Archives for July 2025

Ekuacioni i vetmisë moderne

July 24, 2025 by s p

Anila Prifti/

Nuk është e lehtë të flasësh për vështirësitë që ke, edhe kur e di mirë se janë aty. Edhe unë, pas kaq shumë vitesh si gazetare, i kam mbajtur për vete shumë gjera. Nuk i kam ndarë as me miqtë, as me familjen. Ndoshta për të mos u dukur e dobët, ndoshta për të mos i ngarkuar të tjerët. Është një lloj mbrojtjeje që e krijon vetë, me vetëdije. Në punën time si gazetare, duke ndjekur historitë e të tjerëve, më ka rënë në sy një gjë që përsëritet: të gjithë kanë vështirësi, por shumë pak flasin për to. Shumica mësohen t’i përballojnë vetëm, pa zë, sepse njerëzit kanë frikë nga ngarkesa emocionale e tjetrit. Frika i bën të mbyllen, t’i shmangen atij që është në nevojë.

Por nuk është vetëm frikë, ka edhe shumë turp. Turpi për të treguar se nuk je mirë, se nuk po ia del, se po dobësohesh. Kur ke folur një herë dhe nuk të kanë kuptuar, më pas më mirë e mban për vete. Është më e thjeshtë të marrësh gjithçka mbi supe sesa të përballesh me keqkuptimin ose, edhe më keq, me indiferencën. Dhe kështu, dalë-ngadalë, tërhiqemi nga njëri-tjetri, dhe kjo shtyrje kthehet në mënyrë jetese. Vetmia më e rëndë është pikërisht kjo: të jesh mes njerëzve dhe të mos kesh asnjë që të afrohet me të vërtetë.

Jeta është e shkurtër; mbajtja për vete nuk të forcon. Në fund, nuk është vuajtja ajo që na lodh me shumë, por largësitë që krijojmë vetë, nga frika ose krenaria.

Mos harro kurrë: kjo është vetmia më e keqe që mund të njohë njeriu.

The Hidai “Eddie” Bregu Scholarship in Albanian and Southeastern European Studies

July 24, 2025 by s p

Nëse njihni studentë me origjinë shqiptare në DePaul ju lutem shperndani lajmërimin tonë për bursat e reja Hidai “Eddie” Bregu në Studimet Shqiptare dhe të Europës Juglindore.

The Hidai “Eddie” Bregu Scholarship

in Albanian and Southeastern European Studies

Three awards of $3000 each

o Open to DePaul Albanian heritage speaker students

o Application deadline: August 18, 2025

o Students may apply via Scholarship Connect: https://depaul.academicworks.com/opportunities/54995

The Department of Modern Languages & The Hidai “Eddie” Bregu Program in Albanian Studies invites applications for The Hidai “Eddie” Bregu Scholarship in Albanian and Southeastern European Studies. This scholarship is made available by the generosity of Hidai “Eddie” Bregu, donor, and namesake of the endowed Albanian Studies Program at DePaul University.

Applicants must be DePaul Albanian heritage speaker students at the College of LAS or Albanian heritage speaker students from other DePaul Schools and Colleges who have taken already Albanian Studies classes in the past or have declared the Albanian and Southeastern European Studies Undergraduate Certificate.

All applicants must fulfill at least one of the following criteria: 1) Enroll in an Albanian Studies course or have already taken a minimum of one Albanian Studies 4-credit or 2-credit hours course (FLAC:ALB395) 2) Have a demonstrated engagement in Albanian American Associations within and beyond DePaul University and/or The Southeastern European Student Associations at DePaul University 3) have volunteered or attended the public events organized by the Hidai “Eddie” Bregu Lectures in Albanian Studies at DePaul University 4) have conducted or plan conducting research or extracurricular projects related to Albanian (-American) and/or other Southeastern European cultures and topics in the Chicagoland area.

The scholarship is merit-based, but preference goes primarily to students who are enrolled or plan to enroll in FLAC in Albanian Studies (ALB395), and students who have already declared or plan to declare The Albanian and Southeastern European Studies Undergraduate Certificate. Scholarship recipients who have distinguished themselves by demonstrating academic achievement in Albanian Studies classes can be considered for future iterations of the scholarship.

For questions regarding the Scholarship and The Albanian and Southeastern European Studies Program, please contact Program Director Dr. Gazmend Kapllani: gkapllan@depaul.edu

What is FLAC?

