Archives for January 2025

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS – GJENOCIDI DHE MASAKRAT E SERBISË NË KOSOVË (1998-1999) – KONFERENCË SHKENCORE – (28 PRILL 2023).

Frashër Demaj/

Abstrakt/

Sulmet e vazhdueshme të forcave serbe ndaj popullsisë civile shqiptare vazhduan me intensitet të shtuar edhe në fillim të vitit 1999. Më 15 janar 1999 forcat e policisë dhe ushtrisë serbe sulmuan fshatin Reçak të komunës së Shtimes. Në Reçak në fillim të vitit përveç banorëve të përhershëm ishin strehuar edhe banorë të fshatrave të tjera të zhvendosur për shkak të ofensivave serbe. Policia serbe u fut me dhunë nëpër shtëpitë e shqiptarëve, i kishin nxjerrë jashtë banorët, disa prej të cilëve ishin planifikuar që të ekzekutoheshin. Në Kodrën e Bebushit mbi fshatin Reçak u ekzekutuan dhe u masakruan 42 persona civilë të pafajshëm, kurse 26 të tjerë burra, gra e fëmijë mbetën të plagosur nga ndërhyrja brutale e forcave serbe.

Misioni i vëzhguesve ndërkombëtarë që funksiononte në kuadër të OSBE-së që drejtohej nga ambasadori Wiliam Walker doli në vendin e ngjarjes dhe e pa me sytë e vet masakrën e forcave serbe ndaj civilëve shqiptarë. Në deklarimin publik para mediave vendore e ndërkombëtare, Walker e cilësoi këtë brutalitet shtetëror të masakrimit të qytetarëve të pambrojtur si krim kundër njerëzimit. Më 17 janar pushteti serb kishte dërguar në vendin e ngjarjes prokuroren e Prishtinës për t’i marrë trupat e masakruar për obduksion në qendrën spitalore të Prishtinës. Kjo ngarendje e shpejtë nënkuptonte se regjimi serb po mundohej që të falsifikonte provat në mënyrë që Masakrën e Reçakut ta përdorte politikisht si një argument kundër shqiptarëve dhe ta fshehte dorën e krimit. Kurse shqiptarët kërkuan që obduksionin e trupave të masakruar ta bënin mjekët shqiptarë dhe ndërkombëtarë. Në fund forcat serbe i morën trupat e shqiptarëve të masakruar i dërguan në Prishtinë, por e vërteta rreth kësaj masakre u përhap në gjithë botën. Për Masakrën e Reçakut dhanë lajme mediet më prestigjioze ndërkombëtare.

Fjalët çelës: Masakra e Reçakut, policia dhe ushtria serbe, misioni verifikues i OSBE-së, Wiliam Walker.

Mosrespektimi i njëanshëm i marrëveshjes
Hollbruk-Milosheviç

Në gjysmën e dytë të vitit 1998 dhe fillimin e vitit 1999, forcat policore, ushtarake dhe paramilitare serbe në të cilat bënin pjesë serbë lokalë nga Kosova, të tjerë të ardhur nga Serbia dhe forca mercenare, intensifikuan veprimet e tyre kundër shqiptarëve duke sulmuar fshatra të tëra me qëllim të vrasjes dhe dëbimit të shqiptarëve nga shtëpitë e tyre. Kjo situatë kishte alarmuar strukturat politike, diplomatike dhe ushtarake ndërkombëtare. SHBA-ja dhe shtetet më të fuqishme anëtare të NATO-s ishin të bindura se Slobodan Milosheviçi e kupton vetëm gjuhën e forcës dhe ka frikë nga ndërhyrja ushtarake e NATO-s në “RFJ”. Për të qartësuar pozicionet e Aleancës Veriatlantike, Richard Hollbroke dhe përfaqësues të Këshillit të NATO-s kishin vizituar Milosheviçin në Beograd. Synimet kryesore të politikës amerikane ishin arritja e një marrëveshjeje politike përmes “diplomacisë detyruese”. Milosheviçi kishte pranuar marrëveshjen me ndërkombëtaret që në përmbajtjen e saj parashihte hyrjen e Misionit Verifikues në Kosovë, zvogëlimin e numrit të trupave policore dhe ushtarake serbe dhe lejimin e kthimit të shqiptarëve civilë të zhvendosur në shtëpitë e tyre. 

Fillimi i vitit 1999 nisi me një fushatë terrori kundër popullsisë civile shqiptare, e organizuar ekskluzivisht nga shteti serb. Këto forca funksiononin në një hierarki të komandimit duke filluar nga presidenti i RFJ-së Slobodan Milosheviç, vartësit e tij politikë dhe struktura komanduese ushtarake dhe policore. Madje me miratimin e tij u funksionalizuan edhe forcat paramilitare të cilat organizuan edhe parada në prezencën e tij dhe strukturave shtetërore serbe. Forcat serbe duke ushtruar dhunë, terror dhe masakra kundër popullsisë civile shqiptare kishin për qëllim vrasjen, eliminimin fizik, frikësimin dhe futjen e panikut në popullsinë civile që sa më shumë të shpërngulen përmes deportimit masiv, konfiskimit të dokumenteve të identitetit dhe shkatërrimin e tyre për t’ua pamundësuar rikthimin për mungesë dokumentesh të identifikimit. Marrja e dokumenteve të identifikimit nga forcat serbe praktikohej në momentin e dëbimit nga shtëpitë e tyre në fshatra e qytete si dhe në pikëkalimet kufitare me Shqipërinë dhe Maqedoninë. Konfiskime të tilla u bënë edhe gjatë kalimit të shqiptarëve me qëllim strehimi në Mal të Zi dhe në Luginën e Preshevës. Pra tendenca kryesore e dëbimit ishte pastrimi etnik i Kosovës nga shqiptarët dhe rikolonizimi i saj që Serbia synonte ta bënte për të tretën herë brenda disa dekadave (reforma agrare dhe kolonizimi i Kosovës në periudhën midis dy luftërave botërore dhe kolonizimi me refugjatë serbë nga Kroacia dhe Bosnjë e Hercegovina gjatë luftërave të viteve 90).

