Archives for June 2025

Patrioti Sylë Lajqi dhuroi 500 usd për Vatrën

June 3, 2025 by s p

Patrioti Sylë Lajqi dhuroi 500 usd për Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA. Ky dhurim ka shumë domethënie në përpjekjet historike të patriotëve e atdhetarëve të Vatrës në shërbim të çështjes kombëtare në mërgatën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Fisniku Sylë Lajqi e ndihmon Vatrën prej vitesh në vazhdimësi duke mos u kursyer asnjëherë. Federata Vatra, gazeta Dielli dhe mbarë komuniteti i vatranëve e falenderon me përzemërsi dhe i shpreh mirënjohje për xhestin fisnik dhe mbështetjen e pakursyer.

Kontributi i Federatës Panshqiptare të Amerikës ‘VATRA’ për çështjen e Kosovës

June 3, 2025 by s p

*Kumtesa e kryetarit të Vatrës Dr. Elmi Berisha në Konferencën Shkencore: “DIASPORA SHQIPTARE DHE ÇËSHTJA E KOSOVËS 1912-2008” zhvilluar te

Amfiteatri i Institutit të Historisë “Ali Hadri” – Prishtinë.

Konferenca Shkencore u organizua nga: Instituti i Historisë – Tiranë, Instituti i Historisë “Ali Hadri” – Prishtinë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Historisë, Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup.

Dr. Elmi Berisha*

Abstrakti

Federata Panshqiptare e Amerikës “VATRA”, e themeluar në vitin 1912 nga patriotë shqiptarë në SHBA, ka pasur një rol kyç në promovimin dhe mbrojtjen e interesave kombëtare shqiptare, me theks të veçantë në çështjen e Kosovës. Kjo kumtesë shqyrton kontributin e VATRËS në tri periudha kryesore: para vitit 1990, gjatë përpjekjeve të popullit të Kosovës për liri e pavarësi dhe luftës çlirimtare 1990-1999 dhe pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në vitin 2008. Përmes analizës së burimeve arkivore, dokumenteve historike dhe artikujve në gazetën “Dielli”, kumtesa evidenton rolin lobues, sensibilizues dhe diplomatik të VATRËS në mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve të Kosovës. Me lidhjet e saj të fuqishme me institucionet amerikane dhe komunitetin shqiptar në diasporë, VATRA ka ndikuar ndjeshëm në krijimin e opinionit ndërkombëtar dhe në përkrahjen e SHBA-së ndaj pavarësisë së Kosovës. Kumtesa ofron gjithashtu reflektime për rolin që mund të luajë VATRA edhe në të ardhmen, në sfidat e konsolidimit të shtetit të Kosovës dhe në ruajtjen e unitetit kombëtar.

1. Hyrje

Çështja e Kosovës ka qenë një ndër sfidat më të ndërlikuara të historisë moderne shqiptare, veçanërisht gjatë shekullit XX dhe fillim-shekullit XXI. Në këtë kontekst, diaspora shqiptare, dhe më konkretisht Federata Panshqiptare e Amerikës “Vatra”, ka luajtur një rol të rëndësishëm në artikulimin, ndërkombëtarizimin dhe mbrojtjen e të drejtave të popullit të Kosovës. E themeluar në vitin 1912 në SHBA nga personalitete të shquara të Rilindjes Kombëtare Shqiptare si Fan Noli e Faik Konica, “Vatra” që në fillimet e saj u shndërrua në një strukturë përfaqësuese dhe avokuese për çështjet kombëtare shqiptare në arenën ndërkombëtare, veçanërisht në hapësirat e politikës amerikane dhe evropiane.

Kontributi i “Vatrës” në mbrojtje të Kosovës ka qenë i shumëdimensional: politik, diplomatik, mediatik, humanitar dhe lobues. Në periudha të ndryshme historike, nga Lufta e Dytë Botërore, represioni jugosllav, Lëvizja paqësore e viteve ‘90, deri te lufta e vitit 1998-1999 dhe shpallja e pavarësisë në vitin 2008, “Vatra” ka qenë një zë i fuqishëm në sensibilizimin e opinionit publik amerikan dhe në ndërgjegjësimin e institucioneve shtetërore amerikane mbi padrejtësitë historike që i janë bërë popullit të Kosovës. Përmes lobimeve intensive në Kongresin dhe Senatin amerikan, organizimit të peticioneve, takimeve me diplomatë, shkrimeve në media, përkrahjes së liderëve të LDK-së dhe të UÇK-së, “Vatra” ndikoi që Kosova të fitonte përkrahjen e SHBA-së në momentet më vendimtare.

