• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for July 2025

Në përvjetorin e shtatë të ndarjes nga jeta, sot në mëngjes vendosëm lule të freskëta te varri i Adem Demaçit, Bacës Adem, në Prishtinë

July 26, 2025 by s p

Albin Kurti/

Adem Demaçi është disidenti më i madh evropian që nga Lufta e Dytë Botërore. 28 vjet në burg – i pathyeshëm, i palodhshëm, i pandalshëm. Pas secilës burgosje e dënonin më shumë, e mbanin më gjatë: fillimisht 3 vjet, pastaj 10 vjet, mandej 15 vjet!

Adem Demaçi ishte mendja e fuqishme dhe zëri i guximshëm i cili si askush tjetër i artikuloi interesat kombëtare dhe politike të shqiptarëve në ish Jugosllavi, gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX. Kur nuk kishin shkolla shqiptarët, Adem Demaçi ishte mësuesi, kur nuk kishin universitet ishte intelektuali i tyre, e kur nuk kishin ushtri ai ishte luftëtari.

Si luftëtar i mendimit dhe i fjalës së lirë dhe si mbrojtës i të drejtave dhe lirive të njeriut, më 4 dhjetor 1991, me nismën e deputetes Doris Pack, Parlamenti Evropian ia dha Adem Demaçit, Çmimin “Sakharov”. Ai i kishte kaluar plot 28 vite në burg, krahasueshëm me fituesin e parë të Çmimit “Sakharov”, Nelson Mandelan, aktivistin jugafrikan që kishte qenë 27 vite i burgosur. Njësoj sikur Mandela në Afrikën e Jugut, Adem Demaçi do të kundërshtonte apartheidin dhe segregacionin e Serbisë në Kosovë, edhe si kryetar i Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut në vitet 1991 – 1995. Në fjalimin e tij kur e mori çmimin Sakharov Adem Demaçi tha ‘’logjika e blloqeve e bllokon logjikën’’ ai angazhohej për bashkëpunim dhe paqe, Adem Demaçi ishte kështjella që e donte urën dhe luftëtari që e donte paqen.

Përveç kontributit të pamatshëm për çështjen kombëtare, nga ditët studentore në vitet e ‘50-ta e deri te përfaqësimi politik i UÇK-së në vitet e ‘90-ta, Adem Demaçi la edhe shumë vepra të shkruara. Gjeneratave të reja iu sugjeroj që leximin ta fillojnë me librin “Dashuria kuantike e Filanit” pastaj me “Libër për Vetëmohimin” dhe sigurisht me “Gjarpërinjtë e Gjakut”.

Adem Demaçi ishte vetëmohim me paramendim. Ai e dinte që populli i shtypur ekziston për aq sa reziston. Ai është veprimtari më unik që kemi pasur sepse është veprimtari më autentik që mund ta imagjinosh. Prehet i qetë sepse jetoi përnjëmend.

Filed Under: Politike

Tezat që ndërtuan harresën për Çamërinë

July 26, 2025 by s p

Alket Veliu/

Ka të vërteta që janë fshehur jo me heshtje, por me fjalë. Për dekada me radhë, çështja çame nuk është heshtur thjesht ajo është deformuar. Në emër të stabilitetit, diplomacisë apo integrimit, janë ngritur teza të rreme që kanë shërbyer për të justifikuar një nga padrejtësitë më të mëdha të shekullit XX në Ballkan: spastrimin etnik të shqiptarëve të Çamërisë në vitet 1944–45.

Në këtë cikël, rrëzojmë një e nga një tezat që ndërtuan harresën për Çamërinë. Sepse drejtësia kërkon kujtesë, dhe kujtesa kërkon të vërtetën.

Teza # 1

“Çamëria nuk ekziston. Është një term i shpikur.”

Kjo është një nga format më të rafinuara të mohimit. Nuk sulmon drejtpërdrejt popullsinë çame apo kërkesat për drejtësi, por mohon vetë ekzistencën e Çamërisë si realitet historik, gjeografik dhe kulturor, duke pretenduar se është një “konstrukt modern shqiptar”, ose “një shpikje nacionaliste”.

Faktet historike dhe burimet zyrtare e rrëzojnë këtë tezë në mënyrë të pakundërshtueshme.

1. Emri “Çamëri” është i lashtë, jo i shpikur

– Rrjedh nga lumi Thyamis (sot Kalamas), emërtim që në gojën e banorëve shqiptarë është shqipëruar natyrshëm në “Çam”.