Masakra e Reçakut dhe disa masakra të tjera në Kosovë ndodhën në një kohë kur ishte nënshkruar Marrëveshja Milosheviç-Hollbruk për tërheqjen e pjesshme të forcave serbe, armëpushimin dhe arritjen e paqes me ndërmjetësimin e diplomacisë amerikane. I dërguari i ShBA-së Riçard Hollbruk pas më shumë se nëntë ditë e pesëmbëdhjetë orë diskutimesh intensive, arriti marrëveshje për Kosovën me presidentin jugosllav Slobodan Milosheviçin duke arritur që të evitohet kërcënimi i NATO-s për sulme ajrore. Milosheviçi ishte i vetëdijshëm për veprimet politike që po ndërmerrte, sepse disa javë më parë NATO-ja shkoi në prag të përdorimit të fuqisë ajrore ndaj forcave serbe në Kosovë, Serbi dhe brenda Republikës Federale të Jugosllavisë. Milosheviçi pranoi edhe kërkesat e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara që Jugosllavia t’i japë fund luftimeve në Kosovë, të tërheqë forcat e sigurisë të dislokuara atje që nga shkurti i kaluar, të sigurojë qasje të papenguar në agjencitë ndërkombëtare të ndihmës, të bashkëpunojë me Gjykatën e Hagës për krimet e luftës dhe të fillojë një proces serioz të dialogut për zgjidhjen e problemit të Kosovës. Këto lëshime, Milosheviçi i pranoi si rezultat i kërcënimit të minutës së fundit të NATO-s për të nisur sulme shkatërruese ajrore kundër Serbisë. Kjo dinakëri tij e bindi edhe diplomatin më me përvojë të SHBA-së gjatë sesioneve të negociatave maratonë të zhvilluara në Beograd. Hollbruku pavarësisht se nuk besonte shumë në Milosheviçin, ishte i inkurajuar të vazhdonte procesin negociator për të mos lejuar një Srebrenicë të dytë e cila po përgatitej nga regjimi serb dhe mund të ndodhte lehtësisht në Kosovë.

Ndërkohë situata në Kosovë përshkallëzohej çdo ditë e më shumë. Ritmi relativisht i ngadaltë i vendosjes së verifikuesve ndërkombëtarë të paarmatosur nga OSBE-ja dhe një forcë reagimi të armatosur për t’i mbrojtur ata nga NATO-ja i inkurajonte forcat serbe. Pra, situata në Kosovë vazhdonte të jetë dinamike, ku serbët besonin se përdorimi i dhunës ende mund të sjellë përfitime për ta. Kurse shqiptarët besonin në forcat e pakta të tyre të organizuara nga UÇK-ja dhe në faktorin ndërkombëtar, kryesisht tek amerikanët. Ushtria dhe policia serbe sipas raporteve shqiptare dhe disa qarqeve ndërkombëtare shfrytëzonte mungesën e prezencës vëzhguese ndërkombëtare dhe çdo ditë ushtronte dhunë e terror të përcjellë me vrasje dhe masakra të popullsisë civile në gjithë territorin e Kosovës. Pra Milosheviçi hiqej se ishte i interesuar për bisedime paqësore, kurse nga ana tjetër vazhdonte çdo ditë të dërgonte forca ushtarake e policore në Kosovë. Me këto veprime ai njëanshëm hoqi dorë nga respektimi i marrëveshjes me diplomatin amerikan Hollbruk. Mosrespektimi i marrëveshjes dhe vazhdimi i luftës kryesisht kundër popullsisë civile irritoi edhe më shumë diplomacinë ndërkombëtare, sidomos amerikanët të cilët diskutonin çdo ditë edhe për opsione të tjera kundër Serbisë së pabindur në seriozitetin dhe gatishmërinë amerikane për ndërhyrje ushtarake. Milosheviçi inkurajohej edhe nga diplomacia ruse dhe ishte i bindur se ShBA-ja nuk do të futej në konflikt politik e diplomatik me Rusinë për shkak të Kosovës.

Sulmet e policisë dhe ushtrisë serbe dhe
masakra e Reçakut

Masakra e Reçakut dhe masakrat e tjera në Kosovë ndodhën në praninë anëtarëve të Misionit Vëzhgues Ndërkombëtar që funksiononte në kuadër të OSBE-së dhe misioneve të tjera përfaqësuese siç ishte Misioni Vëzhgues Diplomatik (KDOM). ShBA-ja kishte angazhuar Të Ngarkuarin me Punë të ShBA-së në Beograd, Richard Miles. Miles dhe homologu i tij rus filluan Misionin e Vëzhgimit Diplomatik të Kosovës më 6 korrik 1998. Misioni kishte për qëllim të vëzhgojë dhe raportojë për lirinë e përgjithshme të lëvizjes dhe kushtet e sigurisë në mbarë Kosovën. KDOM synonte të ndihmojë në ndërtimin e besimit në të gjithë rajonin duke ofruar një prani të hapur ndërkombëtare të ekipeve të vëzhguesve jondërhyrës. KDOM ishte një institucion i krijuar dhe i integruar nën drejtimin politik të një grupi koordinues të përbërë nga ambasadorët e vendeve të Grupit të Kontaktit në Beograd, si dhe ambasadorët e Austrisë (që përfaqëson presidencën e BE-së) dhe Polonisë (që përfaqëson Kryesuesin në detyrë të OSBE-së). Pra, prezenca shumëkombëshe përmes misioneve të veta në Kosovë kishte për qëllim njoftimin e qeverive të tyre me të vërtetën që po ndodhte në Kosovë. Gjithashtu, kjo prezencë ishte oponencë serioze ndaj regjimit serb mbi të vërtetën e ngjarjeve në Kosovë. Misionet ndërkombëtare do t’ia pamundësonin Milosheviçit servimin e të pavërtetës përmes medieve të kontrolluara në opinionin demokratik ndërkombëtar.

