Archives for February 2025

Davida Marku/

Trajtimi dinjitoz i grupeve të margjinalizuara, si komunitetet rom dhe egjiptian, është një detyrë morale dhe shoqërore. Charles Telford Erickson ka thënë: “Kurrë nuk do ta kisha besuar se Perëndia ka dërguar ca njerëz në këtë botë, të ngrefosur, të gatshëm për të kalëruar dhe për të shkelur sipër miliona njerëzve të tjerë…” Kjo thënie nënvizon rëndësinë e barazisë dhe kundërshton çdo formë shtypjeje ndaj grupeve të ndryshme shoqërore. Për të promovuar trajtimin dinjitoz të komuniteteve rom dhe egjiptian, është thelbësore të ndërgjegjësohemi për sfidat që ata përballen dhe të punojmë drejt përfshirjes së tyre të plotë në shoqëri. Drejtësia sociale për grupet e margjinalizuara kërkon një qasje të përbashkët dhe shumëdimensionale që përfshin politikat publike, angazhimin e shoqërisë civile, si dhe një vëmendje të veçantë për nevojat dhe kërkesat e secilit grup. Vetëm përmes veprimeve të koordinuara dhe mbështetjes gjithëpërfshirëse mund të arrihet një shoqëri e drejtë dhe e barabartë për të gjithë, ku askush nuk lëviz prapa për shkak të pasojave sociale, ekonomike apo kulturore.

Integrimi social i komuniteteve rome dhe egjiptiane

Integrimi social i komuniteteve rome dhe egjiptiane është një çështje thelbësore për ndërtimin e një shoqërie të barabartë dhe gjithëpërfshirëse. Këto komunitete shpesh përballen me diskriminim, përjashtim social, varfëri dhe mungesë mundësish në arsim, punësim dhe shërbime sociale. Për të përmirësuar situatën e tyre, është e nevojshme të ndërmerren politika të qëndrueshme dhe të bashkëpunohen me shoqërinë civile. Sfidat kryesore në integrimin e komuniteteve rome dhe egjiptiane:

Arsimi dhe pjesëmarrja në shkollim.: Braktisja e hershme e shkollës për shkak të varfërisë dhe diskriminimit. Mungesa e mbështetjes institucionale për të siguruar akses të barabartë në arsim.

Stigmatizimi dhe paragjykimet ndaj fëmijëve romë dhe egjiptianë në shkolla. Punësimi dhe gjendja ekonomike: Papunësia e lartë dhe punësimi informal në kushte të pasigurta. Mungesa e mundësive për arsim profesional dhe trajnime për punë të qëndrueshme. Diskriminimi në tregun e punës, duke i kufizuar mundësitë e tyre për punësim të denjë.

Strehimi dhe kushtet e jetesës: Jetesa në zona të izoluara dhe pa infrastrukturë të përshtatshme (ujë të pijshëm, kanalizime, energji elektrike). Mungesa e dokumenteve të pronësisë, që i pengon të kenë qasje në shërbime dhe të drejta sociale.

Akses në shërbime shëndetësore dhe sociale: Shkalla e lartë e sëmundjeve kronike dhe mungesa e mbulimit shëndetësor. Vështirësi në aksesimin e ndihmës sociale, për shkak të mungesës së dokumenteve dhe informimit të ulët. Diskriminimi dhe margjinalizimi: Diskriminimi në institucionet publike dhe në shoqëri. Mungesa e përfaqësimit në vendimmarrje dhe në institucionet shtetërore.

Strategjitë për integrimin e komuniteteve rome dhe egjiptiane:

Përmirësimi i arsimit dhe edukimit: Zbatimi i programeve për përfshirjen e fëmijëve romë dhe egjiptianë në shkollim duke ofruar mbështetje financiare dhe materiale (libra, uniforma, transport). Ndihma për familjet për të reduktuar barrën ekonomike që i pengon të dërgojnë fëmijët në shkollë. Trajnimi i mësuesve për të trajtuar diversitetin kulturor dhe për të luftuar diskriminimin në klasë. Përfshirja e edukimit profesional për të rritur mundësitë e punësimit të të rinjve nga këto komunitete.

Rritja e mundësive të punësimit: Krijimi i programeve të trajnimit profesional për të zhvilluar aftësitë e tyre dhe për të siguruar punësim të qëndrueshëm. Mbështetje për sipërmarrjet sociale dhe bizneset e vogla të drejtuara nga anëtarët e komunitetit. Inkurajimi i punëdhënësve për të punësuar individë nga këto komunitete përmes stimujve fiskalë.

Përmirësimi i kushteve të strehimit: Zhvillimi i projekteve për strehim të përballueshëm dhe përmirësimin e kushteve të banimit. Ndihma ligjore për pajisjen me dokumente pronësie dhe legalizimin e banesave të tyre. Përmirësimi i infrastrukturës në lagjet ku jetojnë këto komunitete për të garantuar shërbime bazë.