– Shtesa “-ëri” është prapashtesë tipike e gjuhës shqipe për emër krahinor (si Shqipëri, Labëri, Toskëri etj).

– Emri “Çamëri” është përdorur gjerësisht nga vetë osmanët, nga udhëtarë europianë dhe nga vetë çamët në dokumentet e shekujve XVIII-XIX.

– Vetë grekët e përdornin në dokumente si Tsamouria për të përshkruar Thesprotinë.

– Në dokumentet europiane: “Tsamouria”, “Chameria”, “Chamland”

2. Përdorimi në burime osmane dhe dokumente shtetërore

– Regjistrimet osmane të shekujve XVII–XIX për Vilajetin e Janinës, Sanxhakun e Margëlliçit dhe të Paramithisë, përdorin emrin “Çamëri” për të përshkruar këtë krahinë të banuar nga shqiptarët myslimanë dhe të krishterë.

– Në fermanët dhe defterët osmanë, emri Çamëri identifikon një krahinë me karakter të veçantë etnik dhe administrativ.

3. Burime europiane që përmendin Çamërinë

Janë të shumta burimet europiane dhe greke që përmendin Çamërinë. Po paraqesim disa prej tyre:

– Johann Georg von Hahn (1854) – “Albanesische Studien” – përdor emrin “Tsamouria” si zonë shqiptare në Epirin e Poshtëm.

– William Martin Leake (1835) – “Travels in Northern Greece” – përshkruan Çamërinë si një krahinë shqiptare me dallime etnike dhe gjuhësore nga grekët.

– Edward Lear – Journals of a Landscape Painter in Albania (1851) “Beyond Paramythia lies Chameria, the region of the Muslim Albanians.” (përshkrim gjatë udhëtimit të tij në vitin 1848)

– Henry Fanshawe Tozer – Researches in the Highlands of Turkey (1869): “The Chams, a division of the Albanian race, inhabit the region known as Chameria, south of Janina.”

– Edith Durham – The Burden of the Balkans (1905). Durham përmend çamët dhe Çamërinë si pjesë e shtresës së pasur etnografike shqiptare në Epir.

– Leon Rey (arkeolog francez) – Rapports archéologiques sur l’Épire (1924): “La région de la Chamerie est habitée par des Albanais musulmans…”(Çamëria është e banuar nga shqiptarë myslimanë…)

– George Finlay – History of the Greek Revolution (1861): “The Cham Albanians of Epirus resisted the revolutionary movement of the Souliotes…” Finlay përmend “Cham Albanians” dhe Chameria në kontekstin e luftërave të shekullit XIX.

– Aravantinos, Panagiotis (grek) – Χρονογραφία της Ηπείρου (Kronografia e Epirit) (1856) – Edhe pse është historian grek, përdor shpesh emrin Tsamouria (Τσαμουριά) për të përkufizuar zonat përreth Filatit dhe Paramithisë si një njësi gjeografike dhe etnike më vete. Ky është një fakt shumë domethënës, sepse tregon se edhe burime greke para 1945 e njohin dhe përdorin këtë emër në mënyrë të zakonshme.

– Hartat austro-hungareze, osmane, gjermane dhe franceze të shek. XIX identifikojnë Çamërinë si zonë e veçantë etnografike me shumicë shqiptare.

– Reportet e Konsullatës Austro-Hungareze në Janinë (vitet 1890–1912). Raportet flasin qartë për Çamërinë (Chamerien) si krahinë ku flitet shqip dhe ku shumica e popullsisë është myslimane shqiptare. Këto raporte ruhen në Arkivin e Vjenës (Haus-, Hof- und Staatsarchiv).

– Publikime britanike dhe amerikane gjatë Luftës së Dytë Botërore. Oficerët britanikë të SOE dhe diplomatët raportojnë për: “The Cham issue in Thesprotia… The Chameria region remains volatile due to ethnic cleansing carried out by EDES forces.” (Rajoni i Çamërisë mbetet i paqëndrueshëm për shkak të spastrimit etnik të kryer nga forcat e EDES-it.)

– Vijmë në vitet ‘91-‘92, gjatë vizitave të ish-kryeministrit grek Konstantinos Micotaqis, pranon të diskutojë për pronat e çamëve, pra ai e pranon ekzistencën e çamëve dhe pronave të tyre në Çamëri.

