumentari kushtuar sportistëve, botimin e librit “Petrit Murzaku krenaria e sportit shqiptar”, si dhe filmin dokumentar legjenda Murzaku në rolin e skenaristit. Librin “Bolena në sportin shqiptar” vëllimi i dytë me 11 sportist të tjerë si dhe skenarist i dokumentarit “Aty ku lindin kampion”. Kontribut ka dhënë në shoqatën “Labëria”, si anëtar i kryesisë së përgjithshme që nga Kuvendi i parë i saj. Ai ka kryer një sërë aktivitetesh, historike, kulturore, sportive, për figura të shquara të kombit shqiptar, duke filluar që nga Prishtina e deri në Gjirokastër, që janë përfshirë në librin “Në prushin e vllazërimit”. Servet Tartari energjitë e tij të pashterrshme i derdhi në krijimtari, duke dhënë një kontribut, në evokimin dhe promovimin e vlerave historike, kulturore, të traditës, zakoneve, të folklorit e polifonisë në interes të përcjelljes për brezat e ardhëshme, si një pasuri kombëtare. Kontribut ka dhënë në Shoqatën “Labëria”, si anëtar i Kryesisë së Përgjithëshme, por edhe si kryetar i Shoqatës “Labëria” për Degën e Tiranës. Ai ka qenë motorri gjenerues i disa nga aktiviteteve historike, kulturore, sportive, për figura të shquara të kombit shqiptar, duke filluar që nga Prishtina e deri në Gjirokastër, që janë përfshirë në librin “Në prushin e vllazërimit”. Për të gjithë ka qenë një nderim dhe vlerësim i vlerave të Labërisë, të mëshiruara në antërë të veçantë të saj. Prandaj dhe biri i Bolenës u vlerësia si një ndër personalitetet e Labërisë me motivacion: “Për kontribut dhe ndihmesë në ringritjen, funksionimin dhe gjallërimin e Shoqatës “Labëria”, për punë e përkushtim të palodhur në përjetësimin e figurave patriotike dhe sportive, për fotografim, filmim dhe evidentim të aktiviteteve, si dhe arkivimin të tyre në detyrën e ish-kryetarit të degës së SHKA “Labëria” për Tiranën, punë të cilën e bën me pasion prej vitesh. Në punën e tij ka shkruar reportazhe për Malin e Zi, Maqedoninë, Kosovën, Kroacinë, Stambollin, Selanikun, Shënpetërburgun, Moskë etj. Përveç shkrimeve në gazeta të ndryshme, ka botuar librat “Bolena në Sportin Shqiptar” 1999, “Në Prushin e Vllazërimit” 2004, “Eriku në sytë tanë”, 2007, “Asim Aliko legjendë” “Hero i Popullit” 2008, “Kujt t’i flas” poezi”, 2009, “Petrit Muzaku, krenaria e sportit shqiptar” 2010, “Bolena mozik drite” 2013, “Me zemër e me mendje”, “Labëria në Kuvende” 2014, “Bolena në sportin shqiptar” vëll. II 2015, “Prushi i Labërisë në zemër të kryeqytetit” 2016, “Gjeneza, fiset dhe historia”, 2018, “Libri, pushteti më bujar” më 2019. Serveti ka qenë anëtar i “Lidhjes së Shkrimtarve dhe Artistëve të Shqipërisë”, si dhe i “Shoqatës Profesionite të Gazetarve të Shqipërisë”. Një ndër skenarët e filmave që ai kishte për zemër dhe që TVSH-ja e ka ritransmetuar disa herë ishte filmi dokumentar: “Bolenë trimja Bolenë”. Ai ka qenë në grupin e punës në botimin e librit “Enciklopedia e Kurveleshit”, si dhe në mjaft nisma e inisiativa të tjera që puna e tij flet më shumë me vepra dhe konkretizime. Ai iku me shpirtin plotë dhe i qetë për pasardhësit e tij, por shkrimet e librat e tij janë një pasuri, ndërkohë që pasuri janë edhe gjithë veprimtaritë historike, kulturore, sportive, folklorike-polifonike, artistike, patriotike, atdhetare, të dokumentuara. Skenaristi i tre filmave dokumentarë, me mbi dhjetra orë, filmime për shumë aktivitete, që ka organizuar, dhe udhëhequr, në më shumë se një çerek shekulli janë vlerë labërie. Servet Tartari ishte njeri me shpirt patriot, që kontriubojnë me përkushtim, dhe e shkriu talintin e tij për të realizuar qëllimin më fisnik, sidomos për vlerat historike dhe njerëzore, shkriu gjithë energjitë e tij për të evokuar, promovuar e botuar ato vlera të zakonit e traditës shqiptare, të trimërisë e besnikërisë, të bujarisë e mikëpritjes labe dhe më gjerë shqiptare. Mesazhi i librave të tij është sinjifikativ: “Të jemi për jetë të bashkuar, nga veriu në jug, me dashuri e respekt, për njeri-tjetrin, si bij të Shqipërisë, dhe të Kombit Shqiptar”, që e përmbledhur sipas Servet Tartarit deviza ishte dhe mbetet: “bashkim-vëllazërim”. Servet Tartari ishte dhe mbeti publicisti-shkrimtar, organizator dhe drejtues i shkëlqyer, evokoi personalitete të artit, të kulturës, sportit, si dhe shumë intelektualë, të fushave të ndryshme, nga Mitrovica e Prishtina në Gjirokastër, përmes një përkushtimi të jashtëzakonshëm, në të mirën e kulturës kombëtare, për kultivimin e traditave dhe vlerave historike e kulturore shqiptare, në mbrojtje të shqiptarizmës.

