Osmani kundërshton deklaratat e Lajçakut për njohjen e Kosovës

January 13, 2021 by dgreca

Ushtruesja e detyrës së presidentit të Kosovës, Vjosa Osmani, reagoi të mërkurën ndaj pretendimeve nga përfaqësuesi i Posaçëm i Bashkimit Evropian për dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak, i cili ka thënë se nëse Serbia e ndryshon pozicionin karshi Kosovës, atëherë njëjtë do të mund të vepronin edhe pesë vendet evropiane që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës.

Sipas Osmanit është për të ardhur keq nëse politika e jashtme e këtyre vendeve i nënshtrohet asaj të Serbisë dhe Rusisë.

“Përveç që është për keqardhje, është edhe e rrezikshme për gjithë Bashkimin Evropian që pesë shtetet anëtare të tij të përcaktojnë rregullat dhe qasjet e tyre duke u bazuar në dëshirat dhe kërkesat e Serbisë”, ka thënë Osmani duke bërë thirrje që këto shtetet të njohin realitetin, duke respektuar edhe mendimin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë dhe ta njohin Kosovën, e jo të presin që këtë ta bëjë së pari Serbia.

Spanja, Sllovakia, Rumania, Qiproja dhe Greqia janë pesë vende anëtare të BE-së nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës.

Ushtruesja e detyrës së presidentit të Kosovës, Vjosa Osmani ka përfunduar të mërkurën vizitën e saj në Bruksel, ku është takuar dhe zyrtarë të lartë të BE-së dhe me kryetarët e dy dhomave të Parlamentit të Belgjikës. Osmani mbrëmë ka pasur takim me të dërguarin e posaçëm të BE-së Mirosllav Lajçak e më herët edhe me kryetarin e Parlamentit Evropian David Sasolli, si dhe Komisionarin e BE-së për Fqinjësi dhe Zgjerim Oliver Verhelyi.

Të martën, më 12 janar, Lajçak theksoi në një diskutim përmes videos me ambasadoren gjermane në Uashington, Emily Haber, se pozicioni i këtyre pesë vendeve mund të ndryshojë nëse arrihet një marrëveshje midis Kosovës dhe Serbisë.

“Gjithçka që është e pranueshme për Serbinë do të jetë e pranueshme për vendet e tjera që nuk e kanë njohur Kosovën”, nënvizoi Lajçak, duke iu referuar kontakteve që ka me këto vende, por gjithashtu duke iu referuar vendit të tij, Sllovakisë, e cila gjithashtu nuk e ka njohur pavarësinë e Kosovës. Ai ka shërbyer si ministër i Punëve të Jashtme të Sllovakisë.

“Si ish- ministër i Jashtëm i Sllovakisë, kur me pyesnin se kur do ta njohë vendi im Kosovën, unë ju deklaroja: Më jepni një lajm të mirë, në mënyrë që të shkojë në parlament t’ju them ka ardhur koha të konsiderojmë pozicionin tonë. Pra, qartazi lajmi i mirë është marrëveshja me Serbinë”, ka thënë Lajçak.

Gjatë qëndrimit në Bruksel, u.d presidentit, Vjosa Osmani ka thënë se në takim, Lajçaku ka insistuar që Kosova mund të vazhdojë dialogun vetëm pasi të ketë një qeveri legjitime, e cila do të dalë nga zgjedhjet që do të zhvillohen me 14 shkurt.

Dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, nën ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian ka nisur më 2011. Ai u ndërpre për 20 muaj, nga fundi i vitit 2018 për shkak të taksës 100 për qind që Kosova vendosi ndaj produkteve nga Serbia dhe Bosnje- Hercegovinës, nga qeveria e udhëhequr në atë kohë nga Ramush Haradinaj. Më pas, qeveria e ardhshme e Albin Kurtit e hoqi tarifën, por e vendosi masat e reciprocitetit. Serbia kundërshtonte të ulej në tryezë të bisedimeve, derisa Kosova kishte në fuqi masa të tilla.

Më ardhjen ne pushtet, qeveria e udhëhequr nga kryeministri, Avdullah Hoti shfuqizoi reciprocitetin, duke mundësuar rifillimin e dialogut në korrik të 2020-ës.

Ka disa muaj që kryeministri i Kosovës, Avdullah Hoti dhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq nuk kanë zhvilluar raunde të reja të bisedimeve. Nga BE-ja është thënë se takimet në nivel politik nuk po mbahen për shkak të pandemisë së koronavirusit.

BE-ja ka thënë se ky proces ka për qëllim normalizimin e plotë të marrëdhënieve ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit zyrtar.

***

Lajçak: Vazhdimi i dialogut pas zgjedhjeve në Kosovë

Përfaqësuesi i Posaçëm i Bashkimit Evropian për dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak, ka konfirmuar se nuk do të organizojë ndonjë raund të ri të dialogut mes Prishtinës dhe Beogradit, pa përfunduar procesi zgjedhor në Kosovë.

“Nuk është momenti për të organizuar një takim të ri. Ne kemi nevojë për një qeveri të re me një mandat të fortë që do të vazhdojë procesin e dialogut”, tha Lajçak. Ai mori pjesë në një diskutim përmes videos me ambasadoren gjermane në Uashington, Emily Haber, për të diskutuar bashkëpunimin e SHBA-së dhe Evropës me Ballkanin Perëndimor.

Duke komentuar ndryshimet në administratën amerikane që do të ndodhin pas inaugurimit të demokratit, Joe Biden, si president i Shteteve të Bashkuara, më 20 janar, Lajçak tha se ishte i inkurajuar nga emërimet e reja në administratën e ardhshme, të cilat, siç tha ai, “nuk kanë nevojë për mësime rreth rajonit” sepse ata janë njerëz që kanë njohuri me proceset në Ballkanin Perëndimor.

“Jam optimist sepse administrata e re po emëron njërëz që e njohin Ballkanin Perëndimor, që ndjejnë përgjegjësi për rajonin. Ata që tashmë janë emëruar, nuk kanë nevojë që të marrin ligjerata për rajonin. Është administratë e re, por që po emëron njerëz të dëshmuar si partner të BE-së dhe Ballkanit Perëndimor”, tha Lajçak.

Përfaqësuesi i BE-së për dialogun, pranoi se nuk kishte pasur asnjë koordinim midis Brukselit dhe Uashingtonit në vitin e kaluar.

“Vitin e kaluar, kishte padyshim dy pista: evropiane dhe amerikane. Nuk ishte zgjedhja jonë të shkonim veç e veç. Partnerët tanë në rajon ishin të hutuar sepse nuk donin të ishin në një pozitë nga e cila duhej të zgjidhnin anë”, tha Lajçak.

Ai vuri në dukje se procesi i dialogut do të shënojë së shpejti dhjetë vjetorin e tij dhe se është koha për të arritur një marrëveshje gjithëpërfshirëse mbi normalizimin e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë. Për të arritur këtë, ai tha se është e nevojshme që politikanët të jenë në gjendje ta “shesin” atë dokument për publikun, por gjithashtu “do të nevojiten disa ndryshime ligjore dhe kushtetuese në këto vende, si dhe mbajtja e një referendumi të mundshëm”.

Përfaqësuesi i Posaçëm i Bashkimit Evropian për dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak, tha se askush nuk mund të garantojë që pas një marrëveshjeje të mundshme Kosovë-Serbi, pesë vendet evropiane që nuk e njohin Kosovën, do ta njohin atë.

Kjo, sipas tij është një çështje e brendshme e këtyre vendeve megjithëse, siç tha, ka sinjale se ato po përcjellin me vemendje procesin e dialogut.