4. Emri “Çamëri” përmendet edhe në dokumentet shqiptare zyrtare para vitit 1944

– Në Kongresin e Lushnjës (1920) dhe në memorandumet e shtetit shqiptar në Lidhjen e Kombeve, përmendet qartë “Çamëria” si një krahinë shqiptare nën pushtim grek.

– Në tekste shkollore, letra diplomatike, e deri në traktate ndërkombëtare, termi “Çamëri” ka qenë pjesë e diskursit zyrtar.

5. Nëse Çamëria nuk ekziston — si ka mbijetuar vallja çame?

– Vallja “Çamiko”, e njohur në rrethinat e Janinës, Filatit, Paramithisë, Pargës e më gjerë, është një vallë tradicionale shqiptare e Çamërisë, e trashëguar brez pas brezi. Ajo ka ritmin, lëvizjen dhe motivin e një populli të lidhur me tokën dhe dinjitetin. Vetë emri i saj – Çamiko – është dëshmi gjuhësore dhe etnografike që emri Çamëri ka ekzistuar, ka jetuar, dhe është kënduar. Përpjekja për ta paraqitur si vallë “greke” është pjesë e të njëjtit proces të përvetësimit dhe mohimit të kulturës shqiptare në Epir.

Pas vitit 1945, Greqia filloi një proces shtetëror të zhdukjes së identitetit çam:

– U ndërruan emrat e fshatrave dhe qyteteve me emra grekë.

– U ndalua përdorimi i termit Çamëri në tekstet zyrtare dhe mediat greke.

– U ndalua me ligj të flitet shqip në Çamëri.

– U ndërtua një narrativë që pretendon se termi është “shpikje shqiptare”.

Çamëria ka ekzistuar si krahinë historike, gjeografike dhe etnokulturore për shekuj me radhë. Emri i saj është dokumentuar në dhjetëra burime osmane, europiane dhe greke. Mohimi i këtij emri është një akt politik, që synon fshirjen e kujtesës historike të një populli autokton shqiptar, dhe përbën pjesë të projektit më të gjerë të harresës dhe asimilimit.

Filed Under: Histori

Lëreni të qetë gjuhën shqipe…

July 26, 2025 by s p

Virgjil Kule/

Lëreni të qetë në punët e veta shekullore gjuhën shqipe. Ajo nuk ka nevojë për gjimnastika fonetike që rreken të vërtetojnë gjëra që nuk janë të nevojshme të vërtetohen. Ashtu e kemi gjetur, vibrante. Nuk e kemi shpikur ne. E kemi në përdorim, jo në pronësi personale. Lum ai që di ta përdorë saktë në komunikim me bashkëkohësit. Gjuha shqipe qëndron në majën e Olimpit dhe që atje ka mposhtur çdo rrebesh frenues dhe ka pështytur pa zhurmë çdo barbarizëm që i ka rrezikuar strukturën. Është vetëlëvruar me dhe pa alfabet, ka fuqi përthithese të njëjtë me fuqinë përjashtuese. Nuk pretendon të jetë mbi gjuhët e tjera të vjetra dhe as nuk i mohon ato. Është mbretëreshë absolute në territoret ku flitet. Ka potenciale të pashfrytëzuara përtej njohurive të sotme të shqipfolësve me kulturë mesatare.

Nëpërmjet saj mund të shprehësh çdo mendim, çdo ndjenjë, çdo koncept. Me dy dialektet e saj kryesore, ashtu si shqiponja me dy krerë, ajo kontrollon çdo shkelje territori si nga lindja ashtu edhe nga perëndimi. Çka i vyen e mban, kurse çka nuk i duhet ose ia rrezikon strukturën, e flak tutje. Magjia e saj qëndron pikërisht te mekanizmi i saj i brendshëm përthithës dhe përjashtues. Ky mekanizëm është vetëpërsosur në shekuj. Si funksionon ai? Si ka mundur që në sajë të këtij mekanizmi dhe pa asnjë përkrahje të mbijetojë në shekuj gjuha shqipe? Ja, kjo është enigma e vërtetë e gjuhës sonë të bukur. Lum kush e zbulon. Do t’ia dimë shumë për nder sepse në rrethanat e presioneve të sotme, do të na mësojë si ta ndihmojmë ecurinë e mëtejshme të gjuhës shqipe.

