Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for June 2025

Çlirimi i Kosovës – 12 Qershor 1999: Një kthesë historike drejt lirisë dhe shtetndërtimit

by

Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/

Më 12 qershor 1999, kujtohet një ndër ngjarjet më monumentale në historinë e shqiptarëve të Kosovës – dita kur përfundoi sundimi shtypës serb dhe nisi një epokë e re drejt lirisë, vetëvendosjes dhe ndërtimit të shtetit. Ky çlirim nuk erdhi si një akt i befasishëm, por si kulmim i një rezistence të gjatë dhe të shumëformshme: politike, kulturore dhe ushtarake, që përfundoi me ndërhyrjen vendimtare të NATO-s pas një varg ngjarjesh tragjike që shënuan përgjithmonë memorien historike të këtij populli.

I. Rrënjët e shtypjes dhe rezistenca paqësore

1. Shfuqizimi i autonomisë (1989)

Në vitin 1989, presidenti serb Sllobodan Millosheviq, me masa të dhunshme dhe antikushtetuese, shfuqizoi autonominë e Kosovës, duke e vendosur atë nën kontroll të drejtpërdrejtë të Beogradit. Mijëra shqiptarë u larguan me forcë nga puna në institucione publike, administratë, shëndetësi dhe arsim. Universiteti i Prishtinës u vendos nën administrimin serb, ndërsa mësimi në gjuhën shqipe u ndalua në mënyrë sistematike.

2. Rezistenca paqësore (1990–1998)

Nën udhëheqjen e Ibrahim Rugovës, u ngrit një sistem paralel institucional që synonte ruajtjen e identitetit kombëtar dhe organizimin e jetës politike e shoqërore në kushte pushtimi. U zhvilluan zgjedhje për një kuvend paralel, ndërsa arsimi në gjuhën shqipe u zhvillua në shtëpi private – një formë rezistence paqësore që për vite me radhë mbajti gjallë aspiratat për liri.

II. Kalimi në rezistencë të armatosur dhe reagimi serb

1. Krijimi i UÇK-së

Me përkeqësimin e kushteve të jetës dhe mospërfilljen e kërkesave paqësore, në vitin 1996 doli në skenë Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK), e cila synonte çlirimin e vendit përmes luftës së armatosur. Fillimisht e stigmatizuar si “organizatë terroriste” nga qarqe ndërkombëtare, UÇK fitoi shpejt mbështetje masive nga popullata shqiptare dhe u bë faktor vendimtar në ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës.

2. Masakra e Prekazit (mars 1998)

Më 5, 6 dhe 7 mars 1998, forcat serbe rrethuan dhe sulmuan kompleksin e familjes Jashari në Prekaz, duke vrarë mbi 50 anëtarë të saj, përfshirë gra, fëmijë dhe pleq. Adem Jashari, komandant i njohur i UÇK-së, ra bashkë me familjen e tij në një akt që u kthye në simbol të rezistencës kombëtare. Kjo ngjarje shënoi një pikë kthese në luftën për çlirim.

III. Lufta dhe kulmi i dhunës (1998–1999)

1. Eskalimi i dhunës dhe masakrat e organizuara

Masakra e Reçakut (15 janar 1999): Në këtë fshat afër Shtimes, forcat serbe ekzekutuan 45 civilë të paarmatosur. William Walker, shefi i misionit të OSBE-së, e cilësoi masakrën si “krim kundër njerëzimit”, duke nxitur reagim ndërkombëtar të menjëhershëm.

Masakra e Krushës së Madhe (25–27 mars 1999): U ekzekutuan mbi 240 civilë shqiptarë, kryesisht burra dhe djem të ndarë nga familjet, në një ndër masakrat më të mëdha të luftës.

Masakra e Mejes (27 prill 1999): Gjatë përpjekjeve për t’u larguar nga zona e Gjakovës, mbi 300 civilë u ekzekutuan dhe u varrosën në varre masive.