“Si ish- ministër i Jashtëm i Sllovakisë, kur me pyesnin se kur do ta njohë vendi im Kosovën, unë ju thoja: me jepni një lajm të mirë, në mënyrë që të shkojë në parlament t’ju them ka ardhur koha të konsiderojmë pozicionin tonë. Pra, qartazi lajmi i mirë është marrëveshja me Serbinë”, tha Lajçak.

“Gjithçka që është e pranueshme për Serbinë do të jetë e pranueshme për vendet e tjera që nuk e kanë njohur Kosovën”, nënvizoi Lajçak, duke konfirmuar se është në kontakt me këto vende.

Dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, nën ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian ka nisur më 2011. Ai u ndërpre për 20 muaj, nga fundi i vitit 2018 për shkak të taksës 100 për qind që Kosova vendosi ndaj produkteve nga Serbia dhe Bosnjë e Hercegovina, nga qeveria e udhëhequr në atë kohë nga Ramush Haradinaj. Më pas, qeveria e ardhshme e Albin Kurtit e hoqi tarifën, por e vendosi masat e reciprocitetit. Serbia kundërshtonte të ulej në tryezë të bisedimeve, derisa Kosova kishte në fuqi masa të tilla.

Më ardhjen ne pushtet, qeveria e udhëhequr nga kryeministri, Avdullah Hoti shfuqizoi reciprocitetin, duke mundësuar rifillimin e dialogut në korrik të 2020-ës.

BE-ja ka thënë se ky proces ka për qëllim normalizimin e plotë të marrëdhënieve ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit zyrtar.

Më 4 shtator 2020, Kosova dhe Serbia kanë nënshkruar në Shtëpinë e Bardhë në Uashington, dy dokumente për normalizimin e raporteve ekonomike, në prezencë të presidentit amerikan, Donald Trump.

Shqiptarët e Amerikës dhe tensionet politike në SHBA

January 13, 2021 by dgreca

NGA ILIR IKONOMI-ZERI I AMERIKES/

Si i shohin shqiptaro-amerikanët zhvillimet e fundit politike në SHBA në prag të inaugurimit të Presidentit të Zgjedhur Joe Biden? Zëri i Amerikës bisedoi në Skype me dy prej tyre. Më 6 janar, ditën kur një turmë e dhunshme sumoi Kapitolin, Marko Kepi, mbështetës i Presidentit Donald Trump nga Nju Jorku, ishte në Uashington.

“Ne ishim në pjesën ku mbajti fjalimin Presidenti Trump, që ishte më shumë afër Shtëpisë së Bardhë se sa afër Kapitolit. Kur iu afruam Kapitolit, pas fjalimit të Presidentit, e pamë që filloi rrëmuja dhe me grupin tonë vendosëm të largoheshim që të mos bëheshim pjesë e trazirave. Ishte një gjë shumë negative, që nuk duhet të ndodhte, sidomos këtu në Amerikë. U duk si një gjest ballkanik dhe jo si një gjest amerikan,” thotë zoti Kepi, i cili drejton organizatën Albanian Roots.

Shumë amerikanë ndajnë mendimin se me zhvillimet e fundit, siç ishte sulmi kundër Kapitolit, saga e gjatë e zgjedhjeve dhe sidomos teoritë konspirative që qarkullojnë me lehtësi në mediat sociale, demokracia amerikane është e kërcënuar si asnjëherë.

Edhe zoti Kepi shpreh shqetësimin e tij për kërcënimet ndaj demokracisë. Ai nuk është dakord, për shembull, me vendimin e kompanisë Twitter që i mbylli llogarinë presidentit Trump.

“Në një anë them se po, është e kërcënuar, sepse kur sheh akte të tilla që një kompani ia bllokon Presidentit të SHBA të drejtën e fjalës, ky është një shqetësim për demokracinë amerikane. Qeveria duhet të reagojë që të mos ndodhin këto gjëra. Nëse kjo i ndodh presidentit, atëhetë ç’mund të thuhet për ne? Sa i përket shtetit dhe ligjit nuk shikoj se do të ketë një ndryshim shumë të madh. Shteti amerikan gjithnjë do të funksionojë, sepse kemi Kongresin, Senatin dhe dy parti që mundohen të ruajnë ekuilibrin.” thotë zoti Kepi.

Richard Lukaj, themelues i grupit bankar Bank Street në Stamford të shtetit Konektikat, është i regjistruar si republikan dhe në të kaluarën ka patur rastin të njohë si Presidentin Trump gjatë marrëdhënieve të biznesit me të, ashtu edhe Presidentin e Zgjedhur Joe Biden. Ne e pyetëm zotin Lukaj nëse një proces shërimi në SHBA është i mundur me ardhjen e administratës së re:

“Mendoj se është shumë e mundur. Vazhdimisht në këtë vend ka patur erëra ndryshimesh. Votuesit kësaj here u shprehën për një ndryshim në drejtimin e vendit, një ndryshim të tonit, një ndryshim në karakterin e presidentit madje edhe përtej kësaj, siç u pa me fitoren e dy senatorëve në shtetin Xhorxhia, njëri prej të cilëve afrikano-amerikan dhe tjetri hebre. Mendoj se mesazhi ishte shumë i qartë. Era e ndryshimit e ka lënë pas retorikën populiste që pamë disa vite më parë,” thotë zoti Lukaj.

Por zoti Lukaj mendon se situata është ende shqetësuese, kur dëgjohen paralajmërime për kërcënime ndaj sigurisë në ditën e inaugurimit që po afron:

“Është ende një kohë tensionesh, kur zërat e njerëzve të arsyeshëm duhet të dëgjohen. Mendoj se mendjet inteligjente në të dyja anët e spektrit politik duhet të bien dakord se e ardhmja e vendit është më e mirë kur ka pajtim dhe dialog konstruktiv për zgjidhjen e problemeve, se sa grindje politike që e përçajnë vendin.”

Në mënyrë të veçantë, Partia Republikane ka qenë kohët e fundit mjaft në qendër të debateve politike. Për mbështetës të zotit Trump si Mario Kepi, e ardhmja e partisë është ende e panjohur. Kjo parti prej disa vitesh lëkundet mes besnikërisë ndaj Presidentit Trump dhe largimit nga ndikimi i tij.

“Si anjëherë më parë, nuk shikoj që ky kandidat, ose ky president që ne kishim, do të jetë si të tjerët që thjesht kryejnë mandatin dhe zhduken. Ai nuk kishte thjesht votues por një bazë që e ka mbështetur, një grup personash që më shumë besojnë tek ai sesa tek partia. Mendoj se mënyra se si do të sillet Partia Republikane me Presidentin Trump, do të tregojë për të ardhmen e kësaj partie,” thotë republikani Kepi.

Në komunitetin shqiptaro-amerikan pasionet politike nuk mungojnë. Richard Lukaj beson se politikisht ky është një komunitet si gjithë të tjerët, i integruar thellë në jetën e vendit, por me tiparet e veta sa i përket prirjeve politike.

“Mendoj se komuniteti shqiptaro amerikan nuk është ndryshe nga pjesa tjetër e vendit… Shumica e shqiptarëve që emigruan në SHBA erdhën këtu me një preferencë për të djathtën, siç ishte familja ime dhe të tjerë që ikën nga regjime socialiste dhe komuniste. Por është interesant se me kalimin e kohës, përvoja amerikane bëri që preferencat e tyre partiake të balancoheshin, duke arritur gati 50 me 50 për qind,” thotë bankieri Lukaj.

Ai shpjegon se ashtu siç ka ndodhur edhe me pjesën më të madhe të vendit, shqiptaro-amerikanët janë luhatur nga njëra anë e spektrit tek tjetra në varësi të çështjes që ka patur përparësi për komunitetin.