Filed Under: ESSE

“KTHESA E MADHE” E JAKUP KRASNIQIT ËSHTË DËSHMIA MË E FUQISHME PËR PAFAJËSINË E DREJTUESVE TË UÇK-së NË GJYKATËN SPECIALE

July 26, 2025 by s p

Milazim KRASNIQI/

Gjykata Speciale, nëse ka synim të ndajë drejtësinë, librin e Jakup Krasniqit, “Kthesa e madhe Ushtria Çlirimtare e Kosovës”, duhet ta ketë busull për vendimin e saj, e jo dëshmitë e rreme të dëshmitarëve të rekrutuar nga shërbimet armiqësore ndaj UÇK, ndaj Kosovës. Pse? Jakup Krasniqi e ka botuar në vitin 2006 këtë libër me kujtime, observime e vlerësime, nga pozita e njërit nga protagonistët e asaj lëvizjeje, duke pasur në posedim dokumentet më të rëndësishme të saj dhe pa e vrarë mendjen se rrëfimi i tij mund të jetë objekt i ndonjë procesi gjyqësor. Nuk ka bërë seleksionim, nuk ka bërë autocensurë. Pra dëshmitë e autorit janë të besueshme e jo të manipuluara, si ato të prokurorëve të Gjykatës Speciale.

Autori librin e ka shkruar me idenë që të zbardhë sa më shumë të vërtetën për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, pa ndier nevojë të fshehë asgjë, pasi nuk ka fshehë asgjë. Autori ka qenë i bindur se e vërteta që po rrëfente, do t’u ndihmonte të gjithëve që ta kuptojnë të vërtetën, pra edhe armiqve të UÇK-së, armiqve të Kosovës. Autori nuk e ka vrarë mendjen se mos ai vetë dhe libri i tij do të ndiqeshin penalisht për një veprimtari legale dhe çlirimtare që kanë zhvilluar. Pra, edhe nga ky aspekt, dëshmia e tij mund t’i hyjë më së shumti në punë Gjykatës Speciale, nëse e ka për qëllim ta kuptojë të vërtetën për UÇK-në dhe protagonistët që po gjykohen padrejtësisht në Gjykatën Speciale në Hagë.

Për këtë rast do të ndajë me lexuesit disa fakte që dëshmojnë se akuza ndaj kreut politik të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, sidomos ndaj Hashim Thaçit e Jakup Krasniqit, po edhe ndaj Kadri Veselit e Rexhep Selimit, është e montuar, pa mbështetje në fakte. Po e nis nga një kryefakt: deri sa përfaqësuesit politikë të UÇK-së po merrnin pjesë në delegacionin e përbashkët (edhe me LDK-në) në Konferencën e Rambujesë, komandantët e terrenit e kishin shkarkuar komandantin e përgjithshëm dhe e kishin emëruar një komandant të ri. Autori, duke qenë pjesëmarrës në konferencën e Rambujesë dhe pastaj në mbledhjen në terren ku u diskutuan ato ndryshime, ka ngritur disa hipoteza mbi implikimin dhe ndikimin e faktorëve të jashtëm përfshirë edhe segmente të shërbimeve konkrete sekrete. Këtë pistë Gjykata Speciale me gjasë e ka injoruar në tërësi, ndërsa shumë e mundshme duket që disa nga çrregullimet dhe krimet janë ideuar e mbase edhe kryer nga shërbime sekrete armiqësore. Gjykata do të duhej të gjente mënyra ta adresonte këtë pistë. Jakup Krasniqi pranon se ndryshimet që ishin bërë pa dijeninë dhe pa miratimin e kreut politik (në këtë rast Hashim Thaçit e Jakup Krasniqit, po edhe vetë Azem Syles) u miratuan a posteriori nga kreu politik, vetëm për ta ruajtur unitetin. Pra, kreu politik kishte humbur në atë ballafaqim. Kjo provon se segmente të terrenit kishin ndikim më të madh se sa kreu politik. Po qe se Gjykata Speciale e pranon këtë gjendje faktike, pra të implikimit dhe ndikimit të shërbimeve sekrete armiqësore në njërën anë dhe të ndikimit dominues të njerëzve nga terreni, në anën tjetër, atëherë bie poshtë e tërë akuza ndaj drejtuesve politikë, Hashim Thaçit, Jakup Krasniqit, Kadri Veselit e Rexhep Selimit, që janë duke u gjykuar në Hagë. Askush nuk mund të gjykohet, nëse nuk ka qenë urdhërdhënës ose zbatues i veprimeve.