Masakra e Poklekut, Drenas: 53 civilë, kryesisht gra dhe fëmijë, u dogjën të gjallë në një shtëpi të rrethuar nga forcat serbe.

IV. Ndërhyrja e NATO-s dhe fushata e bombardimeve

1. Dështimi i negociatave në Rambuje

Në shkurt–mars 1999, në Rambuje të Francës u zhvilluan negociata që parashihnin autonomi për Kosovën dhe praninë e forcave ndërkombëtare. Serbia refuzoi marrëveshjen, duke i hapur rrugë ndërhyrjes ndërkombëtare.

2. Fillimi i fushatës ajrore të NATO-s (24 mars 1999)

NATO nisi bombardimet kundër caqeve ushtarake dhe infrastrukturore serbe në Kosovë dhe Serbi. Kjo ishte hera e parë që Aleanca Atlantike ndërhynte ushtarakisht për arsye humanitare pa një mandat të drejtpërdrejtë të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.

3. Spastrimi etnik

Gjatë bombardimeve:

-Rreth 1000,000 shqiptarë u detyruan të largohen në Shqipëri, Maqedoni dhe Mal të Zi.

-Rreth 150,000 shqiptarë u zhvendosën brenda Kosovës.

-Mijëra shtëpi, shkolla dhe objekte fetare u dogjën apo u shkatërruan.

V. Çlirimi i Kosovës – 12 qershor 1999

1. Marrëveshja e Kumanovës (9 qershor)

Pas 78 ditësh bombardime dhe presioni ndërkombëtar, Serbia nënshkroi marrëveshjen për tërheqjen e forcave ushtarake dhe policore nga Kosova.

2. Hyrja e trupave të NATO-s

Më 12 qershor, trupat e KFOR-it hynë në Kosovë:

-Trupat britanike, nën komandën e gjeneralit Mike Jackson, hynë në Prishtinë dhe rivendosën rendin.

-Trupat gjermane u pritën me entuziazëm në Prizren.

-Në qytete si Pejë, Gjakovë, Suharekë dhe Ferizaj, qytetarët dolën rrugëve me flamuj dhe lot gëzimi për të pritur aleatët.

VI. Pas çlirimit: Ndërtimi i paqes dhe institucioneve

1. Vendosja e UNMIK-ut dhe KFOR-it

-Misioni i Kombeve të Bashkuara (UNMIK) mori përgjegjësinë për administrimin civil të Kosovës.

-NATO vendosi një forcë shumëkombëshe prej mbi 50,000 trupash për të garantuar sigurinë dhe kthimin e refugjatëve.

2. Rindërtimi institucional

-U ngritën institucionet e përkohshme të vetëqeverisjes.

-Arsimi dhe shëndetësia kaluan në duart e autoriteteve vendore.

-Filloi procesi i identifikimit të viktimave dhe hapja e varrezave masive në Kosovë dhe Serbi (si Batajnica, Petrovo Selo dhe Rudnica).

VII.Trashëgimia e 12 qershorit

Dita e çlirimit nuk është vetëm një moment historik, por një simbol i triumfit të vlerave njerëzore ndaj dhunës dhe gjenocidit. Ajo përfaqëson fitoren e drejtësisë, dinjitetit dhe të drejtës për të jetuar të lirë.

Trashëgimia e saj na kujton përherë:

-Të nderojmë sakrificën e dëshmorëve.

-Të ruajmë me përkushtim lirinë e fituar me gjak.

-Të ndërtojmë një shtet demokratik, të drejtë dhe gjithëpërfshirës.

Në këtë përvjetor, Kosova përkulet me respekt para të rënëve, para bashkëpunimit ndërkombëtar që mundësoi lirinë, dhe para idealit që mbajti gjallë një popull në dekada robërie – lirinë që kurrë nuk duhet shpërdoruar.