“I tillë ka qenë konflikti në Kosovë, kur simpatitë shkonin drejt sekretares Madeliene Albright dhe Presidentit Bill Clinton. Në fillim të viteve 90, kur Shqipëria po shkëputej nga komunizmi, ishte sekretari James Baker dhe presidenti Xhorxh Bush i vjetër që nxorën më në pah prirjet republikane tek komuniteti shqiptar,” thotë ai.

Zoti Lukaj bën thirrje që në momentin e tanishëm njerëzit të jenë më objektivë e më të peshuar, larg ndikimit të emocioneve që errësojnë gjykimin.(Ndiqini intervistat ne Zerin e Amerikes)

RADIO E SHEKULLIT XXI

January 13, 2021 by dgreca

Dr.Gjylie Rexha pedagoge e Medias dhe Komunikimit pranë Universitetit UBT – Prishtinë, në një rrëfim ekskluziv dhënë gazetarit Sokol PAJA, për gazetën “DIELLI”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, paraqet para publikut librin e saj më të ri kushtuar radios si media e veçantë. “Radio, nga valët në rrjet” është një kontribut shkencor që trajton jo vetëm gazetarinë në radio, historinë e radios, radion në Kosovë, radion e shekullit që jetojmë, specifikat e funksionimit të radios si media, por mbi të gjitha studimi është një doracak që mund të përdoret për të mësuar edhe gazetarinë bazë edhe për media të tjera në shekullin e komunikimit dhe teknologjisë masive.

RADIO E SHEKULLIT XXI DHE NDIKIMI I TEKNOLOGJISË

Radio e shekullit XXI vepron në realitete të ndryshuara, nën ndikimin e teknologjive dhe zhvillimit të mediave të reja. Si instrumente ndihmëse, teknologjitë ofrojnë bazën mbështetëse për realizimin e përmbajtjeve cilësore. Ato mund të shërbejnë për të zgjeruar dhe thelluar depërtimin te kategori të ndryshme të audiencave të fragmentuara, qoftë në kërkesat ndaj përmbajtjes, qoftë në mënyrat e pranimit apo edhe në qëllimet për të cilat e përdorin informacionin. Përparësitë që dalin nga zhvillimi teknologjik, megjithatë, mund të shndërrohen në sfidë, apo pengesë të pakapërcyeshme në rastet kur kompanitë mediatike radiofonike nuk arrijnë të përshtasin me to formatet, platformat dhe mënyrat e menaxhimit. Radio ka humbur audiencat masive të dekadave të shekullit të kaluar. Ajo ka humbur edhe primatin në kategorizimin si media e shpejtë që përcjell ngjarjet drejtpërdrejt. Funksioni primar i saj nuk është më informimi i shpejtë, por komunikimi dhe prodhimi i përmbajtjeve të gjeneruara edhe me pjesëmarrjen e shtuar të audiencave. Në këtë lëmi, ajo është pjesë e sistemit të mediave tradicionale të cilat detyrimisht janë përballë me nevojën e përtëritjes së mënyrave të mëhershme të funksionimit. Në procesin e konvergjencës, ajo ka ndryshuar disa prej karakteristikave të mëhershme, ashtu si edhe ka përvetësuar disa specifika karakteristike të mediave të tjera tradicionale. Në procesin e transformimit të mediave në hapësirën e pakufishme të uebit, kufijtë dallues ndërmjet tyre kanë rënë. Nuk mjaftojnë vetëm tekstet për gazetat, janë të pamjaftueshme vetëm fjalët për radion dhe nuk flasin të vetme pamjet televizive. Audiencat i kërkojnë gjithnjë e më shpesh të tria bashkë dhe njëkohësisht; kurdo që audienca do e jo sipas orareve të rregullta të botimit/transmetimit; jo në një, por në më shumë platforma; jo vetëm për t’u informuar prej tyre, por edhe për të pasur mundësinë që të komunikojë dhe të jetë pjesërisht pjesëmarrës i rëndësishëm në ndërtimin e përmbajtjes. Radio mund t’i përmbush secilën prej këtyre pritjeve, pa ndryshuar thelbin e përmbajtjes dhe duke e përqendruar procesin e transformimit vetëm në shtimin e platformave dhe mënyrave të përcjelljes së përmbajtjes. Vlerat e saj si media tradicionale e shekullit të kaluar, janë ende përparësitë e saj kryesore, por duke ndryshuar prioritetet në funksionet e dikurshme: nga media që transmeton për masa, në media që e gjen dëgjuesin me pritje dhe kërkesa të ndryshuara dhe i bëhet media që i ofron përmbajte të dobishme, duke mos e penguar në aktivitetet tjera. Jo vetëm kaq. Interneti i ka ofruar asaj mundësinë që të përmbushë pritjen kryesore të dëgjuesit të shekullit XXI, i cili nuk rend më pas përmbajtjes, por kërkon produkt të gatshëm mediatik. Radio ka mundësinë e “ruajtjes” së përmbajtjes dhe ofrimit të saj në formën e materialeve të incizuara dhe të arkivuara në ueb. Podcast e ka transformuar atë nga media me përmbajtje që pranohet me një të dëgjuar, në media me përmbajtje të disponueshme për qytetarët kurdo që ata e kërkojnë. Njësoj si përmbajtjen, avancimet teknologjike kanë shtuar edhe mundësinë e komunikimit me audiencat. Karakteristika kryesore si media e afërsisë, është pasuruar me shtimin e mundësive për komunikimin e shumëfisht dhe me të gjithë. Ajo arrin që të shndërrojë lehtësisht informacionin linear në komunikim dhe të forcojë lidhjen me audiencat, duke i bërë ato bashkëpjesëmarrëse të rëndësishme në strukturën e produktit mediatik. Me specifikat e saj, radio jo vetëm që nuk është media e vjetëruar, por mbetet pjesë e rëndësishme e sistemit dhe ekologjisë së mediave të shekullit XXI. Vlerat e saj për lehtësi në ndërtimin e komunikimit janë përparësia kryesore që i ndihmon përshtatjen në mjediset me “konsumuesit e përmbajtjes” individualisht ose të grumbulluar në grupe gjithnjë e mëtë vogla. Teknologjitë e reja, e kanë kthyer radion në qëllimin dhe funksionin parësor: vendosjen e komunikimit më të personalizuar me qytetarët. Stacionet e radios vazhdojnë “ta segmentojnë audiencën”. Ajo mbetet media që synon individin, të cilit i ofron përmbajtjen me karakteristikat e informacionit herë të veçantë, herë relaksues, herë shoqërues e herë të tjera medium që prodhon përmbajtje me pjesëmarrjen aktive të qytetarëve. Radio e shekullit XXI ndërthurë të gjitha elementet e medias vazhdimisht të transformueshme, e cila arrin lartësi të reja, duke përsosur teknika tashmë tradicionale dhe duke zbatuar formate të reja. Për të zhvilluar radio të suksesshme në epokën e internetit është e nevojshme që të njihen parimet e konsoliduara gradualisht të radiogazetarisë dhe të zbatohen mënyra të reja për shpërndarjen e përmbajtjes. Historikisht radio është veçuar për mënyrën e raportimit, profilin e gazetarëve, zhanret, strukturën përmbajtjesore, specifikat e raportit me marrësin e mesazhit, funksionimin si kompani dhe si biznes etj.