FLAC (Foreign Language Across Curriculum) in Albanian Studies is a supplementary two-credit course that allows Albanian language heritage students who have taken in the past or are currently enrolled in an ALB English content course taught in English to practice the Albanian language in an academic setting and enrich their knowledge with a focus on Albanian language, history, and culture. FLAC courses are not as intensive as four-credit courses and will meet less frequently, in-person and/or online. There is flexibility to accommodate students’ schedules and needs. The discussion-based course has the structure of a Book Club, where readings may be in English, while content discussions will be mainly in Albanian.

Heritage speakers of Albanian who have declared the Undergraduate Certificate in Albanian and Southeastern European Studies can choose to complete two 2-credit FLAC courses in Albanian language instead of one of the required 4-credit hour electives in English.

Who is an Albanian heritage speaker?

When we refer to Albanian language heritage speakers, we typically mean a person who has learned Albanian informally, typically by being exposed to it at home, as opposed to having learned it formally in a school setting. Albanian may be their native tongue – the language they identify as their primary language – but more often than not, their Albanian heritage language becomes secondary to English, the language in which they receive their formal education and with which they interact the most in their daily life outside the home.

For more information and to apply for the scholarship follow the link: https://depaul.academicworks.com/opportunities/54995

For more information about DePaul Albanian and Southeastern European Studies visit: https://catalog.depaul.edu/…/albanian-and-southeastern…/

Çamëria në pasqyrën e ndërgjegjes europiane dhe shqiptare

July 24, 2025 by s p

Alket Veliu/

Në ceremoninë përkujtimore Vel’d’Hiv, Paris, 16 korrik 1995 Jacques Chirac mbajti një fjalim historik ku pranoi për herë të parë rolin e shtetit francez në bashkëpunimin me pushtuesit nazistë, dhe theksoi se kombet që nuk përballen me të shkuarën, nuk mund të ndërtojnë të ardhmen: “Europa nuk mund të ndërtohet mbi harresë. Ajo ndërtohet mbi kujtesë, drejtësi dhe pranim të së vërtetës.” Janë fjalë që u thanë për viktimat hebreje të deportuara nga shteti francez. Por tingëllojnë po aq të vërteta edhe sot, për një tjetër popull që u fshi nga harta pa emër dhe pa varr: shqiptarët e Çamërisë. Në Europë janë kërkuar ndjesa. Janë pranuar krime. Janë ngritur muze dhe memoriale. Vetëm Çamëria nuk ka marrë as drejtësi, as kujtesë. Vetëm viktima pa varre dhe një heshtje që vret.

Në fund të vitit 1944, mijëra shqiptarë çamë, banorë autoktonë të krahinës së Çamërisë, u dëbuan me dhunë nga tokat e tyre në Greqinë veriperëndimore, u masakruan, u zhveshën nga pronat dhe nuk u lejuan më kurrë të kthehen. Për dekada, Greqia mohoi edhe ekzistencën e tyre, ndërsa Shqipëria, vendi ku u strehuan nuk e trajtoi kurrë institucionalisht këtë padrejtësi historike.

Çamëria: E vetmja që mohohet nga të gjithë

Por Çamëria nuk është e vetmja plagë e këtij lloji në historinë e kontinentit tonë. Europa ka përjetuar dëbime, spastrime, shkatërrime etnike dhe mohime të të drejtave. Disa u pranuan dhe u përballën. Të tjerat mbeten të harruara. Çamëria është rasti më ekstrem sepse është i vetmi rast në të cilin viktimat nuk lejohen as të vizitojnë vendlindjen e tyre. Raste edhe pse jo identike por me ngjashmëri me dëbimin e çamëve po i paraqes në një tabel krahasuese për të kuptuar më mirë si janë trajtuar nga shtetet e përfshira në konflikt. Ajo që bie ne sy është fakti që Shqipëria është shteti i vetëm në Europë që jo vetë nuk ka marë në mbrojtje bashkëkombasit e vet dhe të kërkojë rikthimin e tyre por as nuk ka marë asnjë hap për kujtesën historike të kësaj pjese të popullit shqiptar. Shtetet e mëposhtëme kanë ndërmarë hapa istitucional duke dialoguar dhe kërkuar drejtësi. Kanë miratuar ligje dhe kanë ngritur institucione të posaçme shtetërore për të dokumentuar krimet e kryera dhe për të trajtuar me dinjitet të dëbuarit. Ndërkohë Shqipëria ka vetëm një ligj të mbetur në letër, që njeh genocidin ndaj shqiptarëve në Çamëri dhe një rezolutë për Çamërinë e cila nuk zbatohet.