Nga diaspora në atdhe: Homazhe dhe përurime në Prishtinë për nder të 26-vjetorit të Çlirimit të Kosovës

by

Në kuadër të aktiviteteve të organizuara nga Kryetari i Prishtinës, Përparim Rama, me rastin e 26-vjetorit të Çlirimit të Kryeqytetit, u mirëpritën në Prishtinë dy figura të spikatura të diasporës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës: Presidenti i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “Vatra”, Dr. Elmi Berisha, dhe veprimtari i mirënjohur z. Ekrem Bardha.

Vizita e tyre nisi me homazhe në varrin e Presidentit historik të Kosovës, dr. Ibrahim Rugova, për të vazhduar me nderime në Varrezat e Dëshmorëve dhe pranë memorialit të heroit Zahir Pajaziti – duke shprehur respekt të thellë për të gjithë ata që sakrifikuan për lirinë dhe shtetin e Kosovës.

Pas ceremonive përkujtimore, në ambientet e Kuvendit Komunal të Prishtinës u mbajt një seancë e jashtëzakonshme për nder të kësaj vizite dhe të kontributit të jashtëzakonshëm që diaspora shqiptare në SHBA ka dhënë në periudhat më të vështira për vendin tonë.

Në këtë kuadër, u përurua edhe Parku “Bardha” – një hapësirë e re publike që mban emrin e z. Ekrem Bardha, si shenjë mirënjohjeje për gjithë jetën e tij në shërbim të çështjes shqiptare dhe përpjekjeve të tij për mbështetjen e Kosovës në arenën ndërkombëtare.

Gjatë ditës, z. Berisha dhe z. Bardha u pritën zyrtarisht nga Kryetari i Komunës së Prishtinës, Përparim Rama, i cili vlerësoi thellësisht rolin dhe përkushtimin e tyre ndër vite, duke theksuar se këto aktivitete janë organizuar me qëllim nderimi për diasporën dhe ruajtjes së lidhjes së saj të pazgjidhshme me vendlindjen.

Kjo vizitë e veçantë përforcon mesazhin se kontributi i diasporës mbetet jetik për zhvillimin dhe afirmimin e mëtejshëm të Kosovës.

“26th anniverssary of Kosova Liberation: a sucsesfull democratic state-buidling story”

by

By Ambassador Dr. Blerim Reka
General Consulate of the Republic of Kosovo in New York/

From war to democracy and economic growth

On 12 June 2025, Kosova celebrate 26th anniversary of its liberation from Serbian occupation. As we reflect on 17 years since Kosova became the youngest European state, we can proudly say that the Republic of Kosova is also a successful democratic nation-building story.

The liberation war against Serbia leads by UÇK and supported by USA and by NATO humanitarian intervention, brought an end to a century of Serbia’s colonial ruling, apartheid and genocide against the Albanians of Kosova. We are forever grateful to the USA and our Euro-Atlantic allies for their continuous support towards our statehood, while never forgetting that friends in need are friends indeed.

In 2010, ICJ, with its legal opinion, confirmed the legality of declaration of independence in accordance with international law. We stand strongly in our belief that Kosova belongs in the great UN family, and the path towards membership will be guided by adhering to the human rights and freedoms’ principles, and not by unilateral obstacles in this multilateral organization. As a democratic state, The Republic of Kosova have no issues with any of its neighbors, except with Serbia. And the normalization of relations between Kosova and Serbia is meant to be addressed through a dialogue mediated by European Union. We remain committed to Brussels Dialogue, as a constructive part, but Serbia instead of dialogue threaten our sovereignty and territorial integrity. Within last two years, Serbia did three acts of aggression against the Republic of Kosova.

Today, The Republic of Kosova is one of the most democratic countries. Its annual economic grow is 4%, its GDP and expanded by 4,4% in 2024 (according to IMF). Kosovars have been travelling free to the EU since 1st January 2024, and the Republic of Kosova is regional champion against corruption (based on T.I. Corruption Index). With 5 Olympic medals, including gold, Kosova in 2030 will host Mediterranean Games.