PËR RADION NË KOSOVË

Në Kosovë, stacionet e para radiofonike evidentohen në vitet e Luftës së Dytë Botërore. Vitet e fundit janë publikuar të dhëna sipas të cilave radiotransmetime ka pasur edhe para viteve të Luftës së Dytë Botërore, por historia e asaj që për dekada me radhë ka qenë radio kryesore, ka nisur në vitet e ’40-a të shekullit XX. Sipas të dhënave të mbledhura nga ish punonjës të Radio Prishtinës, radiotransmetimi ka filluar në vitin 1942, në Prishtinë. Të dhënat që paraqiten në vazhdim janë kontribut për këtë libër nga Ali Kadriu, udhëheqës i Njësisë punuese nëRadiotelevizionin e Prishtinës: Transmetimi TV dhe FM për objektet primare Golesh dhe Cvilen; udhëheqës i Departamentit të Teknologjisë dhe Produksionit në RTK-Radio. Të dhënat e mbledhura prej tij, për zhvillimin e radios nga periudha e Luftës së Dytë Botërore dhe deri në fillimin e emetimit të programit të radios nga objekti ku deri në botimin e këtij libri është e vendosur Radio Kosova, janë siguruar nga ish-punëtori i RTP-së Petrit Dushi dhe ato përcillen këtu të kombinuara me deklarime të Dushit në programe dhe intervista të ndryshme për programet e RTP-së dhe Radio Kosovës. Sipas këtyre të dhënave, transmetimi i programit të radios për herë të parë ka qenë në nëntor të vitit 1942 nga Prishtina. Emri i radios në atë kohë ka qenë Radio Kosova, ndërsa lokacioni i studios ka qenë në një shtëpi dykatëshe përballë shkollës së mesme teknike, afër gjimnazit “Sami Frashëri”. Themelues të Radio Kosovës më 1942 kanë qenë: Vasil Andoni dhe Eftim Derri, i cili ka qenë edhe themelues i korit. Për shkak të rrethanave gjatë Luftës së Dytë Botërore, ka pasur ndërprerje të transmetimeve dhe ndryshim të lokacionit. Transmetimi ka rifilluar nga Prizreni më datë 5 shkurt 1944, por emri radios ka mbetur i njëjtë: Radio Kosova. Spikerë kanë qenë Hysnije Hana dhe Mustafë Shala, kurse punëtorë të Radio Kosovës në Prizren kanë qenë: Tasim Hoti dhe Qamil Nixha. Sërish ka pasur ndërprerje dhe rifillim të transmetimeve në muajt e parë pas Luftës së Dytë Botërore. Nga Prizreni, transmetimet rinisën në nëntor të vitit 1945, me të njëjtit spikerë, por me emërtimin Radio Prizreni. Programi transmetohej në gjuhën shqipe dhe në gjuhën serbo-kroate. Transmetimet nga Prizreni kanë vazhduar deri në vitin 1946, kur radiostacioni është transferuar në Prishtinë, në lokacionin e mëparshëm ku ishte në vitin 1942 dhe ku ka qëndruar deri në vitin 1950. Transferimi u shoqërua me ndryshimin e emrit në Radio Prishtina. Në fillim të viteve 1950, punonjës ishin: Vehap Shita, Petrit Dushi, Skender Gjinali, Sokol Dobroshi etj. Petrit Dushi ka qenë njëri prej punonjësve të Radio Prishtinës, që në vitet 1950. Në karrierën e tij në RTP ai ka qenë: spiker, redaktor, themelues i programit të dytë të Radio Prishtinës, kryeredaktor në Televizionin e Prishtinës, drejtor i parapagimit në RTP dhe themelues i produksionit në Radio Prishtinë. Në intervistat e tij, Dushi, vlerësonte rëndësinë e Radio Prishtinës jo vetëm në lëmin e informimit, por edhe të zhvillimit kulturor, pasi Radio Prishtina u shndërrua në institucion të rëndësishëm kulturor për shqiptarët e Kosovës. Me zgjerimin dhe pasurimin e programit, ajo shërbente si media masive që informon dhe ndikon në afirmimin kulturor të shqiptarëve jo vetëm në Kosovë, por edhe në trevat tjera në ish Jugosllavi. Gazetarët të cilët kanë punuar aty e përshkruajnë si institucion që i kushtonte shumë rëndësi përgatitjes profesionale dhe sigurimit të cilësisë programore. Azem Brovina, është emri me të cilin lidhen 1282 transmetime e komentime në RTP&RTK, ashtu si edhe emisionet informative në Radio Prishtina dhe nga viti 1999 në Radio Kosova. Në librin e tij, kujton vitin 1970 dhe kriteret profesionale për t’u bërë pjesë e Radio Prishtinës. Pasurimi i programit të Radio Prishtinës ka shkuar paralelisht me avancimet në infrastrukturë. Nga viti 1950 radio ndërroi dy herë lokacion para se të vendosej në objektin prej ku vazhdon të transmetojë program Radio Kosova (2020). Programi nga studiot në objektin “trekëndësh” në qendër të Prishtinës, ka nisur të emetohet nga 5 marsi i vitit 1973. Deri më 5 korrik 1990, kur forcat policore serbe, kanë larguar me dhunë punonjësit shqiptarë, Radio Prishtina ka zgjeruar programin si dhe rrjetin e transmetuesve, që ishte element me rëndësi vendimtare për fuqinë e radios në shekullin XX, të bazuar në programin e transmetuar përmes frekuencave.

TË SHKRUASH PËR T’U DËGJUAR

Të shkruash për radio do të thotë të përgatitësh informacion që do të kuptohet me një të dëgjuar nga dëgjuesi i cili nuk ka pse të jetë plotësisht i vëmendshëm ndaj tij. Të arrish të jesh i kuptueshëm derisa përcjell një sasi të konsiderueshme informacioni për dëgjuesin i cili kryen edhe punë të tjera derisa u dëgjon, kërkon qartësi, thjeshtësi dhe drejtshqiptim të asaj që thoni. Radio është media që ngërthen të shkruarit dhe të folurit me pamjet që krijon në mendjen dhe me të cilat prek zemrën e dëgjuesit. Këtëështë e nevojshme ta arrijë fillimisht vetëm përmes tingullit. Këto karakteristika të radios duhet të mendohen nga secili gazetar apo moderator dhe në çdo komunikim me dëgjuesin. Ato vlejnë për gazetarët e rinj njësoj si edhe për gazetarët e karrierës. Problemet më të mëdha të gazetarëve të cilët para radios kanë ndërtuar karrierën në media të shkruara, apo televizion paraqiten si rrjedhojë e mos përshtatjes së stilit të të shkruarit në radio, krahasuar me mediat tjera. Për gazetarët e rinj problemi kryesor paraqitet në procesin e përsosjes së teknikave të raportimit për të thënë thjesht, shkurt e shqip (për gazetarët shqiptarë) përmbajtjen që jo gjithnjëështë e qartë dhe e kuptueshme për vetë ata. Mendoni sa e kuptueshme do të jetë një përmbajtje të cilën u duhet ta lexoni disa herë para se ta kuptoni plotësisht për një dëgjues i cili u dëgjon vetëm një herë dhe derisa është duke kryer edhe një aktivitet tjetër! Radio sprovon aftësitë e komunikimit që në fjalën e parë që shkruani për transmetim, që nga lajmi e deri te zhanret më të ndërlikuara.