Kjo kumtesë ka për qëllim të analizojë dhe dokumentojë me burime arkivore, shtyp të kohës dhe intervista me përfaqësues të diasporës, rolin që “Vatra” ka luajtur në përkrahje të çështjes së Kosovës, si një komponentë esenciale e lobimit shqiptar në SHBA. Kjo analizë është gjithashtu një kontribut në pasurimin e historiografisë së Kosovës dhe një reflektim mbi rëndësinë strategjike të diasporës në betejat politike kombëtare.

2. Metodologjia

Për të ndriçuar dhe argumentuar kontributin e Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” në mbështetje të çështjes së Kosovës, kjo kumtesë është ndërtuar mbi një qasje të kombinuar kërkimore, duke ndërthurur analiza historike, studime dokumentare, intervista dhe shqyrtim të shtypit të kohës. Qëllimi metodologjik është të përfshijë një analizë sa më gjithëpërfshirëse dhe të saktë të veprimtarisë së kësaj organizate në raport me zhvillimet politike dhe historike të Kosovës, veçanërisht nga fundi i shekullit XX deri në shpalljen e pavarësisë në vitin 2008.

Një komponent i rëndësishëm është edhe metoda e intervistës gjysmë të strukturuar me figura kyçe të diasporës shqiptare në SHBA, ish-përfaqësues të Vatrës apo njohës të mirë të aktivitetit të saj, për të dokumentuar kujtimet dhe vlerësimet e tyre mbi ndikimin që ka pasur kjo organizatë në raport me Kosovën.

3. Përmbledhje analitike dhe diskutimi

Objektivi është që të argumentohet roli i Vatrës jo vetëm si organizatë lobuese, por edhe si një zë politik me peshë morale dhe historike në përfaqësimin e interesave shqiptare në SHBA.

Përmbledhja analitike e kësaj kumtese dëshmon qartësisht se Federata Panshqiptare e Amerikës “VATRA” ka luajtur një rol të rëndësishëm dhe të shumëanshëm në përkrahje të çështjes së Kosovës, veçanërisht gjatë dekadës së fundit të shekullit XX dhe në procesin drejt shpalljes së pavarësisë. Përmes analizës së dokumenteve, shtypit dhe dëshmive të pjesëtarëve të diasporës, vërehen disa drejtime të veçanta të veprimtarisë së saj.

Së pari, “VATRA” ka funksionuar si një zë i organizuar lobimi politik në SHBA, duke sensibilizuar opinionin publik amerikan dhe institucionet politike për represionin ndaj shqiptarëve të Kosovës nga regjimi serb. Ajo ka organizuar peticione, konferenca për shtyp, letradhënie dhe vizita në Kongresin Amerikan, duke luajtur një rol të rëndësishëm në krijimin e një atmosfere proaktive në favor të intervenimit ndërkombëtar humanitar.

Së dyti, nëpërmjet gazetës “Dielli”, “VATRA” ka ndikuar në formësimin e opinionit politik të mërgatës shqiptare në Amerikë, duke ndërtuar një narrativë të unifikuar për të drejtën e popullit të Kosovës për vetëvendosje. Kjo platformë ka shërbyer për koordinimin e qëndrimeve me organizatat e tjera shqiptare, por edhe për krijimin e një presioni moral ndaj institucioneve amerikane.

Së treti, është dëshmuar roli i saj si urë lidhëse me institucionet shtetërore të Shqipërisë dhe më pas të Kosovës, duke mbajtur një qasje gjithëkombëtare në trajtimin e çështjes kombëtare shqiptare në përgjithësi dhe asaj të Kosovës në veçanti.

Diskutimi analitik mbi këto rezultate nxjerr në pah faktin se ndikimi i “VATRA”-s nuk ishte i vetëm dhe i izoluar, por pjesë e një ekosistemi më të gjerë të përpjekjeve të diasporës shqiptare për të ndërkombëtarizuar çështjen e Kosovës. Megjithatë, simbolika historike, legjitimiteti moral dhe përvoja lobuese e “VATRA”-s i dhanë asaj një peshë të veçantë në përçimin e kërkesave të shqiptarëve drejt qendrave vendimmarrëse në SHBA.