Tabela 1

Falja: një standard europian i ndërgjegjes që Greqia nuk e ka përmbushur për Çamërinë

Duke marë shkak nga letra e ambasador Luan Rama, drejtuar autoriteteve greke, të cilëve u kërkon të njohin krimet e kryera ndaj shqiptarëve në Çamëri si dhe të kërkojnë falje për këto krime, ashtu si ambasadori dua të sjell në vemendjen e publikut që liderët më të fuqishëm të Europës kanë kërkuar falje publike për krime që i kanë kryer shtetet e tyre:

Tabela 2

Pra, Europa e sotme nuk i harron krimet e djeshme, madje i dënon ato me kurajo ndërsa Greqia ende sot, mohon, hesht dhe nuk kërkon ndjesë. Por sipas Presidentit aktual gjerman Steinmeier (në ceremoninë e faljes për gjenocidin në Namibi Berlin 2021) nuk ka pajtim pa drejtësi: “Kujtesa është pjesë e drejtësisë. Dhe pa drejtësi, nuk ka pajtim.”, mesazh i qartë për vlerat europiane të cilin duhet ta adaptoj dhe lidershipi i sotëm grek.

Kujtesa institucionale: muze, memoriale, kurrikulat shkollore.

Kujtesa institucionale është e rëndësishme në historinë dhe identitetin e një populli. Më poshtë do të shikoni që shtetet e përmendara më lartë i kanë kushtuar rëndësi të veçantë ndërtimit të muzeve për të ruajtur kujtesën kombëtare dhe edukimin e brezave. Por muzeu është edhe një diplomat i heshtur ndërkombëtar. Ai tregon para vizitorëve të huaj një rrëfim të strukturuar të historisë së kombit, një mënyrë për të njohur dhe respektuar atë që një popull ka përjetuar. Shqipëria ende nuk ka një muze të genocidit ndaj shqiptarëve të Çamërisë dhe Kosovës.

Gjermania: Muzeu Federal i të Dëbuarve në Berlin (2021)

Italia: Muzeu Julian-Dalmat në Romë dhe Dita e Përkujtimit (10 Shkurt)

Polonia: Muze për Kresy Wschodnie

Bosnja: Memoriali i Srebrenicës dhe muze në kantone të ndryshme

Ukraina: Arkiva digjitale për Holodomorin dhe zhvendosjet nga lufta

Shqipëria: Asnjë muze, janë vetëm varrezat e Kllogjerit pa status të njohjes zyrtare nga shteti shqiptar.

Çështja çame nuk përmendet në asnjë tekst shkollor të historisë. Nuk ka asnjë kapitull në kurrikulën zyrtare, asnjë dokumentar shkollor i mbështetur nga Ministria e Arsimit.

Kujtesa ruhet vetëm në gojën e të mbijetuarve dhe në punën e shoqërisë civile ndërkohë, ndryshe ndodh në vendet e tjera ku shteti ka rol kyç në këtë fushë.

Gjermania, Italia, Polonia, Bosnja dhe Ukraina kanë ngritur muze, memoriale dhe programe edukimi për viktimat e dëbimeve, Shqipëria ka bërë asgjë për Çamërinë.

Tabela 3

Heshtja e orkestruar shqiptare

I solla rastet e mësipërme – Gjermaninë, Italinë, Poloninë, Bosnjën, Ukrainën – jo për të krahasuar plagët, por për të kuptuar çfarë duhet të kishte bërë shteti shqiptar ndër këto 81 vjet.

Në një çështje kaq thelbësore kombëtare, ku kemi të bëjmë me një padrejtësi historike të kryer nga një shtet fqinj është detyrimi i shtetit shqiptar të marrë rolin udhëheqës dhe përfaqësues në çdo forum diplomatik, ligjor e ndërkombëtar për zgjidhjen e çështjes çame.

Shtetet që përmendëm nuk janë udhëhequr nga parimi i keqardhjes por nga detyrimi kombëtar dhe shtetëror ndaj bashkëkombasve të vet.

Ato nuk heshtën në takime bilaterale, as në rezoluta parlamentare, as në institucionet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut.

Ato ngritën ligje të posaçme që mbrojnë të drejtat e të dëbuarve, trashëgiminë e tyre kulturore dhe të drejtën për kompensim moral e material.