Nga dëshmitë që sjellë autori lidhur me Konferencën e Rambujesë, mund të kuptohet qëndrimi absurd i Gjykatës Speciale, e cila ka akuzuar figurat politike që kanë qenë pro pjesëmarrjes në atë konferencë dhe kanë qenë vendimtar për firmosjen e Marrëveshjes së Parisit nga ana e Kosovës. Po qe se Gjykata do të kishte preokupim të zbulonte krimet eventuale, ajo do të duhej të orientohej drejt faktorëve konkretë, që kanë qenë kundër asaj konference dhe kundër firmosjes së asaj marrëveshjeje. Ndërsa, Gjykata është vënë në ndjekje penale të figurave kryesore, që e kanë shtyrë përpara firmosjen e Marrëveshjes së Rambujesë/Parisit. Çdo interpretim logjik do të jep konkluzionin se kjo Gjykatë po tenton një lloj hakmarrjeje ndaj atyre që mundësuan aktivizimin e NATO-s kundër caqeve ushtarake të Jugosllavisë (Serbisë.) Ky është absurd sui generis, meqë Gjykata financohet dhe vepron në truallin e shteteve të NATO-s (dhe BE-së.) Rezulton se kjo Gjykatë po tenton në mënyrë tinëzare që të akuzojë dhe dënojë edhe vetë NATO-n, për aleancën e saj funksionale me UÇK-në, në pengimin e spastrimit etnik dhe gjenocidit serb në Kosovë. Kujt i duhet kjo ndërmarrje perverse, përveç armiqve të NATO-s?

Dëshmia e Jakup Krasniqit në librin “Kthesa e madhe Ushtria Çlirimtare e Kosovës”, për aktivitetin e tij edhe në lëvizjen paqësore, nëse respektohet si fakt, do ta rrëzonte çdo vendim penalizues që eventualisht do të mund të ndërmirrej kundër tij dhe krerëve të tjerë politikë të UÇK-së. Jakup Krasniqi, dëshmon se në kohën kur ishte i angazhuar në kreun e UÇK-së, vazhdonte të ishte kryetar i Degës së LDK-së në Gllogovc (Drenas), duke shërbyer pra edhe në politikën paqesore që ndiqte LDK-ja. Ky fakt nuk mund të injorohet nga Gjykata Speciale, sepse dëshmon se autori përkatësisht i akuzuari Jakup Krasniqi, ka dhënë kontribut në zgjidhjen paqesore të krizës. Vetëm kur është bindur se politika paqesore po dështonte, ai ka kërkuar angazhim me rrugë më aktive për ta mbrojtur popullin dhe Kosovën nga terrori ushtarak e policor i Serbisë.