3.1. Kontributi pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës (2008 – në vazhdim)

• VATRA ka vazhduar të jetë zë aktiv për fuqizimin e shtetit të Kosovës në planin ndërkombëtar.

• Ka organizuar panele, konferenca dhe takime me diplomatë amerikanë për të nxitur njohjen e mëtejshme ndërkombëtare të Kosovës.

• Mban kontakte me përfaqësues të institucioneve të Kosovës për të ofruar mbështetje politike, intelektuale, profesionale dhe diplomatike.

3.2. Rëndësia historike dhe aktuale e VATRËS

• VATRA përfaqëson një trashëgimi të gjallë të diasporës shqiptare.

• Është një urë lidhëse ndërmjet kombit shqiptar dhe aleatit më të rëndësishëm – SHBA-së.

• Roli i saj vazhdon të jetë i rëndësishëm në betejat diplomatike dhe kulturore për afirmimin e Kosovës në botë.

4. Përfundime dhe Rekomandime

Analiza e kontributit të Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” për çështjen e Kosovës dëshmon qartë se kjo organizatë e vjetër dhe e respektuar shqiptare luajti një rol kyç në ndërkombëtarizimin e kauzës së popullit të Kosovës, veçanërisht gjatë viteve 1989–1999. Nëpërmjet një veprimtarie të vazhdueshme diplomatike, mediatike, dhe organizative, “VATRA” arriti të mobilizojë opinionin publik amerikan dhe faktorë të rëndësishëm politik në mbështetje të aspiratave për liri dhe pavarësi të shqiptarëve të Kosovës.

Një nga përfundimet kryesore të kësaj analize studimore është se “VATRA” veproi si një ndër aktorët më të organizuar të diasporës shqiptare në SHBA, duke përçuar me koherencë dhe integritet moral qëndrimet e shqiptarëve të Kosovës në nivelin më të lartë të diplomacisë amerikane. Një tjetër përfundim i rëndësishëm është se “VATRA”, përkundër distancës gjeografike, nuk ishte thjesht një zë i diasporës, por një institucion kombëtar me vizion dhe përkushtim për çështjen shqiptare në tërësi.

Në këtë kontekst, kumtesa rekomandon që:

1. Të ruhet dhe të digjitalizohet arkivi i “VATRA”-s dhe i gazetës “Dielli”, pasi përbën një pasuri historike të jashtëzakonshme për studimin e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane dhe të kontributit të diasporës.

2. Institucionet akademike në Shqipëri dhe Kosovë të thellojnë bashkëpunimin me “VATRA”, duke zhvilluar projekte të përbashkëta kërkimore, konferenca, dhe ekspozita historike që promovojnë kontributin e saj ndër vite.

3. Të forcohet roli i diasporës shqiptare si partner strategjik në çështjet kombëtare, duke e integruar atë në proceset e hartimit të politikave dhe strategjive kombëtare në të dy shtetet shqiptare.

4. Të përfshihet historia e VATRA-s në programet arsimore dhe universitare, për të rritur vetëdijen e brezave të rinj për rolin jetik që kjo organizatë ka pasur në momentet më të rëndësishme të historisë shqiptare.

Në përmbyllje, kontributi i “VATRA”-s për çështjen e Kosovës është një dëshmi e fuqishme e potencialit të diasporës për të ndikuar në fatin e kombit dhe e nevojës për një marrëdhënie institucionale më të fortë mes atdheut dhe mërgatës.

5. Referencat

1. Federata Panshqiptare VATRA (arkiva zyrtare): www.vatra.org .

2. Gazeta “Dielli” (artikuj historikë, 1981–2023)

3. Krasniqi, M. (2012). Diaspora dhe shteti shqiptar. Tiranë: Botime Dudaj.

4. Shatri, H. (2009). Kosova në opinionin amerikan gjatë shek. XX. Prishtinë: Akademia e Shkencave dhe e Arteve të Kosovës.

5. Zëri i Amerikës (VOA) – raportime për aktivitetet e diasporës shqiptare në SHBA

6. Puto, A., & Biberaj, E. (2007). Lidhjet shqiptaro-amerikane dhe roli i diasporës. Tirana Times.

7. Arkivi i Ministrisë së Jashtme të Shqipërisë – dokumente të bashkëpunimit me VATRËN.

8. Blumi, Isa. 2003. Reinstating the Ottomans: Alternative Balkan Modernities, 1800–1912. New York: Palgrave Macmillan.

9. Duka, Valentina. 2007. Historia e Shqipërisë, 1912–2000. Tiranë: Kristalina KH.

10. Federata Panshqiptare VATRA. 1999. “Deklarata dhe Reagime për Kosovën.” Gazeta Dielli, Janar–Dhjetor 1999. Arkivi Historik i VATRA-s, New York.