Ato ngritën muze, memoriale, institute dhe komisione parlamentare.

Në rastin e Bosnjës, u krijua deri Ministri për të Zhvendosurit me Forcë.

Në Shqipëri, asgjë nga këto nuk ka ndodhur.

Asnjë ligj.

Asnjë strategji.

Asnjë muze.

Asnjë tekst historie.

Asnjë përfaqësim diplomatik për çështjen çame.

Në vend të një shteti që udhëheq, kemi patur për 81 vjet një shtet memec, që hesht.

Në vend të një kombi që flet për të vërtetën, kemi një shoqëri që ndonjëherë turpërohet nga viktima e vet.

Heshtja e shtetit shqiptar nuk është mosdije. Është heshtje e orkestruar.

Heshtje për të mos prishur “balancat” me Greqinë.

Heshtje për të ruajtur “stabilitetin”.

Heshtje për të mos prekur integrimin.

Por kjo heshtje nuk është pa kosto. Është mohim i një detyrimi kushtetues dhe moral.

Çështja çame është e drejtë që i përket çdo shqiptari, por është peshë që duhet ta mbajë me dinjitet shteti.

Ka ardhur koha që kjo heshtje të marrë fund.

Ka ardhur koha që shteti shqiptar të flasë.

Shpërbërja e Ushtrisë Mbretërore Italiane në Shqipëri në 1943! Nga luftërat në diktaturë, dokumentet mbi dramën që pësoi kombi

July 24, 2025 by s p

Prof. Romeo Gurakuqi/

Vijon nga numri i kaluar

Një vend të veçantë autori i kushton rrënimit të Italisë në Shqipëri në pranverën, verën dhe vjeshtën e vitit 1943, shpërbërjes së Ushtrisë Mbretërore Italiane, lënies së divizioneve në Shqipëri, pa asnjë urdhër të qartë nga Roma (tanimë vetë në kaos komande dhe kontrolli), dramën e oficerëve dhe ushtarëve të thjeshtë të lënë në mëshirë të fatit me 9 shtator 1943. Këtë tragjedi italiane brenda tragjedisë shqiptare, Nigris e trajton në mënyrë të hollësishme, të bashkëngjitur me dramën e civilëve, teknicienëve, që u bënë target për plaçkitje i forcave paramilitare të Xhafer Deves në muajt e parë të pushtimit gjerman.

Një vëmendje të posaçme i kushtohet dezintegrimit të qeverisjes së fundit të Ekrem Libohovës, kohës së pushtimit gjerman që pasoi, regjimit të përkohshëm që ata krijuan pas rënies së Italisë, anarkitë që kapërthyen vendin, veprimtaritë e partive politike shqiptare, për t’u përqendruar në mënyrë intensive në muajt, korrik, gusht, shtator, tetor dhe nëntor 1944, pra në kohën e zjarrtë të përmbysjes katastrofike të vendit, rënies së përshpejtuar në formë kaskade të qeverive të njëpasnjëshme kuislinge (të ashtuquajturit “patriotë tradhtarë”, siç historiografia perëndimore i klasifikon këtë bashkësi politikanësh kolaboracionistë, që u munduan të shpëtonin vendin duke amortizuar goditjen fatale të regjimeve fashiste mbi popullin), të invadimit komunist të Shqipërisë së Veriut të paprekur deri në këtë kohë nga kaosi i gjithanshëm i Jugut, instalimit të diktaturës partizane me preferencë jugosllave dhe përmbajtje antinacionale.

Duke qenë se në muajt e fundit ai ka qëndruar më së shumti në Shkodër ku gjendej edhe rezidenca e tij, Nigris, në pjesën fundore përshkruan me detaje ngjarjet në këtë qytet në këto ditë të jashtëzakonshme, çorientimin e përgjithshëm të popullatës, dezintegrimin institucional, krijesat e reja diktatoriale krahinore si përpjekje për shpëtimin e Shqipërisë Veriperëndimore nga invadimi partizan dhe jugosllav, ikjet e të targetuarve, strehimet e filogjermanëve që deshtën të mbanin shtetin nacional në këmbë, frikën dhe anarkinë, terrorin e gjithanshëm dhe të shumëngjyrshëm, sjelljen dhe raprezaljet gjermane, posaçërisht vrasjet masive në kampin e Prishtinës, fatin e Kosovës, Mirditës dhe malësive të Veriut, largimin e gjermanëve nga Shkodra dhe nga vendi (duke na dhënë madje me saktësi datën dhe orën e ikjes së tyre nga qyteti i veriut, çështje aq shumë e debatuar me kotësi në 30 vitet e tranzicionit parademokratik në vend), planin gjerman të tërheqjes, hyrjen e partizanëve në qytetin dhe krahinën e lënë pa asnjë kontroll politik dhe ushtarak legal, epilogun e vendosjes së pushtetit komunist në Shqipëri, Malësi dhe Kosovë.