RADIO – MEDIA E ZHANREVE TË VEÇANTA

Radio është media e përshtatshme për zhanret që përcjellin mesazhe të qarta pa dhënë shumë detaje; që përcjellin informacion në çdo fjali; që përcjellin emocion në secilin përshkrim dhe efekt zëri, apo mjedisor; për përgjigje që mbahen mend lehtë; për histori të thelluara, por të shoqëruara me dinamikën që ndërthur stilin e rrëfimit me “mjetet ndihmëse” (efekte, muzikë, zhurma të mjedisit etj.). Radio mbetet media që pranon me lehtësi mënyra të reja raportimi, në varësi të zhvillimeve tekniko-teknologjike. Transformimet e saj të kushtëzuara nga risitë në pajisje dhe në mënyrat e përcjelljes së informacionit, historikisht janë reflektuar edhe në zhanret gazetareske të përdorura prej saj. Në dekadat e para dhe me teknologjitë e pazhvilluara, radio ishte edhe media e zhanreve tradicionale të gazetave. Në vende të ndryshme, radio ka shërbyer edhe për transmetimin e fjalimeve të gjata dhjetëra minuta ashtu si edhe analizave dhe komenteve të lexuara nga një zë i vetëm, pavarësisht nga gjatësia e tyre. Me zhvillimin e mediave të tjera (televizionit) dhe përsosjes së teknologjive, radio është profilizuar si media e zërit dhe tingujve që nuk krijojnë monotoni me gjatësinë e pjesëve foljore. Edhe pse asnjëri nga zhanret tradicionale të gazetarisë, nuk mund të konsiderohet i përjashtuar nga radio, disa prej tyre vlerësohen gjerësisht si më të përshtatshme për specifikat e kësaj mediaje. Përcaktimi për zhanret më të përdorshme në radio bëhet bazuar në karakteristikat e saj si media e sfondit, e afërsisë me dëgjuesin përmes komunikimit të personalizuar dhe si media që prek zemrat, para mendjeve. Si media e sfondit ajo kërkon zhanre që përcjellin informacion lehtësisht të kuptueshëm. Për komunikimin e afërt dhe të personalizuar ajo përzgjedh zhanret që bazohen në biseda kuptimplote dhe me strukturë dinamike. Për të prekur zemrat, asaj i shërbejnë zhanret që krijojnë piktura në mendjet e dëgjuesve, përmes fjalëve dhe efekteve radiofonike. Në epokën e mediave online, secili nga zhanret që do të trajtohen në vijim, i ndihmon radios që të funksionojë si media me përmbajtje që transformohet lehtë nga njëra platformë transmetimi në tjetrën. Lajmet e radios, me karakeristikat e shtjelluara në dy kapitujt paraprak, janë produkt i përshtatshëm edhe për platformën e ueb-it. Njësoj është edhe me raportin, intervistën, reportazhin dhe dokumentarin radiofonik. Edhe në shekullin XXI radio ruan karakteristikat e medias multi (shumë) zhanrore dhe vazhdon të kërkojë gazetarë të vullnetshëm për të sprovuar veten në secilin prej tyre, shpesh njëkohësisht në të gjithë.

RADIO NË “RRJETIN E RRJETEVE”

Interneti ka ndryshuar sistemet e mediave dhe po transformon të bërit gazetari. Në shekullin e teknologjive të reja dhe kalimit në “rrjetin e rrjeteve” (Couldry, 2012), mediat kanë pësuar ndryshime në të gjitha aspektet e zhvillimit të veprimtarisë dhe realizimit të funksioneve shoqërore. Siç vlerësojnë studiuesit, teknologjitë e reja po riformësojnë gazetarinë, strukturën e mediave, mënyrat e përcjelljes së përmbajtjes ashtu si edhe konsumimin e tyre nga audiencat. Pavlik argumenton se këto teknologji po riformësojnë gazetarinë në katër mënyra: • së pari, mediat e reja po transformojnë mënyrën se si e bëjnë punën e tyre gazetarët; • së dyti, mediat e reja po shkaktojnë ristrukturim të organizatave dhe institucioneve gazetareske; • së treti, mediat e reja po krijojnë forma të reja të përmbajtjes mediatike; • së katërti, mediat e reja po çojnë në riintegrimin e raporteve ndërmjet dhe në mesin e gazetarëve, organizatave gazetareske dhe kategorive të shumta të publikut të tyre, sidomos këtyre pesë: audiencave, burimeve, rregullatorëve, financuesve dhe konkurrentëve (Pavlik et Eadie, 2009). Në rastin e radios, kalimi nga mënyrat tradicionale të përgatitjes dhe përcjelljes së përmbajtjes te dëgjuesit, shoqërohet me ndryshime në të gjitha nivelet e raportit të radios me audiencat e saj. Gjithsesi procesi i konvergjencës, nuk e ka dëmtuar radion si media. Edhe në shekullin XXI ajo mbetet pjesë e rëndësishme e ekosistemit të mediave, pavarësisht nëse bëhet fjalë për vende me nivel të lartë të përdorimit të teknologjive të reja, ose vende më pak të zhvilluara ekonomikisht. Karakteristikat kryesore tradicionale të radios, i shërbejnë asaj për t’u transformuar lehtësisht në media të zhvilluar në disa platforma njëkohësisht, duke ruajtur vlerat tradicionale dhe duke kërkuar audienca me mënyra të reja dhe në platforma të reja.

RADIO SI MEDIA SHUMËPLATFORMËSHE

Radio as nuk ka “dalë mode”, as nuk ka kaluar në media që vetëm mësohet në historinë e mediave dhe të gazetarisë. Ajo është media të cilën zhvillimet teknologjike historikisht e kanë ndihmuar që të transformohet. Procesi i përshtatjes së radios me teknologjitë dhe mënyrat e reja të përcjelljes së përmbajtjes, buron nga karakteristikat kryesore të saj. Radio e shekullit XXI, arrin të shfrytëzojë hapësirën e pakufizuar të ueb-it për t’u bërë media edhe më depërtuese tek audiencat, pavarësisht se në shekullin XXI ato janë gjithnjë e më të fragmentuara. Historikisht radio është ngritur si media që kultivon afërsinë dhe krijon intimitet me dëgjuesin. Ajo ka shfrytëzuar teknologjitë e shekullit XX për të zhvilluar afërsinë me dëgjuesit dhe për të mbetur media shoqëruese dhe e sfondit. Këto veçori i ndihmojnë asaj që të ruaj dëgjuesit dhe t’i gjejë ata më me lehtësi në platformat e reja, të ngritura në mundësitë e pakufizuara që ofron periudha e gazetarisë 2.0. Paralelisht me transmetimin përmes valëve, teknologjitë e reja i mundësojnë asaj që të shfrytëzojë platforma shtesë si kanale për përcjelljen e përmbajtjes. Çfarë nënkupton kjo në praktikën e radiove tradicionale, të ngritura vetëm si kanale të transmetimit linear të përmbajtjes? Në nivelin më të thjeshtë, që shumë radio të zhvilluara e kanë kaluar gjatë dekadës së parë të shekullit XXI, kjo nënkupton zhvillimin e faqes së veçantë të radios në internet. Materialet e transmetuara si përmbajtje me zë në programin e radios, përshtaten si tekste dhe arrijnë lexuesit në ueb. Kjo mënyrë e shumëfishimit të përmbajtjes ndikon në: • zgjerimin e audiencave dhe • lehtësimin e marrjes (konsumimit) të përmbajtjes së programit radiofonik. Duke ofruar materialet audio në formën e shkruar, ato arrijnë edhe te kategoritë e lexuesve, të cilët nuk janë dëgjues të programit të radios, por të cilët informohen përmes mediave online. Pra, radio merr karakteristikat e medias së shkruar, përkatësisht të medias së shkruar në linjë (online). Përmbajtja nuk humb cilësitë e saj, përkundrazi, ajo shndërrohet në produkt me vlerë të shtuar, që arrin te më shumë marrës në cilësinë e dëgjuesve, të cilët nuk kanë arritur ta marrin si përmbajtje “me një të dëgjuar” dhe te lexues të rinj në “rrjetin e rrjeteve”. Dëgjuesi i rregullt i radios e ka më të lehtë që të sigurojë përmbajtjen, të cilën eventualisht e ka humbur ose nuk e ka kuptuar si produkt tradicional radiofonik. Si tekst në faqe të internetit, dëgjuesi/lexuesi ka mundësi që t’i kthehet përmbajtjes sa herë që ta vlerësojë të nevojshme. Njëkohësisht, dëgjuesi çlirohet nga lidhja me oraret fikse të transmetimit të përmbajtjes në valët e radios. Kur përparësitë e faqes në internet, shfrytëzohen si mundësi për të shpërndarë paralelisht përmbajtjen audio dhe tekst, atëherë dobia për radion dhe dëgjuesin rritet. Për shembull: dëgjuesi i rregullt tradicional i edicionit kryesor të lajmeve të radios, në ditë të caktuara e ka të pamundur ta dëgjojë emisionin në orarin e rregullt të transmetimit në valët e radios. Nëse edicioni nuk plasohet në ueb, atëherë dëgjuesi gradualisht do të largohet prej tij dhe do të përqendrojë vëmendjen te media të tjera. Por, nëse mësohet me praktikën e radios që pas transmetimit, edicionin ta gjejë edhe online, ai do të vazhdojë ta dëgjojë kur të mundet si podcast, ose të lexojë si tekst lajmet kryesore të nxjerra prej tij. Nga media që transmeton përmbajtje sipas orareve të rregullta, radio lehtësisht shndërrohet në media që përmbush pritjet e qytetarit të shekullit XXI, që përmbajtjen kërkon ta ketë kur të dojë, në cilën formë t’i përshtatet më mirë dhe në cilëndo platformë që ai përdor. Përparësitë që ofron ueb-i, nuk ndalen vetëm te faqja e radios në linjë. Për të përmbushur pjesën e kërkesës së dëgjuesit/lexuesit, radio e shekullit XXI ka mundësinë e ofrimit të përmbajtjes në cilëndo platformë që përdor konsumuesi i saj. Programi i radios përbëhet nga “copëza” programore dhe cilado prej tyre mund të dëgjohet edhe si e vetme edhe në kuadër të strukturës së përgjithshme të programit. Kur përgatiten për transmetim në program, teknikat e të shkruarit dhe raportimit për radio paracaktojnë strukturë që nga fundi mund të pritet kudo dhe të ruaj thelbin e mesazhit. Me platformat e shumta të mediave të reja, të gjitha copëzat mund të përdoren si përmbajtje të veçanta dhe kuptimplote që arrijnë te konsumuesit e përmbajtjes, në cilëndo platformë që ata përdorin, për shembull: në kuadër të programit argëtues transmetoni dy ose tri intervista me këngëtarë, ose sportistë. Brenda një programi ata arrijnë të tërheqin vëmendjen e dëgjuesve aktualë, por jo edhe të të gjithë dëgjuesve potencialë. Pas programit të drejtpërdrejtë, këto intervista do t’ua ofroni të gjitha kategorive të dëgjuesve dhe në sa më shumë platforma. Bazuar në të dhënat statistikore do të dini se cilat rrjete sociale, aplikacione etj., përdoren më shumë në vendin tuaj dhe nga cilat kategori. Kjo do t’u ndihmojë që ofertën përmbajtjesore t’ua përshtatni përdoruesve të platformave përkatëse. Paralelisht me platformat do të përshtatet edhe formati (audio, tekst, video). Konvergjenca e mediave i ofron të gjitha këto mundësi. Intervistat nga shembulli i mësipërm mund t’i ofroni edhe si video të realizuar në studion e programit tuaj. Procesi i konvergjencës së mediave ka zbehur kufijtë dhe ndarjet e mëdha ndërmjet mediave në të kaluarën. Të zhvillosh radio shumëplatformëshe nënkuptojnë zotërimin e sa më shumë teknikave të kombinuara për përgatitjen e përmbajtjes tërheqëse dhe të njohësh platformat e reja si mundësi shtesë për përcjelljen e përmbajtjes tek audiencat.

Dashuria për leximin mund të mbillet

January 13, 2021 by dgreca

Nga Minella ALEKSI/ Letërsia e autorëve më të mirë u jep mundësinë lexuesve që ta shikojnë historinë e shoqërisë njerëzore nga brenda mendjes së atyre njerëzve të cilët influencojnë më shumë mbi të. Të lexuarit është një aktivitet i imagjinatës, dhe imagjinata në fjalë nuk është vetëm e shkrimtarit. Në orën kur imagjinata dhe aftësia jonë për t’u shoqëruar brenda saj janë në kulmin e tyre, ne me të vërtetë nuk lexojmë më atë që është shtypur në letër, por notojmë në një lumë impulsesh dhe frymëzimesh që na arrijnë nga ato që po lexojmë.

Të lexuarit është një përpjekje prej vetmitari. Interesante është se njerëzit që nuk lexojnë dhe që janë përrreth këtyre lexuesve vetmitarë mendojnë se janë në konkurencë me librin, me këtë objekt të pa jetë, që“arbitrarisht” ndërhyn në mes në raportet afektive të tyre me këta njerëz të dashur për ta. Njeriu jolexues përjeton xhelozi për shkak se ai që lexon mund të qëndrojë për orë të tëra në heshtje dhe të mos ofrojë bashkëbisedim të kënaqshëm me atë që nuk lexon. E kundërta nuk ndodh. Jolexuesi kërkon prej jush që t’i kushtoni vëmendje ndërkohë që vetë lexuesi shqetësim ka pamundësinë që i krijohet për të mos lexuar. Por si vijmë në kontakt me leximin?

Përgjatë skanimeve të trurit te fëmijët në muajt e parë pas lindjes, studjuesit e Universitetit të Ohio-s USA kanë zbuluar se truri i njeriut lind në një zonë të tij me një teren të paraformuar për të qënë i pranueshëm, receptiv ndaj fjalëve dhe shkronjave. Kjo pjesë – e quajtur “zona e formës vizuale të fjalës” – është e lidhur si funksion me rrjetin gjuhësor të trurit, .

“Kjo e bën atë zonë të para formuar një tokë pjellore për të zhvilluar një ndjeshmëri ndaj fjalëve vizuale – madje përpara se çdo forme ekspozimi ndaj gjuhës”. Kur them gjenetikisht të programuar kam parasysh që njeriu lind me një “kod të paraformuar biologjik”, kod që përmban mundësitë e prirjeve të mundëshme për të ardhmen dhe që gjatë jetës në varësi të influencave familjare dhe sociale ose do i zhvillojë programet e mbartura në të ose do i “vdesë” ato. Një lloj si raporti tokë-farë. Më mirë se në çdo fushë tjetër të jetës, të parët që e kanë kuptuar dhe që e kanë zbatuar vlerën e padiskutueshme të mbjelljes së edukimit që në moshë të herëshme kanë qënë institucionet fetare. Çdo të dielë familjarisht prindërit me fëmijët në krahë e përdore, kanë frekuentuar dhe i kanë ushqyer fëmijët me edukatën kishëtare. Me rritjen në moshë gjurmët e kësaj edukate janë bërë pjesë themelore e personalitetit të njeriut. Që leximi i letërsisë të arrijë të bëhet një tipar dallues i shoqërisë, mendoj se edukata e leximit duhet të “mbillet” sipas një programi edukativ që është i ngjashëm me modelin e rregullsisë ditore me të cilin injektohet edukata fetare. Ngjashëm si një praktikë religjioze që zhvillohet rigorozisht e progresivisht në vitet e para të jetës së fëmijës në “shkollën” e familjes.