11. Fischer, Bernd J. 2007. Albania at War, 1939–1945. London: Hurst & Company.

12. Gashi, Shkëlzen. 2011. Kosova në Arkivat e Amerikës: Politika e Jashtme e SHBA-së ndaj Kosovës (1989–1999). Prishtinë: KDI.

13. Judah, Tim. 2002. Kosovo: War and Revenge. 2nd ed. New Haven: Yale University Press.

14. Kola, Paulin. 2003. The Search for Greater Albania. London: Hurst & Co.

15. Krasniqi, Afrim. 2013. “Roli i Diasporës në Pavarësinë e Kosovës.” Revista Politike, 10(2): 45–66.

16. Puto, Arben, dhe Kristo Frashëri. 2008. Historia e Diplomacisë Shqiptare 1912–1939. Tiranë: Toena.

17. Skendi, Stavro. 1967. The Albanian National Awakening 1878–1912. Princeton: Princeton University Press.

18. Todi, Arben. 2017. Diaspora Shqiptare në SHBA dhe Çështja Kombëtare. Tiranë: UET Press.

19. Vickers, Miranda. 1998. Between Serb and Albanian: A History of Kosovo. New York: Columbia University Press.

20. Ypi, Besa. 2020. “Diaspora shqiptare dhe ndikimi në politikën amerikane për Kosovën (1990–1999).” Studime Historike, 2(1): 77–91.

“Marlee’s Got Talent” spektakël i fëmijëve shqiptarë në Toronto të Kanadasë

June 3, 2025 by s p

Në datën 25 Maj 2025 artdashësit e Torontos ndoqën edicionin e 11të të Marlee’s Got Talent. MGT është një spektakël fëmijësh e të rinjsh, 4 deri 18 vjec. Organizohet çdo vit vullnetarisht nga themeluesja dhe drejtuesja artistike, Ina Xoxa, në bashkëpunim me prindërit, sponsorët, kontributorët si dhe me ish anetaret e MGTsë që tashmë të rritur rikthehen të ndajnë përvojën e tyre në koreografi si Olivia Xoxa, Doreen Shtylla, Alysa Dedelli, Amanda Doku dhe Eisela Aliaj etj dhe në fotografi, Anthony Shtylla. MGT është një aktivitet komunitar ku punohet me pasion për të përçuar te fëmijët një repertor folklorik të zgjedhur ku përfshihen këngë, valle, recitime, minidramatizime etj. Fëmijët punojnë në grupe ku mësojnë koreografinë, ndihmojnë njëri tjetrin dhe krijojnë eksperienca e miqësi të reja. Anëtarët e MGTsë si Elia Pasha, Eralba Hajdaraj dhe Eva Shtylla me aftësitë e tyre në leadership ndihmojnë anëtaret e rinj duke e transformuar MGTnë në një qendër ku udhëheqës jane vetë fëmijët. Ata e cilësojnë MGTnë si shkollën e tyre dhe punojnë të motivuar për tu paraqitur sa më mirë në koncert.

Qëllimi i MGTsë është që arkivën e koncerteve në vite, mundësuar nga filmimet e të gjitha shfaqjeve që në MGT1 nga Pasyra Shqiptare, ta ndajnë me të gjithë fëmijët e diasporës shqiptare nëpërmjet rrjeteve sociale dhe youtube. Në të njëjtën kohë kjo arkivë e pasur eshte një koleksion performancash ku MGTs mund të rikthehen në të ardhmen për tjua mësuar edhe fëmijëve të tyre. Një tjetër qëllim i rëndësishëm i MGTsë është të modelojë e të nxisë punën vullnetare në komunitet, të lidhemi dhe të ndihmojmë njëri tjetrin. Është kënaqësi te shohësh se me sa pasion dhe këmbëngulje punojnë drejtuesit, prinderit dhe fëmijët vetë. Dita e koncertit është një festë e vërtetë komunitare. Festohet përfundimi me sukses i programit të zgjedhur dhe të gjithë jane të lumtur per kontributin e tyre në ruajtjen dhe trashëgiminë e gjuhës dhe kulturës sonë shqiptare.