Reçaku, një nga fshatrat e Shtimes shtrihej në një pozitë gjeografike rreth 2 kilometra në jugperëndim të qendrës komunale, në skajin lindor të maleve të Carralevës. Fshati kishte afër stacionin policor të instaluar nga Serbia dhe në afërsi rreth 350 metra nga Pishat e Shtimes ishin të stacionuara forcat ushtarake serbe që të dyja së bashku përbënin kërcënim serioz për banorët e komunës së Shtimes dhe komunave përreth. 

Forcat policore dhe ushtarake serbe në fillim të janarit 1999 intensifikuan veprimet e tyre të dhunshme në territorin e komunës së Shtimes dhe Ferizajt. Më 10.1.1999 një ekspeditë policore e ushtarake rrethoi fshatin Slivovë duke bastisur e demoluar rreth 70 shtëpi. Për pasojë u arrestuan 15 banorë dhe u rrahën e u maltretuan fizikisht shumë qytetar shqiptarë. Të nesërmen më 11 janar në Shtime u arrestuan 6 qytetarë shqiptarë dhe një numër i madh u keqtrajtuan, njërin prej të cilëve (Metush Hamdi Bislimin 25 vjeç) e fusin në bagazhin e automjetit dhe e marrin me vete në drejtim të postkomandës policore. Kurse 10 kamionë ushtarakë nga Shtimja u vazhduan në drejtim të Grykës së Carralevës. Të gjitha këto veprime brutale dhe lëvizje ushtarake e policore ishin një paralajmërim se forcat serbe po përgatiteshin të ndërmarrin aksione të mëdha në vendbanimet shqiptare. Konfliktit me përmasa të mëdha në relacionin Shtime-Ferizaj i druheshin edhe misionarët vëzhgues të cilët më vonë u deklaruan për situatën e sigurisë në prag të Masakrës së Reçakut. Më 15.1.1999 forcat serbe në orët e hershme të mëngjesit rreth orës 6:30, me transporterë, autoblinda, tanke, gjuajtës kundërajror dhe mjete të tjera luftarake sulmuan fshatrat Belincë, Reçak, Petrovë dhe Mollopolc të komunës së Shtimes. Forcat serbe fillimisht nisen granatimin e këtyre fshatrave nga pozicionet e tyre te Pishat e Shtimes, nga Kryqi i Belincit dhe Kodra e Gështenjave për të vazhduar pastaj me këmbësori. Ata kishin bllokuar hyrje-daljet në Shtime dhe bllokuar rrugët magjistrale Shtime-Suharekë e Shtime-Ferizaj. Këtë bllokadë e bënë për arsye strategjike duke krijuar perimetrin e sigurisë dhe duke e pamundësuar afrimin e forcave të UÇK-së që operonin në atë zonë. Këtyre sulmeve serbe iu ishin përgjigjur luftëtarët e UÇK-së që ishin numerikisht më pak dhe me armatime të lehta që nënkuptonte vështirësi të mëdha për t’u përballur me forcat serbe dhe për të mbrojtur me sukses popullsinë civile. Sipas dëshmitarëve ndërkombëtarë që ndodheshin në vendin e ngjarjes për të vëzhguar situatën, forcat serbe kishin zënë pozicione luftimi me tanke, autoblinda dhe mjete të tjera luftarake në vendin e quajtur Kodra e Gështenjave (Chesnut Hill). Kurse te Pishat e Shtimes kishte forca të tjera të mobilizuara dhe në gatishmëri ushtarake duke pritur urdhrin për sulm. 

Fshati Raçak, para masakrës kishte një popullsi prej rreth 2,000 banorësh. Gjatë ofensivës në shkallë të gjerë të qeverisë së Serbisë në gusht 1998, policia serbe granatoi Raçakun dhe disa objekte familjare u plaçkitën dhe u dogjën. Që atëherë, shumica e popullsisë ka jetuar në Shtime ose në fshatrat e tjera në rrethinën e Ferizajt. Në Reçak në fillim të vitit përveç banorëve të përhershëm ishin strehuar edhe banorë të fshatrave të tjera të zhvendosur për shkak të ofensivave serbe. Policia dhe ushtria serbe e shoqëruar edhe nga serbë lokalë që ishin mobilizuar, pas granatimeve u fut me dhunë nëpër shtëpitë e shqiptarëve. Ata i ndanë familjet, burrat të cilët kishin planifikuar që t’i ekzekutonin. Para se t’i vrisnin ata u torturuan mizorisht. Në Kodrën e Bebushit mbi fshatin Reçak u ekzekutuan dhe u masakruan 42 persona civilë të pafajshëm, kurse 26 të tjerë burra, gra e fëmijë mbetën të plagosur. Shqiptarët e ekzekutuar në mesin e të cilëve kishte edhe gra e fëmijë, u masakruan në mënyrat më çnjerëzore. Atyre iu prenë dhe iu hoqën pjesë të trupit, si: sytë, kokat, zemrën, thyerje këmbësh e shpërfytyrime nga më të ndryshmet. 