KTHIMI I PAVARËSISË

Gjermania, në shtatorin e vitit 1943, ia riktheu Shqipërisë pavarësinë, neutralitetin dhe veteqeverisjen, por kjo pavarësi ishte fiktive, përderisa kishte një ushtri pushtuese gjermane në vend dhe jo të gjitha vendimmarrjet ishin sovrane dhe të përcaktuara nga Regjenca, Asambleja dhe qeveria, institucione këto të krijuara rishtazi dhe të shkëputura nga trashëgimia e pushtimit italian. Këto institucione kishin më së shumti një pushtet fiktiv se sa real, përndryshe komunistët, nën komandën serbe, nuk e pranonin konceptin e shtetit kombëtar të rikthyer në kornizën kushtetuese të 1 shtatorit 1928 dhe në kufijtë etnikë të të gjithë trevave të banuara nga popullsia shqiptare, siç u mundësua në vitin 1941. Autori ia ka dalë të tregojë me mjaft realizëm dy qasje të përkundërta politike dhe ushtarake, pjesë e luftës së brendshme civile që kulmoi në kohën e pushtimit gjerman: nga njëra anë është elita intelektuale dhe shtetformuese e vendit, pjesa e pakompromentuar me pushtuesit italianë, që përpiqet të ristabilizojë mbi ligjshmëri shtetin e paraluftës, ta shpërbashkojë entitetin shtetërorë nga vendet fashiste në tërheqje, në mënyrë që ditën e tërheqjes së ushtrive të vendit të dytë pushtues nga Shqipëria, vendi të kishte institucione përfaqësuese të gatshme për mbajtur në këmbë ngrehinën e sferës publike.

Nga ana tjetër janë partizanët e LNÇsë dhe PKSH, të drejtuar nga Enver Hoxha dhe emisarët jugosllave me një agjendë krejt tjetër, që nuk ndalen para asgjë, jo vetëm në goditjen e rrugëve të kalimit të gjermanëve në tërheqje, por para së gjithash në marrjen e pushtetit, goditjen e pamëshirshme të shoqërisë deri atëherë në pritje të Gegnisë dhe shpërbërjen e shtetit nacional të krijuar në viti 1941. Nigris e thoshte qartë se serbët po kryenin një veprimtari shpërbërjeje kombëtare, po kultivonin qëllimin e tyre të fshehtë të shkatërrimit të vlerave morale të shqiptarëve, me qëllimin për të krijuar alibinë se ai popull nuk vlen si unitet etnik. Në këtë ballafaqim midis arsyes shtetërore të brezit të vjetër të elitës dhe mendjes revolucionare e internacionaliste të rinisë, të kapërthyer nga komanda komuniste e Enver Hoxhës dhe Dushan Mugoshës, rezultati final ishte i qartë shumë herët: askush nuk mund ta shpëtonte Shqipërinë e krijuar nga Etërit e Kombit nga përdorimi jugosllav dhe sovjetik, veç një ndërhyrjeje të vendosur të aleatëve perëndimore, zbarkim masiv ky, që nuk dukej askund në horizont.