Njeriu nuk lind me dëshirën për fenë. Që në fillimet e jetës, edukohet me të dhe bëhet pjesë e karakterit të tij. Mendoj se metodika e edukatës fetare si praktikë edukuese përbën modelin më të adaptueshëm dhe më rezultativ për mbjelljen te njeriu të dashurisë për librin. Gjatë fëmijërisë së hershme nga 1-7 vjeç, ne fillojmë të bëhemi qenie shoqërore ndërsa detyrohemi nga më të rriturit të mësojmë se si t’i menaxhojmë instiktet tona dhe se si t’i transformojmë ato në sjellje të pranueshme shoqërore. Mendoj se shoqëria konsiderohet e maturuar vetëm atëhere kur kupton dhe motivohet nga ideja që prindërit duhet të pranohen si edukatorët e parë dhe më kryesorët të fëmijëve të tyre. Nuk kam asnjw dyshim se roli i prindërve si edukatorë është aq vendimtar sa që, vështirë se çdo gjë tjetër mund të kompensojë dështimin e tyre në rolin e edukatorit. Në formësimin e arkitekturës së trurit të fëmijës piketat më të rëndësishme ndodhin deri në moshën 7 vjeç. Janë vitet më kritikë. Ato vite kanë një ndikim të drejtpërdrejtë në mënyrën se si fëmijët zhvillojnë aftësitë e të mësuarit, si dhe aftësitë shoqërore dhe emocionale në fazat në vazhdim të jetës. Në fakt, filozofi i madh grek Aristoteli njëherë tha: “Më jep një fëmijë deri në moshën 7 vjeç dhe unë do të tregoj ty njeriun”. Qëllimi i edukimit me leximin e librave letrarë përbën proçesin e zëvendësimit të një mendjeje të zbrazët me një mendje të hapur.

Bazuar në fondamentin biologjik, cilësitë karakteriale e psikologjike të individit, njeriu ka sjellje totalisht vetjake për çdo aspekt të jetës, e jashtë kësaj sjelljeje nuk mbetet mardhënia që ai ka me librin. Në vendet më të zhvilluara në Perëndim në familjet me standart jete mesatar çdo mbrëmje fëmijve u lexohet nga prindërit një libër përpara gjumit. Me rritjen në moshë leximi bëhet i imponuar sipas një kalendari fillimisht e shoqërohet me bisedë komentuese gjithashtu.

Jo vetëm kaq por për të aktivizuar dhe diktuar çdo prirje natyrale të fëmijës, nga mosha 2 vjeç nisin të aplikojnë frekuentimin me tremujore të disa lloje kursesh disa herë në javë. Kështu fëmijët 2 vjeçarë e më shumë vihen në kontakt me instrumetat të ndryshëm muzikorë, provojnë të mësojnë notin, të zhvillojnë lojëra ushtrimore të logjikës, të frekuentojnë kurse baleti, lloje të ndryshme sporti e kështu me radhë deri në moshën 7 vjeç kur shkojnë në klasën e parë. Prandaj për shkak të kësaj experience për prindërit periudha më e ngarkuar me fëmijët, është nga mosha 1-7 vjeç. Mbas fillimit të shkollës fëmijët vazhdojnë atë preferncë aktiviteti jashtëshkollor në të cilin kanë dëshmuar pasion. Nga dita që i porsalinduri vjen në shtëpi, mund të filloni të rritni një lexues. Bebet duke qënë në një prehër të ngrohtë i përgjigjen ritmit qetësues të një zëri që lexon me zë të lartë. Studjuesit pohojnë se nëse e bëni leximin pjesë të rutinës suaj ditore, fëmija juaj ka të ngjarë të rritet duke e pritur me padurim që të lexoj. Duke lexuar para fëmijës dhe e duke lejuar atë që t’ju shohë të ngazëllyer ka të ngjarë të kap entuziazmin tuaj.

Leximi me zë të lartë është një mënyrë me presion të butë dhe e pa kundërshtueshme për përfshirjen e imagjinatës nëpërmes fjalës së shkruar. Fëmijët mësojnë nga ato që vëzhgojnë. Prandaj konstatohet që fëmijët shpesh nuk zhvillojnë aftësi të forta leximi nëse prindërit e tyre nuk i njohin me librat në shtëpi. Ja sesi e kujton një lexues i rritur pasionin për lexim në ambjentin e familjes: “E dija se nëse do të lexoje, nuk kishte asnjë vend ku nuk mund të shkoje dhe asgjë të mirë që nuk mund të bëje. Unë e dija që ishte një rrugë drejt lirisë dhe e dëshiroja atë liri për ty”, më tha nëna vite më vonë.

Mendoj se janë me vlerë iniciativat e institucioneve shtetërore për të rritur interesin e njerëzve të rritur me librin, por themeli mbetet “shkolla” e familjes.

Të kesh pasion të lexosh letërsi do të thotë të “vuash”. Nuk mendoj se mund të jesh i apasionuar pas diçkaje nëse nuk je i gatshëm që të vuash për të. Njerëzit pasionantë shihen se përjetojnë një lloj vuajtjeje, sikur të jenë skllevër të pasionit të tyre, sepse bëhet fjalë për t’a kontrolluar atë. Pasioni është i nevojshëm për të arritur në nivelet më të larta të kuptimit.

Po si arrihet te kuptimi i tekstit?

Kuptimi është një proçes i qëllimshëm, aktiv dhe ndërveprues që ndodh para, gjatë dhe pasi një person lexon një shkrim të veçantë. Leximi është jo vetëm një proces që “negocion” kuptimin midis tekstit dhe lexuesit të tij, por në këndvështrimin ndërveprues akti i leximit shihet si një “transaksion” midis lexuesit dhe tekstit, me historinë e lexuesit dhe kontekstin e leximit. Të tre këta faktorë – lexuesi, teksti, konteksti – janë të bashkuara në ndërtimin e kuptimit gjatë një transaksioni letrar. Vlerësimi që gjatë leximit i bëhet përmbajtjes së tekstit kalon disa faza; leximi, deshifrimi i gjuhës, shtrirja e tekstit e forma tërësore, tonaliteti emocional, tërheqja komunikuese, pikësynimi i autorit, përdorimi intuitiv i nuancave nënkuptuese dhe më pas interpretimi duke lejuar kështu proçeset e interpretimit, shprehjes dhe komunikimit. Kur bëhet fjalë për meritat estetike të një objekti (romani) preferoj që të përdor fjalën “shije” si gjykim intelektual. Kjo sepse që në antikitet “shija” është konsideruar si shqisa – ndjesia e parë që realizohej nëpërmjet prekjes të ushqimit me anë të gjuhës. Kjo bën që në këtë kontekst të shprehem se “shumë romane do të provohen, siç provohet ushqimi, disa më të paktë në numër do të gëlltiten dhe pjesa më e vogël, klasikët, do të përtypen dhe treten”. Shpesh nga një libër i mirë dalim me një sy të tretë. Merita e këtij syri intuitiv i takon shkrimtarit. Nëpërmjet syrit të mendjes, arrihet një tjetër nivel vetëdijeje që depërton përtej ndjesive të tjera të prekëshme. Potencialisht një libër i shkruar mirë ka forcën që të të lëvizë por që diçka të të lëvizë duhet të jesh gati që të prekesh. Prandaj themi që shkrimtari nuk duhet të shkruaj për të impresionuar lexuesin, qëllimi është që të krijoj lidhje të fortë imagjinative që rezonon ose që akopjohet me atë lexues që është në pritje të udhëtimit për në botën imagjinative të trilluar nga shkrimtari. Të lexuarit dhe të kuptuarit letërsi, të shijuarit e saj nuk është argëtim për orët e kohës së lirë. Është mirë t’i kujtojmë vetes se letërsia është e para dhe e fundit një dimension të jetuari të jetës dhe se ndërmarrja e formimit të shijes letrare është një ndërmarrje e të mësuarit se si të përdorim më së miri këtë mjet jetese. Është të zgjosh veten, të jesh gjallë emocionalisht, jo thjeshtë të marrësh frymë e të ndjesh që zemra rreh, të intensifikosh dhe të njohësh aftësinë e dikujt për të shijuar dhe vlerësuar kënaqësi, për të ndjerë keqardhje, mallëngjim, mëshirë, ngushëllim dhe vetpërmbajtje dhe për të kuptuar. Këto cilësi nuk do të ndikojnë një orë, por njëzet e katër orë në shtatë ditët e javës. Është të ndryshosh plotësisht marrëdhëniet e dikujt me botën. Një vlerësim i kuptueshëm i letërsisë do të thotë një vlerësim i të kuptuarit të botës dhe nuk do të thotë asgjë tjetër. Jo pjesë të izoluara dhe të palidhura të jetës, por të të gjithë jetës, të bashkuara dhe të ndërlidhura në një hartë sintetike! Në këtë kontekst nuk do të çuditesha nëse do të dëgjoja një lexues të mirë të më bënte pyetjen: Pse disa shkrimtarë erdhen te unë dhe më gjetën, ndërsa disa të tjerë jo? Përgjigja vjen natyrshëm për ata që zgjedhin të lexojnë letërsi të mirë.