Misioni i vëzhguesve ndërkombëtarë që funksiononte në kuadër të OSBE-së që drejtohej nga ambasadori Wiliam Walker doli në vendin e ngjarjes dhe e pa me sytë e vet masakrën e forcave serbe ndaj civilëve shqiptarë. Ambasadori Walker shoqërohej edhe nga persona të tjerë që ishin pjesë e misionit dhe nga gazetarë të mediave të ndryshme vendore dhe ndërkombëtare. Ai hyri në oborrin e një shtëpie dhe me sytë e tij e pa trupin e pa kokë të Banush Azemit dhe deklaroi se “kjo është ngjarja më trishtuese në jetën time”. Walker i shoqëruar nga fshatarët civilë u ngjit shpatit për të shkuar te vendi ku sipas informacioneve ishte kryer masakra serbe ndaj popullsisë civile shqiptare, të cilët ishin marrë të gjallë dhe ishin dërguar aty për t’u vrarë e masakruar. Ai dhe shoqëruesit e tij panë me sytë e tyre duke u bërë dëshmitarë të drejtpërdrejtë të veprimeve kriminale të policisë dhe ushtrisë së shtetit të Serbisë. Shefi i Misionit të OSBE-së, ambasadori Wiliam Walker pasi pa me sy shumicën e të masakruarve në konferencën me gazetarë deklaroi: “Duke parë kufomat jam i bindur që ky është një ekzekutim. Këta njerëz të vrarë mua më duken si bujq, si punëtorë, si fshatarë që definitivisht nuk e kanë merituar të vdesin kështu dhe nuk më intereson cili ka qenë motivi”. Në vazhdim të komunikimit me medie ambasadori theksoi “Të shohësh kufomat me fytyra të shkatërruara që si duket janë bërë për shkak armëve që janë mbajtur në kokat e tyre, t’i shohësh 15 në gropë, dhe në një mënyrë të ekzekutuar mendoj që më nevojiten disa minuta para se të përcaktohem se çka dua të them” tha Wiliam Walker. Ambasadori pastaj u ndal me bashkëpunëtorët e tij për t’u konsultuar para se të ktheheshin në Prishtinë duke premtuar se pas marrjes së informacioneve të plota në vendin e ngjarjes do të organizonte sërish konferencë shtypi në Prishtinë. Në konferencën e dytë ambasadori Walker duke ripërsëritur qëndrimin e tij të bazuar në skenat e llahtarshme të Masakrës së Reçakut deklaroi “Personalisht nuk kam fjalë të përshkruaj revoltën time, si dhe të atyre që ishin me mua për atë që mund të cilësohet si krim i papërshkruar. Asnjëri prej tyre nuk ishte i veshur ndryshe përveç në rroba civile, të gjithë dukeshin si fshatarë të vuajtur dhe njerëz të thjeshtë. Edhe pse nuk jam jurist, nga ato që kam parë nuk ngurroj ta kualifikoj ngjarjen si masakër dhe krim kundër njerëzimit”. 

Vëzhguesit ndërkombëtarë konstatonin se ato ditë në disa lokalitete në Reçak ishin gjetur trupat e 45 shqiptarëve prej të cilëve 3 gra dhe 1 fëmijë. Bazuar në faktet e gjetura në teren misioni verifikues ndërkombëtar akuzuan forcat serbe për krimet e tmerrshme në rajonin e Shtimes që ishte rreth 30 kilometra larg nga kryeqyteti i Kosovës. Walkeri gjithashtu vazhdonte me akuza kundër shtetit serb duke ua rikujtuar se disa ditë më parë UÇK-ja ka liruar 8 ushtarët jugosllavë të zënë rob, kurse jugosllavët me këto veprime po i shkatërrojnë përpjekjet ndërkombëtare për ndërtimin e besimit reciprok në mes të palëve. Sipas tij Masakra e Reçakut e ka kthyer në pikën zero besimin e njerëzve se mund të krijohet një situatë e paqes dhe t’u hapet rrugë negociatave për zgjidhje paqësore të problemit. Prandaj komuniteti ndërkombëtar duhet t’i dënojë ashpër këto veprime kriminale, kurse Qeveria e RFJ-së duhet t’i identifikojë dhe t’i nxjerrë para gjyqit të gjithë pjesëtarët e policisë dhe armatës jugosllave që kanë marrë pjesë në këtë krim. Walkeri i bënte thirrje edhe Tribunalit Ndërkombëtar të Krimeve të Luftës për territorin e ish-Jugosllavisë që sa më parë të vijnë në vendin e ngjarjes, të mbledhin prova, t’i hetojnë krimet dhe akterët t’i nxjerrin para drejtësisë në mënyrë që ata të marrin dënimin e merituar.

Ambasadori amerikan kishte udhëzuar misionin verifikues për të qëndruar në Reçak edhe ditën e shtunë më 16 janar për të përcjellë situatën e sigurisë dhe pengimin e forcave serbe për të vazhduar masakrat ndaj civilëve shqiptarë. Gjithashtu, ai kishte kontaktuar edhe me forcat e UÇK-së të cilëve u kishte tërhequr vërejtjen se pavarësisht nga dhimbja, nervoza, emocionet dhe frustrimi të tregojnë vetëpërmbajtje dhe të mos hakmerren. Kurse qeveria e Beogradit në shenjë hakmarrjeje ndaj ambasadorit Walker, e shpalli person “non grata”, kurse prokurorës së Gjykatës Ndërkombëtare për krimet e luftës në Jugosllavi, Louise Arbour, nuk iu lejua hyrja në Kosovë. Konstatimi i Walker-it ishte përkrahur nga raporti zyrtar i Misionit Verifikues në Kosovë që deklaronte së forcat jugosllave janë përgjegjëse për krimin në Reçak. 

Për shkak të qëndrimeve të tyre korrekte në përshkrimin e ngjarjeve, shumica e anëtarëve të misionit vëzhgues dhe përkthyesit e tyre pavarësisht nga nacionaliteti ishin të kërcënuar nga policia, ushtria dhe paramilitarët serbë. Këto konstatime i vërteton edhe Edward Sullivan, vëzhgues i KDOM-it, i cili në një intervistë kishte deklaruar se “gjatë kryerjes së detyrës sime herë pas herë në gjoksin tim më janë drejtuar kallashnikovë nga policët serbë dhe ushtria jugosllave”. Pavarësisht nga tendencat për t’i frikësuar dhe kërcënuar me jetë, misionarët vëzhgues vazhduan misionin e tyre në shërbim të humanizmit duke e konsideruar si vlerë të civilizimit të demokracive të zhvilluara të qytetërimit perëndimor. Vëzhguesit, afër kufomave të të masakruarve gjetën letërnjoftime të dëmtuara nga plumbat dhe bajonetat, kuleta të zbrazëta, pako të zbrazëta cigaresh etj. që nënkupton se ata përveç se u vranë dhe masakruan, u vodhën për së vdekuri nga forcat serbe. 

