Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for January 2025

Shpjegimet Neuroshkencore të bertimave dhe ulërimave në fushatat politike: Pasojat për funksionimin e trurit dhe ndikimin te votuesit

by

Fadil Tafil Çitaku, PhD 1, 2/

1. Academy of Leadership Sciences Switzerland, Zürich, Switzerland  

2. Instituti për Avancim Kombëtar, Prishtinë, Kosovë


Kontakti: fadil.citaku@alss-edu.ch

Abstrakt

Fushatat politike shpesh përfshijnë shfaqje të larta emocionale, duke përfshirë thirrje dhe ulërima nga kandidatët. Ky artikull eksploron implikimet neuroshkencore të një sjelljeje të tillë si për vetë kandidatët ashtu edhe për audiencat e tyre. Duke përdorur literaturë të rishikuar nga kolegët nga burime të besueshme, si PubMed dhe baza të tjera akademike të të dhënave, studimi identifikon rajonet e trurit dhe neurotransmetuesit e përfshirë në përpunimin e shprehjeve të larta vokale. Analizohen ndikimet negative të thirrjeve dhe ulërimave, duke përfshirë rritjen e përgjigjeve të stresit dhe manipulimin e vendimeve të votuesve. Një rishikim sistematik i literaturës u krye, duke përfshirë 15 burime literaturës, nga të cilat 9 plotësuan kriteret për përfshirje. Gjetjet tregojnë se thirrjet emocionale nëpërmjet ulërimave mund të shkaktojnë eufori, frikë dhe manipulim, me implikime të rëndësishme për proceset demokratike dhe shëndetin mendor publik.

Fjalë kyçe


Politikë, Neuroshkencë, Thirrje, Ulërima, Fushata, Manipulimi i Votuesve, Përgjigja ndaj Stresit, Shëndeti i Trurit

Problemi

Fushatat politike gjithnjë e më shumë mbështeten te shfaqje dramatike të emocioneve, duke përfshirë thirrje dhe ulërima, për të tërhequr audiencat dhe për të fituar mbështetjen e votuesve. Ndërsa një sjellje e tillë mund të jetë efektive në afat të shkurtër, implikimet afatgjata si për politikanët ashtu edhe për publikun mbeten të papërcaktuara. Thirrjet aktivizojnë rajone të veçanta të trurit dhe neurotransmetues, potencialisht duke çuar në stres kronik, çrregullim emocional dhe paragjykime njohëse te votuesit. Ky artikull heton këto fenomene për të përcaktuar se si thirrjet ndikojnë në proceset neurologjike dhe psikologjike dhe nëse ato minojnë integritetin e vendimmarrjes demokratike.

Pyetja e Kërkimit


Si ndikojnë thirrjet dhe ulërimat gjatë fushatave politike në rajonet e trurit, sistemet e neurotransmetuesve dhe sjelljen e votuesve, bazuar në prova neuroshkencore?

Metodologjia

Një rishikim sistematik i literaturës së rishikuar nga kolegët u krye duke përdorur PubMed, Scopus dhe Google Scholar. Termat e kërkimit përfshinin “shouting and brain”, “screaming in political campaigns”, “stress response to shouting”, “neurotransmitters and shouting”, dhe “political persuasion neuroscience”. Burimet e literaturës u përfshinë nëse ishin publikuar në revista me ndikim të lartë, të rishikuara nga kolegët dhe të fokusuara në efektet neurologjike dhe psikologjike të thirrjeve. Studimet me vlefshmëri ose besueshmëri të ulët, si ato pa rigorozitet statistikor ose kontrolle eksperimentale, u përjashtuan. Gjithsej 15 artikuj u identifikuan fillimisht, dhe 9 artikuj u përfshinë në analizën përfundimtare bazuar në kriteret e përfshirjes.

Rishikimi i Literaturës

Rishikimi i literaturës fokusohet në tre aspekte kryesore: rajonet e trurit të aktivizuara nga thirrjet, roli i neurotransmetuesve dhe efektet e manipulimit emocional në sjelljen e votuesve.

1. Rajonet e Trurit të Aktivizuara nga Thirrjet

  • Studimet tregojnë se thirrjet aktivizojnë amigdalan, një rajon përgjegjës për përpunimin e emocioneve si frika dhe zemërimi (LeDoux, 1996). Ekspozimi i zgjatur mund të çojë në hiperaktivitet në amigdala, duke rezultuar në përgjigje të shtuara stresi (Ullrich & Lutgendorf, 2002).
  • Korteksi prefrontal, i cili drejton vendimmarrjen racionale, shtypet gjatë episodeve të thirrjeve, duke dëmtuar arsyetimin njohës (Davidson et al., 2020).
  • Studime të tjera theksojnë rolin e korteksit dëgjimor në amplifikimin e sinjaleve të stresit kur ekspozohet ndaj tingujve të lartë, me ton të lartë (Uppenkamp, 2021).

2. Neurotransmetuesit dhe Thirrjet

  • Thirrjet shkaktojnë çlirimin e kortizolit, hormonit të stresit, i cili mund të dëmtojë kujtesën dhe të nxënien kur është kronikisht i lartë (Sapolsky, 2004).
  • Vërehet gjithashtu çlirimi i dopaminës, duke çuar në eufori të përkohshme dhe angazhim emocional të shtuar, që mund të shfrytëzohet për të manipuluar sjelljen e votuesve (Kringelbach & Berridge, 2010).
  • Oksitocina, shpesh e lidhur me lidhjen sociale, mund të ndikohet gjithashtu, duke reduktuar besimin te figurat politike kundërshtare (Churchland, 2018).

3. Manipulimi Emocional dhe Sjellja e Votuesve

  • Apelimet emocionale, përfshirë thirrjet, shfrytëzojnë sistemin limbik të trurit, duke anashkaluar mendimin racional dhe duke nxitur vendimmarrje impulsive (Hassell et al., 2022).
  • Studimet tregojnë se ekspozimi i përsëritur ndaj thirrjeve rrit ndjeshmërinë ndaj mesazheve të bazuara në frikë, një taktikë e përdorur zakonisht në fushatat politike (Sullivan et al., 2010).