Kosova continues to be the best human rights and minority rights model too, even beyond international standards: with only 4 % of Serb minority, the Serb language is an official language, they have 10 reserved seats in the Parliament, minister in the Government, their mayors of municipalities and veto right for constitutional change.

An historical background

To understand the actual state of play, let’s share a short historical brief on Kosova with the key dates. In 1912, Serbian army occupied Kosova, thus starting the colonial rule over Kosova. A year later, the London Ambassadors Conference accepted this un-legal annexation of Kosova fact as a fait accomplice, violating international law. In 1943/44, in Bujan, representatives of Albanians of Kosova, based on the Atlantic Charter, adopted a Resolution for the right of Self- Determination of Albanians, to allow unification with Albania.

In 1945, communist Yugoslavia neglected the political will of Albanians of Kosova, despite an overwhelming 90% majority population, imposing a martial law, or military dictature in Kosova in 1946, thus installing a forced stay within the Yugoslav state.
Since then and until 1966, under the repressive dictatorship of Rankoviq, thousands of Albanians were brutally murdered, sentenced with severely long years of imprisonment, and expelled to Turkey.

Albanians’ demonstrations in 1968, 1981, 1987-89 demanded an equal position of Kosova in the Yugoslav federation, like other Republics. However, the Yugoslav army and police crushed the protests brutally, and on 23 March 1989 dictator Milosevic, (later a war criminal at ICTY in Hague) abolished the autonomous status of Kosova, as a constitutive element of Yugoslav Federation, with its Parliament, and its Executive Council (Government), based on The Constitution of 1974. This paved the way for the installment of the apartheid regime which continued until 1999, whereas a minority of 4% of Serbs governed Kosova with 96% of Albanians.

Popular revolt of Albanians erupted in a liberation war in 1998-1999, which ended with Milosevic capitulation on June 9, 1999, after 78 days of NATO’s humanitarian intervention. NATO’ s bombing against Serbian military and police forces stopped the genocide of Serbia against Albanians whereas more than 13,500 Albanians civilians were killed, more than 20,000 women were raped, and at least 850,000 Albanians were forced to leave Kosovo.
On June 10, 1999, UN SC adopted Resolution 1244/99 by which an international administration (UNMIK) was established in post-war Kosova.

On 17 February 2008, The Parliament of Kosova declared the Republic of Kosova as an independent and sovereign state, and ICJ in 2010 confirmed that the declaration of the Independency of Kosova was in accordance with international law.

Towards UN membership

The Republic of Kosova is peaceful and one of the most democratic countries in the Western Balkans according to international reports on higher scores achievements in: democracy, rule of law, human rights and minority rights, and media freedom. Kosova’ s constitution, (art. 144, para.2 of the Constitution) represents the best constitutional model for the protection of national minorities in Europe, even beyond international standards.

Although fulfilling conditions set by UN Charter (being a peaceful state, and devoted to peace, stability and good neighbor relations), after 17 years there has no seat yet at the UN, although the Republic of Kosova is devoted to peace (article 2, para 3 of Kosova Constitution), and has no territorial pretensions to other states (article 1, para 3 of Kosova Constitution).

The Republic of Kosova is recognized by 119 UN member states, (recently by Kenya and Sudan), is a member of WB, IMF and dozen international organizations, but still not UN member.
Although with a clear opinion of ICJ (International Court of Justice, 2010), that “declaration of independence of Kosova did NOT violate international law”, Kosova is still not member of UN, due to Russian blockade.

We hope that The Republic of Kosova will become the 194 members of the UN soon. Brussels Dialogue was mandated by UN General Assembly Resolution, and by Brussels Agreement, which is legal binding act, obliged Serbia to avoid any action against Kosova’ s membership to international organizations, including UN.

Kulti i vëllezërve martirë – nga Flori e Lauri te Muji e Halili  

by

Shkruan: Enver Sulaj/

Në Këngët Kreshnike (Gjergj Elez Alia, balada Konstandini e Doruntina, Ali Bajraktari etj.)  deri më tani është nënvizuar lidhja mes vëllait dhe motrës dhe veprimeve mitike e epike, por asnjëherë nuk është vënë theksi te lidhja e fortë në mes vëllezërve, Mujit e Halilit.  Studiuesi i njohur shqiptar, Eqrem Çabej, ka tërhequr një paralele analogjie mes kohës ilire dhe vëllezërve Mujit e Halilit, duke i krahasur me krijimet e popujve tjerë, por pa u ndalur më shumë në këtë çështje, por thjesht duke shprehur një “pëlqim” të tijin. “Mua, te Muji dhe Halili më pëlqen të shoh analogjinë shqiptare të lashtë e ndofta ilire të atij çifti vëllazërish trima, që na ndeshim te Grekët (dioskurët), Keltët, Gjermanët dhe Indët (Açvins).” Çabej në një rast tjetër thotë se disa elemente folklorike që i kanë sllavët e jugut, e të cilat nuk i gjejmë fare te krijimtaria e sllavëve tjerë, janë si rezultat i një substrati parasllav të Gadishullit Ballkanik, të cilin vetëm ardhacakët sllavë të jugut e hasën në këto troje, e pranuan, e asimiluan dhe u përpoqën vazhdimisht edhe ta përvetësonin.  Studiuesja amerikane Osborn, këtë “çift vëllezërish trima“  e sjell më afër në kohë. Ajo, lidhjen e fuqishme vëllazërore në mes Mujit e Halilit e vë në rrafshin e njëjtë figurativ me shën Florin dhe shën Laurin, me dy martirët dardanë të fillimeve të krishterimit, të cilët u martirizuan për shkak të religjionit të tyre. “Fakti se shenjtorët binjakë Florus dhe Laurus janë vendosur gjeografikisht në Iliri (Illyricum) është i rëndësishëm, sepse sugjeron lidhjen e fortë me kultin e binjakëve, ndoshta që nga religjionet e hershme.” Muji dhe Halili janë martirë iliro – shqiptarë, figura të folklorit tonë, që mund të krahasohen me shenjtorët  Florin dhe Laurin – të cilët u persekutuan për fenë e bindjet e tyre, ndërsa kreshnikët kishin zgjedhur martirizimin dhe luftën pafund, për të ruajtur ekzistencën e vet dhe të fisit që i takonin. Prifti italian i shekullit 16-të, Antonio Gallonio, në librin “Martirizimi dhe kryqëzimi” sjell të dhëna lidhur me binjakët Florin dhe Laurin. Ai i përshkruan vëllezërit si gurëthyes të shekullit të dytë të erës sonë, që mësojnë tregtinë e tyre nga Proclus dhe Maksimus, të cilët më vonë janë torturuar dhe hedhur në një pus. Pas kësaj, Flori dhe Lauri e kanë braktisur Bizantin dhe shkojnë në Illyricum, në Ulpianë. (Galloni, 204). (Hi viri sancti erant fratres gemelli, caefores lapidum, quam artem didicerant a Proclo et Maximo; postea vero quam eorum magistri pro Christo martyrium perpessi sunt, relicto Byzantio venerunt in Illyricam regionem, in urbem Ulpianorum, ubi apud Lycionem Praesidem metalla perscrutantes propriam artem nobiliter exercebant. Postremo multos passis cruciatus, a Licione Praeside in profundum puteum dejecti Deo ipsi animas suas commendarunt).