Në anët tjetër pas ultimatumit serb ndaj ambasadorit Walker që për 48 orë ta lëshonte Kosovën, e vizituan Beogradin dy gjeneralët me të lartë të NATO-s, Wesley Clark komandant suprem i NATO-s dhe gjenerali gjerman Klaus Nauman kryesues i Komitetit ushtarak të NATO-s të cilët në takim me Milosheviçin kërcënuan se Aleanca është e përgatitur për të sulmuar ushtarakisht. Temë e rëndësishme e takimit ishte edhe çështja e ambasadorit Walker dhe hyrja e kryeprokurores ndërkombëtare Luis Arbor në Kosovë për të hetuar Masakrën e Reçakut. Megjithatë, sipas James Rubin-it, zëdhënës i Stejt Departmentit, ky takim nuk i dha rezultatet e pritura, prandaj gjeneralët do të takohen me ambasadorët e vendeve të NATO-s për të diskutuar rrjedhën e bisedimeve. Pra Milosheviçi vazhdonte tentativat e tij për fshehjen e krimeve serbe në Kosovë, kalkulimet politike e diplomatike për të evituar sulmet eventuale të NATO-s dhe mashtrimet në dialog me ndërkombëtarët. Ai nuk u përmbahej zotimeve të tij që dilnin si rezultat i dialogut me ndërkombëtarët, por gjithmonë pas largimit të tyre nga Beogradi “harronte” marrëveshjet dhe vazhdonte diskursin nacional-shovinist në opinionin publik serb për të përmbushur apetitet e qarqeve të ndryshme në kuadër të konsumit të përditshëm nacionalist në Serbi. 

Reagimi i politikës evropiane dhe institucioneve të tjera ndërkombëtare ndaj veprimeve të forcave serbe në Reçak

Masakra e forcave serbe ndaj shqiptarëve civilë në Reçak u gjykua si veprim kriminal dhe i papranueshëm për shtetet dhe popujt e qytetërimit evropian. Shumica e shteteve evropiane reaguan me tone të ashpra ndaj Serbisë, përmes qeverive të tyre, ministrive të jashtme, ambasadave dhe përfaqësive të tjera diplomatike, si dhe përmes instancave të institucioneve të përbashkëta evropiane. Masakrën e Reçakut, me tone të ashpra e dënoi edhe kryesuesi i OSBE-së, norvegjezi Knud Volebek i cili deklaroi se përkrah fuqishëm konstatimin e ambasadorit Walker dhe mban përgjegjës forcat jugosllave për masakrimin e shqiptarëve civilë të paarmatosur. Edhe ministri i jashtëm gjerman, Joshka Fischer, në letrën e tij drejtuar presidentit jugosllav Slobodan Milosheviç, në emër të Bashkimit Evropian i quante shokuese ngjarjet dhe veprimet e policisë dhe ushtrisë jugosllave ditëve të fundit, sidomos vrasjet masive si në rastin e Reçakut që janë të pajustifikueshme dhe të papranueshme për Bashkimin Evropian.

Fisher kërkonte nga Milosheviqi që menjëherë të anulohet vendimi për shpalljen person non grata të kryesuesit të Misionit Verifikues Ndërkombëtar Wiliam Walker; të respektohen në tërësi të gjitha marrëveshjet e nënshkruara me OSBE-në dhe NATO-n; të ndërmerren masa konkrete për sigurimin e jetës së personelit ndërkombëtar në Kosovë; të bashkëpunohet pa asnjë kusht me Gjykatën Ndërkombëtare të Krimeve të Luftës dhe të lejohet hyrja dhe veprimtaria e papenguar e prokurores Louis Arbour. Ai në emër të Bashkimit Evropian kërkonte nga Milosheviçi që të mos manipulohej me Masakrën e Reçakut sepse të vrarët dhe të masakruarit nuk ishin pjesëtarë të UÇK-së. Kjo bie në kundërshtim me të vërtetën sepse vëzhguesit e paanshëm të OSBE-së, raportojnë për 45 civilë të paarmatosur shqiptarë të cilët u vranë dhe masakruan në fshatin Reçak.

Dhe në fund kërkohej që ekzekutorët e masakrës së Reçakut bashkë me urdhërdhënësit dhe ushtarakët që kanë marrë pjesë të pezullohen nga detyra deri në zbardhjen e plotë të ngjarjes. Masakra e Reçakut u dënua ashpër edhe nga kryeministri italian Massimo D’ Alema, i cili këto akte i konsideronte të papranueshme. Në këtë linjë u deklarua edhe ministri i Punëve të Jashtme të Italisë, Lamberto Dini, në komunikim me homologët e tij evropianë. Ministri i Jashtëm britanik, Robin Kuk, duke dënuar aktet e dhunshme të forcave serbe dhe masakrimin e shqiptarëve civilë të paarmatosur kërkonte që palët të ulen në dialog për të gjetur zgjidhje paqësore. Kurse Sekretari gjeneral i NATO-s Havier Solana deklaronte se “është i shokuar nga kjo masakër”.