ANARKIA POLITIKE

Për kohën e regjimit të krijuar nga gjermanët, Nigris dallon shfaqjen e shtatë anarkive: anarkinë politike, anarkinë e ministrive, anarkia e forcave të sigurisë publike, anarkia e rendit publik, anarkia ushtarake, anarkia administrative lidhur me rolin e dyfishtë të gjermaneve. Ai shpjegon hollësisht prapaskenën e autorizimit të Padër Antonit për t’u përfshirë ne regjencë; na ndihmon të kuptojmë krizat e brendshme të regjimit kuisling, ose të përkohshëm nacionalist, konfliktet brenda katërshes së Regjencës, rolin e Gjeneralit Neubacher, ndërhyrjet e Fiqiri Dines dhe Gjon Markagjonit, rolin e çetave private të Lumës, Dibrës, Krujës, Pukës; rolin e forcave të Ministrisë së Punëve të Brendshme të Xhafer Devës; mposhtjet e përkohshme të aktivitetit të Nacional-Çlirimtares për shkak të kombinimit të operacioneve spastruese të gjermanëve dhe reparteve të caktuara të Ballit; çështjen e Arit Shqiptar në Reichsbank, grabitur në Romë nga nazistët; çështjet e mbrojtjes nga arrestimet dhe të shpëtimit të hebrenjve, rolin e vendimtar të politikanëve shqiptarë në shmangien e tragjedive, duke respektuar “Besën” dhe “Mikpritjen” për familjet dhe individë të martirizuar ndër vend e të tjera, etj..

Qeveria e fundit në kohën e pushtimit gjerman, ajo e Ibrahim Biçakçiut nuk ishte gjë tjetër veçse një qeveri simbolike, e krijuar në mënyrë të detyruar si përpjekja e fundit për mos me i dhanë pushtetin të gatshëm komunistëve. Në rrethanat e dekadencës së plotë, e vetmja shpresë që kanë pasur Lef Nosi, Padër Antoni, Mehdi Frashëri dhe Cafo Beg Ulqini ka qenë zbarkimi i angloamerikanëve. Ndonëse e përhapur në të gjithë vëllimin, një analizë të veçantë autori i kushton komunizmit, shkaqeve të lindjes së tij dhe rolit servitor, të përkundërt me interesat kombëtare, të organizatës partiake që uzurpoi Frontin Nacional-Çlirimtar të të gjithëve. Komunizmi, shkruan Nigris, doli nga strehat e shkollave, vërshoi tek nëpunësit dhe punëtorët dhe nga një fenomen i pak vetëve, u shndërrua në një lëvizje masive luftarake në Jug, mori një qëndrim të dhunshëm dhe të paarsyeshëm, kreu shume akte terroriste. Përforcimin e komunistëve në Jug të vendit, Nigris e lidh, ashtu në mënyrë të shpërndarë, si me pasojat e Luftës Italo-Greke që rrënoi vendin, me pandjeshmërinë e autoriteteve shtetërore të Tiranës dhe Romës për kompensimin e të dëmtuarve nga lufta, ashtu si edhe me mosangazhimin e mjaftueshëm të forcave ushtarake nga ana e gjermanëve ndër operacione pastruese, duke lejuar në këtë mënyrë, që kjo lëvizje të përdorte shtratin e varfërisë ekstreme dhe të rrënimit të krijuar nga italianët në atë krahinë, për përthithje të plotë të njerëzve, familjeve, fiseve fshatrave dhe krahinave të tëra, në një regjimentim çlirimtar dhe akaparues, që në fakt do të kishte pasoja afatgjata për të ardhmen e Shqipërisë.

Kaosi i nacionalistëve në muaj e fundit të pushtimit gjerman, ngurrimi i tyre për të luftuar okupatorin, lufta e filluar mjaft vonë, në shtatorin 1944, e cila përfundoi në tallje, qëndrimet e dyanshme të Abaz Kupit dhe Muharrem Bajraktarit, vendosmëria e pathyeshme e Marka Gjonit, përpjekjet e nacionalistëve për gjetjen e një rrugë shpëtimi, mosbesimet reciproke ndaj njeri tjetrin, ndërkohë që komunistët marshonin mbi Mirditë, Dibër, Lumë, Mat, Has, të gjitha këto vlerësime, lexuesi do t’i gjejë si shpjegime çelës për të kuptuar zbrazëtirën e krijuar në udhëheqësinë qendrore të shtetit dhe dramën që pasoi më pas Shqipëria e lënë pa udhëheqësi.

Sa më sipër është e mjaftueshme për të kuptuar, pse botimi i këtij dokumenti të rëndësishëm arkivor do të ndihmojë, studiuesit, studentët shqiptarë lexuesit e zakonshëm dhe historishkruesit e teksteve universitare dhe shkollore, për të kuptuar më mirë Shqipërinë me Kosovën, Malësinë, Dibrën, Ulqinin në kohën e Luftës së Dytë Botërore dhe dramën që pësoi kombi i rindarë pas saj, nën diktaturat dhe frymëzime që nuk i përkisnin nacionit dhe traditës shqiptare.