Photo credits: Ardi & Anthony Shtylla

Spaçi, mishërimi i dhimbjes…

June 3, 2025 by s p

Dr. Gelanda Shkurtaj/

Ndër shumë probleme e ndër më të vëshirët për tu përballur me të shkuarën, Shqipëria ka pasur dhe vijon të ketë historinë: ajo shkruhet e përdoret sipas ideologjisë (në të keqen më të vogël…), edhe kur të vërtetat janë aty dhe ulërijnë hakmarrje. Muzeumet janë magjikë, sepse mbledhin brenda vetes, dekada historie në pak minuta dhe vetëm në një dhomë. Tek një mur i krisur janë kanalet e duarve që bien pashpresë nga trupat tërhequr zvarrë. Tek një kthinë ruhen heshtur oshëtimat e britmave nga torturat e diku në një sarkofag bosh hiri i shpresave të djegura pa lindur ende’. Jashtë kampeve me gjemba eshtrat e pavarrosura nuk gjenden më. Asnjë varr nuk merituan.

Spaçi, mishërimi i dhimbjes dhe muzeu i paturpësisë shqiptare, duhet të ngelet në memorien tonë për të na kujtuar se ndërgjegja njerëzore mund të prek edhe fundin tek quan elitën tradhëtare dhe vrasësit baballarë, kur lopët mileshin nga shtetarët e shteti drejtohej nga mjelëset. Kur mëkatet, fjalë dhe dije, mjaftuan për të zhdukur në një çast tri breza. Tragji-komedia shqiptare, ende’ e pathënë nga historia, duket se po mbyllet, me fitimitarë moral dhunuesit dhe jo viktimat. Por, historia jallane siç është, përsëritet me cikle, ndaj “Odisea” duket se ndodhi dje dhe Demokleu shpatën e ka mu aty mbi kokë. Hitleri i urryer për holokaustin hebre’ është kthyer në hero për holokastin palestinez.

Njëherë në Amerikë, një militant Hoxhist, që gëzonte pensionin e “imperialistëve Amerikanë” pa e ngrënë turpin me bukë, tha se vrasjet në komunizëm bëheshin se i kërkonte Kushtetuta (hahahah). Sigurisht pyetjen se kush e bëri Kushtetutën nuk e përtypi dot, ndaj dhe nuk u përgjigj. Historia e vrasjeve në komunizëm dhe dënimi i së shkuarës, përtej një falje të merituar për të persekutarit, të ishte së paku një ndarje me historinë që mund të kthehet. Nëse historinë nuk duan ta respektojnë si muze’ të së vërtetës, të paktën ta skalitin si kujtesë ndaj frikës, të mos ri-përsëritet. E deri atëherë ndofta shumë gjëra mund të kenë rrjedhur, përveç karmës që pret me shumë durim.

Franc Kafka, ky asket i letërsisë, shkrimtari që himnizoi njeriun e dobët dhe shenjtëroi shpirtin e tij

June 3, 2025 by s p

Albert Vataj/

Fali gjithçka prej vetes, si njeri dhe si penë. Jetoi i përkorë dhe u sakrifikua si një i hyjlindur. Kthjelltësia si loti, i gjykimit të tij e transformojnë në një akuzator, por gishtin nuk e drejtoi askurrë ndaj askujt. Ishte ajo që jetoi, ajo që mëtoi, gjithçfarë mund të përbënte lëndën e pamjaftueshmërisë dhe papajtueshmërisë .

Nëse nuk do ta kishim njohur si shkrimtar, pa asnjë mëdyshje do ta pranonim si shenjt. I tillë ishte ai, i devotshëm dhe shëlbues.

Më 3 korrik 1883, do të vinte në jetë nga një çift hebreo-gjerman, Franz Kafka. Ishte Praga qyteti pritës, Praga e asokohjes si kryeqyteti i Bohemisë në mbretërinë, Austro-Hungarze. U nda nga jeta më 3 qershor, 1924 në Vjenë, ende pa i mbushur 41 vjeç, prej një tuberkulozit, i cili e përndoqi për 7 vite radhazi, deri sa e shuajt përgjithmonë.