Masakrën e Reçakut e dënoi edhe Këshilli i Sigurimit i OKB-së dhe bëri thirrje për një hetim të menjëhershëm të vrasjeve. Në mbledhjen e KS të OKB-së u kërkua nga Milosheviçi edhe shfuqizimi i vendimit për dëbimin e ambasadorit Walker. Në vazhdimësinë e gjykimeve ndërkombëtare ishte edhe reagimi në unison i vendeve të Grupit të Kontaktit të cilët dolën me një deklaratë të përbashkët ku dënuan masakrimin e shqiptarëve në Reçak dhe kërkuan hetimin ndërkombëtar të ngjarjes dhe iu bënë thirrje palëve për uljen e tensioneve dhe për vazhdimin e dialogut në tavolinën e bisedimeve. Të gjashtë vendet e Grupit të Kontaktit i bënë thirrje qeverisë së Beogradit dhe shqiptarëve që të ulen së bashku për të diskutuar në mënyrë konstruktive një plan ndërkombëtar për ta zgjidhur krizën. 

Edhe Human Rights Watch si një organizatë prestigjioze hidhte poshtë pretendimet e qeverisë së Beogradit dhe konstatonte se të masakruarit ishin civilë të vrarë e jo siç pretendon qeveria serbe dhe jugosllave se ata ishin luftëtarë të UÇK-së. Pra forcat serbe janë përgjegjëse për krimet e luftës në Reçak, sepse ata bënë ekzekutime të kundërligjshme. Notë proteste i kishte dërguar Ambasadës së “RFJ”-së edhe Ministria e Punëve të Jashtme e Shqipërisë. Diplomacia shqiptare hidhte poshtë spekulimet dhe propagandën e Beogradit për “vrasjen e bandave terroriste“, duke akuzuar policinë dhe ushtrinë serbe për vrasjen e civilëve të pafajshëm dhe kërkonte ndërhyrjen urgjente nga bashkësia ndërkombëtare për të ndihmuar popullin e Kosovës që po masakrohej nga forcat serbe. Kryeministri i Shqipërisë Pandeli Majko i kishte dërguar letër presidentit të ShBA-së Klinton që i kërkonte ndërhyrjen ushtarake të ShBA-së dhe NATO-s për të shpëtuar popullin e Kosovës nga shfarosja që po i kanosej çdo ditë e më shumë nga brutaliteti dhe masakrat e forcave serbe anembanë Kosovës. Reagime të ngjashme pati edhe nga organizata të tjera joqeveritare që në fokus të veprimtarisë së tyre kishin mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të njeriut.

Reagimi i Departamentit të Shtetit dhe presidentit Klinton për Masakrën e Reçakut

Informatat për Masakrën e Reçakut në pasditen e 15 janarit, i pranoi me shqetësim edhe Shtëpia e Bardhë në Uashingtonin. Lajmin e kishin trajtuar këshilltarët kryesorë të politikës së jashtme të Presidentit Clinton kurse Sekretarja e Shtetit Madeleine K. Albright po bënte presion për t’i bindur presidentin për të rritur presionin për ndërhyrjen e ShBA-së dhe NATO-s në Kosovë. 

Të gjithë autoritetet e Shtëpisë së Bardhë atë ditë kishin nxjerrë një konkluzion të përbashkët duke konstatuar se presidenti jugosllav Slobodan Milosheviç nuk po i mban, premtimet e tij por vazhdon me aksione kundër shqiptarëve etnikë. Albright deklaronte se me Milosheviçin nuk funksiononte dhe kishte ardhur koha për të lidhur kërcenimin e forcës me një zgjidhje politike gjithëpërfshirëse midis Serbisë dhe Kosovës, sepse kjo ishte e vetmja mënyrë për të siguruar një paqe të qëndrueshme. Sekretarja e shtetit kërkoi gjithashtu që sa më shpejt të revidohet vendimi për dëbimin e ambasadorit Walker në mënyrë që ai të rifillojë punën e tij në drejtimin e rreth 700 monitoruesve ndërkombëtarë. Ajo i rikujtoi Milosheviçit se “urdhri aktivizues” për përdorimin e forcës ushtarake ndaj RFJ mbetet në fuqi.

Albright-i dhe disa personalitete të tjera të Stejt Departamentit kërkonin rishikim të vendimmarrjes në Uashington dhe Bruksel. Sipas tyre Reçaku e transformoi politikën në Ballkan të Perëndimit, duke qenë një ngjarje e veçantë dhe e papranueshme dhe demaskoi demagogjinë dhe politikën e dhunës serbe ndaj shqiptarëve. Ajo duke marrë shkas nga brutaliteti i forcave serbe në Masakrën e Reçakut dënonte me forcë regjimin e Beogradit dhe kërkonte që ShBA-ja të merret me thelbin e problemit që është zgjidhja e çështjes së Kosovës dhe rënia e Milosheviçit i cili përdori kartën e Kosovës dhe nacionalizmit serb për të forcuar pushtetin e tij, prandaj Kosova duhet të jetë fundi politik i tij.

Presidenti amerikan Klinton pas marrjes së informacioneve për masakrën e Reçakut, më 16 janar 1999 e dënoi vrasjen e civilëve shqiptarë duke e quajtur si masakër të qëllimshme të forcave serbe. Në deklaratën e plotë të presidentit thuhej:” Ky ishte akt i qëllimshëm i vrasjes, i disejnuar për të mbjellë frikë te popullsia e Kosovës. Është qartazi një përdhunim i premtimeve që autoritetet serbe i dhanë NATO-s. Nuk mund të ketë asnjë justifikim për këto veprime”. Në fund të deklaratës së tij presidenti amerikan deklaroi se është në kontakt të përhershëm me sekretarin e NATO- s dhe do të punohet intensivisht për ndalimin e dhunës dhe represionit në Kosovë. Nga ana tjetër presidenti i bënte thirrje palës kosovare dhe asaj serbe që të ulen në tavolinën e bisedimeve për gjetjen e një zgjidhjeje paqësore.