Rezultatet

Rishikimi sistematik zbulon një ndikim negativ të rëndësishëm të thirrjeve si në tru ashtu edhe në sjelljen e votuesve. Gjetjet kryesore përfshijnë:

  • Ekspozimi kronik ndaj thirrjeve rrit hiperaktivitetin e amigdales dhe nivelet e kortizolit, duke kontribuar në stresin dhe lodhjen emocionale të votuesve.
  • Rritjet e dopaminës të shkaktuara nga thirrjet mund të krijojnë eufori të përkohshme, duke çuar në vendimmarrje irracionale gjatë zgjedhjeve.
  • Manipulimi emocional përmes thirrjeve pakëson rolin e diskursit racional në proceset demokratike, duke minuar vendimmarrjen e informuar.

Diskutim

Thirrjet në fushatat politike, megjithëse efektive për të tërhequr vëmendjen, kanë efekte të thella neurologjike dhe psikologjike. Aktivizimi i amigdales dhe shtypja e korteksit prefrontal pengojnë vendimmarrjen racionale, duke bërë votuesit më të ndjeshëm ndaj apelimeve emocionale. Politikanët mund të shfrytëzojnë këto mekanizma për të manipuluar opinionin publik, duke ngritur shqetësime etike mbi integritetin e proceseve demokratike. Për më tepër, stresi kronik i shkaktuar nga thirrjet kontribuon në probleme afatgjata shëndetësore, si ankthi dhe depresioni, si për politikanët ashtu edhe për votuesit.

Përfundim dhe Këshilla Praktike

Për të zbutur efektet negative të thirrjeve dhe ulërimave në politikë, propozohen rekomandimet e mëposhtme:

  1. Nxitja e një diskursi të qetë dhe të respektueshëm në fushatat politike.
  2. Zbatimi i fushatave të ndërgjegjësimit publik për të edukuar votuesit mbi taktikat e manipulimit emocional.
  3. Promovimi i politikave që rregullojnë përdorimin e gjuhës me ngarkesë emocionale në reklamat politike.
  4. Sigurimi i trajnimeve për politikanët mbi strategjitë efektive të komunikimit që përparësojnë debatin racional mbi apelimet emocionale.
  5. Nxitja e një kulture të edukimit mediatik për të ndihmuar votuesit të vlerësojnë me kriticizëm mesazhet e fushatës.

Referencat

  1. Churchland, P. S. (2018). Braintrust: What neuroscience tells us about morality. Princeton University Press.
  2. Davidson, R. J., Putnam, K. M., & Larson, C. L. (2000). Dysfunction in the neural circuitry of emotion regulation–a possible prelude to violence. Science (New York, N.Y.), 289(5479), 591–594. https://doi.org/10.1126/science.289.5479.591
  3. Hassell, H. J. G., Johnston, C. D., Khan, J., & Cook, E. (2022). The nature and impact of emotional content in congressional candidate emails to supporters. Electoral Studies, 79, 102501. https://doi.org/10.1016/j.electstud.2022.102501
  4. Kringelbach, M. L., & Berridge, K. C. (2010). The Neuroscience of Happiness and Pleasure. Social research, 77(2), 659–678.
  5. LeDoux, J. E. (1996). The emotional brain: The mysterious underpinnings of emotional life. Simon & Schuster.
  6. Ullrich, P. M., & Lutgendorf, S. K. (2002). Journaling about stressful events: effects of cognitive processing and emotional expression. Annals of behavioral medicine : a publication of the Society of Behavioral Medicine, 24(3), 244–250. https://doi.org/10.1207/S15324796ABM2403_10
  7. Sapolsky, R. M. (2004). Why zebras don’t get ulcers: The acclaimed guide to stress, stress-related diseases, and coping (3rd ed.). Henry Holt and Company. https://books.google.ch/books/about/Why_Zebras_Don_t_Get_Ulcers.html?id=EI88oS_3fZEC&redir_esc=y
  8. Uppenkamp S. (2021). Functional neuroimaging in hearing research and audiology. Zeitschrift fur medizinische Physik, 31(3), 289–304. https://doi.org/10.1016/j.zemedi.2021.03.003.
  9. Sullivan, D., Landau, M. J., & Rothschild, Z. K. (2010). An existential function of enemyship: evidence that people attribute influence to personal and political enemies to compensate for threats to control. Journal of personality and social psychology, 98(3), 434–449. https://doi.org/10.1037/a0017457

Vajza shqiptare Angela Halili u lut për Trumpin

by

Nga Rafael Floqi

https://www.foxnews.com/video/6367787034112

Angela Halili, një vajzë frymëzuese shqiptaro-amerikane, po lë gjurmë në hapësirën e podkastit kristian me platformën e saj Girls Gone Bible. E njohur për personalitetin e saj të afërt dhe qasjen e saj të lidhur me besimin, Halili po e përdor platformën e saj për të lidhur gratë nga të gjitha grupet e shoqërisë me biseda të rëndësishme që fokusohet në krishterim, rritje personale dhe jetën moderne. Bashkë-prezantuesit e podcast-it “Girls Gone Bible”, Angela Halili dhe Arielle Reitsma diskutuan se si e filluan podcast-in dhe udhëtimet e tyre personale fetare në “Fox & Friends Weekend”.

Rrënjët Shqiptare 

E lindur nga prindër shqiptarë, Angela Halili u rrit në një familje të ngushtë imigrante, ku besimi dhe trashëgimia kulturore ishin shtyllat e edukatës së saj. Pasuria e saj kulturore është një pjesë e rëndësishme e perspektivës që ajo ka ndaj jetës, ndërsa navigon kompleksitetet e balancimit të një identiteti të thellë kulturor me devotshmërinë ndaj Krishtit. Për Halilin, trashëgimia e saj është një pjesë integrale e mënyrës se si ajo e kupton botën, dhe ajo shpesh reflekton mbi mënyrën se si besimi dhe rrënjët shqiptare e kanë formësuar gruan që është sot.