/Gazeta Panorama

PROFILI I NJË SHQIPTARO-AMERIKANI TË HERSHËM: ANTHONY STEVENS – NDIHMËS DHE KËSHILLTAR I HARRY FULTZ

July 24, 2025 by s p

Nga Frank Shkreli

A person standing at a podium with a flag behind him

AI-generated content may be incorrect.

Shqiptaro-Amerikani Anthony Stevens ka ndërruar jetë me 10 maj,1965. Unë nuk ia kam arrijtur ta njihja të ndjerin Stevens, por kam njohur familjen e tij pas ardhjes time në Amerikë në vitin 1970, sidomos birin e tij Bob Stevens dhe vajzën Marie Stevens (tani të ndjerë) – të dy këta kur i kam njohur fillimisht punonin pranë Departamentit Amerikan të Shtetit. Korriku më kujtoi historinë fillestare të asaj që njihej si Shkollla Teknike Amerikane “Harry Fultz” në vitin 1921 dhe mbylljen e saj nga Ahmet Zogu në korrik, 1933. Nuk dua të flas tani për vet Shkollën Teknike “Harry Fultz” në Shqipëri, Frank Shkreli: Me rastin e Ditës Humanitare Botërore kujtojmë humanistin e madh dhe mikun e Shqipërisë, amerikanin Dr. Harry T. Fultz | Gazeta Telegraf, pasi historia e saj e lavdishme dihet tanimë. Njihet roli historik që luajti Shkolla Teknike e Tiranës “Harry Fultz” — një rol të rëndësishëm në edukimin e rinisë shqiptare të asaj kohe, me ndjenjën e atdhedashurisë, disiplinës, dashurisë për njëri tjetrin dhe respektit për punën. “Perpiqu ta bësh Shqipërinë një vend ku ia vlen të jetosh”, citohet të ketë thënë Harry Fultz në fillimet e veprimtarisë së asaj shkolle. Por me këtë rast (Korrik 2025) dhe në lidhje me Shkollën Teknike “Harry Fultz”, desha të sjell në kujtim veprimtarinë e hershëme, në fillim të marrëdhënieve shqiptaro-amerikane, njërin prej shqiptaro-amerikanëve të parë të shekullit të kaluar – Anthony Stevens, në 60-vjetorin e kalimit të tij në amshim – i cili në një dokument të deklasifikuar thuhet se “Si ndihmës e këshilltar permanent, Fultzi ka patur nënshtetasin amerikan Anthony Stevens”.

Po kush ishte Anthony Stevens njëri prej të parëve shqiptaro-amerikan i angazhuar, në fillim të shekullit të kaluar, në zhvillimin e lidhjeve fillestare diplomatike shqiptaro-amerikane? Fatkeqësisht, unë nuk posedoj shumë të dhëna për jetën dhe veprimtarinë e tij dhe të tjerëve shqiptaro-amerikanë të fillim shekullit të kaluar, të angazhuar nga Departamenti Amerikan i Shtetit, në vitet e para të marrëdhënieve dilpomatike shqiptaro-amerikane, vendosur me 1922. Por në rastin e Anthony Stevens ka disa të dhëna, jo aq të plota, por që japin të pakën një pasqyrë të kufizuar nga jeta dhe veprimtaria e Anthony Stevens– në shtypin e komunitetit shqiptar në mërgim, si Shëjzat, Shqiptari ë Lirë dhe Jeta Katolike Shqiptare.

Sipas atyre të dhënave, Anthony Stevens me origjinë ishte Kosova, i lindur në Zym të Hasit të Prizrenit. Me familjen e tij ai ka ardhur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës me 1909. Në Amerikë ka filluar punën si nëpunës i Kryqit të Kuq Amerikan, për t’u kthyer në Shqipëri 10-vjet më vonë me 1919 deri në vitin 1924. Shqipëria e pas Luftës së parë Botërore ishte në gjëndje të mjeruar, nga çdo pikëpamje, sidomos gjëndja ekonomike ishte tepër e rëndë. Gjatë qëndrimit të tij në Shqipëri, si nëpunës i Kryqit të Kuq Amerikan, Anthony Stevens i shërebu me përkushtim misionit bamirës të Kryqit të Kuq Amerikan në Shqipëri duke ndihmuar bashkatdhetarët e vet me shpërndarjen e ndihmave humanitare, shërbime mjeksore, shpërndarje ilaçesh dhe ndihmash të llojlojshme aq të nevojshme për shqiptarët në atë kohë, e që ishte misioni i Kryqit të Kuq Amerikan në Shqipërinë e pas Luftës së parë Botërore. Bazuar në punën shembullore të tij në kuadër veprimtarisël së tij si nëpunës i Kryqit të Kuq Amerikan në Shqipëri, por edhe si folës i gjuhës hqipe dhe anglishtes, Anthony Stevens i bashkohet Departamentit të Shtetit me 1922 – vit ky që edhe Harry Fultz mbërrin në Tiranë për të drejtuar Shkollën Teknike deri në vitin 1933. Siç duket Stevens është kthyer në Washington disa vite më vonë, për tu dërguar përsëri në Tiranë pranë Ambasadës së Shteteve të Bashkuara deri me pushtimin e Shqipërisë nga Italia fashiste më 1939.

Ndërkohë, Anthony Stevens tani si nëpunës Departamentit të Shtetit shërbente në Washington dhe dërgohej nga hera në herë në Ambasadën Ameikane në Romë. Pas Luftës së dytë Botërore, Anthony Stevens, gjithnjë si nëpunës i Departamentit të Shtetit ishte i angazhuar me fatin e Shqipërisë, marrëdhëniet shqiptaro-amerikane dhe me mërgatën shqiptare anti-komuniste që ishte larguar nga Shqipëria pas marrjes së pushtetit nga komunistët. Të vjetërit e komunitetit i kujtonin me mall e respekt për punën dhe përpjekjet e tija për të ndihmuar shqiptarët e mërguar, kundërshtarë të komunizmit të pas Luftës së II Botërore, ndërsa shërbente në Ambasadën e Shteteve të Bashkuara në Romë.

Shqiptaro-Amerikani Anthony Stevens dhe familja e tij, si nëpunës të Departamentit të Shtetit – djali i tij Bob Stevens dhe vajza Maria Stevens, edhe ata të punësuar pranë këtij enti diplomatik për dekada në Washington dhe në Evropë – kanë lënë pas një reputacion në komunitetin shqiptaro-amerikan që i ka dalluar ata si një familje patriotike shqiptare dhe amerikane. Revista e kohës, Shejzat, e ka cilësuar Anthony Stevens, me rastin e kalimit të tij në amshim, si një “Fytyrë tipike shqiptare. Në zêmër ushqente kultin e bujarisë së lashtë e në frymën e kulluet të zakoneve tona mâ bujare, rriti në dhé të huej bij e bija. Sado që rrethanat e jetës e kishin hjedhë jashta tue e bâ me xânë vend në shërbim të nji shteti të huej, Ai kurr nuk u çvesh nga cilsitë e ndiesitë shqiptare dhe kudo e kurdo i u paraqit rasti, me fjalë e me vepra, mprojti e përkrahi Shqipninë… përvoja e dendun, rrethanat e jashtazakonshme nëpër të cilat iu përshkue jeta, e kishin pajisë me nji urti e mprehtësi të spikatun gjiykimi. Prej gojës së Tij rridhte fjala paqtuese, këshillat për bashkim, nxitja m’u përdorë për çlirim e naltësim të Shqipnisë. Tue u ndâ prej nesh Ai lên nji zbrazti të madhe sepse, burra të mbrujtun me tharmet mâ fisnike arbnore, pak mbeten tashmâ”.

Jeta dhe veprimtaria e Anthony Stevens – si nëpunës i Kryqit të Kuq Amerikan në Shqipëri në fillim të shekullit të kaluar, bashkpunimi i tij ingusht me të madhin dhe të paharrueshmin mik të shqiptarëve Harry Fultz – tregojnë një shqiptaro-amerikan i cili nuk ka pushuar kurrë së punuari për miqëqenjen e popullit të vet, për ndriçimin e tij në idetë përparimtare pas 500-vjet otomanizëm dhe ideve demokratike pas vednosjes së diktaturës komuniste pas Luftës së dytë Botërore në Shqipëri. Si i tillë, Anthony Stevens (por edhe familja e tij diplomatike shqiptaro-amerikane në Amerikë) mund të renditet – me ata shqiptaro-amerikanë që janë dalluar gjatë dekadave — me të drejtë dhe për merita të dalluara – në shërbim të ringjalljes së marrëdhënieve midis dy kombeve tona – atij amerikan dhe atij shqiptar.

Frank Shkreli

Ish-Diplomati shqiptaro-amerikan, Anthony Steevens (1891-1965)