Edhe angazhimi i Jakup Krasniqit në delegacionin në Rambuje, qëndrimet konstruktive të tij, të cilat e kanë bërë që të pranohej edhe nga LDK-ja si kandidaturë për postin e kryeministrit në Qeverinë e Përkohshme të Kosovës, është dëshmi që nuk mund të anashkalohet as nga Gjykata Speciale e aq më pak nga historia e re e Kosovës. Në këtë kontekst mund të sjellë edhe një dëshmi/sqarim plotësues lidhur me takimet e një përfaqësie të LDK-së me Jakup Krasniqin në Tiranë, në maj 1999, të cilit i referohet autori në libër, në faqet 225-226. Meqë kam qenë një nga promotorët e atij takimi, mund të them si vijon: takimi vërtet ka qenë konstruktiv dhe vullneti i Jakupit pë të gjetur një pajtim për inkuadrimin e LDK-së në QPK, ka qenë shumë i madh. Nuk e ka përjashtuar as mundësinë e integrimit të Bujar Bukoshit në atë qeveri, nëse do të ishte propozim yni e as ndryshimin e disa resorëve, për të fuqizuar LDK-në në atë qeveri. E vërteta të cilën autori Jakup Krasniqi nuk ka pasur si ta dijë është se hyrja e LDK-së në atë qeveri, e cila dukej punë e kryer dhe çështje e pak ditëve, (pritej kthimi i Bukoshit nga SHBA në Tiranë) u pengua nga mesazhi që dërgoi Rugova, për të ndërprerë ato kontakte, kur arriti në Romë pas lirimit nga Beogradi, ku faktikisht ishte peng lufte i Millosheviqit. Pra, negociata për të cilat Jakup Krasniqi ka qenë i hapur dhe vullnetmirë, janë ndërprerë nga ana e LDK-së. (Në një takim që më vonë u zhvillua në Shkup me Rugovën, dolën në pah mospajtimet tona për këtë çështje, që sollën edhe largimin e disave prej nesh nga LDK-ja pas çlirimit të vendit.) Pra, mbetet fakt kokëfortë se po të varej nga vullneti i shprehur i Jakup Krasniqit, LDK do të bëhej pjesë e Qeverisë së Përkohshme të Kosovës, çka tregon qartë se ai nuk ka pasur asnjë ndjenjë refuzimi e aq më pak ndjenjë hakmarrjeje ndaj kundërshtarëve politikë. Ndërsa, po të formohej një qeveri e përbashkët në maj 1999, ashtu si insistonte edhe Jakup Krasniqi, menaxhimi i krizës së pas çlirimit, përfshirë veprimet e shërbimeve sekrete armiqësore dhe aktet e hakmarrjeve, do të menaxhohej me më shumë sukses dhe disa nga ato raste që janë sot në Hagë, nuk do të ndodhnin fare. Këto janë fakte të cilat nuk ka gjykatë në botë, pra as Gjykata Speciale, që mund t’i falsifikojë. Nuk besoj se duhet të inkurajohet askush në Gjykatën Speciale nga letargjia e tashme në Kosovë, e imponuar nga forcat politike fanatike kundër disave nga ish krerëve politikë të UÇK-së. Kjo nuk zgjatë gjithmonë. Kosova dhe shqiptarët do ta kërkojnë drejtësinë dhe të vërtetën e historisë së tyre të lavdishme, deri në ditën e fundit në Tokë.

Lidhur me formimin dhe veprimin e Gjykatës Speciale ka edhe disa gjera të tjera jologjike, të cilat katër të akuzuarit në Hagë thjesht i kanë shndërruar në pengje të lojërave konspirative diplomatike. Në këtë sfond, roli i administratës Obama, me Hilari Klintonin e Xhoe Bajdenin, në imponimin e Gjykatës Speciale, mbetet i pakuptueshëm, i palogjikshëm, absurd. A mund të jetë ai angazhim si pjesë e marrëveshjes xhentëllmene Tallbot-Çernomyrdin në Moskë dhe akordit të ministrave amerikanë e rusë në korrik 1999 në Helsinki? Pyetjet mbeten pezull, por Gjykata me vendosmërinë e saj për të dënuar me çdo kusht, me dëshmitarë të rrremë, kreun politik të UÇK-së që nuk lejoi spastrimin etnik e gjenocidin serb e me vonë riintegrimin e Kosovës në ish Jugosllavi, duket si përgjigje konkrete. Pra, ka indikacione që gjykimi është produkt i akordeve të hershme të fshehta, të vitit 1999, për të shëruar egot e komplekset ruse, e kurrsesi një proces mirëfilli gjyqësor. Është në nivel të idiotizmit tentativa që shërimi i egove dhe komplekseve ruse të vitit 1999 të bëhet duke gjykuar aleatët e NATO-s të asaj kohe, pra, kreun politikë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Pa rolin e UÇK-së NATO nuk do të mund të hynte në Kosovë e as të krijonte kushtet për anëtarësim në NATO të shteteve ballkanike, Malit të Zi, Shqipërisë e Maqedonisë, pra forcimin e krahut jugor të NATO-s. Takimet dhe bisedat e Jakup Krasniqit, me kreun e NATO-s, me diplomatët e rëndësishëm perëndimorë në atë periudhë, të prezentuar me fakte në këtë libër, janë dëshmi e pakontestueshme e aleancës së UÇK-së me NATO-n dhe me Perëndimin. Këtë të vërtetë nuk mund ta ndryshojë asnjë gjykatë në botë. Për të vënë drejtësinë në vend, Gjykata Speciale do të mund të mirrej me kryesit konkretë të krimeve e jo me gjykimin e kreut politik të UÇK-së që de facto kanë qenë partnerë i strategjisë së zgjerimit të NATO-s në Ballkan. P.S. Nuk e di a është i përkthyer në anglisht libri i Jakup Krasniqi, “Kthesa e madhe Ushtria Çlirimtare e Kosovës.” Nëse është, gjykatësit do të duhej ta kishin lexuar dhe ta kishin para sysh si një fakt të pakalueshëm për të dhënë drejtësinë përkatësisht për t’u dhënë pafajësinë autorit dhe shokëve të tij.

