Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for March 2025

TRASHËGIMIA PATRIOTIKE DHE MEDIATIKE E JOSIF PANIT

by

Sokol Paja/

Familjet e mëdha patriotike në mërgatën shqiptare të Amerikës kanë luajtur një rol themeltar dhe historik në jetën komunitare dhe trashëgiminë kulturore kombëtare. Familjet e shquara patriotike shqiptare në Amerikë kanë qenë frymëzim për gjeneratat, udhëheqëse të veprimtarive patriotike e atdhetare, kolona të pathyeshme, baza të qëndrueshme dhe udhërrëfyese për patriotët, aktivistët dhe veprimtarët kombëtarë. Historia dhe kontributi patriotik i familjes Pani, për komb, atdhe e komunitet është ndër më të shquarit në mërgatën e Amerikës. Josif, Vasil, Sotir, Andrea dhe Vasil Pani janë një vazhdimësi dhe trashëgimi e artë e kombit tonë në Boston të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Kur aktivizimi patriotik memorizohet në libra e dokumentarë merr një vlerë të shtuar shoqërore, mediatike dhe historike. Libri i Sotir Panit: “Josif dhe Vasil Pani, at e bir për mëmëdhenë” i përgatitur mjeshtërisht për botim nga Kolec Traboini nxjerr në dritë fakte dhe histori të jashtëzakonshme rreth veprimtarisë patriotike, atdhetare, kulturore, komunitare, kombëtare dhe mediatike të Josif Panit dhe pasardhësve të tij.

Përveç veprimtarisë së shkëlqyer patriotike, Josif Pani kontribuoi për zhvillimin e mediave të komunitetit shqiptar në Boston dhe ndihmoi në rritjen dhe zhvillimin kulturor e intelektual të gjeneratës e vendlindjes. Libri i Sotir Panit: “Josif dhe Vasil Pani, at e bir për mëmëdhenë” ka një meritë të veçantë në fushën e historisë së gazetarisë shqiptare të mërgatës në tërësi pasi na njeh imtësisht mbi veprimtarinë dhe kontributin e Josif Panit në fushën e botimeve e letrave shqipe në mërgatën e Amerikës.

Sipas librit, Josif Pani u tregua mjaft aktiv dhe në fushën e publicistikës. Në shtypin e asaj kohe, si në gazetat “Kombi”, “Dielli”, “Koha” etj., gjejmë shkrime të Josifit në të cilat kritikon intrigat e grekëve dhe pretendimet e tyre territoriale në dëm të Shqipërisë. Kontributi mediatik i Josif Panit me botimin e gazetës “Sazani”, “Drejtësija” dhe librin “Adreatiku e lufta europiane” zë një hapsirë të qënësishme për shtypin shqiptar të kohës në mërgatën e Amerikës.

Gazeta neutrale “Sazani” e Josif Panit mbronte çështjen kombëtare e ngrinte zërin për bashkim e bashkëpunim të shqiptarëve, të krishterë e myslimanë si vëllezër për të shpëtuar Shqipërinë e për të mbrojtur shoqërinë “Vatra”.

Sipas librit “Josif dhe Vasil Pani, at e bir për mëmëdhenë” gazeta “Sazani” ishte fortesë e çështjes kombëtare në Amerikë dhe do të vërë tërë fuqitë e saj dhe t’i bashkojë tërë Shqiptarët rreth “Vatrës”. Ai si editor i “Sazanit” që doli si gazetë e përkohshme në vitin 1917, ka shkruar mjaft kryeartikuj në të. Në vitin 1917 në Netick botoi librin e vogël “Adreatiku dhe lufta evropiane”. Libri kishte 50 fletë me kronika nga ngjarjet e luftës Euro-piane. Për botimin e tij thuhet se kanë ndihmuar rreth 400 shqiptarë emigrantë në Amerikë.

Teksa njihemi me jetën dhe veprën e Josif Panit e Vasil Panit kuptojmë fuqinë, ndershmërinë, atdhedashurinë, pastërtinë shpirtërore dhe patriotizmin e vërtetë të shqiptarëve të Amerikës në përpjekjet e shenjta për kombin, gjuhë shqipe, për kulturën kombëtare dhe mbi të gjitha ruajtjen e paprekshme të territorit shqiptar. Kontributi i shqiptarëve të Amerikës për komb e atdhe është monument i artë kombëtar.

