Sokol Paja/
New York, 7 Qershor 2025 – Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra promovoi librin publicistik “Linja politike, diplomatike dhe shtetformuese”, të diplomatit Imer Lladrovci. Libri përmbledh në mënyrë të shkëlqyer paraqitjet publike dhe qëndrimet e dokumentuara në: kumtesa, trajtesa, intervista, opinione, shkrime autoriale, fjalime, analiza, komente etj., të cilat trajtojnë elementë themelore të shoqërisë, diplomacisë, shtetit, politikës e mërgatës shqiptare. Vepra e Lladrovcit është një kontribut i vyer publicistik që përmbledh një rrugëtim sa politik dhe diplomatik të autorit dhe institucioneve që ka shërbyer e përfaqësuar.
Veprimtari i çështjes kombëtare në mërgatën e Amerikës z.Shpend Gjocaj diskutoi rreth rëndësisë së kombit shqiptar si faktor i unitetit kombëtar dhe dënoi ndasitë mes shqiptarëve me përdorimin e termit “kombi kosovar”. Ambasador Bujar Skendo theksoi rëndësinë dhe nevojën e botimeve publike mbi përvojën diplomatike të diplomatëve shqiptarë që kanë shërbyer në trupin diplomatik.
Shkrimtari Mhill Velaj vlerësoi veprimtarinë e Imer Lladrovcit dhe theksoi se kombi ka nevojë për diplomatë aktivë e përfaqësues dinjitozë. Gazetari Bekim Adili nga Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup theksoi se na nevojitet unitet dhe platformë të përbashkët kombëtare me qëllim shtetndërtimin e Kosovës dhe bashkimin e të gjithë shqiptarëve. Ai e cilësoi librin e Imer Lladrovcit si një udhërrëfyes për diplomacinë dhe politkbërjen në Kosovë. “Vatra e Nolit na fton e na kujton për detyrimet që kemi ndaj kombit tonë e ndaj atdheut të përbashkët. Mirënjohje vatranëve e patriotëve shqiptarë të mërgatës së Amerikës që mbajnë gjallë frymën e Fan Nolit në mënyrë që ta duam atdheun pa kushte e pa interes” tha ndër të tjera gazetari Adili. Artisti i komunitetit Shaban Lajçi u shpreh se vepra publicistike e Lladrovcit është një shkëndijë drite në veprat publicistike e kombëtare.
Diplomati Imer Lladrovci fjalën e mirënjohjes dhe falenderimit për Vatrën e filloi me mbështetjen ndaj luftës së UÇK dhe duke denoncuar padrejtësinë ndaj saj. “Shpreh indinjatën e thellë për padrejtësinë që po iu bëhet në Hagë themeltarëve, luftëtarëve dhe çlirimtarëve të Kosovës: Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Jakup Krasniqit, Rexhep Selimit e bashkëluftëtarëve të tyre. Kjo është një padrejtësi historike” tha në fjalën e tij diplomati Lladrovci. Përgjatë fjalës së tij, ai solli në vëmëndje shembullin e kontributin e Skënderbeut, Fan Nolit, Pashko Vasës e rilindasve shqiptarë për shembullin dhe kontributin historik për kombin.
Imer Lladrovci si diplomat, publicist, veprimtar politik veprimtar, kontribuues dhe bashkëpunëtor i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ka qenë përfaqësues i shtetit të Kosovës në Stuttgart në Gjermani( 2009-2013), Konsull dhe shef i seksonit konsullor në Vjenë të Austrisë ( 2013-2018), Konsull dhe shef i Konsullatës së Përgjithshme të Republikës së Kosovës në Shtuttgart të Gjermanisë (2018-2022).
, E.Armao (9) dhe deri te S.Adhami (10) dhe K.Frashëri (11), sipas së cilës: “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu është varrosur pikërisht në Kishën e Kështjellës së Lezhës, mbi të cilën më vonë është ndërtuar Xhamia.” Kjo tezë është kundërshtuar vazhdimisht nga një varg i gjatë autorësh të ndryshëm dhe gjatë një ekspedite arkeologjike të zhvilluar në Kështjellën e Lezhës në muajin gusht të vitit 1986, ku u zbuluan pjesë të themeleve të xhamisë dhe u kryen sondazhe e hulumtime në pika të ndryshme të mundëshme, L.Gjeçi dhe N.Përleka arritën në përfundimin se kjo xhami nuk ka qenë kurrë kishë, por ajo është ndërtuar nga themelet (12). Për të verifikuar hipotezën se xhamia ishte ndërtuar mbi themele origjinale, pa adaptime nga struktura të mëparshme kishtare, në gusht të vitit 1990 u organizua një ekspeditë e dytë arkeologjike me fokus në gërmime dhe hulumtime stratigrafike në truallin e xhamisë (13). Gjatë ndërhyrjes u hoqën shtresat e depozituara të dheut, të akumuluara ndër shekuj, derisa u arrit në nivelin e dyshemesë së plotë të ndërtesës. Gjetjet arkeologjike nuk dëshmuan për praninë e ndonjë strukture kishtare pararendëse në këtë vend, pasi nuk u identifikua asnjë fragment muri apo objekt tjetër material që të sugjeronte ekzistencën e kishës së Kështjellës në këtë truall. L.Gjeçi këmbëngul se këto të dhëna konfirmojnë se xhamia është ndërtuar si objekt i ri dhe i pavarur, mbi themelet e veta origjinale, pa përshtatje arkitektonike nga ndërtesa paraardhëse (14). Mirëpo, rezultatet e dy ekspeditave të fundit arkeologjike të zhvilluara në vitet 2013 (15) dhe 2014 (16), nën udhëheqjen e E.Nallbanit, nxorën në dritë dy fazat e ndërtimit të xhamisë dhe një potencial të jashtëzakonshëm arkeologjik në këtë zonë, deri tani mezi i dyshuar dhe ndër mbetjet më të vjetra përfshihet veçanërisht një ndërtesë që i paraprin periudhës osmane. Me pak fjalë, kjo xhami nuk përfaqëson një ndërtim tërësisht të ri, por është ngritur mbi struktura ekzistuese më të hershme, duke përbërë një shembull tipik të ripërdorimit arkitektonik (spolia) në kontekstin fetar dhe politik të periudhës osmane. Themelet dhe muret e saj janë ndërtuar pjesërisht mbi gjurmë ndërtimore më të vjetra, të cilat, në mungesë të të dhënave të plota arkeologjike, supozohet se i përkisnin një ndërtese kishtare ose një strukture ushtarake të periudhave paraosmane, të integruara brenda sistemit mbrojtës të Kështjellës. Ky akt i transformimit të hapësirës monumentale për qëllime fetare islame reflekton shumë qartë strategjitë e osmanizimit të qendrave urbane në Shqipërinë Veriore gjatë shek. XVI. Xhamia u ndërtua sipas tipologjisë klasike të arkitekturës fetare osmane të periudhës së hershme. Ambienti kryesor ka një planimetri të thjeshtë drejtkëndore, me përmasa modeste prej 11.40 x 9.77 m (17), i përshtatur për një komunitet të vogël besimtarësh brenda Kështjellës. Objekti është i orientuar veriperëndim-juglindje, në drejtim të Kiblës, pra Qabesë së Madhe në Mekë, sipas normave të arkitekturës islamike. Kjo dëshmon jo vetëm për funksionin fetar, por edhe për respektimin e kanoneve liturgjike në projektimin dhe realizimin e saj. Muret janë ndërtuar kryesisht me gurë gëlqerorë dhe kanë një trashësi që mesatarisht varion nga 0.75 deri në 0.90 m (18), në ambientin kryesor deri në 1.10 m, duke ofruar izolim termik dhe qëndrueshmëri. Ndërtimi me teknikën e gurit mesatar, pa përdorim të gjerë të tullës, është në përputhje të plotë me traditën ushtarake të ndërtimit në vendbanimet fortifikuese. Në formën e saj origjinale, xhamia ka qenë një ndërtim dy katësh. me mafil, me çardak, dhe kati i dytë ka shërbyer si vend ku qëndronin gratë. Hyrja e xhamisë ndodhet në murin veriperëndimor dhe ndërsa hapësira e brendshme ndriçohet nga 6 dritare të mëdha të mbuluara me qemer guri: 2 në murin juglindor (Kibla), 2 në murin perëndimor dhe 2 të tjerat në atë lindor. Përmasat e dritareve janë: 1.95 m lartësi x 0.95 m gjerësi. Në pjesët anësorë të hyrjes së xhamisë ruhen gjurmët e 2 dritareve të tjera të mëdha dhe po ashtu, gjurmët e dy dritareve me përmasa mesatare, ruhen në pjesën e sipërme të mureve, njëra në pjesën lindore të murit të Kiblës dhe tjera në murin perëndimor, pranë minares. Pozicionimi i tyre mbi dritaret e mëdha lë për të kuptuar se xhamija ka qenë e pajisur me 8 dritare mesatare të vendosura mbi ato të mëdhatë poshtë tyre. Në murin e saj juglindor, Xhamia është e pajisur me një kamare gjysmë rrethore, që në fjalorin terminologjik të arkitekturës islamike njihet si mihrab, i cili tregon drejtimin e Mekës. Mihrabi ngrihet 50 cm nga dyshemeja dhe është i lartë 3.30 m. Ky element arkitektonik, i cili përputhet plotësisht me stilin osman të periudhës së hershme, në pjesën e sipërme është e punuar me tulla dhe mjeshtrit e kohës e kanë realizuar mjaft bukur në aspektin estetik. Një minare e vogël dhe pjesërisht e rrënuar, është e vendosur në anën e djathtë të hyrjes (në pjesën perëndimore të xhamisë), e cila komunikon me ambientin kryesor të xhamisë nëpërmjet një hyrje me përmasa: 1.88 m lartësi x 0.60 m gjerësi. Minarja ka një bazament katror dhe trup cilindrik prej guri të pajisur nga brenda me shkallë në formë spirale, tipike për xhamitë e thjeshta të garnizoneve të periudhës së hershme osmane. Lartësia aktuale e minares e matur nga brenda është 5.93 m dhe nga jashtë është 6.65 m. Në pjesën e saj veriperëndimore, xhamia është e pajisur me një ambient ndihmës me përmasa: 9.76 m gjatësi dhe 7.02 m gjerësi, i cili përfaqëson një zgjerim të pjesës ballore të saj (19). Ky ambient lidhet drejtpërdrejt me hapësirën e brendshme të xhamisë përmes një hyrjeje të pozicionuar në të njëjtin aks me hyrjen kryesore të saj. Dyshemeja ndahet në dy pjesë nga një korridor me thellësi 0.60 m, i cili përshkon qendrën e ambientit. Të dy muret anësore të kësaj hapësire janë të pajisur me nga një dritare, që sigurojnë ndriçimin natyror të saj. Ambienti i tretë i kompleksit të xhamisë zë të gjithë krahun verilindor të ndërtesës dhe është i ndarë në tri pjesë të njëpasnjëshme. Në dallim nga dy ambientet e para, të cilat janë ruajtur në gjendje të ngritur dhe me strukturë të dallueshme arkitektonike, ambienti i tretë rezultonte i rafshuar dhe i dëmtuar në mënyrë të konsiderueshme, duke e bërë mjaft të vështirë rikonstruktimin e plotë të planimetrisë së tij origjinale. Pavarësisht kësaj, struktura e përgjithshme e kompleksit dhe ruajtja e elementeve origjinale në ambientet e tjera, e bëjnë Xhaminë Sulejmanie një nga objektet më të hershme dhe më autentike të arkitekturës islamike në Shqipëri. Ndërtimi i saj u shoqërua me krijimin e një lagjeje të re urbane në lindje të kështjellës – Shehri i Lezhës – i banuar ekskluzivisht nga popullsi myslimane. Kjo lagje përfshinte banesa me oborre të brendshme, hane, tregje dhe objekte të tjera publike e fetare, duke u shndërruar në një qendër të rëndësishme të jetës qytetare osmane për më shumë se tre shekuj. Së bashku me lagjen e Pazarit (Bregu i Drinit), Shehri përfaqësonte një strukturë të plotë urbane në përputhje me modelin osman të organizimit të qyteteve. Ndërsa, Xhamia Sulejmanie nuk ishte vetëm një objekt kulti, por pjesë e një kompleksi të gjerë fortifikues dhe administrativ që përfshinte saraje, sheshe ceremoniale, ambiente për lutje dhe zona ushtarake. Ajo shënon një pikë të rëndësishme kthese në historinë urbane dhe fetare të Lezhës, duke dëshmuar për përpjekjet e Perandorisë Osmane për të ndërthurur arkitekturën fetare me funksionet politike dhe ushtarake të qytetit. Integrimi i xhamisë brenda strukturës mbrojtëse të Kështjellës është një shembull i harmonizimit të autoritetit politik me dimensionin shpirtëror të jetës urbane. Pra në thelb, ajo përfaqëson një dëshmi të pastër arkitektonike, historike dhe shpirtërore të trashëgimisë osmane në qytet. Po ashtu, duhet theksuar se Xhamia Sulejmanie në Kështjellën e Lezhës paraqet interes të veçantë jo vetëm për arkitekturën e saj të hershme osmane, por edhe për funksionin e saj simbiotik me strukturën e një kështjelle mesjetare. Ky lloj integrimi tregon për qasje të sofistikuar osmane ndaj hapësirës urbane dhe simbolikës politike-religjioze, ku objekti fetar ndërthuret me hapësirën e pushtetit dhe mbrojtjes. Tërmeti i fuqishëm i vitit 1728 (20), braktisja e kështjellës nga banorët dhe përdorimi prej tyre i xhamive të tjera, i dha fund funksionalitetit fetar të Xhamisë Sulejmanie, por strukturat e saj murale që i kanë mbijetuar kohës dhe burimet dokumentare mbeten dëshmi mjaft të rëndësishme për identitetin historik dhe kulturor të qytetit. Edhe pse i ruajtur pjesërisht, ky monument përfaqëson një pikë kyçe për analizën e proceseve të islamizimit dhe osmanizimit në qytetet shqiptare, duke ofruar të dhëna të vlefshme për transformimet urbane, fetare dhe institucionale të periudhës osmane. Xhamia Sulejmanie në Kështjellën e Lezhës, duke qenë një prej objekteve më të hershme të kultit islam në vendin tonë, ka luajtur një rol mjaft të rëndësishëm në shndërrimin e peizazhit fetar dhe urban të qytetit të lashtë të Lisit.