24 korrik 2025

Filed Under: Opinion

Romani “Saga e Sarajevës”, si një përvojë estetike

July 26, 2025 by s p

Arben Iliazi/

Leximin e romanit të Stefan Çapalikut “Saga e Sarajevës”, (Shtëpia Botuese Gjergj Fishta) e konsideroj një përvojë estetike, që krijon një fenomenologji të tërë leximi. Do t’iu sugjeroja këtë vepër miqve të mi, masës së gjerë të lexuesve dhe, pse jo, edhe pushuesve, pasi është një tekst që lexohet me një frymë, pavarësisht kuptimit konvencional dhe metaforicitetit të brendshëm. Romani është përqëndruar në një dramë turbulluese të brendshme. Është prilli i vitit 2024. Një shkrimtar bashkëkohor shqiptar shkon në një rezidencë njëmujore në Sarajevë dhe përpiqet të bier në gjurmë të paraardhësve të tij, një familje shkodrane me mbiemrin Cukali, e arratisur nga Shqipëria pas Luftës së Parë Botërore, me ndihmën e një austro-hungarezi dhë që përfundon në qytetin e Sarajevës. Një realitet shenjues, një univers i madh fiksional, që merr karakteristikat formale te koherencës, të kohezionit, të artikulimit narrativ, të shumësisë së niveleve, tipare që ndeshen vetëm në tekstet e vërteta (por që duhet t’i vëresh me kujdes).

Në këtë roman kemi dy role narrative, të Lekës shkrimtarit, dhe Mikel Cukalit, një prej anëtarëve të familjes së arratisur. Të dy rrëfimet janë paralele, jo të mbivendosura, takohen në fund të romanit me një befasi “prustiane”, megjithëse me tipare dhe karaktere të ndryshme. (Romani i Marsel Prustit, “Në kërkim të kohës së humbur”, ishte një përsiatje e gjithanshme për kohën dhe kujtesën emocionale).

Modeli narrativ i Çapalikut është përpunuar gjerësisht vitet e fundit, duke krijuar universe narrative të ndryshme. Forma e narracionit është homodiegjetike, pra narratori është i pranishëm si personazh në veprim, por jo i fokalizuar. Është interesante të vësh re shkallën e ikonizimit të imazheve, shumë të detajuar dhe të kapshme, konvencionet në ndërtimin e figurave, metaforat vizive në përshkrimin e personazheve, lojën me ngjashmëritë dhe dallimet, shumë komplekse, kontrastet aspektuale, dinamizmin, arbitraritetin maksimal, nënligjërimin e përgjithshëm, metaforën si meknizmi kryesor i ligjërimit artistik.

Stefan Çapaliku është shkrimtar i intuitës, që aventurohet nëpër tekste të ndryshme me fraza të shkurtra, me reflektim filozofik, duke hulumtuar në elementët diskursivë dhe karakteristika subjektive provokuese dhe joshëse. Te ky shkrimtar është, gjithashtu, shumë e fortë ndjeshmëria ndaj aspekteve ndërsubjektive të ligjërimit. Te “Saga e Sarajevës”, më shumë se qasja, na intereson studimi, veçanërisht semiotik, si tekst e si diskurs.

Kemi të bëjmë me simulakre të instancave të ndryshme sociosemantike, të krijuara nga nga strategji të veçanta diskursive, të drejta e të zhdrejta, ku kodi dhe mesazhi i mbivendosen njëri- tjetrit.

Në një analizë të hollësishme, si të komponentit njohës, ashtu edhe të komponentit pasional të teksteve, shohim se, mbi të gjitha, merr rëndësi vepruese pikësynimi për të mbajtur të ndara sistemet semantike nga veshja e tyre aksiologjike.

Konstrukti i fjalive të Çapalikut është shumë i veçantë, fjalitë e shkurtra janë veçantia e stilit të tij. Çapaliku përpiqet të përshkruajë realitetin, të vërtetën siç është jetuar e ndier në të gjitha aspektet e saj, nga narratori dhe personazhet, duke u përpjekur të transkriptojë sa më besnikërisht të jetë e mundur realitetin e ndjeshëm dhe të gjitha planet e tij (fizike, emocionale, ndijore). Autori në këtë vepër përpiqet të “eksplorojë” atë që është në origjinë të ekzistencës: transcendencën e shpirtit, Transcendetalistët i shohin fenomenet fizike dhe shpirtërore si pjesë të proceseve dinamike dhe jo si entitete diskrete.