Sipas librit “Josif dhe Vasil Pani, at e bir për mëmëdhenë”, Josifi botoi edhe gazetën “Drejtësija”. Qëllimi i kësaj gazete ka qenë që të ndërgjegjësonte shqiptarët për të kërkuar kudo drejtësi si dhe të mos i jepnin paratë, djersën e tyre, bukën e gojës së fëmijëve për të kënaqur kërkesat e disave, por t’i jepnin për të bërë punë të vyera për Shqipërinë. Gazeta godiste grekomanët dhe këdo që luftonte Shqipërinë duke i dhënë hov të fuqishëm patriotik lëvizjes kombëtare shqiptare në Amerikë. Në gazetën “Drejtësija” thuhet se janë botuar dhe protestat e shqiptarëve të Amerikës, pranë senatorëve amerikanë për rivendikimin e kufijve dhe për mbrojtjen e Korçës e të Gjirokastrës nga pretendimet e grekëve duke ndihmuar në bërjen publike dhe ndërkombëtarisht të kërcënimit të tokave shqiptare nga fqinji jugor.

Gazeta “Drejtësija” me editor Josif Panin sipas librit “Josif dhe Vasil Pani, at e bir për mëmëdhenë”, vinte theksin se bashkimi shqip-tarëve është gjëja më e shtrenjtë dhe ky bashkim do bëhej ashtu si duhej kur të vendosej mirë e të vazhdojë drejtësia e bindja te kanuni, prandaj dhe programi i gazetës ishte përkrahja e drejtësisë.

Sipas librit “Josif dhe Vasil Pani, at e bir për mëmëdhenë”, gazetat e përkohshme “Sazani” dhe “Drejtësija” që nxorri Josif Pani, ndihmuan për demaskimin e armiqve të kombit, për ndërgjegjësimin dhe edukimin e shqiptarëve me ndjenjën e atdhedashurisë dhe për të mbrojtur të drejtat e kombit shqiptar. Historia e jashtëzakonshme e familjes Pani meriton respekt e nderim ndër breza jo vetëm për përpjekjen shekullore për komb dhe atdhe por mbi të gjiha për trashëgiminë e jashtëzakonshme që kanë lënë familja Pani si testament të kombëtarizmës e burim frymëzimi në panteonin e artë të shqiptarizmës.

Andon Zako Çajupi, satiristi i andshëm i kohëve tragjike, poeti i sqimës, i zëshmi i patriotizmit të shqiptarëve të Egjiptit

by

Albert Vataj/

159 vite më parë, më 27 mars 1866 u lind në Sheper të Zagorisë, Andon Zako Çajupi, avokat me pak sukses, poet buzëhollë, dramaturg i shquar, veprimtar patriotik, dhe demokrat. Jetoi dhe vdiq ne Egjipt më 11 korrik 1930. Në historinë e letërsisë shqiptare Çajupi zuri vend edhe si dramaturg. Rëndësi të veçantë kanë sidomos komeditë e tij “Katërmbëdhjetë vjeç dhëndër” dhe “Pas vdekjes” (shkruar më 1910, botuar më 1937), me të cilat solli një ndihmesë me vlerë në zhvillimin e këtij lloji në letërsinë tonë.

Çajupi u mor gjithashtu edhe me përkthime. Përveç një varg vjershash dhe fabulash që botoi në Baba Tomorri, më 1921 nxori në dritë Përralla të zgjedhura të vjershëtarit të madh La Fontenit, në të cilat, duke u nisur nga kërkesat ideore të shoqërisë shqiptare, rrahu me mjeshtëri çështjet politike, shoqërore, morale etj. të jetës së kohës, satirizoi veset njerëzore dhe shfaqjet negative të shoqërisë me klasa, si grabitjen, mashtrimin, dhunën etj. Më 1922 u botua Lulet e Hindit, përmbledhje me vjersha të poetëve indianë.

Ajo që ka mbetur prej vepërs së Çajupit ka një vlerë shumë të madhe. “Baba Musa lakuriq”, një parodi e bibles është një ndër veprat që ai nuk mundi t’i botojë sa qe gjallë. I mëshohet shumë asaj pjese të krijimtarisë së tij siç është cikli i “vajeve” dhe ajo çka më pak evidentohet është kritika që ai lëvroi me një thellësi mendimi dhe kthjelltësi gjykimi. Ai solli bashkë me Konicën, modelin kritik të të menduarit në kulturën shqiptare. Çajupi është shkrimtari i kapërcimit nga periudha e romantizmit, nga ai mentalitet mbizotërues i shqiptarëve, në modelin kritik të të menduarit. Ai e zbriti poezinë nga qiejt romantikë në tokën e zërit të shpirtit dhe mendjes.