Prindërit e saj i kanë përcjellë vlera të tilla si qëndrueshmëria, besimi dhe bashkësia. Këto vlera jo vetëm që e udhëhoqën atë gjatë arsimimit, por gjithashtu shërbejnë si bazë për podkastin Girls Gone Bible, ku ajo krijon një hapësirë për gratë për të diskutuar sesi besimi ndërthuret me jetët e tyre të përditshme. Në intervistë ajo u shpreh se:” Shumë njerëz nuk kanë një ‘pamje të saktë’ se kush është Zoti. “‘ Njerëz që nuk kanë shkuar kishë, por shikojnë se mund të na ndjekin ne. Ne kemi sot jetën e tona bashkë pasi erdhëm nga nje vend ku ishin vetëm. Ka qenë një nder dhe kaq special për ne të mirrnim pjesë në inagurimin e Presidentit Trump.” Unë kam ardhur një vjeç nga Shqipëria në Amerikë dhe jam shume e kënaqur që prindët të më shohin mua të lutem për presidentin Trump“.

Girls Gone Bible: Dy vajza jo prefekte për preksionin e Zotit.

Girls Gone Bible u krijua si një platformë ku gratë mund të angazhohen me besimin e tyre në një mënyrë të thjeshtë, të arritshme dhe autentike. Ky podkast bashkon një grup grash kristiane, përfshirë Halilin, të cilat trajtojnë gjithçka nga sfidat personale dhe dinamika marrëdhëniesh deri te çështje shoqërore, gjithmonë përmes një këndvështrimi kristian. Podkasti krijon një hapësirë për biseda të hapura dhe të sinqerta për gëzimet dhe sfidat e jetës besimtare, duke trajtuar gjithashtu kompleksitetet e kulturës moderne. 

Një nga qëllimet kryesore të Girls Gone Bible është të bëjë besimin kristian të arritshëm për gratë nga të gjitha shtresat e shoqërisë. Ato besojnë se besimi nuk ka pse të jetë i komplikuar ose të kufizohet vetëm në ndërtesa kishash—ai mund të jetojë çdo ditë, edhe në mes të shpërqendrimeve moderne dhe ndryshimeve kulturore.

Besimi dhe Ngjarjet Aktuale

Ndërkohë që podkasti është i lidhur thellë me udhëtimet personale të besimit, Halili dhe bashkëprezantueset e saj nuk hezitojnë të angazhohen me ngjarje aktuale. Ato shpesh diskutojnë se si parimet kristiane ndërthuren me botën që na rrethon, përfshirë çështje të tilla si politika, drejtësia sociale dhe tendencat kulturore. Halili, në veçanti, ka bërë paraqitje në media të ndryshme, përfshirë Fox News, për të diskutuar rolin e lutjes në jetën publike, si në ngjarjen e Inagurimit të Presidentit Trump, duke dëshmuar angazhimin e saj për të folur rreth çështjeve të besimit në sferën publike.

Lutja në Inagurimin e Trumpit

Një nga momentet më të rëndësishme në jetën publike të Angela Halilit ndodhi gjatë Inagurimit të Presidentit Donald Trump në vitin 2025, ku ajo dhe shoqja e saj Arielle Reitsma u ftuan të ishin pjesë e ekipit të lutjeve gjatë këtij eventi. Ky nuk ishte vetëm një akt ceremonial për dy gratë; ishte një deklaratë e guximshme e besimit të tyre kristian dhe angazhimit për lutjen në sferën publike. “Ata u treguan mjaft tolerantë me ne, tha Angela dhe na lanë të bënim ç’të donim”,tha ajo. 

Halili dhe Ari morën pjesë në një lutje të fuqishme gjatë inagurimit, duke u lutur për presidentin e sapozgjedhur Trump dhe për drejtimin e vendit. Ky moment tërhoqi vëmendjen e shumë njerëzve, pasi shërbeu si një simbol i ndikimit të besimit dhe lutjes mbi udhëheqjen kombëtare dhe qeverisjen. Për Halilin, kjo përvojë ishte një reflektim i besimit të saj se si lutja duhet të jetë e pranishme në momentet e kalimeve politike dhe ngjarjeve të rëndësishme kombëtare. Po ashtu, kjo përfshirje theksoi se si mund të kontribuojnë besimtarët nga grupe të ndryshme shoqërore dhe kulturore në bisedat publike mbi besimin, lutjen dhe udhëheqjen.

Ky akt i lutjes publike ishte gjithashtu i lidhur ngushtësisht me rrënjët shqiptare të Halilit. Si dikush që ka naviguar midis trashëgimisë kulturore dhe besimit, ajo e kuptoi rëndësinë e përfaqësimit të origjinës së saj, duke marrë pjesë në një moment kyç për kombet. Pjesëmarrja e saj në inagurim tregoi se si individë nga grupe të ndryshme mund të kenë një rol aktiv në bisedat publike mbi besimin, lutjen dhe udhëheqjen.

Forcimi i Grave përmes Besimit

Në thelb të Girls Gone Bible qëndron fuqizimi i gruas. Podkasti thekson rëndësinë e mbështetjes së njëra-tjetrës në udhëtimet shpirtërore. Qoftë duke ofruar këshilla për marrëdhëniet, duke ofruar inkurajim në momentet e vështira, apo duke festuar fitoret e besimit, Halili dhe bashkëprezantueset e saj kanë për qëllim të krijojnë një komunitet grash që mund të mbështeten te njëra-tjetra për forcë dhe frymëzim.

Trashëgimia shqiptare e Halilit gjithashtu kontribuon në perspektivën e saj të veçantë, pasi ajo shpesh trajton sfidat e mbajtjes së besimit dhe identitetit kulturor në një botë shumëkulturore. Për shumë nga dëgjuesit e saj—veçanërisht ata nga komunitetet imigrante ose diasporike—historiku i saj është një shembull i navigimit të balancës delikate midis besimit, kulturës dhe përmbushjes së qëllimeve personale.

Duke Shikuar Përpara: Një Ndikim në Rritje

Ndërsa Girls Gone Bible vazhdon të rritet në popullaritet, Angela Halili mbetet e angazhuar për të krijuar një hapësirë ku gratë mund të eksplorojnë besimin e tyre, të ndajnë përvojat dhe të angazhohen me ngjarje aktuale përmes një këndvështrimi kristian. Podkasti i saj është një dëshmi e fuqisë së bisedës, forcës së komunitetit dhe besimit të patundur që mund të na udhëheqë përmes kohëve më të vështira.

Pavarësisht nëse jeni dëgjues i hershëm apo i ri në komunitetin Girls Gone Bible, në Aple apo Spotify mesazhi i Halilit është i qartë: besimi, kultura dhe arritja personale mund dhe duhet të shkojnë së bashku. Aftësia e saj për të angazhuar si trashëgiminë shqiptare ashtu edhe besimin kristian e bën atë një zë të fuqishëm në botën e podkasteve kristiane në SHBA dhe një figurë frymëzuese për gratë kudo. Sw fundi ato do të fillojnë një turne në botë.

Një pasdite me Kadarenë

by

Nga Ermir Nika/

Fjalë të ngrira në eter

Episode të hedhura në fletë të shpërndara ditari

Ne ndiqnim ritualin tonë sa herë takoheshim. Përgjatë gjithë viteve të miqësisë sonë kisha vënë re se ai i kushtonte një rëndësi të veçantë çdo takimi me miq, të njohur, me lexues që dëshironin ta njihnin nga afër ose edhe thjesht t’i merrnin nënshkrimin te librat. Rrallë herë mund të kujtoj ndonjë rast kur biseda jonë nuk trazohej nga ndërhyrjet e befta të dashamirësve të tij. Tryeza e Kadaresë ruante gjithmonë të njëjtën pamje; filxhanin e kafes gati në të mbaruar, shishen e përgjysmuar të ujit, hapësirën më të madhe e zinte shtypi i ditës, ndonjë dorëshkrim i ngacmuar me korrigjime dhe plotësime të tekstit me bojë të kuqe, si edhe librat që nënshkruante gati çdo ditë me rapidografin që e nxirrte nga xhepi i brendshëm i xhaketës.

Këto kohë, pas largimit të tij për në amshim, jo pa pështjellim gjej shtegun e fshehtë për t’iu shmangur idesë se kjo skenografi e ndërtuar për vite me radhë tashmë ka rënë. Nuk mundem më ta gjej as në bar “Juvenilja” dhe as në vilën e tij buzë detit, në Qerret të Kavajës.

Tashmë e kërkoj me sytë e mendjes. Por nuk është fort e lehtë të pranosh që e shkuara është e vetmja materie e kujtesës. Me gjasë, është pikërisht kjo hapësirë që njeriu nuk e mat dot as me fjalë, as me periudha, sepse gjithçka fundoset veçse aty! Gjithmonë kam besuar si një fëmijë kryeneç se e kaluara rikthehet në forma të tjera, por mbase për këtë mbeten vetëm kujtimet si e vetmja lundër që i risjell dhe i largon nga brigjet e prekura nga ecejaket rutinore.

Ende i përmbahem bindjes se tek unë nuk ka mbërritur ende koha të hedh kujtime, sa kohë ato i kam të renditura në kujtesë, të vetmen vendprehje nga ku i jap shumë interpretime dukurive që kam përjetuar. Por ja, nganjëherë më ngjan se ndonjë fletë kapitulli e atyre çka kam përjetuar, shkëputet dhe si somnambul zbardh dhe risjell atë trupëzim që duket se është mumifikuar diku brenda meje. Edhe miqtë e kolegët shpesh e më shpesh më nxisin të shkruaj për shumë shkrimtarë, poetë e prozatorë, në veçanti për emblemat e letërsisë sonë, për etapat ku ka kaluar jo pa mundim jeta dhe krijimtaria e tyre, për ngjarje që i kanë ndarë me mua apo që i kemi përjetuar bashkë. E në këtë pikë më kujtohet përherë gjesti i Kadaresë, dora që dukej sikur shkruante në ajër pak para se të ndaheshim:

– Mos harro, shkruaji këto që më rrëfeve! Duhet të mbeten, sepse je shkrimtar dhe, mbi të gjitha, ke patur një rol; ke qenë protagonist në shumë ngjarje. Ti je takuar dhe ke folur me shumë shkrimtarë dhe e nesërmja ngrihet e patundur vetëm mbi të vërtetën!

– Patjetër, – i përgjigjesha teksa dëgjoja këto këshilla nga shkrimtari që admiroja më shumë, – do ta bëj një ditë.

– Ti dhe kushdo që mund të ishte në vendin tënd, e keni për detyrë të mos i lini të vdesin e të harrohen.

Dhe ashtu ndaheshim, duke tundur duart në ajër si vetmja shenjë se do të rishiheshim sërish, jo fort larg: “Do të takohemi sapo të kthehemi nga Parisi” – një nga frazat përmbyllëse. Dhe largohej për t’u rikthyer.

Por tanimë ikjet e tij kanë mbetur pa kthim. Të vetmet udhë ritakimesh me të kanë mbetur librat dhe kujtimet, që i ndërtoj gjatë ditës dhe, pa kujtuar, më duket sikur më shemben brenda natës. Nganjëherë mendoj se më trembin rrëpirat e krijuara në kaq shumë vite, ku zukatin ditët e kaluara. Dikur do të më duhet t’i ngre me krejt fuqinë në lartësinë e dritës. Por ndonjëherë më bëhet sikur dorëzohem dhe nuk mundem t’i jap përgjigje kësaj dileme që më ngarkon prej vitesh: pse i jam shmangur dhe vijoj t’i shmangem këtij graviteti që të degdis në një hon, i cili të krijon një lloj gjendje ankthi dhe frike përzier bashkë? Mbase më është dobësuar paksa forca për ta ribërë edhe njëherë atë të kaluar që më transformoi në një qenie të ngurtë.

Sot më shpërtheu një lot, që shkroi diçka mbi faqen time. Nuk u përmbajtja dot. Më duket sikur kam shkelur një betim ose, më mirë të them, një pakt me veten. Dikush që deshifron hieroglifët, shoh se ndërtoi një peizazh me atë që lexoi në fytyrën time.

Peneli përshkroi atë pasdite qershori, në verandën e vilës së Ismailit dhe Helenës, buzë detit Adriatik. Aty gjithmonë krijohej një mjedis tepër i ngrohtë dhe çdokush që e kalonte atë prag, ndihej jo thjesht si i afërt me familjen Kadare, por si i afërmi i tyre. Mikpritja ç’tendoste çdo parafytyrim apo paragjykim të bartur nga njerëz të rastësishëm, që hera-herës tentonin të krijonin legjenda urbane dhe prireshin të merrnin protagonizmin në jetën artistike dhe sociale të Ismail Kadaresë.

Kuptoj se asnjë takim nuk më ka humbur brenda vetes. Shpesh ndalem tek ajo pasdite e nxehtë, kur u nisa ta takoja çiftin Kadare në vilën buzë detit, ku veronin deri në pragun e vjeshtës. Një tipar i pandryshueshëm që Ismaili e respektonte dhe e kërkonte tek gjithkush ishte korrektësia, aq sa nganjëherë ora e tij e përpiktë më përngjante me kronometrin e trajnerit tim të atletikës, i cili, mbi të gjitha, më mësoi të isha gjithmonë në vendin dhe në kohën e duhur. Këtë veti të fituar nga koha kur ushtrohesha si atlet pranë klubit sportiv “17 Nëntori”, mundohem ta ruaj edhe sot, kur udhëtimet janë bërë gjithmonë e më të gjata dhe qëndresat më të shkurtra dhe, për rrjedhojë, rikthimet gjithmonë e më të pamundura.

Kështu, arrita në kohën e duhur edhe atë ditë. Dashamirësinë e përhershme të çfitit Kadare s’e zbehu as vapa kryeneçe. Në sy nuk u lexohej asnjë shenjë lodhjeje nga të ftuarit e shumtë që u shkonin me aq qejf në vilë.

Asgjë nuk lëvizte atë pasdite të nxehtë; as perdet, as lulet, asnjë fije bari, përveç akrepave të orës. Kur drita nisi të zbehej dhe muzgu po i shndërronte portretet e njerëzve në hije, Ismaili propozoi të shëtisnim buzë detit. Në fakt, ky ishte rituali i tij i zakonshëm. Ecte me hapa të rregull dhe mbante gati të njëjtin ritëm mbi rërën e shkrifët. Helena, përherë krah tij, herëdokur hidhte vështrimin tej në horizont e dukej sikur fotografonte çdo çast me përqendrimin e saj romantik.

Bisedat tona ndiqnin ritmin e hapave. Nga mënyra si fliste, më dukej se jo rrallë herë Ismaili përshkruante ndonjë kapitull të veprës në dorëshkrim. Dialogu me të shpesh kishte alegoritma dhe kuptohet vetvetiu se nxirrnim përfundime. Pak e nga pak çdo dilemë apo përsiatje, në fund të bisedës dukej sikur rendte drejt zgjidhjes, që në thelb nënkuptonte të vërtetën. Prej tyre m’u rrëzuan, ashtu si librat në raftin e sipërm të bibliotekës, këto momente përjetimi në atë rrugëtim jo fort të gjatë, por të shtrirë në kohë.

– Sot është e gabuar ideja se letërsia shqipe në botë përfaqësohet vetëm nga një autor. Krejtësisht e gabuar. E kam ndjekur aq sa kam mundur ecurinë e botimeve të autorëve shqiptarë në gjuhë të huaj dhe, me sa kam vënë re, bëhen diku 12 apo 13 autorë që janë botuar në vende të ndryshme të Europës. Pse thonë pastaj që botohet vetëm Kadareja?! Kjo është një marrëzi e madhe, që duhet të marrë fund. Shqipëria, në periudha të caktuara, i ka patur shkrimtarët në nivel të krahasueshëm me autorët e rëndësishëm europianë, – më tha dikur.

Kadaresë, në natyrën e tij, ishte tepër e rrallë t’i dalloje një tipar entuziazmi, por për atë që pohonte, kuptohej se vinte nga një analizë e thellë që kryente brenda vetes. Por entuziazmi më kaploi mua për temën që u hap dhe nuk doja që të kalonte pa e shtjelluar. Me kërshëri e pyeta se cilët ishin ata autorë shqiptarë

– Barleti, – m’u përgjigj. – Shkroi në latinisht, ashtu si elita e autorëve europianë të kohës. Atij i janë referuar një pjesë e madhe e autorëve që janë marrë me temën rreth Perandorisë Otomane dhe kryesish mbi Skënderbeun. Pjetër Budi mbetet po aq i rëndësishëm, sipas meje. Ai ka vargje të nivelit shekspirian. Por të mos harrojmë që i përkasin të njëjtës periudhë dhe kjo është lehtësisht e verifikueshme.

– Është e habitshme, – ndërhyri për një çast Helena. – Janë kaq e kaq vlera me të cilat kultura shqiptare është e krahasueshme me ato europiane dhe ndërkohë kaq të panjohura ende nga studiuesit në tërësi.

– Po edhe më vonë, – e ngau më tej bisedën Ismaili, – kemi të njëjtin fenomen. Pra, nuk bëhet fjalë vetëm për Mesjetën. Kështu ndodhi me Lasgushin, Migjenin e jo pak të tjerë, të cilët ecën në të njëjtën frymë me shkrimtarët më të njohur të kohës. Madje edhe sot. Ja unë sapo lexova dy vëllimet e Visar Zhitit, ku përshkruante vitet e burgut dhe për mua janë më të arrira se kujtimet e Sollzhenicinit për persekutimin e tij në Siberi. Pse të hezitojmë t’i pranojmë këto gjëra, sa kohë janë të botuara?

E ndali për pak bisedën dhe e zgjati vështrimin nga bregu, ku nuk dukeshin më as kalimtarë, as vozitës me varka, por vetëm vija e fikur e horizontit. Hodhi ca hapa në heshtje e mandej vazhdoi:

– Historia e shkrimtarëve shqiptarë është nga më të çuditshmet, mbase edhe nga më tragjiket që mund të ketë letërsia e një kombi. Cili vend apo cila letërsi mund të ketë vuajtur një përndjekje të tillë për shekuj me radhë… kujt i është ndaluar gjuha, më pas mendimi e më keq akoma në komunizëm, iu anatemua edhe fjala? E kuptoni ç’do të thotë kjo për një komb?! Kjo në vetvete është asgjësimi i vetë kombit! Dhe përsëri letërsia shqipe u shkrua nga ata autorë që morën parasysh edhe persekutimin e çdo forme, deri edhe vdekjen. Më thuaj, – m’u drejtua, – a ka në botë letërsi që ka mbijetuar në këto kushte?

Unë heshta pa ia ndarë për asnjë moment shikimin portretit të tij, që trazohej vetëm nga drita e hënës së plotë.

– Unë, nuk di, – thashë pas një hopi.

– As unë. Ja pse letërsia shqipe, që u lëvrua në kushte nga më të paimagjinueshmet, bile nga më ç’njerëzoret, për mua mbetet një nga më të mrekullueshmet në botë, madje nga më heroiket, sepse vazhdimësia e saj është mbështetur në martirizimin e shkrimtarëve të saj, të çdo periudhe, veçanërisht në atë otomane e më pas në atë totalitariste.

Nisëm të hidhnim hapat e kthimit. Ndonëse ishim zhytur në tis, ndieja se brenda meje ishte ndriçuar dhe fashitur një nga pasiguritë më të mëdha, vendi dhe roli ynë gati i padukshëm në muzeun e papërfunduar të qytetërimit europian. Duke menduar, mbeta pak prapa. Heshtjen e nderë e depërtoi sërish zëri i tij:

– Eja Ermir, eja futemi brenda. Nuk e kuptoj pse e ke këtë mani të qëndrosh gjithmonë pas e të të rrahë era. A nuk e ndien që u ftoh? Dhe era në errësirë është gjithmonë e pabesë.

Më tepër se me zë, m’u bë se iu përgjigja me zhurmën e hapave, që teksa largoheshim, përpiheshin nga trazimi i dallgëve. Ato na ndiqnin dhe mbulonin çdo gjurmë që i patëm lënë si kujtim rërës, atë pasdite të rënë vere, mbi Adriatik.

11 PRESIDENTËT E SHQIPËRISË

by

Nga ROLAND QAFOKU/

“Çdo mama do donte ta shikonte djalin e vet president por pa u bërë politikan”. Teksa një ditë shkurti 2001 vizitoja në Boston “John Kennedy Museum and Library”, syri më kapi një thënie të stampuar në një mur me hark. Si një emblemë që mbajti mbi supe nderin dhe kënaqësinë të ishte presidenti i 35-të i SHBA, por edhe vuajtjen, përgjegjësinë, e deri në humbjen e jetës, John Kennedy kishte dhënë përkufizim më të saktë, por edhe proverbial njëkohësisht. Sa e sa dëshirë e kënaqësi mund të ketë njeriu të bëhet president i një shteti, por sa vështirë dhe sa e rëndë është mbi supe ajo detyrë, kudo qoftë, në SHBA apo Shqipëri. Kur në vitin 2015 nxora nga botimi librin “Historia e 33 kryeministrave të Shqipërisë. Nga Ismail Qemali te Edi Rama”, ajo që më shkoi në mendje sapo doli në qarkullim, ishte një libër për presidentët e Shqipërisë. E quajta të largët atë projekt për faktin se numri i atyre që kanë drejtuar institucionin më të lartë të shtetit tonë nuk arrinin të bëheshin as sa gishtat e dy duarve. Për më tepër që Shqipëria nuk është Amerika. Megjithatë, folderat në arkivin tim elektronik dhe dosjet në arkivin tim fizik po mbusheshin ding me materiale dhe të dhëna për presidentët. Por Henri Çili nuk lë rast pa i bërë pritë përvjetorëve. Kishte vite që kishte çimentuar idenë se në 100 vjetorin e presidencës duhej doemos një libër për presidentët. Dhe meqënëse, sipas tij, unë kisha fituar “markën” e kryeministrave, tani duhej të shkruaja një libër për presidentët. Në fakt e prita me shumë dëshirë këtë ide. Prandaj e falenderoj për projektin, por edhe për mbështetjen që bëri të mundur botimin e këtij libri.

100 VJET PRESIDENCË SHQIPTARE

Historia e presidencës shqiptare nuk është as e gjatë me emra, por as e fortë në pushtet. Nga viti 1925 deri sot janë vetëm 11 presidentë. Sa një skuadër futbolli. Pa rezerva madje. Përjashtim bën vetëm republika presidenciale e Ahmet Zogut dhe presidenca e Sali Berishës. Me këto dy raste ekstra, Presidenca, edhe është edhe nuk është vrima e gjilpërës në të cilën kanë kaluar ngjarjet më të mëdha të kombit. Presidencat e 8-të drejtuesëve të tjerë, rezultojnë të jenë ose me gjysmë pushtet ekzekutiv, ose me çerek pushtet, ose me rol honorifik.

Megjithatë themelimi i institucionit të presidentit është ai i 31 janarit 1925 kur për herë të parë që nga themelimi i shtetit Shqipëria u shpall Republikë. Po atë ditë Asambleja zgjodhi Ahmet Zogun president të asaj Republike dhe që nga ai moment mori udhë një isntitucion që kaloi përmes tallazeve. Tashmë që mbushen 100 vjet kuptojmë akoma më mirë se lundrimi i vështirë në stuhitë e ngjarjeve që kanë kapluar Shqipërinë në një shekull kanë treguar se historia nuk i mësoi askujt asgjë. As presidentëve madje. Më 1 shtator 1928, i njëjti politikan që e shpalli Shqipërinë republikë, e shpalli atë mbretëri dhe veten mbret duke e shuar presidencën. Lufta e Dytë Botërore kaloi në pesë vite që formalisht ruajtën mbretërinë dhe drejtimi i shtetit u krye me regjencë. Por një nga aktet e para të paslusftës prej komunistëve që erdhën në pushtet ishte rikthimi i Republikës. Më 11 janar 1946 Shqipëria u shpall republikë dhe nga ky moment deri në 1991 vendi funksionoi me Presidium të Kuvendit Popullor që kishte atributet e kreut të shtetit në një formë kolegjale. Presidiumi përbëhej prej 15 anëtarësh dhe kryetari ishte mbi ta, por nuk kishte asnjë rol. Ai ishte honorifik dhe formaliteti përmblidhej në hedhjen e firmave nëpër dekrete, dekorime dhe dërgime e marrje urimesh, të gjitha këto të diktuara nga partia shtet.

Vetëm pas emërimit të Ramiz Alisë në vitin 1982, roli i kryetarit të Presidiumit të Kuvendit Popullor nisi të marrë dalëngadalë atributet reale të kryetarit të shtetit. Me zgjedhjen e tij në 30 prill 1991 si president i Republikës, presidenca u kthye në një institucion kushtetues. Ishte gati si një rikthim atje ku e nisi Ahmet Zogu më 31 janar 1925. E re apo e vjetër, kjo tashmë nuk ka rëndësi. Ashtu siç kam imagjinuar kryeministrat teksa kryenin punët e tyre, po bëj një paradë për të përfytyruar për të 11 presidentët. Kështu:

E imagjinoj presidentin Ahmet Zogu në vitin 1925 që jep e merr në godinën në krah të Akademisë aktuale të Shkencave, e që për fat të keq nuk është më, teksa ndërmerr transformimin më të madh të Shqipërisë që nga 28 nëntori 1912. E imagjinoj teksa ideon shtetin modern shqiptar me konceptet evropiane dhe është i qartë, i vendosur dhe i bindur se do ta arrij. E imagjinoj teksa hartonte ligje, ndërtonte infrastrukturë, mban kontakte të vazhdueshme me diplomatë të huaj dhe përzgjedh bashkëpunëtorët më të aftë, por njëkohësisht eleminon të gjithë armiqtë politikë dhe shpesh bën “prova” për ta shndërruar presidencën në mbretëri.

E imagjinoj presidentin Omer Nishani që me sa zell e mori detyrën në vitin 1946 i dalë triumfator nga lufta. Por e imagjinoj sa do jetë zhgënjyer nga ato që po bënte Hoxha dhe regjimi tij që po kosiste një e nga një bijtë e revolucionit komunist. E imagjinoj ashtu të rënë në dëshpërim pa asnjë rrugëdalje dhe i bindur se pas largimit si presidenti shte radha e tij të shpallej armik, tërhoqi këmbëzën e pistoletës drejt trupit të vet.

E imagjinoj Haxhi Lleshin në një zyrë që nuk bënte asgjë edhe pse qendroi në detyrën e kryetarit të Presidiumit të Kuvendit Popullor për më shumë se 29 vjet. E imagjinoj që hidhte në shkresa firma, miratonte dekrete, shpërndante dekorata, por të gjitha këto pasi ia kishte marrë vendim partia shtet.

E imagjinoj presidentin Ramiz Alia që përpiqej të dukej sa më mirë edhe me ata që kërkonin demokraci dhe rrëzimin e komunizmit, por edhe me ithtarët e Enver Hoxhës që për të mos shkelur parimet mund të hanin vërtetë bar. E imagjinoj Ramiz Alinë, veçanërisht momentin kur i thanë se shtatorja e Hoxhës ishte rrëzuar, duke kuptuar se ai dhe sistemi komunist kishin vdekur politikisht një herë e përgjithmonë. Por me atë natyrën aspak të ashpër, në një farë menyre, ai shmangu një luftë civile. Por e imagjinoj gjithashtu edhe momentin kur pa mbushur një vit si president i Republikës dha dorëheqjen për t’i lënë udhë qeverisjes së Partisë Demokratike.

E imagjinoj presidentin Sali Berisha që gjysmën e kohës në presidencë e harxhoi për të rilindur një Shqipëri të rrëzuar për tokë nga uraganet e ndërrimit të sistemeve. Por në marsin e vitit 1997 vendin edhe më keq se në vitin 1992. Shteti ra dhe ky është rasti i parë në historinë e Shqipërisë po se po, por edhe të botës. E imagjinoj Berishën, në fakt kam qenë dëshmitar, që në kulmin e kësaj situate u zgjodh president për një mandat të dytë dhe teksa 10 muaj më pas dha dorëheqjen nën breshëritë e armëve drejt qiellit, u shpreh se do kthehej një ditë në pushtet dhe kjo ndodhi vetëm 4 vjet më pas.

E imagjinoj Rexhep Meidanin që në Shqipërinë e pas vitit 1997 jep e merr me atë qetësinë e tij dhe duket sikur nuk i dalin saktë llogaritë si në fizikë.

E imagjinoj presidentin Alfred Moisiun që jep e merr mes Fatos Nanos dhe Sali Berishës, dy dinosaurët e politikës. E megjithatë ai diti t’i përballonte me dinjitet urganet nga të dy krahët..

E imagjinoj Presidentin Bamir Topi, një djalë “tirons” që në pesë vite në presidencë tregoi shpirtin e familjes dhe qytetit nga rridhte dhe që me qetësinë e tij nuk ndezi asnjë fitil zjarri në disa situata delikate për vendin.

E imagjinoj presidentin Bujar Nishani që sa vështirë e ka patur të punonte edhe me Sali Berishën që e zgjodhi në krye të shtetit, por edhe me Edi Ramën që erdhi në pushtet si kryeministër, por që ruajti një presidencë të pastër, të ndershme si vetë karakteri dhe jeta e tij.

E imagjinoj presidentin Ilir Meta që i zënë si në çark u detyrua të bëhej president, të dilte nga vetja dhe të bënte dhjetra beteja me supermazhorancën socialiste, por edhe përballej me dy komisione parlamentare për shkarkimin nga detyra. Tallazet dhe uraganët gjatë asaj kohe nuk kanë të krahasuar me asnjë presidencë tjetër.

Presidentin Bajram Begaj nuk e imagjinoj, por e kam para syve. Presidenca shqiptare kurrë nuk ka qenë kaq e heshtur dhe e qetë që nga themelimi i saj. Qw kur u zgjodh, e në vijim ai ka sjellë vetëm qetësi. Ndoshta ndoshta një model se si duhet të jetë institucioni më i lartë i shtetit. Dhe që ne duhet të mësohemi.

E sigurtë është se të 11 presidentët kanë hyrë në godinën e kreut të shtetit të lumtur që u zgjodhën për ta kryer atë detyrë. Por e rëndësishme është nëse ata kanë dalë nga dera po aq të lumtur kur e lanë atë detyrë. Historia e tyre na ka treguar se sa e vështirë është të jesh presidenti i Shqipërisë. Me, apo pa kompetenca, ajo është një detyrë që vazhdon të ndjekë rregullin e John Kennedy-t që nisi si një ëndërr e mamasë që ta ketë të birin president, por pa qenë politikan. Në këtë pikë, Shqipëria nuk ndryshon nga Amerika. Uroj që librin tim ta lexoni dhe ta pëlqeni!

Kosova dhe politika e jashtme: Nevoja për një qëndrim të bashkuar për të siguruar interesat kombëtare

by

Faton Bislimi/

Në një periudhë të paqartësive gjeopolitike dhe sfidave globale që po përjeton bota, Kosova duhet të marrë hapa të sigurt dhe të mençur për të avancuar interesat e saj shtetërore dhe kombëtare. Ndërsa situata ndërkombëtare është në një pikë kyçe, është e nevojshme që klasa politike e Kosovës të flasë në një zë të vetëm në politikën e jashtme dhe të krijojë mundësi të reja për të forcuar marrëdhëniet me fuqitë e mëdha, duke përfshirë administratën e Presidentit Donald Trump.

Përtej secilit angazhim në fushatën zgjedhore, interesi kombëtar e shtetëror i Kosovës duhet të mbizotërojë. E kuptoj rëndësinë e fokusimit në fushatë, por rrethanat e kohës nuk na e japin komoditetin e përpjekjes për fitore politike të brendëshme, nëse humbim betejën në politikën e jashtme.

Kosova ka kaluar shumë sfida për të arritur statusin e saj të pavarur dhe është mirënjohëse për mbështetjen që ka marrë nga SHBA-të dhe partnerët ndërkombëtarë, por sfidat e ardhshme kërkojnë një çasje të unifikuar dhe të menduar mirë. Shumë nga proceset diplomatike që do të ndikojnë në të ardhmen e Kosovës janë të lidhura me zhvillimet gjeopolitike që po ndodhin në nivel global, përfshirë konfliktet e mëdha që po përshkallëzohen, si ai mes Ukrainës dhe Rusisë.

Kosova, si një shtet i ri dhe ende i pa konsoliduar plotësisht në arenën ndërkombëtare, mund të përballet me rrezikun e mbetjes një “monedhë kusuritje” në një marrëveshje të gjerë që do të vendoset për paqen dhe stabilitetin në Evropë. Një marrëveshje që mund të përfshijë shtetet e mëdha dhe interesa të tjera, të cilat mund të kalojnë pa u marrë parasysh plotësisht ndikimi dhe interesi i Kosovës.

Në këtë kontekst, është jetike që politika e jashtme e Kosovës të formulohet dhe implementohet me një qëllim të qartë dhe të bashkërenduar. Kosova nuk mund të jetë vetëm një entitet pasiv në këtë skenë, por duhet të pozicionohet si një aktor i fuqishëm dhe i besueshëm, me një qëndrim të fortë dhe kohezion në mes të grupeve të ndryshme politike brenda vendit. Një qëndrim i bashkuar dhe i njëzëshëm është kyç për të siguruar një pozicion të respektuar në bisedimet me administratën e re amerikane dhe për të maksimizuar mundësitë për të sforcuar tutje marrëdhëniet dypalëshe.

Ky qëndrim i bashkuar është gjithashtu një mundësi për të rifituar besimin dhe mbështetje të mëtejshme nga administrata e Trump, e cila ka demonstruar një angazhim serioz për çështjet e Kosovës, përfshirë njohjen nga Izraeli, themelimin e ushtrisë, dhe nxitjen e normalizimit të marrëdhënieve me Serbinë. Është e domosdoshme që Kosova të vazhdojë të ndërtojë dhe të zhvillojë këto marrëdhënie me SHBA-të, duke siguruar qëndrueshmëri në politikën e jashtme dhe duke kërkuar përkrahje për aspiratat e saj strategjike.

Frika më e madhe është se Kosova mund të humbasë mundësinë për të fituar përkrahjen ndërkombëtare të nevojshme, nëse nuk arrijmë të bëjmë një politikë të jashtme të koordinuar dhe të qëndrueshme. Politika e jashtme është një hapësirë në të cilën çdo vend duhet të angazhohet me strategji dhe vizion të qartë. Kosova, për të siguruar një të ardhme të qëndrueshme, duhet të bashkëpunojë më ngushtë me administratën e Trump dhe të shfrytëzojë mundësitë që ofron ky moment për të konsoliduar pozitat e saj në arenën ndërkombëtare.

Në përfundim, unë besoj se Kosova ka mundësinë të avancojë interesat e saj kombëtare në një mënyrë të mençur dhe të fuqishme. Për ta arritur këtë, është thelbësore që klasa politike e Kosovës të flasë me një zë të vetëm, të jetë koherente në politikën e jashtme dhe të krijojë lidhje strategjike me aktorët ndërkombëtarë të rëndësishëm. Vetëm kështu do të mund të sigurojmë një të ardhme të qëndrueshme dhe të suksesshme për shtetin dhe popullin tonë.