Franc Kafka erdhi në letërsi si një nevojë e brendshme e një individi gjithnjë i papajtueshëm me realitetin. Ndoshta jo vetëm sëmundja, prej së cilës ai ishte i dënuar me vdekje, por edhe njeriu delikat e shpirtmirë, cilësi këto të përftuara nga e ëma një grua hebre, bënë që kjo penë ta ngjyente majën në zjarrin e vetëtimave. I ndryshtë, shumëçka tjetërqysh nga të tjerët, ishte kumti që mëtoi në një vepër, e cila për pak do të shuhej bashkë me të, nëse miku i tij do të ishte aq shpirtkazëm sa të çonte në vend amanetin e tij, asgjësimin e dorëshkrimeve.

Historia e letrave do ta njihte këtë shkelje amaneti si një shërbim i paçmuar që Maks Brodi, miku më i ngushtë i Kafkës, i bëri letërsisë, po aq sa dhe besimit që Kafka mëkoi te vlerat e së njerëzishmes, të cilat në një kacafytje me përditshmërinë arrijnë të fitojnë betejat dhe veten.

Krijuesi nuk mund të fitojë vlera universale, në qoftë se vendos me ndërgjegje të tejkalojë dhe mohojë një pjesë të mirë të vetvetes. Kështu ka ndodhur me gjithë artistët e krijuesit e mëdhenj, veprat e të cilëve kanë fituar statusin e të qenit pasuri universale. Një format i tillë krijuesi është padyshim dhe Franc Kafka. Vepra e Franc Kafkës është një ndër piramidat e letërsisë së përbotshme, megjithëse sa qe gjallë nuk e kuptoi dhe se përfilli njeri, përjashtuar shokët e tij të ngushtë, pa të cilët ndoshta vepra e tij do të kishte humbur.

Vepra e Franc Kafkës ishte aq origjinale, aq e freskët dhe e aq patakuar më parë, sa kritika e kohës nuk ditën çfarë të bënin me të dhe e patën më të lehtë ta linin pas dore, d.m.th. ta injoronin. Nuk është për tu çuditur, pothuajse gjithmonë kështu ka ndodhur me krijuesit e jashtëzakonshëm: vepra e tyre me vlerë ka qenë telash i madh për kritikën. Gjithmonë përballë gjeniut, mediokrit, për ta kaluar lehtë e pa probleme, bëjnë kompromis mes tyre, dhe kompromisi më i suksesshëm është heshtja rreth tij.

Ndërsa Franc Kafka nuk ka ndërmend të presë kritikën. Ai ndjen e kupton se nuk ka kohë për të humbur dhe shkruan e shkruan: kur nuk ka inspirim për letërsi artistike, shkruan ditarët e tij dhe atje pa mëshirë e kompromis, bën pacientin e kirurgun me vehten. Një kritik i ashpër e i pakompromis, sa nuk mund ti gjendet shoku në historinë e letërsisë. Ai merret me veten, përqendrohet intensivisht aty dhe zbulon se dobësia e dhimbja e tij njerëzore, është shkaku madhor që e detyron të shkruajë.

Me gjithë organizmin i tij shumë delikat, Franc Kafka shfaq një forcë të jashtëzakonshme kur vjen puna të merrte penën për të shkruar. Franc Kafka njeri e krijues, është shembull i gjallë i madhështisë e heroizmit njerëzor, i cili e bën veten copë për të nxjerrë në dritë atë çfarë fsheh brenda saj. Kafka është një shembull i rrallë i vetëshkatërrimit me ndërgjegje të plotë, shkuarjes kundër jetës thjesht biologjike, i refuzimit të një jete të qetë e kënaqësive personale njerëzore, me një qëllim të vetëm: në shërbim të artit dhe përmes tij njeriut.

Perëndia e vetme e Kafkës ishte arti i tij. E konsideronte veten me fat që kishte mundësi të shprehej sa e si duhej, vetëm në formë e mënyrë artistike dhe kur flet diku në ditarët e tij se “beson në diçka të qëndrueshme e të pashkatërrueshme brenda tij”, patjetër e ka fjalën për artin e tij, perëndinë e vetme. Kafka është i qartë dhe i bindur se ajo gjë nuk ishte dogmë, por i vetmi mjet, e vetmja nevojë për të tejkaluar, jetën e zakonshme, mungesën e familjes, kohën e madje dhe veten. Dhe vërtetë ndodhi kështu, vetëm me artin e tij ai mundi të tejkalonte veten, mundi të transformonte përditshmërinë banale në një plan fantastik, të vizatonte të pazakonshmen, të jashtëzakonshmen në një plan krejt të zakonshëm e normal. Vetëm kështu ai mund të s’postonte të tashmen e ngrirë në një të ardhme artistike joshëse, vetëm kështu mundi që jetën ta shndërronte në një vepër artistike të mrekullueshme, ajo që ne njohim sot.

Diku në ditarët e tij, Kafka shkruan për veten:

“Nuk jam i pajisur me asgjë, nuk përmbledh në vetvete, për aq sa di unë, asgjë tjetër fituar nga jeta, absolutisht asgjë, duke përjashtuar dobësinë universale njerëzore. Por me këtë gjë, e në këtë kuptim, duhet të them se ajo është për mua një forcë kolosale. Unë kam thithur me forcë negativitetin e kohës që po jetoj dhe ai, më rri aq afër, ngjitur fare, sa që unë nuk kam të drejtë ta luftoj, bile jo vetëm kaq, në një farë kuptimi e ndjej për detyrë ta përfaqësoj”.

Franc Kafka inteligjent si rrallë kush, kupton shpejt se ku qëndron forca e tij e vërtetë, dhe me ndërgjegje e vë organizmin e vet në shërbim të krijimit të botës së tij, botës kafkiane. I përqendron gjithë energjitë e tij drejt artit që kërkonte me forcë të shpërthente te ai dhe jeton aq intensivisht në shërbim të këtij misioni sa nuk e lë veten me ndërgjegje të shpërqendrohet në gëzimet që jeta i ofron një njeriu normal. Refuzon me vendosmëri, pa hezituar asnjë herë një jetë të qetë që i siguronte bashkëpunimi me të atin, tregtar i pasur, i cili nga ana e tij kishte varur te i biri i vetëm gjithë shpresat që një prind e fabrikuar krejt ëndrrat që një njeri me shpirt tregtari mund të bëjë për të birin.

Franc Kafka ishte njeri super i ndjeshëm jo vetëm për gjendjen e tij personale humane por dhe më gjerë. Si mund të themi ishte megjithmend një i huaj i pashoq, në tërë kuptimin e kësaj fjale, për krejt pjesën tjetër të qenies së tij, që nuk kishte të bënte me njeriun, artin e krijimtarinë artistike.

Alkimia kafkiane e dobësisë dhe dhimbjes njerëzore, distilimi tyre gjatë një jetë të tërë, dhe pse ajo qe një jetë e shkurtër, bënë që vepra e Kafkës të fitojë përjetësinë.

Kafka njeri e kishte shumë më të lehtë ta administronte fatin e tij, duke pranuar apo dhe thjesht duke e ndihmuar projektin që kishin menduar prindërit e tij për të, sidomos i ati. Por jo, nuk ishte thënë të ndodhte kështu.

Në “Letër babait” ai sqaron gjithçka lidhur me këtë temë. Edhe se një gjë tepër e vështirë e komplekse kur vjen puna për të sqaruar marrëdhëniet në familje. Mund të jetë ndryshe e vërteta, sigurisht pa dyshim, por Kafka gjithë përgjegjësinë për këtë gjë e merr për vete. Gjendjen në opozitë, gjendjen mbi gjemba në familje, ai e përjeton dhe e tregon si fajin i tij ekskluziv, si pamundësi për tu sistemuar aty, si një i përzënë, sepse nuk kishte forcën dhe aftësitë e duhura për tu sistemuar si donte babai i tij.

Ndërkohë që nga njëra anë Kafka refuzonte, apo nuk guxonte të hynte në botën familjare, në botën e tregtisë, interesit, ai gati në mënyrë instinktive përqafonte vetminë e tij, mangësinë e tij dhe dalëngadalë filloi të përgatisë projektin përkatës.

Projekti i tij ishte i pakonceptueshëm për kohën. Projekti i tij ishte mitizimi i njeriut të dobët, e sidomos i dhimbjes së tij. Deri në kohën kur kafka mori formë të plotë si krijues, jo vetëm në jetë por dhe në letërsi respektohej pa hezitim, pa mësyshje, vetëm miti i heroit, miti i fitimtarit, miti i njeriut që kërkon me këmbëngulje e me çdo çmim fitoren, arritjen e qëllimeve të jashtme, mundjen e armikut dhe gjithë kush tjetër i del para.