Një tipar dallues te Çajupi është erotizmi në veprën e tij, që është prezent më shumë se çdo gjë tjetër. Kjo tregon se edhe në këtë pikëpamje ai qe shumë i emancipuar, dhe poezitë e tij erotike janë shumë fine e sensuale, të drejtpërdrejta, sarkastike, cinike dhe ironike. Kjo ndoshta si një qasje e tij për të guxuar në lëvrimin e një komunikimi ndryshe, një marrëdhënie që jo vetëm e veçon por edhe e shndërron në një shprehje interesimi për ta marrë në konsiderim.

Çajupi në Nivan kreu mësimet gjysmë të mesme, të cilat i plotësoi në një lice francez në Egjipt, ku jetonte i ati. Më 1887, pasi bëri një vizitë në Sheper, që ishte e fundit për të, Çajupi shkoi në Zvicër, atje kreu studimet e larta dhe mori titullin e doktorit të drejtësisë. Në Kajro, ku u vendos për gjithnjë, punoi për një farë kohe si avokat. Nga fundi i shek. XIX mori pjesë gjallërisht në lëvizjen patriotike shqiptare dhe mbajti krahun e saj më të përparuar. Në rrethet e gjera atdhetare u bë i njohur me një artikull që shkroi në kuadrin e diskutimit rreth çështjes së alfabetit, në të cilin doli kundër adoptimit të alfabetit grek për gjuhën shqipe.

Më 1909 botoi shkrimin e njohur Klubi i Selanikut, një pamflet dërrmues kundër armiqve të brendshëm të lëvizjes kombëtare shqiptare. Patriotizmi i flaktë dhe qëndrimi i prerë ndaj pushtuesve të huaj dhe veglave të tyre, e nxorën Çajupi në krye të patriotëve që vepronin në Egjipt. Më 1919 u zgjodh kryetar i shoqërisë “Vëllazëria” me qendër në Kajro. Qe frymëzuesi dhe njëri nga hartuesit e memorandumit që shqiptarët e Egjiptit, i dërguan Konferencës së Paqes më 1919 në mbrojtje të tërësisë territoriale të Shqipërisë. Më 1920 themeloi “Shoqërinë e Miqve”, e cila në vitin 1928 e ngriti zërin kundër shpalljes së monarkisë nga ana e Ahmet Zogut.

“Engjëlli i saj në Manhattan” – Historia e Elvira Tata dhe Parashqevi Simakut që preku gjithë shqiptarët!

by

Intervistoi për Gazetën Dielli – Dr. Iris Halili , Miami Florida
Kryetare Vatra Miami /Founder Klubi Flas Shqip

Rrëfim ekskluziv – Intervistë me Elvirën Tata, gruan që rigjeti dhe ndihmoi Parashqevi Simakun

Dy ditë pas publikimit të një videoje në rrjetet sociale nga gazetari Blendi Fevziu, ku një grua me pamje të ngjashme me këngëtaren legjendare Parashqevi Simaku shfaqej në një kronikë të televizionit amerikan ABC7, rrjetet shpërthyen: A është kjo diva jonë?
Në Manhattan, Elvira, një shqiptare me zemër të madhe, pa videon dhe ndjeu menjëherë një thirrje të brendshme. Me një parandjenjë të fortë dhe një dëshirë të pashpjegueshme, ajo nisi kërkimin në rrugët e qytetit. Vetëm pak orë më vonë, në një cep pranë Penn Station, ajo e gjeti.

“Iu afrova dhe e pyeta: ‘Are you Parashqevi Simaku?’ Ajo më pa në sy dhe tha ‘Yes’. U drithërova e tëra,” – tregon Elvira, e cila që nga ai moment nuk e la më vetëm.

Takimi që i ndryshoi jetën

Parashqevia, me një buzëqeshje të ëmbël, ndonëse në vështirësi, i tregoi Elvirës se ndodhej atje duke pritur një avokat që të ndihmonte në ribashkimin me djalin e saj. Elvira, me një ndjeshmëri të rrallë, i dhuroi buzëkuqin e saj të ri Dior, hoqi nga qafa shallin e saj dhe i dha byrekun që kishte marrë ta hante në pushimin e drekës në punë.
Që nga ai moment, nisi një histori miqësie, përkushtimi dhe dashurie njerëzore që do të prekte zemrat e shqiptarëve anembanë.
Komuniteti reagon: ‘Mos e lër vetëm’!
Pasi Elvira postoi një foto dhe një video me Parashqevinë në rrjetet sociale, telefoni i saj nuk pushoi më. Shqiptarë nga Shqipëria, Kosova, diaspora – të gjithë kërkonin të ndihmonin. Zonja Fotini Kokeri nga Florida i telefonoi menjëherë duke i thënë: “Mos e lër më vetëm, vendose në hotel, unë e paguaj.”
Shumë të tjerë u ofruan, përfshirë edhe aktivistin Elton Ilirjani, i cili gjithashtu shprehu gatishmërinë për të kontribuar. Së bashku, Elvira dhe Eltoni vendosën ta strehojnë përkohësisht në një hotel pranë shtëpive të tyre, për t’i dhënë Parashqevisë hapësirën dhe privatësinë që meritonte.

Artistët, publiku dhe heshtja!

Ndërsa fansat shpërthyen në gëzim, shumë artistë që kishin ndarë skenën me Parashqevinë qëndruan në heshtje. Pati edhe zëra që flisnin me xhelozi. Por dashuria e publikut ishte më e fortë. Këngëtarja Rita Ndoci ishte ndër të paktat që ndau kujtime me ngrohtësi dhe krenari.

Zemra e madhe e komunitetit dhe indiferenca e disa figurave publike!

Ndërsa disa figura të njohura si Begjet Pacolli dhe Halil Kastrati shprehën publikisht dëshirën për ta ndihmuar, Elvira tregon se nuk mori asnjë përgjigje kur i kontaktoi. I vetmi që ndihmoi konkretisht dhe në heshtje ishte z. Kadri Morina, i cili ofroi mbështetje financiare për strehim në Manhattan dhe vijon të ndjekë gjendjen e saj nga afër.

Një jetë e re, një frymë e re!

Sot, Parashqevia jeton në një ambient të ngrohtë ku ka gjetur paqe dhe identitetin e saj. Ajo gatuan, qep, dëgjon muzikë dhe pret me padurim telefonatat nga djali. Ka krijuar një miqësi të ngushtë me Elvirën, mamanë dhe vajzën e saj dhe tashmë ato janë bërë si një familje.

Muzika, mision i jetës!

“Muzika është jeta e saj. Ajo nuk mund të jetojë pa të,” – thotë Elvira. Parashqevia ëndërron një recital në Shqipëri, për të falënderuar të gjithë ata që nuk e harruan. Ajo planifikon rikthimin në skenë dhe thotë se këtë herë, do të këndojë për shpirtin e publikut.

Një nënë, një grua me yll në ballë!

“Është nënë para së gjithash,” – rrëfen Elvira me emocione. “Ka një shpirt të pastër që më ka ndryshuar edhe mua. Më ka mësuar të fal, të jem më e duruar dhe më e përkushtuar ndaj atyre gjërave që kanë vërtet rëndësi në jetë.”

Elvira e përmbyll me fjalët: “Të gjithë mendojnë se isha unë që e shpëtova Parashqevinë. Por në të vërtetë, ajo po më ndryshon mua. E bekuar qoftë ajo ditë që e takova.”
Një histori që nuk është thjesht për një artiste të madhe. Është një testament i fuqisë së dashurisë njerëzore, i shpresës dhe i ringjalljes së shpirtit.
Për më shumë informacion, intervista me zonjën Elvira në vazhdim.

“Engjëlli i saj në Manhattan” – Intervistë me Elvirën, gruan që rigjeti dhe ndihmoi Parashqevi Simakun

Gazeta Dielli sjell një rrëfim të rrallë, të jashtëzakonshëm, ku zemra, ndjesia dhe dashuria ndaj një artisteje i dhanë jetë një prej historive më prekëse të komunitetit shqiptar në diasporë. Elvira Tata, shqiptarja që jeton në Manhattan, është personi që rigjeti dhe qëndron pranë Divës shqiptare – Parashqevi Simaku.

Si lindi kjo histori? Si e gjete Parashqevi Simakun?

Elvira: Gjithçka nisi kur pashë një video në Instagram nga gazetari Blendi Fevziu. Aty shfaqej një grua që i ngjante shumë Parashqevi Simakut, në një kronikë të ABC7 News. Poshtë emrit ishte shkruar “Simaku Nofle ”. Ata e quanin “homeless” dhe pyesnin nëse ishte ajo. Më erdhi shumë keq. Menjëherë mendova: nëse e gjej, do e marr në shtëpinë time. Banoj në Manhattan, dhe me këtë dëshirë në zemër dola të nesërmen dhe fillova ta kërkoj në zonën e Penn Station. Nuk më zuri shumë – sapo dola nga stacioni, e pashë, ulur buzë rrugës, me atë buzëqeshje të butë dhe të njohur. U afrova, dhe e pyeta në anglisht: “Are you Parashqevi Simaku?” Ajo u kthye dhe m’u përgjigj thjesht: “Yes.”

Si ishte takimi juaj i parë?

Elvira: Ajo ishte shumë e sjellshme, kishte një fytyrë të qeshur e të bukur. Më tha se nuk fliste shqip prej shumë vitesh dhe se po priste një avokat që do e ndihmonte të takohej me djalin e saj pas shumë vitesh. I dhashë një të kuq buzësh Dior që kisha blerë për veten, I hodha në qafë shallin tim që të ndihej ngrohtë dhe I ofrova një byrek me spinaq që e kisha bërë vetë. Ajo qeshi, e pranoi me mirënjohje dhe më tha: “Kam vite pa ngrënë byrek.”

Si reagoi komuniteti shqiptar kur ndave fotot dhe videon?

Elvira: Telefoni im nuk pushoi. Shqiptarë nga New York-u, Shqipëria, Kosova, diaspora – të gjithë telefononin, falënderonin, ofronin ndihmë. E para më telefonoi Fotini Kokeri nga Florida, duke më lutur që ta mbaja Parashqevinë me vete, ta vendosja në një hotel me shpenzimet e saj. Më tha: “Mos e lër vetëm.” Pastaj më telefonuan shumë të tjerë, përfshirë Elton Ilirjanin që kërkoi ta ndihmonte. Unë u ndjeva e përmbushur dhe vendosa ta mbaja vetë në shtëpinë time.

Si vazhdoi kujdesi juaj ndaj saj?

Elvira: Shkova tre herë atë ditë për ta marrë. Ajo më thoshte: “Do vij, kismet.” Ishte shumë e sjellshme dhe e përulur. Më pas, bashkë me Eltonin, vendosëm ta sistemojmë në një hotel pranë nesh për të pasur pak privatësi dhe qetësi. Ajo ndjeu se ishte respektuar. Ndërsa disa figura të njohura si Begjet Pacolli dhe Halil Kastrati shprehën publikisht dëshirën për ta ndihmuar, asnjëri nuk dha përgjigje kur i kontaktova. Ai që ndihmoi konkretisht dhe në heshtje ishte z. Kadri Morina, i cili ofroi mbështetje financiare për strehim në Manhattan dhe vijon të ndjekë gjendjen e saj nga afër.Mirënjohje pa fund atij, Eltonit dhe të gjithë dashamirësve të Divës që ndihmuan në llogarinë e hapur për të.

Në një moment kur një zë i artit shqiptar ndodhet në nevojë, a nuk është artistike dhe njerëzore të tregojmë zemrën, ashtu siç dikur i dhamë duartrokitjet?

Elvira :Të them të drejtën, kam ndjekur me shumë vëmendje reagimet që erdhën pasi u mësua historia prekëse e Parashqevi Simakut. Shumë artistë, brenda dhe jashtë vendit, folën me ndjenjë dhe respekt për të. Por, në të njëjtën kohë, shumë të tjerë heshtën. Disa ndoshta nga mosdija, të tjerë nga stepja, dhe ndoshta disa nga xhelozia që, për fat të keq, ka ekzistuar gjithmonë në skenën artistike.
Parashqevia nuk ishte thjesht një këngëtare. Ajo ishte një zë brilant, një ikonë që na bëri krenarë dhe na bashkoi përmes këngës. Ajo ishte idhulli i një brezi të tërë, e ftuar në çdo festival, fituese e shumë çmimeve të para. Kjo ndër vite e vendosi në një pozicion të veçantë dhe të privilegjuar, por për fat të keq, në një botë ku arti shoqërohet shpesh me konkurrencë të ashpër, ky pozicion solli edhe xhelozi e pakënaqësi.
Dhe sot, kur ajo u gjend në një moment të vështirë, shumë prej atyre që dikur ndanin skenën me të, nuk thanë asnjë fjalë. Të paktët që folën, si Rita Ndoci, treguan shpirtin e vërtetë të artit – ndjeshmërinë, dashurinë, mirënjohjen, kujtimet.
E megjithatë, Parashqevia nuk mban mëri. Ajo nuk gjykon, nuk flet keq për askënd. Zemra e saj e madhe di vetëm të falë, të kuptojë, dhe të ecë përpara me dinjitet.

Si është marrëdhënia juaj sot me Parashqevi Simakun?

Elvira: E quajmë njëra-tjetrën si motra. Ajo më thotë “engjëlli im.” Kalojmë shumë kohë bashkë – në shtëpinë e saj, në pazar, në dreka, në shëtitje. Vjen edhe në shtëpinë time, është shumë e lidhur me mamanë dhe vajzën time. Jemi bërë një familje.

Si po ndihet ajo tani në shtëpinë e saj të re?

Elvira: Është shumë më mirë. Gatuan, qep, dëgjon muzikë. Ka filluar të gjejë veten. Pret me padurim një telefonatë nga djali. Më shpreh gjithmonë falënderim: “Ti më premtove që do më shpëtoje – dhe e mbajte fjalën. Do të jem falënderuese përjetë.”

Po muzika? E ka rikthyer atë dashuri për artin?

Elvira: Ajo nuk e koncepton jetën pa art. Muzika është jeta e saj. Edhe kur ishte në rrugë, dëgjonte këngë jazz dhe këndonte nën zë. Ajo është vetë muzika.

A do rikthehet Parashqevia në skenë?

Elvira: Po, patjetër. Kjo është dëshira e saj më e madhe. Të ngjitet në skenë dhe të këndojë për popullin që e deshi dhe e priti për vite. Parashqevia ëndërron një recital në Shqipëri, për të falënderuar të gjithë ata që nuk e harruan. Ajo planifikon rikthimin në skenë dhe thotë se këtë herë, do të këndojë për shpirtin e publikut.

Çfarë ka më shumë nevojë tani?

Elvira: Ka nevojë për një ribashkim emocional me familjen, për të krijuar një qetësi që i mungoi për vite. Ka nevojë për dashuri të pastër, përkrahje të vërtetë dhe një hapësirë për të krijuar sërish këngë.

A ndan kujtime të bukura nga e kaluara e saj?

Elvira: Po, pafund. Flet me mall për kohën kur doli për herë të parë në audicion, si e përqafuan që në fillim për zërin e saj. Kujton trofetë që i kushtonte gjithmonë publikut. Ka një memorie të jashtëzakonshme dhe flet me shumë ndjenjë.

Çfarë ndikimi pati tek ty kjo përvojë me Parashqevinë?

Elvira: Më duket se më ndryshon përditë. Më bën më të butë, më tolerante, më të dashur. Më mëson të mos urrej, të mos gjykoj. Ka një shpirt të pastër ajo. Më ka mësuar të fal, të jem më e duruar dhe më e përkushtuar ndaj atyre gjërave që kanë vërtet rëndësi në jetë. Ajo më mëson edhe receta gatimi nga nëna e saj. Ndihem me fat që e kam afër dhe e quaj mike, motër. Të gjithë mendojnë se isha unë që e shpëtova dhe i ndryshova jetën Parashqevisë. Por në të vërtetë, ajo po më ndryshon mua gjithashtu. E bekuar qoftë ajo ditë që e takova.”

Faleminderit nga zemra, Elvira! Ti nuk gjete thjesht një këngëtare të humbur, por një shpirt të bukur që i kishte munguar kaq shumë publikut shqiptar. Falë dashurisë dhe përkushtimit tënd, kjo histori mori jetë.

Unikkatilët e Politikës Shqiptare

by

Satirë nga Rafael Floqi /

Në një vend ku politika dhe showbiz-i kanë humbur çdo vijë ndarëse, Shqipëria ka përfunduar në sezonin më të ri të reality show-t politik: “Republika e Klounëve”. Kryeministri Edi Rama dhe ish-kundërshtari i tij i përjetshëm, Lulzim Basha, nuk janë më thjesht politikanë. Jo, ata janë protagonistët e një shfaqjeje të përditshme, ku drama, komedia dhe absurdi ndërthuren në një simfoni kaosi.

Lulzim Basha, njëherë e një kohë lider i një partie opozitare, tashmë ka kaluar nga fjalimet politike tek freestyle-t e rrugës. Për të, Facebook-u është bërë kuvendi më i madh, ku refrenet e Unikkatilit zëvendësojnë çdo lloj programi politik. Mes videove qesharake dhe disset që të kujtojnë konfliktet adoleshente të rrjeteve sociale, Basha s’është më një alternativë politike.as sigël s’ka më. Ai është një zhanër më vete. Një kryqëzim mes një influencer-i të dështuar dhe një karikature që i ka harruar linjat e vizatimit.

Pavarësisht interesit të Ramës për të tërhequr në fushatë Bashën për diversion votash brenda së djathtës, apo ky i fundit për të marr vëmendjen nëpërmjet kryeministrit për të sfumuar Berishën, nuk mund të mos evidentosh rolet e përzgjedhura për ta realizuar këtë tallava politike.

Për Ramës, marrja e roleve në fushatë si akrobat, këngëtar, gastor, aktor, instrumentist, kujtojmë dajren e famshme në fushatën e 2017 janë më se të zakonshme, pasi i kanë rezultuar të sukseshme në kushtet e një kundërshtari politik të dobët. Ai ka kuptuar që zbavitja, argëtimi, spektakli në shoqëri si e jona që maroset mbas reality show ala “Big Brother Vip” apo “Përputhen” sjell rezultate elektorate. Në krahun tjetër, edhe Basha në kushtet ku PD është forcë kryesore opozitare nuk ka rrugë tjetër për të marr vëmendjen e publikut.