Përmirësimi i aksesit në kujdesin shëndetësor:

Sigurimi i shërbimeve shëndetësore falas për grupet më të varfra. Fushata ndërgjegjësimi për rëndësinë e kujdesit shëndetësor, veçanërisht për gratë dhe fëmijët. Trajnimi i stafit shëndetësor për të shmangur diskriminimin në trajtimin e pacientëve nga këto komunitete.

Forcimi i ligjeve dhe politikave për mbrojtjen e të drejtave: Zbatimi i politikave anti-diskriminim në të gjitha nivelet e administratës dhe institucioneve publike.

Përfaqësimi i komuniteteve rome dhe egjiptiane në vendimmarrje dhe administratën shtetërore. Monitorimi i zbatimit të strategjive kombëtare për integrimin e tyre.

OJQ-të dhe organizatat ndërkombëtare duhet të luajnë një rol aktiv në avokimin për të drejtat e komuniteteve rome dhe egjiptiane. Qeveria dhe institucionet publike duhet të krijojnë politika të qëndrueshme për përfshirjen sociale dhe ekonomike. Mediat dhe opinionbërësit duhet të promovojnë një imazh pozitiv të komuniteteve rome dhe egjiptiane dhe të luftojnë stereotipet.

Integrimi social i komuniteteve rome dhe egjiptiane kërkon një qasje të gjithanshme, që përfshin edukimin, punësimin, strehimin, shëndetësinë dhe mbrojtjen nga diskriminimi. Një bashkëpunim efektiv midis qeverisë, shoqërisë civile dhe sektorit privat mund të ndihmojë në krijimin e një shoqërie më të drejtë dhe gjithëpërfshirëse, ku të gjithë qytetarët të kenë mundësi të barabarta për një jetë dinjitoze.

Organizatat joqeveritare (OJQ) luajnë një rol të rëndësishëm në mbështetjen e grupeve në nevojë, veçanërisht ato që përballen me varfëri, diskriminim, dhe mungesë mundësish. Ato ofrojnë shërbime dhe resurse që ndihmojnë në përmirësimin e kushteve të jetesës, promovimin e barazisë dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. OJQ-të janë gjithashtu katalizatorë të ndryshimeve shoqërore dhe politike duke ndërmarrë fushata ndërgjegjësimi dhe duke lobuar për politika që mbështesin grupet vulnerabël.

Disa shërbime dhe mbështetje direkte për grupe në nevojë:

Shërbime sociale dhe psiko-sociale: Ofrimi i mbështetjes emocionale dhe psikologjike për individët që kanë kaluar trauma, si viktimat e dhunës në familje, fëmijët jetimë, ose të prekurit nga sëmundje kronike. Konsulencë për individët në vështirësi për t’i ndihmuar ata të përshtaten me jetën e përditshme dhe të përballen me sfidat që kanë.

Ndihma për mbijetesë dhe ushqim: Ofrimi i ndihmës ushqimore dhe strehimi për ata që janë të pastrehë dhe që përballen me varfëri ekstreme. Pako ushqimore dhe shpërndarja e ndihmave urgjente gjatë periudhave të krizave, si pas goditjeve natyrore, luftrave, apo pandemive.

Mbështetje shëndetësore dhe edukative: Shërbime shëndetësore falas, përfshirë këtu mbulimin e shpenzimeve për ilaçe dhe trajtime mjekësore për ata që nuk kanë akses në shërbime shëndetësore publike. Ofrimi i mundësive arsimore për fëmijët dhe të rinjtë nga grupet më të margjinalizuara, duke ndihmuar në mbulimin e kostove për shkolla, libra, dhe material mësimor.

Avokimi për të drejtat e grupeve vulnerable: Lobimi për miratimin e ligjeve dhe politikave që mbështesin grupet në nevojë dhe luftojnë diskriminimin dhe përjashtimin social. Përfaqësimi i interesave të grupeve vulnerabël para institucioneve shtetërore dhe ndërkombëtare, për të siguruar që zëri i tyre të dëgjohet.

Krijimi i fushatave të ndërgjegjësimit: Fushata për sensibilizimin e shoqërisë ndaj nevojave të grupeve vulnerabël, duke luftuar stereotipet dhe paragjykimet që mund të kenë ndaj tyre.

Organizimi i aktiviteteve edukative për të promovuar barazinë dhe të drejtat e njeriut në shoqëri, për të ulur diskriminimin dhe stigmatizimin.