Përpjekjet serbe për fshehjen e krimit

Që nga fillimi i luftës në Kosovë, politika serbe përdori strategjinë e stigmatizimit të shqiptarëve si terroristë, për t’i pasur duart e lira të ushtronte dhunë e terror ndaj tyre. Krimet e njësiteve të uniformuara serbe, si policë, ushtarë e shpesh herë edhe paramilitarë të kryera ndaj civilëve shqiptarë paraqiteshin nga propaganda serbe si “dëm kolateral”. Bazuar në këto konstruksione propagandistike, pushteti okupator serb akuzoi shqiptarët dhe bashkësinë ndërkombëtare për kurdisje të masakrës së Reçakut. Propaganda serbe e quante inskenim të shqiptarëve dhe Wiliam Walker-it gjithë ngjarjen e tmerrshme të ndodhur në Reçak. 

Beogradi pas protestave ndërkombëtare për masakrën, u mundua që të fshehë dorën e krimit sepse druhej nga një gjykim kolektiv ndërkombëtar. Pushteti serb instrumentalizoi mediet në gjuhën serbe në Kosovë e posaçërisht ato në Serbi që ishin të lidhura me pushtetin, që të propagandonin edhe më shumë dhe masakrën e Reçakut ta paraqesin si luftë të forcave serbe kundër “bandave terroriste” të UÇK-së. Në të njëjtën linjë me politikën ditore të qeverisë së Beogradit ishin edhe disa medie malazeze të afërta me regjimin e Milosheviçit.

Më 17 janar 1999, pushteti serb kishte dërguar në vendin e ngjarjes prokuroren e Prishtinës, Danica Marinkoviç, për t’i marrë trupat e masakruar për obduksion në qendrën spitalore të Prishtinës. Kjo ngarendje e shpejtë nënkuptonte se regjimi serb po mundohej që të falsifikonte provat në mënyrë që Masakrën e Reçakut ta përdorte politikisht si një argument kundër shqiptarëve dhe ta fshehte dorën e krimit. Tendencat e prokurores serbe e cila kishte marrë urdhrat politikë i demaskoi Michael Pedersen nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim Evropian, i cili ishte informuar nga të afërmit e viktimave për manipulimet e prokurores Marinkoviç, e cila kishte refuzuar që t’ua dorëzonte familjarëve kufomat e të vrarëve. Autoritetet serbe druheshin nga publiciteti negativ që do të shkaktonte funerali dhe varrosja e viktimave në të njëjtën ditë dhe në të njëjtin vend. Kurse shqiptarët kërkuan që obduksionin e trupave të masakruar ta bënin mjekët shqiptarë dhe ndërkombëtarë. Në fund forcat serbe i morën trupat e shqiptarëve të masakruar i dërguan në Prishtinë, por e vërteta rreth kësaj masakre u përhap në gjithë botën. Pavarësisht nga pretendimet serbe për të fshehur dorën e krimit, forcat ndërkombëtare-vëzhguesit i kishin përgjuar radiolidhjet dhe lidhjet telefonike në të cilat ishin dëgjuar të jepeshin urdhra për ndërhyrje brutale ndaj shqiptarëve pas vrasjes së tre ushtarëve serbë. Në këto përgjime ishin dëgjuar edhe Nikolla Shainoviçi, zëvendëskryeministër dhe gjenerali Sreten Llukiçi, ministër i Punëve të Brendshme të Serbisë duke urdhëruar oficerët e policisë dhe ushtrisë që këto vrasje të duken si pasojë e luftimeve në mes trupave qeveritare dhe forcave separatiste të UÇK-së. Forcat serbe i morën kufomat dhe i dërguan në Institutin e Patologjisë në Prishtinë për obduksion në mënyrë që t’i nxirrnin rezultatet e falsifikuara me porosi të politikës milosheviçiane. Për shkak të presionit ndërkombëtar ata u detyruan të ftonin ekspertë ndërkombëtarë. Në fillim u ftuan patologë bjellorusë e pas tyre edhe specialistë finlandezë të patologjisë. Serbët duke u bazuar në miqësinë e tyre me bjellorusët shpresonin në rezultate të favorshme për ta. Mirëpo ishte grupi finlandez i kryesuar nga dr. Helena Ranta që kishte bërë ekzaminimin e disa kufomave të masakruara, dhe pas rezultateve të analizave konstatuan se këta njerëz nuk janë vrarë në luftime, por janë ekzekutuar nga afërsia. Me këto konstatime përpjekjet e Beogradit nga 15 janari kur u ekzekutuan dhe masakruan civilët shqiptarë e deri me 11 shkurt shkuan huq. Politika milosheviçiane përfundimisht humbi çdo shpresë për manipulimin e rezultateve të obduksionit dhe fshehjen e dorës së krimit.

Të masakruarit, të vrarët dhe të plagosurit në Reçak

Në masakrën e Reçakut u vranë dhe u masakrua në mënyrën më mizore: 

Ahmet Izet Ahmeti

Ahmet Zenun Mustafa

Ajet Minush Brahimi

Arif Murat Metushi

Bajram Haki Xheladini

Bajram Sokol Mehmeti

Bajrush Nesret Shabani

Banush Azem Azemi

Bujar Hanefi Hajrizi

Eshref Halim Jakupi

Fatmir Faik Ramadani

Hajriz Brahim Brahimi

Haki Murat Metushi

Hakip Imer Imeri

Halim Riza Beqiri

Hanumshahe Bajram Mehmeti

Hanumshahe Sadik Mujota

Haqif Shefki Hysenaj

Jashar Milaim Salihu

Lutfi Hasan Bilalli

Lute Asllani

Mehmet Qerim Jakupi

Mufail Mehdi Hajrizi

Muhamet Faik Syla

Muhamet Hafiz Mustafa

Murtez Ramiz Ymeri

Mustafë Beqë Asllani 

Nazmi Nuhë Imeri

Nexhat Faik Ramadani

Njazi Sherif Zymeri

Ragip Jahir Bajrami

Raif Milaim Salihu

Rizah Maliq Beqiri

Sabri Murat Metushi

Sadik Xhemë Osmani

Sahide Haki Metushi

Salih Faik Ramadani

Sheremet Shyqeri Syla

Shukri Milaim Salihu

Shyqeri Ismajl Syla

Skender Sylejman Halili

Xheladin Ahmet Jakupi

Zenel Shefqet Beqiri

Duke mbrojtur trupat e të masakruarve në vendin e krimit, më 19 janar 1999 u vranë edhe Ahmet Kaçiku dhe Vezir Jashari.

Përveç të vrarëve dhe të masakruarve në Reçak, gjatë ofensivës serbe mbetën të plagosur edhe 12 qytetarë të tjerë me plagë të lehta dhe të rënda.

Bajram Fazli Qerimi

Destan Rashit Rashiti

Elhami Bajram Mehmeti (fëmijë 10 vjeç)

Fetihe Shefqet Beqiri

Florie Hajriz Hajrizi

Hamdi Bilall Bilalli (fëmijë 14 vjeç)

Hasan Maliq Bilalli

Haxhi Banush Azemi (fëmijë 15 vjeç)

Hysen Sabri Metushi

Makfire Kadri Hajrizi

Nazmi Nebih Mehmeti

Zuhrie Shefqet Beqiri

Të mbijetuar të masakrës së Reçakut të cilët u rrahën dhe u torturuan me metodat më çnjerëzore janë:

Ali Qazimi

Alush Mustafa

Arben Jakupi

Bilall Bilalli

Hetem Rrustemi 

Imer Hakipi

Imri Jakupi

Mehdi Bilalli

Nusret Shabani

Osman F. Osmani

Ramë Shabani

Sabit Shaqiri

Në përpjekje për të mbrojtur popullsinë civile nga masakra serbe u vranë edhe 9 ushtarë të UÇK-së:

Ali Rakip Beqa

Enver Hyzri Rashiti

Ismail Luma

Kadri Shyqeri Syla

Mehmet Zenun Mustafa

Nazim Kokollari

Sadik Murat Mujota

Shaqir Zejnë Berisha

Skender Nezir Qarri.

Të plagosur nga radhët e UÇK-së, të cilët luftuan kundër forcave serbe në mbrojtje të popullsisë civile prej 15 deri më 20 janar 1999 ishin:

Afet Hasan Bilalli

Ramadan Mehë Hysenaj

Njazi Sadik Mujota

Shaban Zymer Ndrecaj

Zaim Halim Jakupi

Afrim Xhemajl Syla

Luan Salihu

Adem Musli Musliu

Xhevat Qarri

Zymer Jemin Lubovci

Xhevdet Zeqir Sejdiu.

Deri në fund të luftës kur u nënshkrua Marrëveshja e Kumanovës dhe hynë trupat e NATO-s në Kosovë, nga Reçaku, Shtimja dhe Zona Operative e Nerodimës u vranë dhe u plagosën edhe shumë qytetarë civilë dhe ushtarë të UÇK-së. 

Mediet ndërkombëtare për masakrën e Reçakut

Mediet ndërkombëtare i kushtuan vëmendje të veçantë Masakrës së Reçakut dhe ngjarjeve që vijuan në ditët në vazhdim. Agjencitë prestigjioze në ballinat e tyre botuan tmerret e përjetuara nga popullsia civile në masakrën e Reçakut. “Washington Post” krahas shkrimit kishte botuar edhe një fotografi të familjarëve me trupat e pajetë të masakruarve. Ky medium kishte realizuar edhe një reportazh dhe intervistë me ambasadorin Walker, i cili e kishte krahasuar masakrën e Reçakut me vrasjen brutale të 6 priftërinjve jezuitë dhe dy grave të pafajshme në El Salvador nga ushtria, në kohën kur shërbente si ambasador i SHBA-së në këtë vend. Prandaj thoshte Walker-i nuk mundet dhe nuk do të hesht për vrasjen e fshatarëve të pafajshëm nga forcat serbe. Gazeta franceze “Liberation” më 27 janar 1999 në një artikull të gjatë të titulluar “Masakra në Reçak-tregim i një dëshmitari kyç” kishte realizuar intervistë me një vëzhgues ndërkombëtar i cili kishte deklaruar se ata e kishin përcjellë ofensivën serbe nga një largësi prej 2 kilometrash nga vendi i ngjarjes. Pas tërheqjes së forcave serbe vëzhguesit kishin parë me sytë e tyre se ishin masakruar tmerrësisht shumë fshatarë të paarmatosur. Më 21 janar 1999 “Le Monde” shtronte pyetjen: “ nëse forcat serbe kanë luftuar kundër UÇK-së dhe kanë vrarë terroristë, atëherë pse Serbia nuk i lejon prokurorët për të bërë hetim të paanshëm ndërkombëtar” për të gjetur të vërtetën rreth ngjarjeve në Reçak. Kurse “Newsweek International” më 1 shkurt 1999 duke iu referuar burimeve të Human Rights Watch akuzonte për urdhërdhënie direkt zëvendëskryeministrin jugosllav Nikolla Shainoviç dhe ministrin e Punëve të Brendshme të Serbisë Sreten Llukiç.

Masakrës së Reçakut i kushtuan vëmendje të veçantë edhe medie e tjera ndërkombëtare si: “The New York Times”, BBC, CNN, “Euro News”, “The Associated Press”, “Reuters”, “The Times”, “Newsweek”, “Die Welt”, “Der Spiegel”, “Frankfurter Allgemeine”, “Tageszeitung”, “Sudeutche Zeitung”, “Berliner Zeitung”, “Le Figaro”, etj. Këto mediume në lajmet e para dhe në ballinat e tyre botuan tmerret e përjetuara nga popullsia civile në masakrën e Reçakut.