Me këtë strategji kanë veshur kostumet e arketipeve të personazheve të reality show dhe i komunikojnë votuesit. Zhargoni lokalist ala tironse i përdorur në komunikim, nën sfondin seksist ku bie në sy grupi i çunave të lagjesh i gatshëm për xhiro me makinë nëpër gjimnazet e Tironës me makina të shtrejnta ku nuk dihet nga e kanë burimin e financimit, të ekzaltuar nga muzika REP ku katër fjalë qarkullojnë në të gjithë tekstin me postur të fortësh i bëjnë karshillëk njëri – tjetrit. 

Nga ana tjetër, Edi Rama, mjeshtri i propagandës dhe surrealizmit, e ka shndërruar ish-rivalin në lodrën e tij të preferuar. Në vend që të merret me çështjet reale të vendit, ai bën improvizime nga studioja e tij e ëndrrave, ndërsa Luli i përgjigjet nga ndonjë cep i parkut me një selfie-stick dhe një tekst që i pëlqen vetëm algoritmit.

Në një vend tjetër, një lider opozitar do të ngrinte zërin për skandalet e qeverisë. Por këtu, opozita nuk është më zë, është meme. Shakaja është se askush nuk e di më kush qesh e kush qan. Populli shikon një episod të ri të kësaj farse dhe shtyn ditën, ndërsa fatura e dritave shkon lart dhe shpresa zbret poshtë. E megjithatë, Luli dhe Rama vijojnë garën e tyre në fushën e komedisë.

Në 2017-ën, Rama e përdori Bashën për të bërë paktin që e mbajti në pushtet. Në 2021-in, ai u sigurua që PD-ja të mbetej një orendi pa jetë. Tani, në 2025-ën, Luli është transformuar në një “walking meme ”, një hologram politik që kërcen në ritmin e atyre që duan ta përdorin. Dhe Rama? Ai nuk ka nevojë të përpiqet më. Me një opozitë të tillë, ai mund të shpikë çfarë të dojë: një qytet pa beton, një pikturë pa bojë ose një fjalim pa logjikë.

Por të mos gënjehemi. As Basha nuk bën këtë nga padija. Ai e di mirë që s’do të jetë më kryeministër. Prandaj ka zgjedhur rolin e Joker-it politik. Të paktën, kur njerëzit qeshin, nuk pyesin më për varfërinë. Dhe Rama, i ulur në fronin e tij artistik, vetëm sa tund kokën dhe qesh me të. Në këtë shfaqje groteske, edhe fjalët “opozitë” dhe “pozitë” janë bërë sinonime. Të gjithë janë pjesë e të njëjtit ansambël.

Pra, në zgjedhjet e ardhshme, mos u mundoni të gjeni një alternativë. Zgjidhni kë doni në skenën politike: klounin me kravatë apo klounin me penel? Bileta është e shtrenjtë, por shfaqja është e garantuar. Dhe ne, si gjithmonë, kemi vetëm një rol: spektatorë që paguajnë për ta parë. Republikë e Klounëve, sezoni 2025. Bëhuni gati për episodin e radhës.

Në fund të fundit, edhe një batutë mes dy protagonistëve nuk do të ishte çudi:

Luli: “O Ramë, Unikkatili më tha që s’mundem me u shty me ty, po ç’a mendon ti?”

Rama: “Luli, për ty s’ka nevojë të shtyhet njeri, ti e shtyn veten mrekullisht drejt humnerës!”

Luli: “Po unë kam edhe freestyle-in e radhës të flokëve, gati për 1 milionë views!”

Rama: “Bravo, Luli! Ndërsa ti freestylo, mua flokët më lanë dhe minjtë më ikën po unë vazhdoj të sundoj.Se po iku macja lozin minjtë se tani për tani po hamë dhe tanët. Secili me talentin e vet!”

Beware of Stone Slogans – Ylljet Alicka’s Cautionary Tale

by

Rafaela Prifti/

Alicka’s storytelling in Stone Slogans lays one episode after another with cynical awareness and mindful deliberation to reveal the anguish and despair that has taken hold of an existence controlled by fear in communist Albania. After reading the first story eponymous with the book’s title Slogans in Stone, every narrative starts to feel like those natural rocks that are collected and placed purposefully so that the reveal in the end is complete and striking. Though the content is fictional, the experience of living a-slogan-led life was very much real. The “billboards” crafted with stones display a pro-communist state rallying cry, and, taken together, the stories bring into full view a recurrent theme in Alicka’s novel. Regardless of what the words written in stone say, what they spell is hopelessness and repression since the intention of slogans is to perpetuate the power of the powerful. Reflecting on the present impact on Albania’s history, it’s worth asking what it feels like to read Ylljet Alicka’s first novel in the US now.