Mbështetje për punësim dhe trajnim professional: Krijimi i mundësive për punësim për individët nga grupe të margjinalizuara, përmes bashkëpunimit me kompani dhe sektorë të ndryshëm. Trajnime dhe kurse për aftësitë profesionale që ndihmojnë individët të përgatiten për tregun e

Nxitja e sipërmarrjes sociale: Ofrimi i mbështetjes për individët që duan të fillojnë biznesin e tyre, veçanërisht për ata që vijnë nga grupe vulnerabël, duke ofruar mundësi për financim dhe mentorim. Krijimi i mundësive për sipërmarrës të rinj për të hyrë në tregun e punës dhe për të kontribuar në zhvillimin ekonomik të shoqërisë.

Roli i OJQ-ve në forcimin e bashkëpunimit dhe koordinimit:

Bashkëpunimi me institucionet shtetërore: Bashkëpunimi me autoritetet shtetërore për të siguruar që politikat dhe shërbimet publike të arrijnë në mënyrë efektive tek grupet më të margjinalizuara. Mbështetje për përmirësimin e sistemeve ligjore dhe administrative që mund të ndihmojnë në mbrojtjen e të drejtave të grupeve vulnerabël.

Koordinimi me OJQ të tjera dhe organizatave ndërkombëtare: Bashkëpunimi me OJQ të tjera dhe me agjenci ndërkombëtare për të maksimizuar burimet dhe për të siguruar një mbështetje të gjithanshme për grupe vulnerabël. Organizimi i ngjarjeve dhe aktiviteteve të përbashkëta që sjellin së bashku aktorët e ndryshëm dhe nxisin një qasje të koordinuar dhe të efektshme.

Shembuj të suksesit të OJQ-ve në mbështetje të grupeve vulnerable; Fushata për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve dhe punësimi i tyre në kushte të sigurta, siç është mbështetja që ofrohet për fëmijët nga familje të varfra për të marrë mundësi arsimore dhe strehim. Programe për rehabilitimin e viktimave të trafikimit dhe integrimin e tyre në shoqëri përmes mbështetjes psikologjike dhe ndihmës për punësim. Krijimi i mundësive për integrimin e komunitetit rom në arsim, punësim dhe shërbime publike, përmes bashkëpunimit me organizata ndërkombëtare dhe shtetërore.

Organizatat joqeveritare luajnë një rol kyç në mbështetje dhe integrimin e grupeve në nevojë. Ato ofrojnë shërbime të drejtpërdrejta, ndërmarrin fushata ndërgjegjësimi dhe bëjnë presion për ndryshime të politikave publike, duke i ndihmuar këto grupe të përballojnë sfidat dhe të arrijnë mundësi të barabarta për një jetë dinjitoze. Pa angazhimin dhe mbështetjen e OJQ-ve, shumë grupe vulnerabël do të mbeteshin të përjashtuara nga shoqëria.

III. Trafikimi i qenieve njerëzore: politika mbrojtëse dhe rehabilitimi i viktimave.

Trafikimi i qenieve njerëzore është një krim që ka pasoja shkatërruese për viktimat dhe është një shkelje e rëndë e të drejtave të njeriut. Ai përfshin rekrutimin, transportimin, transferimin, mbajtjen dhe kontrollimin e individëve me forcë, mashtrim ose përdorim të dhunës për qëllime të shfrytëzimit, përfshirë punë të detyruar, prostitucion, punë të paligjshme dhe shfrytëzim seksual. Politikat mbrojtëse dhe rehabilitimi i viktimave janë thelbësore për të siguruar që ata të kenë mundësinë të rindërtojnë jetën e tyre dhe të përshtaten në shoqëri pas përvojave traumatike që kanë kaluar.

Disa politikat mbrojtëse për viktimat e trafikimit të qenieve njerëzore:

• Strehim i sigurt dhe mbrojtje fizike: Viktimat e trafikimit shpesh janë të ekspozuara ndaj rrezikut të hakmarrjes nga trafikantët ose të tjera forma të shfrytëzimit. Kjo do të thotë se duhet të sigurohet një strehim i sigurt, ku viktimat mund të qëndrojnë dhe të mbrohen deri sa të jenë në gjendje të integrohen përsëri në shoqëri.

• Përkujdesje emergjente dhe ndihmë psikologjike: Ofrimi i kujdesit emergjent është një hap i parë i rëndësishëm për të siguruar që viktimat të marrin ndihmën e nevojshme për të përballuar traumën e menjëhershme dhe t’u ndihmohet për të rikthyer sigurinë dhe stabilitetin emocional.

• Mbështetje ligjore për viktimat: Viktimat e trafikimit kanë nevojë për asistencë juridike për të kuptuar të drejtat e tyre, për t’u mbrojtur nga ndjekjet ligjore të padrejta dhe për të angazhuar procedurat ligjore kundër trafikantëve.

• Mbrojtja ligjore dhe dëshmitarët: Viktimat duhet të mbrohen nga rreziqet e hakmarrjes, dhe ligjet duhet të ofrojnë mundësi për të mbrojtur identitetin dhe sigurinë e tyre gjatë proceseve gjyqësore.

• Koordinimi ndërmjet shteteve: Trafikimi i qenieve njerëzore është një krim ndërkombëtar, dhe është e rëndësishme që shtetet të bashkëpunojnë për të luftuar këtë fenomen dhe për të mbrojtur viktimat. Koordinimi mes institucioneve të ndryshme, si policia, autoritetet gjyqësore dhe organizatat ndërkombëtare, është i domosdoshëm.

• Bashkëpunimi me organizatat ndërkombëtare dhe OJQ-të: Organizatat ndërkombëtare dhe OJQ-të që punojnë në fushën e të drejtave të njeriut dhe mbrojtjes së viktimave të trafikimit janë aktorë të rëndësishëm që ofrojnë mbështetje dhe burime për viktimat dhe për autoritetet që luftojnë trafikun.

Rehabilitimi i viktimave të trafikimit të qenieve njerëzore nëpërmjet:

• Shërbime psiko-sociale për viktimat: Viktimat e trafikimit shpesh përballen me trauma të thella që lidhen me shfrytëzimin dhe dhunën që kanë përjetuar. Ofrimi i shërbimeve psiko-sociale, duke përfshirë terapi individuale dhe grupore, është thelbësor për ta ndihmuar ata të përballen me pasojat e këtyre traumave.

• Rehabilitimi afatgjatë emocional: Trajtimi dhe rehabilitimi i viktimave duhet të jetë një proces afatgjatë që ofron mundësi për ta ndihmuar atë të rindërtojë jetën e tij, të rikthejë besimin dhe të zhvillojë aftësi të shëndetshme emocionale dhe sociale.

• Përshtatja në tregun e punës dhe mundësitë e punësimit: Viktimat e trafikimit shpesh kanë mangësi në aftësitë profesionale ose janë të diskriminuara në tregun e punës. Ofrohen mundësi trajnimi dhe aftësimi për punësim, si dhe ndihmë për të gjetur një punë të denjë dhe të qëndrueshme.

• Përfshirja sociale dhe ndihma për integrim në shoqëri: Rehabilitimi i plotë përfshin mundësinë për të rinisur jetën në një shoqëri të integruar. Ofrimi i shërbimeve për strehim, arsim dhe integrim shoqëror është i domosdoshëm për t’u ndihmuar viktimave të rinisin një jetë normale dhe të barabartë.

• Fushata edukative dhe ndërgjegjësimi: OJQ-të dhe autoritetet shtetërore duhet të organizojnë fushata ndërgjegjësimi për të informuar shoqërinë dhe grupe vulnerabël, si fëmijët dhe të rinjtë, për rreziqet e trafikimit të qenieve njerëzore dhe për mundësitë e mbrojtjes.

• Arsimimi për të parandaluar viktimizimin e ardhshëm: Viktimat që janë shpëtuar nga trafikimi duhet të përfshihen në programe edukimi për t’u siguruar që ata të kuptojnë të drejtat e tyre dhe mundësitë për t’u mbrojtur nga shfrytëzimi në të ardhmen.

Disa nga politikat kombëtare dhe ndërkombëtare për luftimin e trafikimit të qenieve njerëzore:

• Ligje më të forta për luftën kundër trafikimit: Shtetet duhet të hartojnë dhe të zbatojnë ligje që ndalojnë trafikimin dhe ofrojnë mbrojtje për viktimat, përfshirë këtu ndihmën e menjëhershme për viktimat dhe dënime të ashpra për trafikantët.

• Monitorimi i zbatimit të legjislacionit: Ka nevojë për mekanizma për të monitoruar nëse politikat dhe ligjet që mbrojnë viktimat e trafikimit janë në fuqi dhe po zbatohen siç duhet.

Bashkëpunimi ndërkombëtar dhe koordinimi i veprimeve

•Protokolle ndërkombëtare: Bashkëpunimi ndërkombëtar është thelbësor për të luftuar trafikimin, përfshirë këtu ndihmën për ndjekjen dhe arrestimin e trafikantëve, si dhe për ndihmën për viktimat që shpëtojnë nga ky krim.

• Rrjetet e organizatave ndërkombëtare: Organizatat ndërkombëtare si Kombet e Bashkuara dhe Interpol kanë rol në krijimin e rrjeteve të bashkëpunimit për të luftuar trafikimin dhe për të ofruar mbështetje për viktimat.

Trafikimi i qenieve njerëzore është një krim global që kërkon ndërhyrje të fuqishme dhe të koordinuar për të mbrojtur viktimat dhe për të parandaluar këtë fenomen. Politikat mbrojtëse dhe rehabilitimi i viktimave janë thelbësore për të ofruar mundësi për këto individë që të rikuperojnë jetën e tyre dhe të integrohen përsëri në shoqëri. Bashkëpunimi ndërkombëtar, mbështetje ligjore dhe shërbime sociale janë të domosdoshme për të luftuar këtë fenomen dhe për të ndihmuar viktimat që të rindërtojnë një jetë të dinjitetshme.

Mbështetja sociale për viktimat e dhunës në familje duhet të konsistojë:

Dhurimi i mbështetjes sociale për viktimat e dhunës në familje është një hap i rëndësishëm për t’i ndihmuar ata të shpëtojnë nga situatat abuzive dhe të rifitojnë sigurinë dhe dinjitetin e tyre. Dhuna në familje është një problem i thellë shoqëror që përfshin dhunë fizike, psikologjike, emocionale, seksuale dhe ekonomike, dhe ka pasoja të rëndësishme për viktimat, përfshirë dëmtime fizike dhe emocionale, humbjen e besimit dhe shpesh izolim social. Mbështetja sociale duhet të jetë gjithëpërfshirëse dhe e orientuar në nevojat e viktimave, duke përfshirë mbrojtje, ndihmë ligjore, shërbime psiko-sociale dhe mundësi rehabilitimi.

Shërbime për mbrojtjen dhe sigurinë e viktimave

Një nga elementet më të rëndësishme të mbështetjes sociale është ofrimi i një strehimi të sigurt për viktimat e dhunës në familje. Ato shpesh janë të ekspozuara ndaj rrezikut të hakmarrjes dhe dhunës shtesë nga pjesëtarët e familjes. Ofrimi i strehimëve të sigurta ku viktimat mund të qëndrojnë deri në sigurimin e mbrojtjes ligjore dhe fizike është i domosdoshëm.

Viktimat e dhunës në familje shpesh përballen me trauma emocionale dhe psikologjike të thella. Shërbimet psiko-sociale, përfshirë këtu trajtimet individuale dhe grupore, janë të nevojshme për të trajtuar pasojat e dhunës dhe për t’i ndihmuar viktimat të rimarrin besimin dhe forcën për të ndërmarrë hapa të tjerë për rikuperimin e jetës së tyre.

Ofrimi i mbështetjes ligjore është thelbësor për viktimat, duke u mundësuar atyre të kuptojnë të drejtat e tyre dhe si mund të mbrohen nga dhuna. Shërbimet ligjore mund të përfshijnë ndihmën për të marrë urdhra mbrojtjeje, për të bërë denoncime në polici dhe për të kërkuar dënimin e autorëve të dhunës.

Trajtimi dhe rehabilitimi i viktimave të dhunës në familje

Trajtimi i viktimave duhet të përfshijë procesin e rehabilitimit psikologjik dhe emocional. Ofrimi i mundësive për t’u rikthyer në shoqëri dhe për t’u angazhuar në aktivitete që ndihmojnë në zhvillimin e vetëbesimit dhe forcimin e aftësive për t’u përballur me të ardhmen është thelbësor.

Për viktimat e dhunës në familje, mundësitë për edukim dhe zhvillim profesional janë të rëndësishme për t’i ndihmuar ato të arrijnë pavarësi ekonomike dhe të mos varen më nga dhunuesi. Ofrimi i mundësive për të mësuar aftësi të reja profesionale dhe për t’u përfshirë në aktivitete edukative dhe shoqërore është një hap i rëndësishëm për rinisjen e jetës.

Viktimat e dhunës në familje shpesh janë të varura ekonomikisht nga dhunuesi dhe kanë vështirësi në të siguruar një jetë të pavarur financiarisht. Ofrimi i mbështetjes ekonomike, përmes granteve, ndihmave sociale ose mundësive për punësim, mund të luajë një rol të madh në ndihmën për këto individë të rindërtojnë jetën e tyre.

Rritjen e rolit të shoqërisë civile dhe organizatat joqeveritare

Shoqëria civile dhe organizatat joqeveritare (OJQ) kanë një rol të rëndësishëm në mbështetje dhe rehabilitimin e viktimave të dhunës në familje. Ato mund të ofrojnë shërbime të specializuara si strehim, mbështetje ligjore, ndihmë psiko-sociale dhe mundësi për integrimin e viktimave në shoqëri. OJQ-të shpesh ofrojnë një hapësirë të sigurt dhe mbështetje për viktimat që mund të mos ndihen të mbështetura nga institucionet shtetërore.

Fushatat ndërgjegjësimi janë të domosdoshme për të luftuar dhunën në familje. OJQ-të dhe institucionet shtetërore duhet të punojnë së bashku për të edukur shoqërinë për pasojat e dhunës dhe për të ofruar mbështetje viktimave.

Forcimin e politikave publike dhe mbrojtjes sociale

Shtetet duhet të hartojnë dhe zbatojnë ligje dhe politika që ofrojnë mbrojtje dhe mbështetje të plotë për viktimat e dhunës në familje. Politikat duhet të përfshijnë sigurinë fizike, mbrojtjen ligjore, mundësitë e rehabilitimit dhe mundësitë për integrimin social të viktimave.

Institucionet shtetërore dhe OJQ-të duhet të punojnë së bashku për të ofruar një sistem mbështetjeje të integruar për viktimat. Bashkëpunimi ndërmjet shërbimeve sociale, institucioneve ligjore, forcave të rendit dhe OJQ-ve është i domosdoshëm për të ofruar një mbështetje gjithëpërfshirëse dhe të qëndrueshme për viktimat e dhunës në familje.

Mbështetja sociale për viktimat e dhunës në familje është një proces kompleks që kërkon bashkëpunim ndërmjet institucioneve shtetërore, shoqërisë civile dhe komunitetit. Ajo përfshin mbrojtje ligjore, shërbime psiko-sociale, mundësi arsimimi dhe punësimi, si dhe mundësi rehabilitimi dhe integrimi shoqëror. Viktimat e dhunës kanë nevojë për mbështetje të vazhdueshme për të rindërtuar jetën e tyre dhe për t’u siguruar që dhuna në familje të mos përsëritet më.

Përfundime dhe konkluzione mbi drejtësinë sociale dhe grupet e margjinalizuara

Drejtësia sociale është një koncept themelor për një shoqëri të barabartë dhe gjithëpërfshirëse, ku të drejtat dhe mundësitë janë të ndara në mënyrë të drejtë për të gjithë individët, duke përfshirë ata që i përkasin grupeve të margjinalizuara. Kjo drejtësi është e domosdoshme për të adresuar pabarazitë strukturore dhe për të mundësuar integrimin e këtyre grupeve në shoqëri. Pas arritjeve të rëndësishme në këtë fushë, ende mbeten shumë sfida dhe nevoja për veprim të koordinuar për t’i dhënë fund diskriminimit dhe pasigurisë që përjetojnë këto grupe dhe konkretisht:.

Pabarazitë strukturore dhe dhuna sociale

Një nga përfundimet kryesore është se pabarazitë që përjetojnë grupet e margjinalizuara, siç janë komunitetet rome, egjiptiane, gratë dhe fëmijët në situata të dhunës, është e thelluar nga faktorë të shumtë, duke përfshirë racizmin, seksizmin, dhe varfërinë ekstreme. Pabarazitë strukturore, që shfaqen në arsimin, punësimin dhe mundësitë sociale, janë një nga shkaktarët kryesorë të margjinalizimit dhe duhet adresuar me urgjencë për të siguruar barazi.

Nevoja për politika publike efektive dhe të Integruara

Një tjetër përfundim është rëndësia e zhvillimit dhe zbatimit të politikave publike që i mundësojnë grupeve të margjinalizuara mbështetje të qëndrueshme dhe mundësi për të realizuar potencialin e tyre. Politikat duhet të përfshijnë përmirësimin e aksesit në arsim, shëndetësi, punësim dhe mbrojtje sociale. Megjithatë, këto politika duhet të jenë të personalizuara dhe të merren parasysh specifikat e secilit grup, për të siguruar që mbështetja të jetë e drejtuar dhe efektive.

Rëndësia e angazhimit të shoqërisë civile dhe OJQ-ve

Shoqëria civile dhe organizatat joqeveritare kanë një rol të pazëvendësueshëm në mbështetje dhe promovimin e drejtësisë sociale për grupet e margjinalizuara. Ato ofrojnë shërbime që mund të jenë më afër nevojave specifike të grupeve, si dhe krijojnë mundësi për ndërgjegjësim dhe mobilizim shoqëror. Megjithatë, një bashkëpunim i ngushtë ndërmjet sektorëve publik dhe privat është i domosdoshëm për të arritur rezultate më të qëndrueshme.

Edukimi dhe ndërgjegjësimi për barazinë dhe diversitetin

Një përfundim tjetër është se edukimi dhe ndërgjegjësimi janë mjete të fuqishme për të luftuar diskriminimin dhe për të promovuar një shoqëri të barabartë. Krijimi i mundësive për të mësuar dhe kuptuar diversitetin e kulturave dhe nevojave të grupeve të margjinalizuara mund të ndryshojë perceptimin e shoqërisë dhe të kontribuojë në integrimin e këtyre grupeve. Aktivitetet ndërkulturore, trajnime dhe fushata ndërgjegjësimi janë thelbësore për ndihmën në krijimin e një shoqërie më të hapur dhe të drejtë.

Integrimi i viktimave të dhunës dhe grupeve të tjera vulnerable

Përfundimi i fundit është që grupe të tilla si viktimat e dhunës në familje, të rinjtë e rrugëve, dhe individët me aftësi të kufizuara, kanë nevojë për mbështetje të integruar që përfshin aspekte të ndryshme: mbrojtje ligjore, shërbime psiko-sociale, mundësi për punësim dhe edukim, si dhe mbështetje të vazhdueshme për rehabilitim dhe integrim social. Përshtatja e shërbimeve dhe mbështetjes për këto grupe është thelbësore për t’iu dhënë mundësinë për të rifituar dinjitetin dhe për të jetuar një jetë të barabartë me të tjerët.

Literatura në gjuhën shqipe:

“Profili i përjashtimit social të romëve dhe egjiptianëve”

2. “Strategjia për përfshirjen e komuniteteve rom dhe ashkali në shoqërinë kosovare 2017-2021”

3.“Studim për vlerësimin e nevojave të komuniteteve rome dhe egjiptiane”

Literatura në gjuhën frënge:

1.“Recueil de bonnes pratiques en matière de lutte contre la traite des Êtres humains à des fins d’Exploitation par le travail”

2.“Soutenir les communautés dans la lutte contre la traite des personnes”

3. “Référentiel d’Aide à la Lutte contre la Traite des Personnes”

Trajtimi i raportëve shoqërore në vendet e ish kampit socialist është bërë objekt hulumtimi nga studiues të profileve të ndryshme profesionale, ku në këtë aspekt  përjashtim  nuk bën as ish shteti jugosllav, ku shqiptarët ishin me “status të veçantë” sepse vazhdimisht janë trajtuar si element antishtetëror, duke u cilësuar me epitete të ndryshme. Për ne  rëndësi të veçantë ka periudha 1981-1991, sepse në praktikë  ishin disa  platforma  shtetërore antishqiptare me pasoja të mëdha për shqiptarët  në atë kohë e deri në ditët tona 

Nail  Draga

Vetëm pas dështimit të ideologjisë komuniste e rendit shoqëror socialist në hapësirën etnogjeografike shqiptare autorë të ndryshëm opinionit i janë paraqitur me artikuj, studime e botime të veçanta ku si objekt i hulumtimit kanë pozitën dhe statusin e shqiptarëve në ish shtetin jugosllav, duke dëshmuar sfidat e mbijetesës së shqiptarëve.

Nëse analizohen të dhënat nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore e më pas deri me shkatërrimin e shtetit jugosllav(1991), del qartë se kemi pasur periudha të ndryshme të cilat dëshmojnë në mënyrë transparente një konstatim të tillë. Në lidhje me këtë çështje trajtim të veçantë meriton dekada e fundit (1981-1991) e shtetit jugosllav  sepse politika shtetërore ishte  me orientim antishqiptarë, që u dëshmu me eliminimin e autonomisë së Kosovës në vitin 1989. Pothuaj në mënyrë identike kanë vepruar edhe pushteti në Maqedoni e Mal të Zi, sepse shqiptarët trajtoheshin si element antishtetëror, andaj nuk janë zgjedhur mjete për të luftuar identitetin e tyre kombëtar.

Në lidhje me këtë çështje kohë më parë opinionit i është paraqitur  Qerim Lita me librin  “TERRORI KOMUNIST(1981-1991)”, botuar nga Konica, Shkup, 2023, duke ofruar të dhëna të dokumentuara arkivore, të cilat dëshmojnë raportet shoqërore diskriminuese e hegjemoniste kundër shqiptarëve.

Përmbledhje e punimeve studimore

Në parathënie autori njofton se libri “Terrori komunsit(1981-1991)” është përmbledhje e punimeve studimore kushtuar problemit të Kosovës në përgjithësi, e ati shqiptar nën pushtimin jugosllav në veçanti, në harkun kohor 1981-1991. Kemi të bëjmë me periudhën kohore e cila ka të bëjë me vitin 1981  kur në mars-prill të këtij viti në Kosovë shpërthyen  demonstratat studentore, me kërkesën “Kosova Republikë”, të cilat janë marrë si shkas nga ana e udhëheqjes së atëhershme jugosllave, që të vendosen masat e jashtëzakonshme. 

Nga një situatë e tillë me 2-3 prill 1981 në Kosovë u stacionuan  njësi të shumta speciale policore, nga të gjitha republikat  e atëhershme dhe KSA e Vojvodinës, si dhe njësitë e armatës jugosllave, të cilat zbatuan terror  të paparë kundër demonstruesve shqiptarë, shumica dërmuese  e të cilëve ishin studentë dhe nxënës të shkollave të mesme. 

Burgosje dhe vrasje te shqiptarëve

Burimet e proveniencës policore e gjyqësore jugosllave, bëjnë me dije se brenda harkut kohor, mars 1981-dhjetor 1982, nga ana e organëve gjyqësore të Kosovës, ishin dënuar me burg gjthsej 2200 shqiptarë, prej tyre 1600 për vepër kundërvajtje, ndërsa 600 të tjerë për vepër penale. Ndërsa në vitet vijuese kanë vazhduar burgosjet e denimet e mijëra shqiptarëve, vetëm se kanë kërkuar barazi ekonomike e politike me republikat tjera ku moto kryesore ishte kërkesa “Kosova Republikë”!

Por, dhuna dhe terrori komunist jugosllavë  nga viti 1981 u shtri edhe në radhët e armatës jugosllave, ku sipas të dhënave brenda harkut kohor 1981-1993, janë vra në mënyrë mizore gjithsej 154 ushtarë shqiptarë, prej tyre 65 deri në vitin 1990 dhe 59 nga viti 1991-1993, kur përfundimisht u shpërbe federata jugosllave. 

Fushata antishqiptare edhe jashtë Kosovës

Lufta e ashpër kundër shqiptarëve nga pushteti jugosllav në Kosovë në vitin 1981, u përhap edhe në viset shqiptare në Maqedoni, Luginë të Preshevës dhe Mal të Zi. Një veprim i tillë nuk ishte rastesi, sepse në këto mjedise testohej opinioni se si duhej vepruar tutje në Kosovë me masa represive nga ana e pushtetit. Dhe një veprim i tillë  bëhëj në emër të “vëllazërim-bashkimit”, “ bashkëjetesës në Kosovë” si dhe luftimit të “nacionalizmit, irredentizmit dhe separatizmit shqiptar”, organet e sigurimit, qofshin ato  federative, republikane e krahinore, ndërmoren një sërë masash represive kundër shqiptarëve. 

Politikë raciste kundër shqiptarëve

Në kuadër të kësaj lufte, në Maqedoni, u arrestuan dhe u përjashtuan nga puna shumë mësimdhënës, studentë dhe intelektualë shqiptarë. Përveç kësaj në këtë republikë, u ndërmoren edhe një sërë masash tjera represive qe më të drejtë ishin  raciste si: ndryshimi i toponimeve të vendbanimeve; ndalimi me ligj i emrave burimor shqiptar, rrenimi i mureve të oborreve dhe i lagjëve të tëra shqiptare, dërgimi i vajzave shqiptare në stërvitje ushtarake, ndryshimi i planprogrameve mësimore të shkollave fillore dhe të mesme me mësim në gjuhën shqipe; diferencimi ideopolitik i mësimdhënësve shqiptarë; tërheqja nga përdorimi i disa teksteve mësimore shkollore; heqja e gjuhës shqipe në vulën e Shkollën Fillore”Liria” në Shkup; heqja nga përdorimi i numrit të madh të librave të autorëve shqiptarë, heqja e këngëve shqipe nga Radio Shkupi; mbyllja thuajse  e të gjitha shoqërive kulturore artistike dhe sportive shqiptare etj. 

Fushata antishqiptare edhe në Mal të Zi

Në mënyrë identike është vepruar edhe në viset shqiptare në Mal të Zi, sepse edhe këtu u larguan nga procesi mësimor disa mësidhënës, ndërsa disa të tjerë  me masën parapërjashtim. U larguan nga përdorimi tekstet shkollore të botuara në Prishtinë për shkollën fillore dhe të mesme; u ndalua përdorimi i flamurit kombëtar shqiptar. Po ashtu individë të ndryshëm janë marrë në biseda informative në polici; janë burgosur disa individë  në sajë të montimeve të procese politike, ku pushteti deklarohej se është duke luftuar gjoja “nacionalizmin shqiptar”, që  dëshmohet nga shtypi i kohës

Një veprim i tillë i pushtetit nuk ishte rastësi por pjesë e platformave të ndryshme partiake e  qeveritare, që u dëshmu me konceptin shovinist kundër shqiptarëve deri në vitin 1990 kur përfundoi në praktikë ideologjia komuniste, e me te edhe ish shteti jugosllav. 

Përfundim 

Libri është i mirëseardhur për të gjithë ata qe dëshirojnë te njoftohen me terrorin komunist kundër  shqiptarëve në ish Jugosllavi, në dekaden e fundit të egzistimit të ideologjisë komuniste e cila epoken e saj e përmbylli në mënyrë të turpshme me shkatërrimin e shtetit me emrin Jugosllavi. 

Përveç atyre që e kanë përjetuar këtë periudhë kohore  lexuesi i thjeshtë e ka të vështirë  të kuptoj demagogjinë e pushtetit komunist të kohës të cilët në emër të ideologjisë  dhe të parullës së “vëllazërim-bashkimit” kinse në mbrojtje të shtetit jugosllav  në praktikë ishte platforma shtetërore duke iu mohuar shqiptarëve  në Maqedoni  të drejtat elementare kombëtare nga del se  në praktikë ishte politika raciste kundër shqiptarëve me pasoja në atë kohë e deri në ditët tona, ku të dhënat e ofruara në këtë botim e dëshmojnë në mënyrë transparente një konstatim të tillë. 

Qerim Lita, TERRORI KOMUNIST(1981-1991), Konica, Shkup, 2023

(Shkurt  2025)