Bashkëkohësi i tij i famshëm, novelisti, Herman Hese, kur ka thëne një herë se “Nuk besoja se shpesh herë duhet më shumë kurajë për të mos bërë heroin se sa e kundërta”, pa dyshim ka patur parasyshë dhe jetën e sidomos veprën e Franc Kafkës.

Kafka e njohu thelbin e njeriut, sepse njohu veten e tij shumë shpejt. Ai kuptoi se në themel të qenies së tij nuk qëndron gjë tjetër, përveçse një tension i përjetshëm kundërshtish e përplasjesh forcash. Kafka njeri e artist vazhdonte të transformonte veten dhe gjatë këtij transformimi vizitonte gjithmonë e më shumë shpirtin e tij. Atij i ndodhte përditë ajo që i ndodh një njeriu të zakonshëm kur fillon e i dhemb një organ i trupit, por me përmasa të tjera, me përmasa madhështore. Njeriut atëherë kur i dhemb një organ fizik i trupit të tij dhe vetëm atëherë kujtohet e bëhet i ndërgjegjshëm se filan organ ekziston dhe duhet dëgjuar, se çfarë po kërkon të thotë me ato sinjale të çuditshme. Dhembja fizike njeriun e zakonshëm jo vetëm e bën të vuaj, por njëkohësisht e detyron dhe të rritet psikologjikisht pak nga pak.

Kafka kupton përditë e më shumë se njeriu i dobët, njeriu që dhemb është një mëkatar pa faj. Ai nuk mund të guxojë, ose guxon. por ndryshe nga kuptimi klasik i kësaj fjale. Njeriu që dhemb e ka më të lehtë të sillet me veten si burracak, sepse e din se sa herë i duhet të luajë, do të humbë.

Në veprën e Kafkës vërtetë dominon ankthi, por ankthi këtu nuk është aspak ndjenjë meskine. Ankthi kafkian është ankth ndryshe. Njerëzit e botës kafkiane nuk kanë nevojë të presin që të hedhin vështrimin drejt të ardhmes, për tu ndjerë në ankth. Jo, ata lindin të plazmuar me ankth. Heroin kafkian e torturon natë e ditë mendimi se mos bëhet barrë për të tjerët, për jetën, dhe lufton me mish e me shpirt që kjo gjë të mos ndodhë. Ankthi i njeriut kafkian është i thjeshtë, por dhe i tmerrshëm: ai mund të shprehet krejt natyrshëm me pyetjen e pafajshme: “Mos nuk jam i nevojshëm?” Dhe ky ankth zgjidhet në dy mënyra ose shkrihet si qiri në mundësinë për të mos vendosur, ose vetëvritet në pasivitet të plotë.

Kafka është i ndërgjegjshëm e i përgjegjshëm, jo vetëm për atë çfarë bën kur shkruan e mendon, por sidomos për atë që është, atë që ndjen se është. Nuk shqetësohet t’u japë domethënie veprimeve të veçanta, por mënyrës të jetuarit.

Franc Kafka vetëm pasi arriti të njohë veten e tij, vetëm pastaj ishte i sigurt që të krijojë artistikisht njeriun si qenie e papërkryer, që nuk mund të përsoset kurrë, e si e tillë i mbetet vetëm një detyrë: të përpiqet e të luftojë për ta tejkaluar veten. Njeriu në fakt është shumë larg asaj që kujton se është. Vepra e Kafkës përpiqet dhe arrin të zbërthejë këtë gjendje paradoksale të njeriut. Për fat të keq njeriu nuk është i bërë, njeriu është i mangët. Njeriu gjatë jetës së vet mund të bëjë vetëm një gjë: të përpiqet ti japë domethënie sa më shumë të jetë e mundur asaj.

Gjendja personale e Kafkës kishte ngjashmëri të madhe me gjendjen shoqërore të kohës kur jetoj ai. Negativin e kohës së tij ai e shihte në detaje, më mirë se sa shohin njerëzit e zakonshëm një fotografi me ngjyra. Kafka është ndoshta krijuesi i parë që kapi, perceptoi ngrirjen e jetës së përditshme dhe çveshjen e njeriut e reduktimin e tij në një gjë pa vlerë. Njeriu në veprën e Kafkës nuk shkon aspak drejt përsosjes por drejt gjymtimit si një mundësi përtëritje dhe guximi për t’u ndeshur me sfidat e jetës dhe për të fituar.