Studiuesi Gaspër Gjini, duke cituar Farlatin thotë se (Flori e Lauri- shënim E.S.): “Qenë vëllezër, bineq, me profesion gurgdhendës. Pas martirizimit të mësuesve të tyre, të cilët e dëshmuan Krishtin, të dy vëllezërit e lanë Konstandinopojën dhe erdhën në Ilirik, ku, duke i hulumtuar disa xeherore për qeveritarin, merreshin edhe me zejen e vet. Atëherë ai i drejtoi te Licini, i cili u dha të holla për t’ua ndërtuar një faltore idhujve. Ata, këto të holla ua shpërndanë të varfërve dhe pastaj e ndërtuan faltoren. Kur më u bë gati krejtësisht, ata vetë i thyen idhujt dhe faltoren ia kushtuan Krishtit. Kur dëgjoi për këtë Licini, i hodhi në një pus të thellë, ku ia dhanë shpirtin Zotit.” “E dhëna se shenjtorët binjakë, shën Flori dhe shën Lauri janë vendosur gjeografikisht në Iliri (Ilirik) është e rëndësishme, sepse sugjeron lidhje të forta me një kult të tillë, ndoshta që nga religjionet e hershme. Pra, me këtë dëshmohet se jo rastësisht kemi kultin e vëllezërve në traditën tonë (edhe në krijimet epike – heroike) që në kohët më të hershme, para dhe pas lindjes së religjionit. Është i njohuar, poashtu fakti se Ilirikumi ishte ndër rajonet e para që e pranoi krishterimin nga shën Pali. “Eposi i kreshnikëve ka ngjashmëri me shumicën e epopeve të popujve europianë dhe të botëve të largëta. Njësoj si në epopenë antike sumere dhe në atë greke, heronjtë qendrorë janë dy.” Kemi kështu kultin e vëllezërve binjakë, që e hasim edhe në religjionet e vjetra. Studiuesja Osborn, duke tërhequr një paralele krahasimi me vëllezërit Dioskuri, thotë se Muji dhe Halili ndajnë një lidhje të ngjashme me Dioskurët dhe lidhja e tyre karakterizohet nga sakrifica, dhe secili del jashtë sheshit të tij për t’u siguruar se vëllai i tij është i sigurtë.” Muji dhe Halili, megjithë rivalitetin që mund ta kenë ndonjëherë, ata kurrë nuk e braktisin njëri-tjetrin dhe “ashtu si Dioskurët, njëri vëlla nuk mund të jetojë pa tjetrin, njëri vëlla nuk mund të ndahet nga tjetri.” “Ekziston gjithashtu një vëllazërim i fortë për luftëtarët aga dhe personazheve tjera mitologjikë, të quajtur ”vëlla gjaku”, dikush që nuk është i lidhur fare, por gjithsesi i detyrohet një luftëtari deri në vdekje. Zakonisht vëllai i gjakut është një tjetër aga, por Muji është unik në atë që vëllezërit e tij të gjakut janë tri zana që i japin atij fuqi të madhe dhe premtimin për ta ndihmuar atë sa herë që është e nevojshme.” Pra, vëllamërinë, që njihet edhe në të drejtën tonë zakonore, Muji ua dedikon zanave të malit, të cilat e ndihmojnë e i japin forcë për të përballuar të keqen. Por, edhe Muji e kryen detyrimin ndaj zanave, duke i ndihmuar çdoherë kur e thërrasin, si një vëllamë i mirë e i ndërgjegjshëm për detyrimet që ka.  

(Fragment nga libri në dorëshkrim “Visaret e kombit II-interpretim letrar i teksteve”. Fusnotat u hoqën nga autori për shkak të natyrës së mediumit ku publikohet shkrimi). 

Here is our day-to-day schedule for the Albanian Film Festival 2025!

by

Join us June 19–22 for four days of powerful stories, thought-provoking films, and unforgettable conversations. From opening night features to animated classics and short films that leave a lasting mark — each day brings something unique.

ADMISSION IS FREE

Hosted at St. George Cathedral, Boston

Save the dates, invite your friends, and immerse yourself in Albanian cinema and culture.

Full schedule below — come for a day or ALL 4!