Pikërisht nga ky “lexim ekzistencial” i romanit arrita në përfundimin se qënia dhe koha ndodhen të stivosura njëra mbi tjetrën, duke iu referuar njëra – tjetrës. Ai që ekziston e zbulon kuptimin e qënies së tij duke shpalosur unitetin e strukturës së shqetësimit gjatë rrjedhës kohore-dhe anasjelltas. Pamjet e zakonshme për të ardhmen, për të tanishmen dhe për të shkuarën gjenden të hedhura tej, sepse ato i përkasin një rrjedhe kohore joautentike. Ato arrijnë të bëjnë pjesë në rrjedhën e vërtetë kohore, veçse bashkë, me kuptimin e tyre ekzistencial. Përmasa origjinale në këtë vepër është, pra, e ardhmja dhe kjo si një e e ardhme autentike, që ekziston me një natyrë të fundme që i përket rrjedhës kohore të vazhduar, jo autentike dhe pa fund. Por kjo e dyta nuk mund të rrjedhë veçse nga e para. Stefan Çapaliku, shkrimtar, studiues, dramaturg dhe artist shqiptar, është një nga autorët më të rëndësishëm bashkëkohorë, që nxitet drejt reflektimit dhe ngritjes së pyetjeve. Dualiteti i qenësishëm i Çapalikut është manifestuar në dilemën e tij, ai nuk zgjedh dot midis fiksionit dhe kritikës, romanit social dhe konvencional, jetës dhe ligjeve.

Krijimtaria artistike e Stefan Çapalikut është një ide e emancipuar për kohën dhe kujtesën emocionale, me një emocion të disafishtë dhe shpengim të jetës, që i jep ngjyrim të përhimë imazhit. Në veprat e tij në prozë dhe dramaturgji trajton probleme filozofike tepër komplekse dhe të të holla. Të pafundme janë veprat e tij, pothuaj në të gjitha zhanret. Nga veprat në prozë, ndër të tjera përmendim: “Secili çmendet simbas mënyrës së vet””, “Një ëngjëll veshë me frak” Tregimet e tranzicionit”, “Kronikë në lindje”, etj.

Filed Under: Analiza

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 8
  • 9
  • 10
  • 11
  • 12
  • …
  • 26
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Kontributi shumëdimensional i Klerit Katolik dhe i Elitave Shqiptare në Pavarësinë e Shqipërisë 
  • Takimi i përvitshëm i Malësorëve të New Yorkut – Mbrëmje fondmbledhëse për Shoqatën “Malësia e Madhe”
  • Edi Rama, Belinda Balluku, SPAK, kur drejtësia troket, pushteti zbulohet!
  • “Strategjia Trump, ShBA më e fortë, Interesat Amerikane mbi gjithçka”
  • Pse leku shqiptar duket i fortë ndërsa ekonomia ndihet e dobët
  • IMAM ISA HOXHA (1918–2001), NJË JETË NË SHËRBIM TË FESË, DIJES, KULTURËS DHE ÇËSHTJES KOMBËTARE SHQIPTARE
  • UGSH ndan çmimet vjetore për gazetarët shqiptarë dhe për fituesit e konkursit “Vangjush Gambeta”
  • Fjala përshëndetëse e kryetarit të Federatës Vatra Dr. Elmi Berisha për Akademinë e Shkencave të Shqipërisë në Seancën Akademike kushtuar 100 vjetorit të lindjes së Peter Priftit
  • Shqipëria u bë pjesë e Lidhjes së Kombeve (17 dhjetor 1920)
  • NJЁ SURPRIZЁ XHENTЁLMENЁSH E GJON MILIT   
  • Format jo standarde të pullave në Filatelinë Shqiptare
  • Avokati i kujt?
  • MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI MJET PËR FORMIMIN E VETEDIJES KOMBËTARE TE SHQIPTARËT  
  • MES KULTURES DHE HIJEVE TE ANTIKULTURES
  • Historia dhe braktisja e Kullës së Elez Murrës – Një apel për të shpëtuar trashëgiminë historike

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT