Archives for January 2025

Shefi i Misionit Verikues në Kosovë (KVM), Ambasadori William Walker, bisedon me banorët vendas në një fshat në Kosovë, janar 1999

January 30, 2025 by s p

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Ngjarja më e rëndë në janar 1999, dhe me të vërtetë që nga armëpushimi i tetorit 1998, ndodhi në fshatin Reçak më 15 janar. Masakra në Reçak mund të mbetet për një kohë të gjatë një ngjarje kyçe në luftën e Kosovës; ajo padyshim ishte një moment përcaktues për KVM-në. Më 16 janar, ekipet e KVM-së, që përfshinin verifikues të të drejtave të njeriut, shkuan në fshatin Reçak (afër Shtimes). Gjatë ditëve të mëparshme, verifikuesit e KVM-së në zonë kishin raportuar atë që dukej si “shkelje e masave të armëpushimit” nga ushtria dhe forcat policore serbe.

Pasi mbërritën në Reçak, personeli i KVM-së zbuloi 36 trupa (më vonë u konfirmuan 45), 23 nga të cilët ishin të shtrirë në një hendek. Sipas një deklarate të bërë nga ambasadori William Walker, i cili vizitoi vendin e ngjarjes, “Shumica e viktimave ishin burra të moshuar, shumica e tyre të qëlluar nga distanca jashtëzakonisht e afërt, shumica të qëlluar në pjesën e përparme, mbrapa dhe pjesën e sipërme të kokës.” Ambasadori Walker tha në një konferencë shtypi se “Nuk kam fjalë për të përshkruar ndjenjën time personale të neverisë, as të atyre që ishin me mua, ndaj asaj që mund të përshkruhet vetëm si një mizori të paimagjinueshme… Megjithëse nuk jam një jurist, nga ajo që pashë vetë, nuk hezitoj ta përshkruaj ngjarjen si një masakër, një krim kundër njerëzimit.”

Asnjëherë nuk hezitoj të akuzoj forcat e sigurisë të qeverisë për përgjegjësinë. Ambasadori Walker kërkoi një hetim nga Tribunali Ndërkombëtar i Krimeve të Luftës për Ish-Jugosllavinë në Hagë. Ky qëndrim u mbështet nga Kryetari në Detyrë, z. Vollebæk, i cili e ngriti çështjen me Ministrin e Jashtëm të FRY-së, z. Ivani Jovanoviç, dhe kryetarin e Tribunali të Hagës, gjyqtaren Louise Arbour.

Në një deklaratë të lëshuar më 16 janar, z. Vollebæk kërkoi me forcë nga FRY që të mbyllë menjëherë aktivitetet ushtarake në Kosovë dhe të shmangë çdo veprim tjetër që mund të rrisë tensionet në rajon. Ai shprehu shqetësim për shpërthimin e dhunës së fundit, të cilën e përshkroi si “edhe më të keqes pas ngurrimit që çoi më 13 janar në lirimin e tetë ushtarëve jugosllavë të kapur nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës”.

Më 18 janar, Ministri i Jashtëm i FRY-së, Jovanoviç, i dërgoi një letër z. Vollebæk, në të cilën e akuzoi Ambasadorin Walker për “ofendimin e dinjitetit dhe përvetësimin e autoritetit të organeve të shtetit të FRY-së”. Walker u shpall persona non grata dhe “u detyrua të largohej nga territori i Republikës Federale të Jugosllavisë së mbetur brenda 48 orëve.” Ky afat u zgjat më vonë edhe për 24 orë.

Më 19 janar, z. Vollebæk lëshoi një deklaratë në të cilën e përshkruante vendimin për të shpallur Ambasadorin Walker persona non grata si “krejtësisht të papranueshëm dhe që mund të çojë në një përshkallëzim serioz të konfliktit në Kosovë.” Ai tha se “OSBE ka besim të plotë në udhëheqjen e KVM.”

Këto mendime u pasuan nga ministrat e OSBE-së në një takim në Vjenë ditën pasues. Ministrat e Jashtëm Vollebæk i Norvegjisë, Wolfgang Schüssel i Austrisë dhe Bronisław Geremek i Polonisë lëshuan një deklaratë në të cilën thanë se vendimi për të shpallur Walker-in persona non grata ishte “krejtësisht i papranueshëm” dhe theksuan se “autoritetet serbe duhet të tërhiqen nga vendimi për të shpallur Ambasadorin Walker persona non grata dhe të bashkëpunojnë plotësisht me OSBE-në.” Ata thanë gjithashtu se “vrasjet në Reçak dhe refuzimi i udhëheqësisë jugosllave për të bashkëpunuar me OSBE-në janë një shkelje e rëndë e Rezolutave të Kombeve të Bashkuara dhe e Marrëveshjes së nënshkruar midis Ministrave Geremek dhe Jovanoviç.”

Presioni diplomatik ndërkombëtar (përfshirë një vizitë në Beograd nga Kryetari në Detyrë) çoi përfundimisht në ngrirjen e pa kushte të urdhrit për dëbimin e Ambasadorit Walker nga autoritetet jugosllave.

Megjithatë, kërkesa që Tribunali Ndërkombëtar i Krimeve të Luftës për Ish-Jugosllavinë të ketë qasje të pakufizuar në vendin e krimit u refuzua. Gjyqtarja Louise Arbour u kthye pas në kufi kur tentoi të hynte në Kosovë nga ish Republika Jugosllave e Maqedonisë, me një shoqërues të OSBE-së, më 18 janar. Një ekip forenzik finlandez, duke punuar me OSBE-në, arriti më 21 janar për të kryer autopsitë e trupave.

OSBE-ja ka theksuar prej kohësh se një zgjidhje e qëndrueshme e krizës në Kosovë mund të arrihet vetëm përmes mjeteve politike. Prandaj, ajo ka mbështetur përpjekjet e fundit për të ndërmjetësuar në mbylljen e konfliktit. Më 1 shkurt, Këshilli i Përhershëm lëshoi një deklaratë ku thuhej se “OSBE është gati të lehtësojë zbatimin e një zgjidhjeje politike; të mbikëqyrë zgjedhje të lira dhe të ndershme, të ndihmojë në zhvillimin e institucioneve dhe proceseve demokratike, dhe të ndihmojë në mbrojtjen e respektit për të drejtat e njeriut të të gjithë banorëve dhe komuniteteve në Kosovë.” Ajo tha se “OSBE do të angazhohet drejtpërdrejt në përpjekjet për të arritur një zgjidhje politike.”

Mirënjohja, si ndjesi e virtyt moral në etikën e reciprocitetit!

January 30, 2025 by s p

Irena Dragoti/

Ta tregosh mirënjohjen, duhet të dish më parë ç’ është ajo! Mirënjohja, “borxhi “që mbetet pa shlyer plotësisht prej mungesës së kontureve, detyra që nuk delegohet pasi askush nuk e shlyen dot si ti e sa ti, është pengu i përmbushjes së plotë! Mirënjohja si një nga virtytet universale të njerëzimit, lind e ushqehet sa fitojmë ndërgjegjen me atë përkundrejt Zotit , përkundrejt dashurisë prindërore, përkundrejt natyrës , familjes, mësuesve, miqve, kolegëve, heronjve etj etj. Sot do të ndalesha tek ajo ndaj lexuesit tim! Çdo kah mirënjohje ka formën e vet të shpërfaqjes. Nëse kundrejt njeriut nis me fjalën, kundrejt natyrës duhet vepra, kundrejt Zotit lutjet , kundrejt lexuesit mbetet letërsia dinjitoze! Mirënjohja nuk është varësi por reciprocitet, nuk kërkohet, por duhet dhënë! Evolojnë me vitet veç format e përshfaqjes por virtyti mbetet unik në çdo epokë nëse dëshiron ta veshësh. Në pozitat e një vargshkrueseje pyes veten: -A jam mjaftueshëm mirënjohëse kundrejt lexuesit tim, për kohën e leximit? Ai që më mbështet mua në këtë udhë, ai që më lexon, nuk meriton fletërrrufe poetike, mllef poetik, nuk meriton të ngushtohet banalitetin e zënkave personale, pra në narcizmin tim! A ia kam dalë të mos krijoj të tilla? Lexuesi nuk është kosh për të hedhur pakënaqësitë personale!

-Po si ka udhëtuar mirënjohja nga antikiteti deri ne ditët tona?- pyes veten!

Cilat janë përpjekjet apo faktet që e kanë himnizuar atë si virtytin e lumturisë?

Historia përveçse kujtesë është etalon , përvojë, e udhë drejt së ardhmes. Në mendimin grek dhe romak, mirënjohja shihej si një virtyt thelbësor për harmoninë shoqërore dhe vetë-përmbushjen. Aristoteli, në “Etikën Nikomakiane”, e përfshinte mirënjohjen si pjesë të drejtësisë dhe e shihte atë si një obligim ndaj të mirave që marrim nga të tjerët. Nga ana tjetër, Stoikët, si Epikteti dhe Seneka, theksonin se mirënjohja është një akt i brendshëm që na çliron nga ankthi dhe na lidh me rendin natyror. Për Senekën, mirënjohja nuk duhej të ishte një detyrim i jashtëm, por një shprehje e sinqertë e shpirtit për të njohur dhuratat e jetës. Mirënjohja është ndërtuese e marrëdhënieve njerëzore, thotë filozofi modern Immanuel Kant, duke vendos mirënjohjen në kategorinë e detyrimeve morale, duke e parë atë si një akt që nderon bashkëudhëtarët e tu. Për Kantin, kur jemi mirënjohës, ne pranojmë se jemi pjesë e një komuniteti moral ku askush nuk është i vetë-mjaftueshëm.

Ndërkohë, David Hume, në qasjen e tij empiriste, e lidh mirënjohjen me emocionet dhe shprehet se ajo është një përgjigje e natyrshme ndaj akteve të dhembshurisë dhe bujarisë. Përmes mirënjohjes, njerëzit forcojnë ndjenjën e përkatësisë dhe krijojnë ura lidhëse që i mbajnë shoqëritë të bashkuara. Filozofia ekzistencialiste e shekullit XX ka ndihmuar në thellimin e konceptit të mirënjohjes si një përgjigje ndaj dhuratës së ekzistencës. Albert Camus, në meditimet e tij për absurditetin, na fton të shohim mirënjohjen si një akt rebelimi ndaj indiferencës së universit dhe një pohim i vlerës së përvojave tona. Mirënjohja është mësim për shoqërinë moderne e cila duke i dhënë përparësi ambicieve dhe kërkesave materiale në një botë të dominuar nga shpejtësia dhe konkurrenca, harron të ndalet dhe të vlerësoj gjërat e thjeshta. Sipas filozofit bashkëkohor Alain de Botton, mirënjohja është një akt i vetëdijshëm që na ndihmon të përballojmë ndjenjat e zbrazëtisë dhe tjetërsimit, duke na lidhur me nj-tj. Në vitin 1886, Franca i dhuroi Shteteve të Bashkuara, Statujën e Lirisë, si shenjë miqësie dhe mirënjohjeje për mbështetjen e SHBA gjatë Revolucionit Francez.

Holanda dhuron çdo vit tulipanë, Kanadasë si shenjë mirënjohje për ndihmesën gjatë luftës së dytë botërore. Që nga viti 1947, Norvegjia i dhuron Londrës, një pemë të madhe Krishtlindjeje si shenjë mirënjohjeje për mbështetjen britanike gjatë Luftës së Dytë Botërore. Pema vendoset në Sheshin Trafalgar. Mahatma Gandi tregoi mirënjohje për popullin e tij përmes filozofisë së mosdhunës, duke frymëzuar miliona njerëz të luftojnë për liri dhe të drejta pa përdorur dhunë, një trashëgimi që vazhdon të frymëzojë botën. Pas Luftës së Dytë Botërore, SHBA nisi Marshall Plan për të ndihmuar rindërtimin e vendeve të shkatërruara në Europë, duke treguar mirënjohje për aleancën dhe për të kontribuar në stabilitetin global. Mirënjohja nuk ka tagër fuqie, moshe, përmase , pozite shoqërore apo kohe ndaj ajo manifestohet në forma të ndryshme si një gjest simbolik, ndihmë konkrete apo trashëgimi e përhershme mes njerëzve, institucioneve apo kohës, Zotit apo natyrës! Unë mbetem e mendimit se mirënjohja është tipar i lindur, mënyrë të menduari e jetuari në një botë ku shpesh përqendrohemi tek ato që na mungojnë, pa çmuar ato që kemi. Të jesh mirënjohës do të thotë të kuptosh se jeta nuk është thjesht një rrjedhë rastësish, por një dhuratë e këmbim. Mirënjohja nuk është përulje por ndërgjegjësim e krenari. Një aspekt i rëndësishëm i mirënjohjes është aftësia për ta shprehur me fuqinë për ta ndarë lumturinë barabar mes atij që e jep e atij që e merr. Mirënjohja mbetet gjithmonë një ndalesë e nevojshme që na rikthen te thelbi i ekzistencës!. Është akt e zgjedhje e ndërgjegjshëshme, forcë transformuese që perfeksionohet duke e praktikuar. Kur e ushtrojmë rregullisht mirënjohjen, ajo kthehet në një mënyrë të të jetuarit ose “ ves” i vlerë. Kushdo që ka lexuar “Les Misérables” – Victor Hugo është mbresuar nga Jean Valjean, ku një ish-i burgosur, falet dhe ndihmohet nga peshkopi Myriel, pra shpëtohet nga dënimi për vjedhje, por njëherazi i jep atij argjendin e shtëpisë së tij, si një mënyrë për të nisur jetë të re. Akti i mëshirës së peshkopit ndryshon jetën e Jean Valjean-it dhe është një shembull i fuqishëm i transformimit njerëzor përmes mirënjohjes. Në librin”The Alchemist” – Paulo Coelho, gjatë udhëtimit për të gjetur thesarin, Santiago mëson rëndësinë e të qenit mirënjohës për çdo pengesë dhe përvojë, pasi ato e ndihmojnë të rritet dhe të kuptojë vlerën e vërtetë të ëndrrave të tij. “A Christmas Carol” – Charles Dicken, Familja Cratchit, pavarësisht varfërisë së tyre, shprehin mirënjohje për njëri-tjetrin dhe për jetën, duke treguar se mirënjohja nuk është e lidhur me pasurinë materiale, por me dashurinë dhe ndihmën që marrin. “Mirënjohja nuk është vetëm virtyti më i madh, por edhe prindi i të gjithë virtyteve të tjera.” – thotë Cicero “Mirënjohja shndërron atë që kemi në mjaftueshmëri dhe më shumë. Ajo kthen mohimet në pranime, kaosin në rend, dhe konfuzionin në qartësi.” – ngulmon Melody Beattie.

Sa bukur kur zbulon se mirënjohja përmbush të parin atë që e jep atë dhe normalisht një njeri i përmbushur bën veç vepra të vlera. Mirënjohja bën atë që nuk do ta bënte dot asnjë lloj pushteti ligji apo rendi pasi ai veprim, ndjesi a virtyt nuk kufizohet te një individ i vetëm kur e dhuron .Virtytet tona apo të mirat që përftojmë duke filluar nga koha e njerëzve e deri te kujdesi mbështetja a ndihma e tyre janë bërthama e rrjedhimeve që vijnë për familjen, shoqërinë apo natyrën! Mistiku persian Rumi e konsideron mirënjohjen si një mënyrë për të përqafuar çdo aspekt të jetës me dashuri dhe pranim. Pas shkatërrimeve të Luftës së Dytë Botërore, Franca dhe Gjermania nënshkruan Paktin Elysee në vitin 1963, duke u zotuar për bashkëpunim dhe paqe. Ky pakt ishte një shenjë mirënjohjeje për pajtimin midis dy kombeve dhe një hap drejt krijimit të një Europe më të bashkuar. Pas përfundimit të apartheidit në Afrikën e Jugut, Nelson Mandela tregoi mirënjohje për të gjithë ata që luftuan për liri dhe barazi duke promovuar pajtimin kombëtar. Ai ftoi edhe ish-armiqtë e tij politikë në bisedime, duke dëshmuar se falja është një nga format më të larta të mirënjohjes për jetën dhe njerëzit. Ekonomisti indian Jagdish Bhagwati ka marrë mirënjohje të veçantë nga vendi i tij për përpjekjet e tij në përmirësimin e politikave të zhvillimit ekonomik dhe për promovimin e ideve që ndihmuan miliona njerëz të dalin nga varfëria. Mirënjohja si forcë lidh njerëz, kombe dhe breza, duke krijuar ura për një të ardhme më të ndritur dhe më të bashkuar.

Çfarë ndodh kur ajo mungon?

A demoralizon?

A ul vetvlerësimin?

A frenon ?

Duhet një forcë e madhe për t’mos u pushtuar prej asnjë nga reteorikat më sipër. Mos u nis të bësh mirë pa u pregatitur për mosmirënjohjen,- thotë Konfuci!. • Galileo dha një kontribut të jashtëzakonshëm në shkencë dhe në kuptimin tonë të universit, por në vend të mirënjohjes, ai u dënua nga Inkuizicioni për pikëpamjet e tij që kundërshtonin doktrinat e kohës. Vincent van Gogh, nuk mori njohjen dhe mirënjohjen që meritonte sa ishte gjallë nga shoqëria e kohës por u vlerësua vetëm pas vdekjes. Nikola Tesla dha kontribut të jashtëzakonshëm në zhvillimin e teknologjive moderne si energjia elektrike dhe komunikimet, por ai shpesh u keqtrajtua dhe u shpërfill nga korporatat dhe bashkëkohësit e tij, duke e lënë të vdesë në varfëri dhe harresë. Pra shohim se mungesa e mirënjohjes nuk i ndali ata të bënin atë që dinin më mirë, t’i dhuronin njerëzimit pa kthim art, shkencë, përkushtim. Ata nuk ngatërruan egon me detyrimin që ndjenin brenda vetes se duhej të vazhdonin! Ata respektuan nevojën e shumicës jo dashakeqësinë e disa individëve të shkëputur! Tek kujtoj filmin “Schindler’s List” ku Oskar Schindler, një industrialist gjerman, shpëton qindra hebrenj gjatë Holokaustit duke i punësuar në fabrikën e tij. Në një nga skenat më prekëse, hebrenjtë i dhurojnë atij një unazë me mbishkrimin: “Ai që shpëton një jetë, shpëton botën mbarë.” Kjo sekuencë përçon mirënjohjen e thellë që ata ndjenë ndaj tij. ….apo filmin tim të preferuar “Gladiator” (2000) Komodusi, duke vrarë të atin, perandorin Marcus Aurelius, dhe duke tradhtuar Maksimusin, simbolizon mosmirënjohjen ndaj vlerave dhe trashëgimisë familjare. Ndërkohë, Maksimusi mbetet një simbol i nderit dhe mirënjohjes për të kaluarën e tij.

Në Kuran, thuhet “Allahu nuk ka nevojë për mirënjohjen tuaj, por Ai e do atë te besimtarët.” (Sure Ez-Zumer: 7). Bibla gjithashtu vendos një theks të madh në mirënjohjen si një shenjë dashurie “Falënderojeni Zotin, për çdo gjë falënderojeni; sepse kjo është dëshira e Perëndisë në Krishtin Jezus për ju.” (1 Selanikasve 5:18).

Si në Kuran, ashtu edhe në Bibël, mirënjohja është detyrim moral dhe shpirtëror. Të dy tekstet e shenjta i lidh mirënjohja.

Po ne çfarë na lidh me lexuesin? Kur ai jep kohën, jep mbështetjen, pse i kërkojmë edhe rolin e gjykatësit në problemet personale? Pse kërkojmë të zgjedhë-“o me ne , o me ata”. Pse nuk e konsiderojmë letërsinë mision paqtimi dhe ngushëllimi për të? Pse duhet ta mbajmë në gjendje lufte të përhershme praninë e tij!

Duke iu drejtuar vetes me trokitje të forta në ndërgjegje” – Bëj letërsi aq sa di e mundesh- mendoj se indirekt kam vënë një tullë në atë çka quhet detyrim moral ndaj lexuesit, shoqërisë dhe vendit tim!

Mirënjohja, kjo ndjesi e paqtë duhet menduar se çdo ditë të re që lind e ka ditën e parë të saj ndaj lexuesit! Pa analizuar çfarë e jap e marr kuptoj se duhet të sillem sikur kam marrë gjithçka e kam dhënë kurrgjë! Pra unë ndihem “borxh” ndaj lexuesit ! Koha e tij meriton mirënjohjen nëpërmjet letërsisë së vërtetë!

Kryepeshkopi Anastas Janullatos prehet në Katedralen “Ngjallja e Krishtit”! Krerët më të lartë të politikës e besimeve fetare morën pjesë në Meshën e Përshpirtjes

January 30, 2025 by s p

Kryepeshkopi i ndjerë i Tiranës, Durrësit dhe i Gjithë Shqipërisë, Anastas Janullatos, u përcoll sot në banesën e fundit, pas një ceremonie madhështore në Katedralen “Ngjallja e Krishtit” në kryeqytet, aty ku do të prehet trupi i Tij.

Mesha e përshpirtjes u drejtua nga Patriarku Ekumenik i Kostandinopojës, Bartolemeu, i pari i ortodoksëve në botë. Ai tregoi se Patriarkana e dërgoi Anastas Janullatosi në Shqipëri në vitin 1991, pas rënies së regjimit komunist, për të qenë pranë popullit të vuajtur ortodoks.

“Shërbesa e tij baritore nuk ishte pa fortuna, udhëhoqi kishën përmes sfidave të mëdha, megjithatë zotëronte hirin për të zgjedhur bashkëpunëtorët e duhur, për të hapur shtigje aty ku dukej se çdo rrugë ishte e mbyllur. Kishat, manastiret, spitalet e shumë të tjera janë disa nga arritjet e tij. Ishte i duruar, por i patundur, aty ku interesi i Kishës e kërkonte. Ai diti të ndërtonte Kishën në përputhje me vullnetin hyjnor. Do të kujtojmë përherë çdo gjë të bukur nga Perëndia, çdo gjë që Kryepeshkopi dhuroi për kishën“, u shpreh Patriarku Ekumenik.

Për të nderuar Anastas Janullatos ishte i pranishëm po ashtu një delegacion përfaqësues nga Vatikani, që u drejtua nga Sekretari i Shtetit, Pietro Parolin, Patriarku i Izraelit Theofili i Jerusalemit, Kryepeshkopi i Greqisë Jeronimi, Patriarku i Qipros, i Aleksandrisë, i Bullgarisë, i Rumanisë, Kryepeshkopi dhe klerikë nga Polonia, drejtues të “Saint Egidio” në Itali.

Pjesë e ceremonisë ishin dhe figura të larta të politikës shqiptare. Presidenti Bajram Begaj, kryeministri Edi Rama, kryedemokrati Sali Berisha, kryeparlamentarja Elisa Spiropali qëndruan pranë njëri-tjetrit. Nuk mungoi as kryeministri grek Kyriakos Mitsotakis dhe kabineti i tij prej pesë ministrash.

Kryeministri grek deklaroi se Janullatos ishte një grek i vërtetë, i cili konsiderohej urë lidhëse mes Greqisë dhe Shqipërisë.

“Nuk është rastësi që sot e vajtojnë si grekët edhe shqiptarët dhe njerëzit në botë pavarësisht fesë apo besimit. Ai ishte një urë miqësie mes dy popujve dhe armë komunikimi mes dy shteteve. Me plot të drejtë mund të quhet diplomati i dashurisë, mision që e përmbushi me maturi vendosmëri dhe ndërgjegje”, tha Mitsotakis.

Kryeministri Edi Rama u shpreh se njerëz të nderuar të fesë, përmes dialogut ndërfetar, deri te çdo kryetar shteti që e njohu, ia patën zili Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë Anastas Janullatosin, që “erdhi si prift grek dhe tashmë po largohet si Anastasi i Shqipërisë”.

“Dinjitetin e martirizuar të kësaj kishe dhe të kreut të saj, larë me djersën dhe gjakun e stërmundimeve të Kristofor Kisit dhe Damian Kokoneshit, Irene Banushit dhe sa e sa të tjerëve Kryepeshkopi Anastas e rivendosi të plotë në altarin e saj të rilindur duke i dhënë mundësinë Kishës Autoqefale të Shqipërisë, Klerit dhe besnikëve të saj që sot ta marrin stafetën nga ky atlet triumfator i Krishtit dhe ta çojnë përpara në liri të plotë, në pavarësi të pakthyeshme dhe me një siguri të garantuar”, tha Rama.

Qindra besimtarë ndoqën ceremoninë dhe nderuan Kryepeshkopin që rilindi Kishën Ortodokse në vendin tonë.

Anastas Janullatos, lindi më 4 nëntor të vitit 1929, në Pire. Ai arriti të rindërtonte nga gërmadhat Kishën Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë që ishte shpërbërë për 23 vjet, duke zhvilluar veprimtari të shumanshme në fushat e shëndetësisë, arsimit, përkujdesjes sociale, zhvillimit rural, mjedisit dhe kulturës. Njëkohësisht u përpoq për zbutjen e kundërshtive në Ballkan.

Në vitin 2000, pas propozimit të 33 Anëtarëve të Rregullt të Akademisë së Athinës dhe shumë personaliteteve nga Shqipëria, ishte kandidat për Çmimin Nobel për Paqen.

Ka shërbyer në pozicione të shquara në organizma ndërkombëtarë, si anëtar i komitetit teologjik “Dialogu me njerëz të Besimeve dhe Ideologjive të tjera” (1975-1983). President i Komitetit për Misionarizmin dhe Ungjillëzimin Botëror (1984-91). Anëtar i Këshillit Evropian të Udhëheqësve Fetarë (2001-2012). Zëvendëspresident i Asamblesë së Kishave Evropiane (2003-09). President i Këshillit Botëror të Kishave (2006-2013).

Ka qenë nderuar me çmime dhe dekorata, vlerësime nga vende dhe Kisha Orthodhokse të ndryshme, ndër të cilat Kryqin e Madh të Urdhrit të Nderit të Republikës së Greqisë (1997), çmimin Athenagoras për të Drejtat e Njeriut (Nju Jork 2001), çmimin “për veprimtari të shquar për unitetin e Kombeve Orthodhokse”, dekoratën më të lartë të Republikës së Shqipërisë “Gjergj Kastrioti – Skënderbeu”.

Kontributi i tij në shkencën e Historisë së Feve, dëshminë e krishterë bashkëkohore, afrimin ndërkrishterë, dialogun ndërfetar dhe bashkekzistencën paqësore të popujve dhe feve është njohur ndërkombëtarisht.

Top Channel

Shpirti estetik i kombit si edukim nga De Rada te Konica

January 30, 2025 by s p

Ndriçim Kulla/

“Nisje dhe themel për çdo dituri është gjuha, e cila, në të njëjtën kohë, mban të gjallë edhe kombësinë e shtrenjtë të popujve. Shtetet shkatërrohen e zhduken; trojet e lashta të disa fiseve zihen nga fise të tjera që vijnë më vonë. E vetmja që e shquan dhe e bën të njihet një popull kudo ku mund ta kenë hedhur dallgët e jetës është gjuha”. Kështu shkruan De Rada në një nga veprat e tij më të arrira “Parime të Estetikës”, ku ai bart idetë dhe shqetësimet e tij më autentike, iluzionet dhe thellimet më teoriko-estetike e filozofike.

“Çdo gjuhë mund të quhet edhe shpirti i ndjeshëm i popullit që e flet. Vetëm gjuha njerëzore pasqyron plotësisht gjendjen e brendshme të shpirtit, sepse fjalët, pa humbur kuptimin e përcaktuar, shprehin fizionominë e thellësinë e shpirtit”. Me këto fjalë, De Rada shkruan jo vetëm testamentin e tij estetik duke iu drejtuar arbëreshëve, por duke pasur parasysh edhe lexuesin italian dhe evropian, me sytë e kthyer gjithnjë drejt atdheut të vet të humbur, përtej Adriatikut. Tërë kozmopolitizmin dhe mediteranizmin antik do ta derdhë në librin “Parime të estetikës”, vepër që është mbështetur në përvojat më të qëndrueshme dhe më të njohura të estetikës, artit dhe letërsisë botërore. Vlerë të veçantë, të dorës së parë, kjo vepër me karakter teoriko-estetik ka edhe për funksionin dhe misionin e theksuar pragmatik, të kërkojë zgjidhje të çështjeve themelore nga jeta e arbëreshëve, veçmas në drejtim të identitetit, të gjuhës dhe lashtësisë, të dëshmojë përkatësinë arbëreshe brenda familjes së madhe evropiane, afërsinë e saj me kulturën dhe lashtësinë antike europiane.

Nuk ka dyshim se Jeronim de Rada në këtë vepër, bashkëvendësve dhe bashkëkombësve u përcjell porosi të përhershme, pra të përjetshme, të tillë çfarë është edhe vepra e tij, porosi për origjinën, për rrënjët e etnisë dhe të kaluarën e lavdishme, për atdheun e të parëve, për gjuhën, gjuhën sidomos që ka bartur dhe ruajtur shpirtin arbëresh gjatë shekujve, veçmas përmes poemës për Skënderbeun. Dhe, siç thotë vetë Jeronim De Rada, të gjitha ato që e përbëjnë, që janë qenia, etnia, t’i kenë të shenjta. Kapitulli i tretë i kësaj vepre, e pjesërisht edhe ai i fundit, si shtyllë parësore kanë këtë mision. Ajo që duhet veçuar nga ky kapitull është analiza që i bën De Rada ndjenjës së patriotizmit, si një ndër veçoritë madhore të njeriut që e çmon edhe si manifest të bukurisë, të përsosmërisë. Porosia që rrezaton nga kjo pjesë e estetikës është objektivi dhe ëndrra që shtrihet në krejt rrugën krijuese dhe jetësore të de Radës. I shqetësuar që të mos e lërë në harresë tek bashkëkombësit e vet origjinën dhe rrënjët e të parëve, për ta bërë të përjetshme, për ta ngritur në këtë lartësi ideale ndërgjegjen kombëtare në botën shqiptare arbëreshe.

Rrezatimi i këtij misioni përmes teksteve që ai shkruan ndryshon vetëm gjuhën dhe diskursin. Tek parimet estetike, porosia vjen si një komunikim saktësisht i qartë përmes tekstit diskursiv, të cilin de Rada e shkarkon nga kornizat e rrepta të parimeve, të kodeve. Prandaj shumë kapituj dhe nënkapituj, por edhe pasuse të kësaj vepre, herë thuren me gjuhën e esesë, herë me ligjërimin bisedimor të llojit “unë mendoj se të bukurit” ose “unë jam i bindur se dashuria për atdheun”, ose “unë them se e madhërishmja etj.”, me çfarë Jeronim de Rada dëshmon se dijen nga kjo sferë e ka përvojë, e ka formim jetësor, e ka bindje të brendshme, e ka perceptim të vetin jetësor dhe kulturor. Diskursi personalizues përballë disa parimeve estetike, përballë disa kategorive si e madhërishmja, e bukura, dashuria, heroikja apo trimëria, rrezaton një shpirt dhe mendje të madhe kreative, që le gjurmë të vetën kudo. Parimet e estetikës nuk është tekst që vjen vetëm nga një ekspert, nga një specialist i një fushe për shërbime praktike shkollore, por vjen nga një dije, nga një perspektivë krijuese që merr dhe jep njëkohësisht.

Nga kjo lartësi e mendimtarit dhe misionarit, Rada do të vërë në lidhje dashurinë, të madhërishmen, bukurinë, si kategori të dijes së estetikës dhe filozofisë, me dashurinë për atdheun, për motin e madh, për gjuhën në hapësirën shqiptare arbëreshe, dashuri që do të rrezatojë dhe shtrihet mbi tërë hapësirën shqiptare të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Dhe, në këtë mënyrë “ai i ngre kategoritë atdhe e gjuhë në dhunti njerëzore dhe në parime të shenjtë.” Në kapituj të tërë të kësaj pjese të estetikës duket sikur kategoritë e kësaj fushe si e bukura, e madhërishmja, trimëria, heroizmi, mirësia janë dhurata qiellore, thuajse të shenjta për autorin, që është paracaktuar t’i identifikojë me dashurinë arbëreshe për origjinën, e sidomos me rrënjët antike të shqiptarëve; t’i identifikojë me dashurinë e ngritur në adhurim shenjtëror për atdheun e të parëve, e veçmas me gjuhën dhe historinë, me figurën e Skënderbeut dhe bëmat heroike të tij, t’i identifikojë ato kategori estetike me ciklin epik, monument madhor i gjeniut shqiptar arbëresh, i ruajtur në kujtesën arbëreshe katër shekuj me radhë, t’i barazojë ato me tërë atë që është shpirti dhe urtia arbëreshe: fillimi e themeli i çdo diturie është gjuha që popujve u mban gjallë kombësinë e tyre të shtrenjtë.

Jeronim de Rada beson që gjuha shqipe, pra gjuha e bashkëkombësve të vet, është në sërën e gjuhëve më të zhvilluara të Europës, mbase superiore edhe përballë asaj italiane, greke, e mbase edhe asaj latine: për rrënjët e veta antike, thotë De Rada, por edhe për thjeshtësinë e saj me të cilën është e zonja të shprehë nuancat më bujare. Entuziazmi dhe bindja për këtë mundësi të veçantë shprehjeje vinte edhe nga besimi i de Radës se rrënjët antike të shqipes datojnë që nga pellazgo-ilirët dhe de Rada njësoj si edhe Skënderbeu i paracaktuar në fushën e betejave për çlirimin e atdheut, edhe ai qe i ardhur për ta vazhduar luftën e madhe pas humbjes së madhe që beson se e tillë e madhe ajo është humbje edhe për Europën. Dhe krejt çfarë thuhet në veprën “Parime të estetikës”, në të vërtetë është një thirrje për njohjen, për ruajtjen dhe për mostretjen e gjuhës shqipe dhe shpirtit shqiptar dhe arbëresh.

Për ta përballur këtë tezë apo vizion testamentar me idetë e një tjetër korifeu të gjuhës shqipe, Faik Konicës, disa dekada më vonë, do të duhej të trajtonim edhe çështjen e shumëdebatuar të identitetit shqiptar. “Problemi i identitetit individual ose kolektiv është mjaft kompleks, delikat dhe shumë domethënës. Në botën e sotme nuk ekziston identitet kombëtar që nuk i është nënshtruar një kontinuiteti evolutiv. Identiteti i shqiptarëve nuk bën përjashtim në këtë proces dialektik. Duke marrë parasysh se bota e brendshme e njeriut reflektohet në mënyrë eksplicite edhe në kujtesën kolektive, se identiteti, në fund të fundit, mund të konsiderohet edhe si proces i vazhdueshëm në krijimin e konceptimit të ideve asociative, që në mentalitetin tonë i pranojnë vlerat e se kaluarës, ndaj, jo rastësisht, vjen e bëhet bashkë lidhja e identitetit të menduar nga ana e dy korifenjve të lartpërmendur të letrave shqipe”. Së pari, ata nuk e konsideronin përkatësinë etnike si një lloj fitore, kërkim të fitoreve, apo si rezultat i humbjes. Nëse ekziston ndonjë triumf në jetën e tyre, ai është triumfi i humbjes. Gjithë jetën e kalojnë nëpër paradokset e ekzilit absolut larg vendit të tyre, në kërkimin të rrugës së kthimit, secili prej tyre krijon fragmentet e identitetit letrar. Shumë përgjigje aktualizohen sot, kur ne shqiptarët akoma gjendemi para miteve të së shkuarës dhe aspiratave të botës së sotme të globalizimit dhe integrimeve, duke kërkuar shpëtimin në mitizime të reja, me animin nga Evropa ose nga Lindja. Jeronim de Rada dhe Faik Konica i kanë sistemuar dhe konceptuar përgjigjet e tyre që në shekujt XIX dhe XX . As De Rada, as Konica s’kanë qenë peng, të kufijve dhe territoreve shqiptare, por veprimtaria e tyre e imponon filozofinë e mërgimit. Edhe veprat dhe veprimet e tyre s’kanë qenë të ngarkuara prej horizontit të kufijve.

Jeronim de Rada s’ka qenë kurrë në Shqipëri, kurse Faik Konica, prej 65 viteve të jetës, 60 i kaloi jashtë vendit të lindjes. Të dy e kultivojnë mitin e kthimit: Jeronim de Rada besonte se kthimi mund të ndodhte vetëm nëse mbrohej identiteti i arbëreshëve në tokën e huaj, si antitezë e heshtjes dhe diskontinuitetit të kulturës, gjuhës, letërsisë shqiptare të shekujve të humbur. Edhe Faik Konica, me instrumente gati të ngjashme me ato të De Radës, e kultivoi mitin e kthimit.

Në kohën tonë aktualizohen tezat për karakterin evropian të identitetit të shqiptarëve, por sikur harrohet se procesi i evropianizimit nuk është gjë e re te shqiptarët, sepse ai i ka pasur për protagonistë autorë si Jeronim de Rada, Faik Konica dhe Rilindësit tjerë. Në këtë drejtim, njësoj si rilindësit tjerë: Dhimitër Kamarda, Pashko Vasa, Naim Frashëri, Sami Frashëri…, për të dëshmuar lashtësinë e popullit shqiptar dhe gjenezën evropiane të tij dhe të gjuhës shqipe, e shtjellojnë tezën e prejardhjes pellazge të shqiptarëve, të proklamuar nga arbëreshët qysh në shekullin XVII. De Rada dhe Konica do ta kultivojnë, secili në kohë dhe rrethana të caktuara, edhe mitin e kthimit të gjuhës shqipe. Për të dy kolosët, çështja e gjuhës, me të gjitha amplitudat e mundshme do të mbetet çështje obsesive, rreth së cilës do të shtjellohen angazhimet tjera letrare ose shkencore.

Gjeneza e formimit të mitit të gjuhës shqipe, gjer atëherë të ndaluar nëpër shkolla, ishte e para që duhej ringjallur. Duke qenë të dy me kulturë të thellë evropiane, secili sipas kushteve dhe rrethanave të caktuara, do ta kenë të qartë se misioni i kthimit mund të realizohet. De Radës së pajisur me kulturë italiane i shkoi për dore të ofrojë një model të kodifikimit të arbërishtes, që mund të konsiderohej edhe si kodifikim i parë i shqipes. Këtë e arriti me veprat e tij monumentale “Këngët e Milosaos” dhe “Skanderbeu i pafanë”, në një kohë kur shqipja ishte larg mundësisë së kodifikimit, për shkak të kufizimeve të hegjemonisë osmanturke. Faik Konica që braktisi studimet në liceun Galatasaraj të Stambollit (edhe pse në gjuhën frënge), duke dashur të distancohet prej modeleve osmano-turke të mendimit, vazhdoi shkollimin dhe aktivitetet e veta në Francë. Poligraf dhe poliglot, si shumë Rilindës të tjerë, ai e filloi në Evropë ,betejën e madhe të ideve për t’i njohur dhe kuptuar shqiptarët, për ta universalizuar kauzën e tyre. “Ky mision qe gati i pamundshëm për ato kohëra, njësoj si misioni i Jeronim de Radës, me të cilin ata e filluan dhe e mbaruan jetën e tyre. Alibi e këtij flijimi ishte një lloj estetizmi evropian, karakteristik për të dy rilindësit, secili pjesë e një dikotomie të mundshme në kërkim të identitetit të shqiptarëve pas ndarjeve historike, sidomos pas invazionit të Perandorisë osmane”.

Së këndejmi, “mund të thuhet se veprat e tyre, letrare, shkencore e politike të Jeronim de Radës dhe Faik Konicës, janë në kërkim të identitetit kompleks të shqiptarëve, duke u nisur prej labirintit dhe enigmës gjuhësore. Ndryshe nga Faik Konica, De Rada ndjek rrugën dhe qëndrimin e vet ndaj estetizmit evropian. Dilemat e tij nuk janë si ato të dualitetit konician”. Faik Konica një pjesë të identitetit të vet burimor do t’ia sakrifikojë identitetit evropian, do ta fshehë identitetin e parë, jo vetëm me pseudonimet me te cilët i nënshkruante veprat e tij të shkruara për lexuesit evropianë me pseudonimet Phyruss Bardhyli apo Trank Spiroberg…, por edhe me miqësitë kozmopolite, me frekuentimin në qarqet avangarde të Parisit dhe sidomos me miqësinë dhe bashkëpunimin shumëvjeçar me Gijom Apolinerin.

Është gati rast pa precedent në historinë e letrave që një shkrimtar ta fshehë me aq mjeshtri identitetin e parë me identitetin e dytë, jo me qëllim të eliminimit, por për ta theksuar identitetin e parë. Ky është identiteti i gjuhës shqipe, fondamenti i identitetit të përgjithshëm shqiptar. Në fillim të shekullit të kaluar, kur në Evropë promovohej një lloj mondializmi, prej autoriteteve të linguistikës së asaj kohe nisi të promovohet nevoja për dominimin e një gjuhe artificiale, si: esperantoja, golapuku… Faik Konica, asokohe drejtor i revistës “Albania”, me mish e me shpirt, gati me penë të gjakosur, u inkuadrua në polemikë me autoritetet e mëdha të kohës dhe u pozicionua kundër zgjedhjes se esperantos, duke mbrojtur kësisoj gjuhët natyrore me histori mijëravjeçare, gjithnjë duke pasur në mendje shqipen, për fatin e së cilës luftonte edhe me “Albanian” e tij. Kësisoj, ai ia doli t’i bëjë për vete tezat e shkrimtarëve të njohur të asaj kohe: Remi de Gurmonit, Gijom Apolinerit dhe të disa kolosëve të tjerë. 20 vite pas polemikës melinguistët e njohur evropianë dhe pas botimit të esesë “Sprovë për gjuhët natyrore dhe gjuhët artificial”, Faik Konica, në gazetën Dielli (18 nëntor 1922), që botohej në Amerikë dhe të cilën e redaktonte vetë, “do ta zbulojë sekretin e rinisë militante, do ta çlirojë personalitetin prej pjesës evropiane, duke shkruar: “Shqipja është një gjuh’ e gjallë; s’munt ta përdorim si esperanton ose volapukun, duke e shtrembëruar me ukaze arbitrare… Një gjuhë është si një barishte: do sherbime delikate, që të mos thahet, po të rritet e të japë lule…’’

Është me interes të shënohet në një kontekst evropian, se edhe teza të cilën e mbron Konica gjatë polemikës në Esenë (me te cilën pajtohej edhe Apolineri, duke synuar t’ua japë goditjen e fundit dijetarëve të esperantos), është aktualizuar në kohën tonë në librin e Umberto Ekos, “Gjuhët e përkryera”. Eko vjen po në ato përfundime të Konicës, duke u dhënë përparësi gjuhëve natyrore.Edhe Jeronim de Rada edhe Faik Konica, pa pretendime që të shkruajnë vepra për lavdinë e tyre letrare, si rallë kush në histori, i shërbejnë kauzës së njohjes, konfirmimit dhe kërkimit të rrënjëve të gjuhës, kulturës dhe letërsisë shqipe. Nisma, qëllimi kryesor dhe euro-albanizmi i tyre do të jetë gjuha shqipe, gjurmimi i gjenezës së saj, mbledhja e trashëgimisë folklorike, vendosja e alfabetit, norma kyçe e kodifikimit. Vizioni i De Radës dhe misioni i Konicës, edhe pse të shkruara në një hark kohor prej 41 vitesh, plotësojnë njëra-tjetrën me çështjet identitare, gjuhësore dhe letrare shqiptare. Ata duken se janë dy anë të një medalje, që përplotësojnë njëri-tjetrin, një medalje që sot duhet ta pastrojmë, lustrojmë e shkëlqejnë të gjithë ata që duan shpirtin e kombit, gjuhën e tij.

NË KUJTIM TË DR. REXHEP ef. BOJËS (20.6.1946 – 14.9.2021)

January 30, 2025 by s p

Resul REXHEPI/

Tashmë kemi hyrë në vitin e katërt nga kur hoxha, imami, pedagogu, studiuesi, myftiu, veprimtari dhe diplomati i Kosovës Dr. Rexhep kaloi në Botën tjetër – Ahiret.

Prandaj, me rastin e ndarjes nga ne të Dr. Rexhep ef. Bojës, do të shpalos disa të dhëna jetëshkrimore të tij dhe disa vlerësime e kujtime për të, ndonëse për jetën dhe veprën e dr. Bojës jam i bindur se do të shkruhet e do të flitet gjatë, sepse veprimtaria e tij ishte e begatë, e qëndrueshme, fisnike dhe gjithmonë në shërbim të fesë e të atdheut.

Unë kam pasur nderin, madje e konsideroj edhe privilegj që kam bashkëpunuar me Dr. Rexhep ef. Bojën, madje, në të shumtën e herëve edhe në kohë tejet të ndjera dhe shumë të vështira.

Në të vërtetë, njohja ime me Rexhep efendiun nis që nga viti i largët 1985, atëherë kur në numrin e 42-të të revistës “Edukata islame” kisha botuar një shkrim të karakterit informativ-biografik, me titull “Kur ambiciet kurorëzohen me sukses”, dhe i cili bënte fjalë pikërisht për Dr. Rexhep Bojën, me rastin e mbrojtjes së tij të doktoratës në Universitetin Islamik të Medinës.

Më pastaj, në vitin 1986, përderisa unë isha drejtues i Medresesë “Alaudin”, kemi pasur nderin që Dr. Rexhep Bojën ta angazhonim si pedagog për lëndën e fikhut-jurisprudencës islame, prej nga ku pas disa viteve do të kalonte në Kryesinë e Bashkësisë Islame për ta udhëhequr atë deri në vitin 2003, e për të vazhduar më pas si pedagog në Fakultetin e Studimeve Islame të Prishtinës. Në kuadër të FSI-së, krahas detyrës së dekanit nga viti 1992, pra nga themelimi, ai gjithashtu ka qenë i angazhuar për mbajtjen e lëndëve të fikhut-jurisprudencës islame dhe Da’ves.

Sidoqoftë, kur bëhet fjalë për veprimtarinë e Dr. Rexhep ef. Bojës, unë mendoj se atë duhet parë si të ndarë në disa aspekte dhe faza, duke filluar që nga koha kur ai shërbeu si imam në “Xhaminë e Kuqe” të Pejës, më pastaj si profesor në Medresenë “Alaudin”, më pastaj si drejtues dhe pedagog në Fakultetin e Studimeve Islame të Prishtinës, më pastaj si myfti i Bashkësisë Islame të Republikës së Kosovës, dhe së fundmi si diplomat i shtetit tonë – Republikës së Kosovës.

JETËSHKRIMI I REXHEP EF. BOJËS

1. Arsimimi

Rexhep Boja lindi më 20 qershor 1946 në fshatin Kërrnicë, që i takonte komunës së Klinës. Familja e tij ishe një familje solide mesatare, e babai i tij Jashari ishte dashamirës i fesë e besimtar i devotshëm, prandaj që herët e kishte ndarë mendjen që djalin e tij ta dërgonte në Pejë për të mësuar në mejtep te hoxha Muhamed ef. Gashi. Dëshirës së prindit do t’i përgjigjej pozitivisht Rexhepi, që aso kohe ishte akoma i njomë dhe i ruante ato pak bagëti të familjes në lëndinat e Kërnicës. Me gëzim do të shkonte në Pejë për të mësuar në mejtep te hoxha. H. Muhamed ef. më vonë do të shprehej në superlativ për nxënësin e tij, i cili me aq përkushtim i përkushtohej mësimeve të fesë islame tek alimi i nderuar.

1.1. Në mejtepin e hfz. Muhamed ef. Gashit

Për shkuarjen e Rexhepit në mejtep, babai i tij Jashari kishte biseduar paraprakisht me hoxhallarë të Pejës dhe kishte vendosur që djalin e tij – Rexhepin ta dërgonte në Pejë. Dhe kështu, Rexhep ef. mësimet e para fetare islame si fëmijë i kishte nisur te hoxha i tij haxhi hafëz Muhamed ef. Gashi, në Pejë. Rexhep ef. ishte shumë i rregullt dhe i disiplinuar, dhe kureshtar për të mësuar sa më shumë, e kjo natyrisht se i gëzonte sa prindërit e tij aq më shumë edhe hoxhën nga i cili mësonte. Gjatë kohës sa qëndroi pranë hoxhës së tij të nderuar, ai nga mësimet fillestare vazhdoi në mësimnxënien e disa lëndëve të rëndësishme sipas traditës së vjetër, e cila asokohe ishte shumë efektive.

Më vonë, gjatë kohës sa kamë pas mundësinë të bashkëpunoja me të, kurdo që e përmendtë Muhamed ef. thoshte “Hoxha i im”.

Meqë ai tregonte interesim të dukshëm gjatë ndjekjes së mësimeve, Muhamed efendiu e inkurajonte edhe atë po edhe babanë e tij që Rexhepin ta dërgonte në Shami-sherif për të mësuar.

Kjo kishte ndodhur pasi që asokohe, një grup hoxhallarësh nga Kosova, e me ta edhe Rexhep efendiu, në vitin 1967 ishin organizuar për të shkuar dhe për ta kryer haxhin. Gjatë kthimit, ata kishin vizituar edhe Damaskun dhe disa shkolla atje, në njërën prej të cilave e kishin regjistruar Rexhepin e ri për të vazhduar shkollimin dhe ia kishin dorëzuar si amanet alimit të njohur Abdulkadër efendi Arnautit, që ishte një nga shqiptarët e Kosovës të migruar në Damask.

1.2. Nxënës në Damask

Në Damask, që asokohe ishte qendër e kulturës dhe shkencës në përgjithësi, Rexhep ef. Boja do ta vazhdonte nga ku e kishte ndërprerë dhe do ta mbaronte me sukses shkollën fillore. Po aty do ta mbaronte edhe shkollën e mesme. Gjatë qëndrimit në Damask, pati rastin e mirë që të njihej me koloninë shqiptare që jetonte e vepronte atje, në veçanti me dijetarët më eminentë shqiptarë, e sidomos me Abdulkadër ef. dhe bijtë e tij etj. Nga bisedat, ligjëratat dhe ndejat me ta, Rexhep efendiu përfitoi dije të shumta dhe të hairit. Jo rrallë herë tregonte me shumë pasion se si i shfrytëzonte takimet sidomos me Shejh Abdylkadrin për të përfituar sa më shumë nga dija që ai posedonte. Aty ishte njohur dhe kishte kaluar momente frytdhënëse edhe me të bijtë e Abdulkadrit dhe bashkëmoshatarë të tjerë. Jo rrallëherë tregonte se si kohën e lirë e kalonte me dijetarët e Shamit, dhe nga ta përfitonte dituri e eksperiencë. Kjo kishte bërë që ai gjithmonë të ishte i dëshiruar dhe i admiruar në mesin e tyre. Ndonëse kafshata e mërgimit është shumë e hidhur dhe jeta mjaft e rëndë, vetëm durimi i madh dhe sakrifica për t’u shkolluar bënë që ai të përfitonte dituri dhe të ngrihej intelektualisht. Ai tregonte se edhe gjatë pushimeve verore jo gjithmonë ka ardhur në Kosovë, sepse kishte frikë se pushteti i atëhershëm komunist mund t’ia merrte pasaportën dhe kështu t’i pamundësohej vazhdimi i shkollimit të cilin e kishte nisur. Ndaj dhe dr. Boja shpesh e theksonte këtë fakt: “Kur arrija në Bullgari, në rrugë e sipër për në Damask e më vonë edhe për në Medine, mërzitesha për familjen, por gëzohesha jashtë mase sepse e dija se më nuk do të mund të më ndalnin…”. Jeta në Damask gjatë moshës së tij të re, jo vetëm se e ngriti në aspektin arsimor, por për të ishte edhe një përvojë e papërsëritur. Ajo e kaliti dhe e bëri të fortë, në mënyrë që më vonë t’u përballonte sfidave e peripecive të ndryshme. Ai me shumë admirim e theksonte se shkollimi në Damask, kontaktet e tij me dijetarët shqiptarë dhe të tjerë që jetonin e vepronin në këtë qendër arsimore e kulturore, i ka ndihmuar mjaft shumë si në mësimin e gjuhës arabe e po ashtu edhe shkencave islame. Kjo eksperiencë e përfituar në moshën e rinisë, më vonë i ka shërbyer mrekullisht në veçanti në komunikimet me xhematlinjë. Shpesh herë thoshte se Damasku ka vend të veçan në zemrën time.

1.3. Student në Medinën e ndritshme

Pas Damaskut, Rexhep efendiu, ndonëse ka pasur mundësi të kthehej në vendlindje, ai zgjodhi kalimin e tij në Medinën e Ndritshme, aty ku pushon më i zgjedhuri i Zotit – Muhamedi (a. s.), për të vazhduar studimet e tij.

Dhe, siç e përmendte shpesh “…I Madhi Zot më ndihmoi dhe pata sukses të studjoja në Medinë!” Fillimisht ishte regjistrua në Fakultetin e Davës – në gjirin e Universitetit Islamik, të cilin e mbaroi me sukses solid. Krahas dijes së përfituar, ai fitoi dhe një eksperiencë tashmë edhe më të avancuar. Ndonëse ky ishte një sukses i pamohueshëm, Rexhepi kishte vendosur të vazhdonte me magjistraturë, e në fund edhe me doktoratë. Gjatë kohës sa ndiqte ligjëratat për magjistraturë (magjistroi në vitin 1981) dhe doktoratë (doktoroi më 1985), ai qe angazhuar si edukator në kuadër të konvikteve të Universitetit Islamik të Medinës. Ndonëse kjo për të qe një përvojë e re, megjithatë ishte mjaft sfiduese dhe goxha atraktive, sidomos për faktin se ajo i ofronte mundësi që të takonte dhe të njihej me studentë nga shumë shtete të botës, të cilët qyteti i Pejgamberit i mirëpriste për t’i shkolluar e edukuar në formën më të mirë të mundshme. Në Medine, ku asokohe kanë studiuar edhe disa studentë kosovarë, me mburrje tregonin për afërsinë, përkrahjen dhe ndihmën që e kanë gëzuar nga Rexhep ef. Boja.

Qëndrimi i Rexhep ef. për të studiuar në Medinë, asokohe ka qenë i përcjellë me mjaft vështirësi, mirëpo, kur nuk mungon ndihma e Allahut dhe gatishmëria për sakrificë, edhe ato vështirësi tejkalohen. Vështirësitë qenë të mëdha sidomos gjatë muajve të verës, kur temperaturat ishin të larta, ndërkaq niveli i ngritjes teknologjike lente shumë për të dëshiruar. Rexhep ef. thoshte se kur gjenim ndonjë vend vetëm pak të freskët ose ujë jo shumë të ngrohtë, e njomnim dhe e flladisnim pak shpirtin. Shumë vite më vonë kur shkonim në Medine dhe takonim studentët tanë që studionin atje, ka ndodhur që ndonjëri të ankohej për ndonjë pakënaqësi. Rexhep ef. iu thoshte të mos i përmendnin këto marrëzi se ju nuk e dini si ka qenë këtu para 30 viteve, e sot klimatizimi ju përcjell në çdo hap. Ndryshimeve të mëdha për të mirë që ndodhnin në Mbretërinë e Arabisë Saudite, të cilat sillnin lehtësira për të jetuar, Rexhep ef. iu gëzohej pa masë.

2. Imam në Xhaminë e Kuqe të Pejës

Pas përfundimit të studimeve të doktoratës, ndonëse pati oferta për të punuar në Medine, ai megjithatë kishte vendosur që të kthehej në vendlindjen e tij, pra në Kosovë, ku dëshironte që atë thesar të diturisë që e kishte fituar me shumë mund e sakrificë ta shpërndante në popullin e tij.

Me t’u kthyer nga Medina, sikurse thamë, filloi punën si imam, hatib dhe mualim në “Xhaminë e Kuqe” të Pejës. Punoi me shumë pasion e elan dhe ndjente kënaqësi për punën që e bënte. Çdo iniciativë që ndërmerrte, kishte përkrahje të madhe të xhematit. Vitet e para të angazhimit të tij me xhemat qenë shumë interesante dhe mbresëlënëse. Ligjëronte rregullisht para namazit të xhumasë, ishte mjaft konkret, i kuptueshëm dhe aktual. Kjo bëri që ai ta fitonte simpatinë e xhematit, të cilët pastaj e ftonin në raste të ndryshme. Edhe në ndeja ai ishte i pranueshëm, bisedonte me të gjithë fare lehtë. Mbi të gjitha, raportet e tij me Këshillin e Bashkësisë Islame të Pejës gjithmonë i ka pasur në nivel të admirueshëm. Gjithmonë gëzonte respekt si te administrata e Këshillit ashtu edhe tek kolegët tjerë. Nuk organizohej mevlud, hatme a ndonjë mexhlis tjetër fetar ku ai të mos ishte prezent. Nga ana tjetër, raportet e tij me kolegët tjerë imamë ishin të shkëlqyera, për shkak se ai prore gëzonte respekt e autoritet, e mbi të gjitha ishte modest.

3. Pedagog në Medresenë “Alaudin” të Prishtinës

Një vit më vonë angazhohet edhe në Medresenë “Alaudin”, si mësimdhënës për lëndën e fikhut-jurisprudencës islame. Dhe nga këtu fillon edhe kontributi intensiv dhe i shumanshëm i Dr. Rexhep ef. Bojës për t’i shërbyer vendit dhe bijve të popullit të tij në rrafshin edukativo-arsimor. Ndonëse për të Medreseja ishte një mjedis i ri, ai shumë shpejt u adaptua dhe krijoi raporte të mira me kolegë, kurse nga nxënësit gëzonte autoritet të padiskutueshëm.

Fillimet e punës së tij në Medrese kanë qenë mjaft sfiduese sepse duke qenë se jetonte në Pejë, i duhej të udhëtonte dy herë në javë Pejë- Prishtinë dhe anasjelltas, e kjo ka qenë mjaft e rëndë dhe sfiduese.

Gjatë kohës sa ka qenë në Medrese, krahas orëve të rregullta të mësimit, atë e angazhonim edhe në mbajtjen e ligjëratave tematike me rastin e festave fetare, gjë të cilën e bënte me shumë pasion.

Përvoja e Dr. Rexhep Bojës në Medrese ka bërë që nga aty ai pas pak vitesh të kalojë në Kryesi të Bashkësisë Islame për t’i udhëhequr myslimanët e Kosovës për 13 vjet me radhë.

4. Në krye të Bashkësisë Islame të Kosovës

Dr. Rexhep Boja nga viti 1990, e deri më 2003, u vu në krye të Bashkësisë Islame të Kosovës. Koha kur dr. Boja e ka udhëhequr Bashkësinë Islame të Kosovës ka qenë koha më e vështirë në shumë aspekte, e në veçanti në aspektin politik, por falë gjendshmërisë së tij dhe bashkëpunimit me strukturat udhëheqëse të Bashkësisë Islame dhe atyre politike, ia doli që me shumë sukses t’i mbronte interesat e institucionit të cilin e udhëhiqte dhe të vendit të cilit i përkiste. Gjatë kësaj periudhe, Bashkësia Islame e Kosovës dhe Dr. Rexhep Boja në krye të saj, kanë dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në shtetformimin dhe shtetndërtimin e Kosovës.

Gjatë kësaj kohe, dr. Boja e ka përfaqësuar Kosovën në arenën ndërkombëtare në mënyrë të denjë. Pjesëmarrja e tij në shumë konferenca ndërkombëtare, në sesione shkencore e tryeza akademike, ia ka mundësuar që çështjen e Kosovës ta plasonte gjithandej nëpër botë. Në tubime të tilla ka prezantuar në shumë shtete evropiane, aziatike, afrikane e deri në SHBA. Kryefjalë e paraqitjeve të tij vazhdimisht ka qenë angazhimi për lirinë e Kosovës, të cilën deshi Zoti dhe e përjetoi. Miqësia e tij me shumë faktorë politikë, fetarë, arsimorë, kulturorë e të tjerë të nivelit botëror, ia ka mundësuar që për Kosovën kurrë të mos ndalej dhe t’i shërbente asaj.

5. Kontributi i dr. Bojës në hapjen e FSI-së

Në anën tjetër, një periudhë tjetër shumë e begattë e kontributit të Rexhep efendiut, pa dyshim është edhe roli i tij dhe i bashkëpunëtorëve të tij në hapjen e Fakultetit të Studimeve Islame (1992) dhe vazhdimin e punës më tutje. Dr. Rexhep efendiu, para se të hapej Fakulteti, i kishte takuar Rektorin e Universitetit të Prishtinës, dr. Ejup Statovcin si dhe strukturat tjera udhëheqëse në vend. Nga të gjithë kishte marrë përkrahje për këtë iniciativë kaq të qëlluar. Shumë prej tyre i kishin premtuar përkrahje për fillimet e para të fakultetit. Sot, shumë nxënës dhe studentë që i kanë ndjekur mësimet dhe ligjëratat e tij, e kujtojnë me pietet për urtësinë e tij, për dinjitetin njerëzor dhe intelektual që ka treguar. Atë e ka karakterizuar respekti që gëzonte nga stafi punues i fakultetit e po ashtu edhe afërsia me studentë. Gjatë punës së tij si në Medrese, Kryesi të BI-së të Kosovës apo edhe në Fakultet, atë e ka karakterizuar modestia dhe thjeshtësia.

6. Përfaqësues diplomatik i Kosovës në Arabinë Saudite

Dr. Rexhep Boja karrierën e tij prej intelektuali e ka përmbyllur duke qenë ambasador i Republikës së Kosovës në Arabinë Saudite, fillimisht si i ngarkuar me punë e më pas edhe si ambasador i jashtëzakonshëm dhe fuqiplotë në Mbretërinë e Arabisë Saudite dhe në disa shtete fqinje të saj (si ambasador jorezident), detyrë kjo të cilën e përfundoi me sukses. Edhe si diplomat, dr. Boja është angazhuar maksimalisht që vendin e tij të cilin e përfaqësonte, ta prezantonte sa më mirë që ishte e mundur. Në qarqet politike dhe diplomatike në të cilat kishte marrë pjesë, në vazhdimësi insistonte të afirmonte shtetin e ri – Kosovën, të cilin e përfaqësonte. Ushtrimi i punës së ambasadorit, ndonëse për të ishte detyrë e re, falë gjendshmërisë së tij, ia ka dalë që ta kryej me mjaft sukses. Na tregonte me shumë keqardhje se në disa shtete ku ka qenë i emëruar ambasador jorrezident, as që ka mundur me i dorëzuar letrat kredenciale, dhe atë thjesht vetëm për shkak të ndikimit të bllokut lindor dhe influencës së madhe në ato shtete.

Mirëpo, ajo që ia vlen të theksohet është se dr. Boja, edhe pas mbarimit të misionit të tij diplomatik dhe kthimit të tij në Kosovë, aktivitetet diplomatike i ka vazhduar edhe më tutje, sepse ai raportet me qeverinë e Kosovës prore ka vazhduar t’i ketë në nivel të lartë sepse ka gëzuar respekt të lartë, gjithashtu.

7. Kontributet shkrimore të Dr. Rexhep Bojës

Rexhep Boja është autor i shumë studimeve në fusha të ndryshme me të cilat është paraqitur në konferenca e simpoziume, dhe i artikujve të shumtë që janë botuar në gazeta e revista vendore e ndërkombëtare në gjuhën shqipe dhe arabe. Intervistat e tij dhënë shtypit vendor dhe atij ndërkombëtar, vazhdimisht kanë ofruar informacione të nevojshme për gjendjen në Kosovë, në veçanti për dhunën dhe terrorin që ushtronte okupatori serb në Kosovë. Gjithashtu, ai është edhe autor i dy librave: “Shqiptarët (Arnautët) dhe Islami – Myslimanët në ish-Jugosllavi”, botim në gjuhën arabe. Pjesa e parë përmban disertacionin e magjistraturës, ndërkaq pjesa tjetër e librit përmban disertacionin e doktoratës. Këta dy tituj, të bashkuar në një botim, kanë karakter krejtësisht shkencorë, të pajisur me aparaturë shkencore, gjë që jua rritë vlerë ku e ku më shumë.

Dr. Rexhep Boja ka botuar në gjuhën shqipe edhe librin “Për një të nesërme më të mirë”. Kjo vepër përmban intervista të cilat i kishte dhënë autori si për mediet dhe shtypin vendor ashtu edhe atë të huaj. Janë e përmbledhura, gjithashtu, edhe mesazhet e tij në cilësinë e Kryetarit të Kryesisë së Bashkësisë Islame të Kosovës, qoftë për festat fetare apo dhe të tjera, dhe shumë prononcime, komunikata e të ngjashme.

8. Rexhep ef. Boja në kujtimet e mija

E ndjejë të arsyeshme që t’i shkruaj disa vlerësime për të, ndonëse për jetën dhe veprën e Dr. Rexhep ef. Bojës, jam i bindur se do të shkruhet e do të flitet gjatë.

Përgjatë punës së tij afër katër dekada, e në pozita të ndryshme sidomos në kuadër të Bashkësisë Islame, ai ka lënë gjurmë të pashlyeshme, dhe do të kujtohet me pietet nga gjeneratat që do vijnë.

Unë kam pasur nderin dhe madje e konsideroj edhe privilegj, që kam punuar e bashkëpunuar me dr. Bojën për një kohë relativisht të gjatë, aq gjatë sa asnjë tjetër nga ata që sot akoma janë gjallë.

Nga njohja dhe puna ime më dr. Rexhep Bojën, me këtë rast, do të veçojë dy momente, ndoshta jo ata më të gjeturit që pasqyrojnë personalitetin, urtësinë dhe mençurinë e dr. Rexhep Bojës, por të cilët kanë ngelur në kujtesën time dhe që mu shfaqën derisa po merresha me shkrimin e këtyre rreshtave.

8.1. Rasti i parë që do e përmend është vizita e parë e delegacionit të Bashkësisë Islame të Kosovës në Shqipëri në Prill të vitit 1991. Na kishte rastisur të ishte dita e fundit e Ramazanit, se të nesërmen ishte dita e parë e Fitër-Bajramit. Në të vërtetë, pasi që i kishim bërë të gjitha përgatitjet e nevojshme, përfshi këtu edhe vizat dalëse, më 14 prill 1991 mbërrimë në pikën kufitare në Vërmicë. Ishte një vizitë e organizuar në një kohë, si të thuash, të çuditshme e të trazuar, mes emocioneve dhe entuziazmit, mes lotëve e gëzimit, mes ndjenjave të përshkruara dhe euforisë. Po shkelnim, që të gjithë ne, për herë të parë në atdheun mëmë, në Shqipëri dhe atë jo vetëm si vizitor të thjeshtë, por me detyrë, me mision, po shkonim për t’u dhënë krahun vëllezërve tonë, për t’u folur për fenë islame pas dekadash të ndalimit të saj, po shkonim për t’ju folur për lirinë e besimit dhe rëndësinë e tij.

Delegacioni ynë përbëhej nga Rexhep ef. Boja – kryetar, Qemajl Morina, që aso kohe ishte nëpunës i Kryesisë, dhe unë që asokohe isha drejtor i Medresesë “Alaudin”. Këtë ngjarje, për ne historike dhe të paharruar do ta përcillte edhe Elez Osmani-gazetar në “Dituria Islame”. Në ndërtesën shtetërore të kufirit pas pak çastesh u takuam me nikoqirin tonë Hfz. Sabri ef. Koçin, i cili ishte figura qendrore islame në Shqipëri dhe disa shoqërues të tij. Pa humbur shumë kohë, u morëm vesh që të niseshim në drejtim të Shkodrës, kështu që pak para iftarit u vendosëm në shtëpi të Hafiz Sabriut. Pas iftarit dhe namazit të akshamit, i ndamë detyrat: dr. Boja dhe Qemajli do të niseshin menjëherë për Tiranë, për të qenë të gatshëm për ta falur namazin e Bajramit, gjithmonë të prirë nga Hafëz Sabriu, kurse unë të ngelja në Shkodër për t’i prirë xhematit në faljen e namazit të Bajramit. Ky do ishte namazi i parë që do të falej në mënyrë të organizuar pas dridhjeve që i kishte marrë Partia Komuniste në pushtet e pas një çerek shekulli. Në Shkodër morëm vesh se kishin ardhur edhe dy nëpunës të BFI të Shkupit për të përcjellë manifestimet e para të Bajramit pas rënies së komunizmit. Pas kryerjes së namazit të Bajramit, para Xhamisë së Plumbit na priste një numër shumë i madh i njerëzve. Shihej gëzimi në fytyrat e tyre, urimet për Bajram vazhdonin pafund, përqafime e përqafime. Nuk di se kush ishte më i gëzuar aty, vëllezërit tonë që po i ktheheshin fesë apo ne që po gjendeshim në mesin e atij gëzimi në vendin që dikur vetëm e kishim ëndërruar.

Vizituam një familje të lagjes së “Myftive”, ashtu siç kishte qenë traditë nga hera. Për një intervistë, u dashtë të shkojmë te radio-Shkodra, sepse sot duhet të flitet për festën e Bajramit, traditën që kemi ne në Kosovës e shumë çështje të tjera.

Pas intervistës, menjëherë jemi nisur për Tiranë, ku u takuam me kreun e delegacionit tonë dhe me nikoqirët. Për arsye se Bashkësia Islame e Shqipërisë akoma nuk ishte e konsoliduar, pritjen e urimeve për festën e Bajramit e kishin organizuar në selinë e Lidhjes së Shkrimtarëve në Tiranë, ku Rexhep ef. për herë të parë do të merrte pjesë, e më pas edhe ne filluam ta organizonim pritjen në Prishtinë, e cila vazhdon akoma të organizohet.

Gjatë qëndrimit tonë disa ditor, krahas vizitës së objekteve islame si xhamia e Ed’hem Beut, ajo e Kokonozit (ose e Pazarit), vizituam edhe disa institucione e qytete tjera si Durrësin, Kavajën, kaluam nëpër Fier për të arritur në Vlorë e Berat. Takuam disa personalitete si Qeramudin Dyrdiun, që aso kohe ishte myfti i Myftinisë së Beratit, e disa të tjerë. Në Tiranë takuam edhe Kastriot Islamin, asokohe ministër i Arsimit dhe kulturës, Sali Berishën – kryetar i Partisë Demokratike e disa autoritete tjera që aso kohe mbanin poste të rëndësishme në Shqipëri. Vizituam edhe Muzeun Kombëtar. Të gjithë pa përjashtim tregonin respekt e admirim për delegacionin tonë e në veçanti për dr. Rexhep ef. Bojën, i cili në qarqet intelektuale dhe politike të Shqipërisë, për çudinë tonë, ishte fortë i njohur, sa që dr. Kastriot Islami, përveç tjerash, do të shtonte: ‘Me sa jam në dijeni, ju dr. Boja keni autoritet të jashtëzakonshëm në Botën Arabe, po të urdhëroni e të na siguroni pak ndihma nga andej, do bënit mirë shumë, sepse edhe arsimi edhe kultura kanë shumë nevojë për përkrahje…”. kudo që shkonim dhe në çdo takim që kishim, me uniformën e tij prej hoxhe dhe fjalët e zgjedhura të dr. Rexhep Bojës, me atë urtësinë dhe kujdesin e madh të treguar, zinin vend, ngjallnin emocione dhe interesim të paparë. Shumë shpejtë u bëmë si të ishim një nga ata, si të ishim të tyre, ndiheshim si të kishim jetuar mu në mesin e tyre.

Nuk do ta harrojë kurrë kontributin e dr. Bojës që i ofroi Hafëz Sabriut dhe të tjerëve rreth konstituimit të Komunitetit Mysliman Shqiptar, të cilët një ditë sa ne akoma ishim në Tiranë, organizuan një mbledhje, të cilën e mbajtën në Xhaminë e Pazarit, me ç’rast debatuan përkitazi me organizimin e KMSh. Këtu dr. Boja mbajti një fjalë rasti, u ndoq me shumë interesim nga të pranishmit duke lënë kështu mbresa të një lideri e strategu të vërtetë. Në vitet në vijim, Rexhep efendiu, në cilësinë e kryetarit të Bashkësisë Islame të Kosovës, edhe shumë herë e ka vizituar Komunitetin Mysliman Shqiptar dhe u është gjendur atyre pranë dhe duke dhënë një kontribut të rëndësishëm për mbarëvajtjen dhe organizimin e tij.

8.2 Ndërkaq, rasti i dytë që prore do ta kujtoj, është durimi i dr. Bojës. Liderët rëndom karakterizohen me padurim sepse karizma e tyre prej funksionari, sikur ua arsyeton këtë mosdurim. Mirëpo, te rasti i Rexhep efendiut, puna qëndron krejtësisht ndryshe. Me një rast, unë e shoqëroja në një konferencë në Arabinë Saudite, e cila mbahej në Mekei-Mukerreme. Konferenca zgjati dy ditë, ndërkaq ditën e tretë, Rexhep efendiu më tregoi se do shkojmë në selinë e Rabitës (Ligës Botërore Islame), për t’i takuar disa nëpunës e edhe Sekretarin e Përgjithshëm të Ligës (Rabitas) që aso kohe ishte Abdullah El-Ubejdi. Duhet të ketë qenë përafërsisht viti 1996 ose 97. Një veturë zyrtare e Rabitës na mori nga hoteli ku ishim të akomoduar dhe na qoi në selinë e Rabitës. Na pritën shumë përzemërsisht disa nëpunës duke u interesuar për gjendjen te ne në Kosovë e besa edhe në regjion. Dr. Boja, me gjuhën e tij elokuente, ju ofronte informacione të bollshme për Kosovën dhe gjendjen jo të mirë nëpër të cilën ajo po kalonte. Në ndërkohë, na pranoi edhe Sekretari i Përgjithshëm i Rabitas. Pas një gjysmë ore përafërsisht, ne dolëm nga kabineti i tij, unë duke menduar se takimin e mbaruam. Dr. Boja po më thoshte se do të presim pak aty në korridor sepse do ta takonte edhe një herë të njëjtin zyrtar. Unë, natyrisht, e pranova pa hezitim, sepse mendoja se nuk do kemi nevojë me pritë edhe gjatë kohë. Dr. Boja ka prit aty edhe disa orë të tjera, deri sa e ka takuar për së dyti Sekretarin, sepse kishte për t’i thënë edhe shumë gjëra që lidheshin jo me Bashkësinë Islame, por me Kosovën dhe për situatën që po mbretëronte asokohe. Sot, nga kjo perspektivë kohore, mbase mund të them se ai që e do institucionin të cilin e përfaqëson, ai që është i vetëdijshëm për nevojat e institucionit të cilit i prinë, përveç se i urtë, i kujdesshëm, i matur, ai duhet të jetë edhe shumë i durueshëm. Dr. Rexhep Boja i kishte që të gjitha këto, për se jam bindur edhe në shumë takime të tjera që ka pasur me personalitete dhe diplomatë vendorë dhe të huaj, qoftë brenda këtu dhe qoftë edhe jashtë Kosovës.

Dr. Rexhep Boja gjatë kohës sa ishte në krye të BI-së dhe gjatë kohës sa unë isha i pranishëm aty, ka pasur shumë takime dhe nga më të ndryshmit që secili prej tyre është rast më vete dhe për secilin prej tyre sigurisht që ruaj kujtime të ndryshme, por unë kësaj radhe i shkëputa vetëm këta dy shembuj si kujtime mbresëlënëse. Ta kesh shoqëruar dhe të kesh bashkëpunuar me dr. Bojën nuk ka qenë frikë se do të dalim keq në përfaqësimin e institucionit të BI-së dhe as të Kosovës në përgjithësi, përkundrazi ka qenë kënaqësi dhe mburrje e vërtetë.

Nuk mundem me këtë rast pa e potencuar edhe një të vërtetë tjetër. Para ardhjes së Rexhep Bojës në krye të Bashkësisë Islame të Kosovës, nuk kemi pas kontakte e as bashkëpunim me botën arabe-islame të çfarëdo karakteri qoftë. Rexhep Boja ka qenë ai që na i ka hap dyert dhe kemi filluar kontaktet me këto shtete, kontakte këto që më vonë u intensifikuan jashtëzakonisht shumë dhe vazhdojnë edhe sot e gjithë ditën. Ai është nismëtar i kësaj pune. Në kontaktet me atë botë për ne dhe për vendin tonë, pa na pyetur fare, kanë folur të tjerët. Prandaj, për këtë çështje kaq me rëndësi, merita, e tërë merita i takon atij.

Falë gatishmërisë së tij, ai ka marrë pjesë në shumë Konferenca ndërkombëtare, sesione shkencore, vizita të shteteve të ndryshme duke i vizituar të thuash shumicën dërmuese të Botës Arabe, shumë shteteve evropiane e deri në SHBA, Pakistan e në Afrikën e Jugut. Këto kërkojnë sakrificë, mundim, durim e qëndrueshmëri.

9. Kalimi në botën tjetër

Dr. Rexhep ef. Boja ndërroi jetë më 14 shtator 2021, ndërsa u varros më 15 shtator 2021 në vendlindje – Kërnicë të Klinës, ku morën pjesë familjarë, miq, dashamirë, kolegë e autoritete fetare nga Bashkësia Islame e Kosovës, Maqedonisë dhe Shqipërisë, e autoritete politike lokale e qendrore, të cilët në fjalët e tyre të rastit vlerësuan lart punën dhe kontributin fetar dhe kombëtar të Dr. Rexhep Bojës. Në varrim morën pjesë një numër i madh i njerëzve, të cilët me lot në sy kishin shkuar ta përcillnin për në botën e amshuar, sikundër që edhe numri i hoxhallarëve pjesëmarrës në këtë ceremoni ishte tejet i madh. Një punë të mirë e kishin bërë edhe organet komunale të Klinës që e kishin organizuar Policinë të drejtonte e udhëzonte numrin e madh të pjesëmarrësve në varrim. Kjo iu ndihmoi shumë në veçanti atyre që vinin nga qytetet tjera të Kosovës si dhe atyre nga Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut.

Namazit të xhenazes i priu myftiu i Bashkësisë Islame të Kosovës, Naim ef. Tërnava, ndërsa duanë e xhenazes e bëri kryetari i BFI-së të Maqedonisë së Veriut, hfz. Shaqir ef. Fetahu.

Si përfundim

Në përmbyllje të këtyre pak rreshtave, do të doja të shtoja se unë, Dr. Rexhep ef. Bojën, prore do ta kujtoj si njeri që fenë e atdheun i ka dashur me aq vendosmëri, sa ka qenë në gjendje të sakrifikonte edhe jetën e tij për këtë qëllim. Nga viti 1989 e deri në kohën e luftës në Kosovë, ai vazhdimisht ka qenë cak i policisë serbe. Ngado që ka lëvizur, ngado që ka shkuar, vazhdimisht ka qenë i përcjellë, e shpeshherë i ndaluar, madje edhe në prani të bashkëshortes dhe fëmijëve të tij, e shumë herë edhe i torturuar. Gjatë vitit 1999 forcat serbe, të cilat e tejkalonin çdo kufi të agresivitetit të tyre, familjes së dr. Bojës ia ndërprenë ngrënien e ushqimit duke ua lënë sofrën me bukë e pjata mbi të dhe i kanë dëbuar nga shtëpia, dhe akoma pa u larguar mirë nga oborri, shtëpisë ia kishin vure flakët.

Shpresojë që në të ardhmen, rreth jetës dhe veprës së dr. Bojës do të shkruhet nga shumë rrafshe dhe do të dalë në shesh puna dhe angazhimi i tij, do të flitet e shkruhet me kompetencë për kontributin e tij të shumanshëm.

E lus Zotin e Gjithëmëshirshëm që Dr. Rexhep ef. Bojën ta ketë pranuar në mëshirën e Tij të pakufishme dhe ta shpërblejë me Xhenet!

رحمة الله عليه رحمة واسعة