Vlerësime të merituara për Servet Tartarin e Bolenës dhe mbarë Labërisë

Është fakt se vlerësimet për Servet Tartarin kanë qenë të shumta. Për gati çerek shekulli shoqata “Labëria”i ka dhënë vlera dhe nderuar si veprimtar i dalluar si dhe me mirënjohje për punën e përkushtimin ndaj shoqatës. Ai është aktivizuar dhe vlerësuar edhe nga “Unioni Artistik i Kombit Shqiptar”, shoqata “Devolli”, si themeluesi i shoqatës “Bolena” më 2001, anëtar në shoqatat “Kolonja” Gjirokastër”, “Ali Pashë Tepelena” si dhe shumë të tjera. Presidenti i Republikës e ka nderuar me titullin e “Mirënjohjes” në vitin 2012 me rastin e 100 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë, në vitin 2017, përsëri nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë është vlerësuar me titullin “Mjeshtër i Madh”. Ai është shpallur “Nderi i Komunës Horë-Vranisht dhe “Personalitet i shquar Qarkut Vlorë”. Në qershor 2015 ka marrë vlerësimin “Ambasador i Paqes”. Duke qenë një nga themelusit e shoqatës “Bolena”, është vlerësuar “Kryetar nderi i shoqatës “Bolena” dhe vlerësuar me titullin “Krenaria e fshatit Bolena”, pasi këtë shoqatë e ka drejtuar për një dekadë. Shoqata Atdhetare Kulturore “Labëria”, “Nderi  Kombit” e ka nderuar Servet Tartarin me titullin më të lartë të saj, si: ” Personalite i Shquar i Labërisë”. Ndërkohë që këto vlerësime kanë qenë një sadisfaksion për labin Servet Tartari dhe e kanë obliguar atë që të letë deri në frymën e fundit një njeri besnik ndaj frymës së zhvillimit të fshatit Bolenë dhe një kontribues i mirënjohur për Labërinë. Për këtë arsdye ai ngeli deri në fund të jetës së tij shkrimtari dhe publicisti i mirënjohur i Labërisë dhe i vlerave të saj. Në këto ditë të humbjes së veprimtarit të njohur të Bolenës dhe të Labërisë ne i bëjmë homazh jetës dhe veprës së tij, promovuesit të njohur të vlerave të tij si krijues, njeri fisnik, që i dha jetës kuptim e dimension mençurie, që hodhi dritë e ndriçoi periudha të ndryshme të zhvillimeve labe. Ai vizionin e tij për të ardhmen labe e shpalosi me të gjitha energjitë në mënyrën e tij me mund e djersë, eksperiencë, punë pasionante, me ndershmëri në shërbim të Atdheut, mbi të gjitha me mision ndaj Labërisë. Lumtumira e një komuniteti të gjerë shokësh dhe miqsh është lamtumira për njeriun plot kulturë që i dha shumë shoqërisë, fshatit Bolenë, krahinës, Labërisë e më gjerë gjithçka kishte. Për përcjelljen në banesën e fundit në Bolenë të të ndjerit Servet Tartari, ka shkruar edhe Faslli Koçiraj në gazetën “Kushtrim Brezash”, organ i veteranëve të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare dhe pasardhësve të tyre. Servet Tartari thuri kanavacën e historisë dhe lavdisë së Bolenës dhe do të ngelet pikë reference edhe për brezat, pasi tregoi mjeshtërinë në zbatimin konkret të programit për ta bërë të njohur dhe dokumentuar historinë e traditat dhe sidomos personalitetet e Bolenës edhe përmes filash e dokumentarësh por edhe përmes qindar fotografish që janë vlerë për Bolenën por dhe për mbarë trevën e Labërisë. Aftësitë, energjitë dhe kapacitetet e tij i vendosi në interest ë trevës labe, prandaj quhet edhe misionpërmbushur. Ai la pas mjaft libra dhe sikurse thotë një shprehje latine se, “Habent sua fata libelli/Librat kanë fatin e tyre”, dhe dija e shkruar në to është pasuri brezash, por dhe referencë për brezat e studiuesit e ardhshëm. Fatet librat i shkruajnë vet, që kur autori derdh në letër mendimet dhe personazhet e trimërisë dhe lavdisë mbeten pishtarë për brezat e sotëm dhe të ardhshëm të Labërisë dhe më gjerë. Por një gjë është e sigurtë se destinacioni i librave mbi Labërinë është kontribut për intelektualizmin lab dhe më gjerë, si dhe për këdo që do të ketë dëshirë që të lexojë të vërtetat labe për periudhat e ngritjes dhe zhvillimit të kësaj krahine vitale.