Alicka’s Slogans in Stone invites the reader into a world where injustice and alienation are normalized to the point where they appear commonplace. Andrea, the main character, who has just graduated from college, is assigned to a Northern mountain village in Albania to start his job as a schoolteacher. Ironically he soon realizes that he is on the receiving end of getting some brutal lessons on the school’s ‘unreasonable’ expectations that revolve around politics and ideology and have nothing to do with teaching. The primary task assigned by the administration is the executing and overseeing an outdoor display of party featly, unrelated to education but essential to survival. In an environment of extreme partisanship and indoctrination, Andrea finds that “working hard”- his father’s advice before sending him off to his first teaching job – doesn’t lead to being professionally rewarded whereas “tending” to slogans is an effort that is repaid with a comfortable existence. The second piece of advice from his father before going to the Northern village was: “Pay attention because life is hard.”

Ylljet Alicka’s matter-of-fact-narration style as a literary tool exemplifies the standing permanency of the regime. At one point in the story, the suggestion for a new material for the slogans – white silicate blocks instead of natural stone – gets condemned by the District Party Committee, since “students are caught stealing bricks from construction sites” and, as the School’s Principle puts it, because “the natural-made materials express the spontaneous character with which the masses express their own free views.” The explanation is met with Andrea’s complete agreement since his return to teaching at school after a six-month disciplinary transfer to the farm. The communist grip was even more firm outside of Albania’s capital because being diligently overzealous meant better jobs, which translated into better pays and other perks for the party loyalists. The submission and fealty portrayed by Alicka permeates every corner of life. “Three reports from enterprise “N” describes the outpouring of people’s grief over “the death of the Commander,” in which, Alicka chronicles the mourning of the Supreme leader Enver Hoxha, who ruled Albania for forty years. A fleeting moment of a possible turning point is just as briefly wiped away by public displays of grief while the Secret Service informants take it upon themselves to frantically observe, record and file reports on the nature and intensity of individual expressions of mourning the ruler. Sarcastically, “even the informants were initially obliged to train and learn about the various ways people grieve, how they weep, the psychological and spiritual impact of this weeping, different ways of crying, defining genuine or fake tears, tears of delight, sorrow and so on.”

In the story “The Tree Planting”, Lind, a university student, gets thrown in prison for “the crime of being in possession of a banned book, written by a foreign author.” He is sent to “interrogation on charges of propagating bourgeois literature,” and then, without evidence of any kind, is “accused of attempting to flee the country.” The significant escalation of his indictment translates into drastic and severe consequences for Lind’s life. Yet, the linear narrative of the story belies the tension and the unfolding drama, which is Alicka’s signature style. Lind’s mother, and his only family member, is never allowed to see him. Lind’s passing away in prison generates a twofold drama for the inmates who made an attempt to get a little more food rations and got caught, and, far worse for the mother who desperately asks and digs feverishly around the prison walls for her son’s body. The guards, who do not even remember the spot where they threw the young man’s corpse, are amused that the holes dug by the mother will serve now to plant trees, a task assigned to them by their superiors. “The Tree Planting” is a hauntingly beautiful story where purity stands next to repugnance, where compassion and humanity are contrasted with cruelty and callousness.

Seeing the contrast between what was and what could be, Alicka’s reader feels the anguish that pours out of his stories. While the setting of most of the collection is Albania, the last stories are set in Venice and Paris. There again, through a mixture of humor, sarcasm and encounters with colorful characters, Alicka uncovers the discomfort of seeing things as they are.

It is hard to escape the hold of the Communist era slogans in the psyche of Albanians. Ylljet Alicka’s writing of Stone Slogans delivers a cautionary tale from the past that speaks to our future. The English translations by Robert Elsie and June Taylor of the fifteen selected stories coalesce flawlessly the accuracy and faithful precision to the original Albanian language.

Ylljet Alicka is an Albanian author and screenwriter. The publication of Slogans in Stone elevated his literary career to international prominence. He successfully adapted it into a screenplay titled Parullat (Slogans). The French Albanian co-production received the 2001 Foreign Film Award at the Cannes Film Festival that year and then the Golden Prize at the Tokyo International Film Festival. Alicka has authored seven books and several screenplays. His novels have been translated into more than twelve languages. From 2007 to 2013, he served as Albania’s Ambassador in France, UNESCO, Portugal and Monaco. His new novel Histori Njerëzish të Zakonshëm recently translated in Italian Piccole Coincidenze Della Vita Coniugale received favorable literary and press reviews. Early this year, the author had book talks in New York and Boston community sparking interest in reading, re-reading and, hopefully, publicizing Stone Slogans in the US.