Letërsia është një busull për tu orientuar brenda botës së librit, një sistem i të kuptuarit relacional. Leximi kërkon përpjekje. Përpjekje për të kuptuar. Përpjekje për të konkluduar. Dhe, mbi të gjitha, përpjekje për të vizualizuar botën që po përshkruan shkrimtari. Siç e dinë njerëzit e kultivuar (dhe, për fat të keq të tyre, njerëzit e pa kultivuar nuk e dinë), kultura është mbi të gjitha çështje e orientimit. Të qenit i kultivuar nuk është çështje e mos leximit të ndonjë libri apo të disa autorëve në veçanti. Është çështje aftësimi që ta shohësh botën e librit si një sistem brenda të cilit çdo lexues gjen kushinetat e veta, të cilat e lëvizin pagabueshëm në destinacionin që i takon. Mbasi ke lëvizur dhe shëtitur nëpër këto kushineta ke kuptuar qartë një gjë shumë të rëndësishme se, shkrimtari komunikon me lexuesin në një frekuencë të caktuar e cila përputhet ose jo me frekuencën e mendimeve të lexuesit, duke zmadhuar dhe forcuar mesazhin. Ke kuptuar se për shkrimtarin stili është gjyqi. Stili që respekton raportin e artë të harmonisë së formës me përmbajtjen, përndryshe dis-harmonia stilistike do e deformojë shijen estetike. Në këtë rast teksti thjeshtë sa “do provohet”.

Në mënyrë të ngjashme, ndonjëherë lexojmë një autor për të cilin të tjerët kanë folur me shumë entusiazëm ndërsa ky libër na ka lënë të ftohtë. Ndoshta i është bërë shumë publicitet i pa merituar? Ndoshta lexuesi dhe shkrimtari nuk bëjnë jehonë te njëri tjetri? Në një vështrim të ngushtë ky nuk është as dështimi i lexuesit dhe as i shkrimtarit. Sepse çdonjëri lexues akordohet në frekuenca të ndryshme të kuptimit dhe të komunikimit. Shkrimtari i dobët gjen lexuesin korespondues e kështu sipas niveleve përkatëse gjetja reciproke. Njëlloj thuhet për njerëzit, temperamentet dhe karakteri i të cilëve “ngjit” në një miqësi të afërt. Miqësi të lidhura pa “tela”. Prandaj pyetet: pse ka zgjedhur të bëj miqësi të ngushtë me filanin? Pse i akordohen telat me librat e filan autori? Për këtë arsye mendoj se tingëllon krejt e pavërtetë shprehja e disave që thonë se lexoj çdo gjë që më bije në dorë. Preferencat e argëtimit nuk përcaktohen ekskluzivisht nga mosha, gjinia apo niveli arsimor, por shumë më shumë nga prirjet psikologjike. Njeriu kërkon ato përmbushje kulturore që pasqyrojnë e që tek e fundit përpara të tjerëve pa asnjë dyshim i zbulojnë deri në një farë mase shkallën e inteligjencës dhe përforcojnë aspekte të personalitetit të tij”. Megjithëse binomi letërsi-lexues ndjek një raport pëlqimi e selektiviteti krejtësisht individual prapëseprapë në shkollë apo në ambjent shoqëror njeriut i sugjerohet që të lexojë autorët klasikë, letërsia e të cilëve konsiderohet niveli më i lartë i kënaqsisë së leximit?

Përballë kësaj mund të pyetet: Pse vazhdon fama e madhe dhe universale e autorëve klasikë? Përgjigja është se fama e autorëve të mëdhenj është plotësisht e pavarur nga shumica e njerëzve. A mendoni se nëse fama e Shekspirit do të varej nga njeriu në rrugë, ajo do të mbijetonte 3-4 javë? Një klasik nuk mbijeton për asnjë arsye etike. Fama e autorëve klasikë fillimisht është bërë dhe ruhet nga disa pasionantë. Shumica mund të bëjë një reputacion, por është shumë e pakujdesshme për ta ruajtur atë. Edhe kur një autor i klasit të parë ka gëzuar sukses të jashtëzakonshëm gjatë jetës së tij, shumica kurrë nuk e kanë vlerësuar atë aq sinqerisht sa kanë vlerësuar krijuesit e klasit të dytë. Dhe është nga pak pasionantë që fama e gjeniut mbahet gjallë nga njëri brez në tjetrin, gjithmonë duke rizbuluar gjeniun. Pa atë udhëtim të vazhdueshëm të kujtesës, reputacioni do të binte shpejt në harresë. Një klasik është një vepër që i jep kënaqësi pakicës, e cila interesohet intensivisht dhe përgjithmonë për letërsinë. Jeton për shkak se pakica, e etur për të ripërtërirë ndjesinë e kënaqësisë, është përjetësisht kurioze dhe për këtë arsye është e angazhuar në një proçes të përjetshëm të rizbulimit. Ata kënaqen me letërsinë ashtu si disa burra i gëzohen pijeve të mira në shoqëri të cigareve të zgjedhura, ashtu si femrat adhurojnë pa pushim bizhutë e parfumet e tyre të preferuara. Përsëritja e kësaj kënaqësie natyrshëm e mban shumë të gjallë interesin e tyre për letërsinë. Një klasik është një i tillë sepse i ka qëndruar provës proverbiale të kohës dhe për ta bërë atë, ka thënë diçka të thellë për jetën, që na ndihmon të kuptojmë disa të vërteta themelore për njerëzit dhe botën tonë.

Arti, siç të gjithë mendohet se e dinë, është një biznes domosdoshmërisht subjektiv. Qëndrimi estetik ndaj së bukurës i bën njerzit të veçantë nga njëri tjetri. Bukuria në gjërat ekziston në mendjen që i sodit ato. Kur mendojmë pse diçka është e bukur, kemi bërë tentativën për të kuptuar filozofikisht të bukurën dhe shijen mbi atë.Në letërsi ajo që konsiderohet arritje për dikë, mund të jetë mesatare për dikë tjetër, ndërsa ajo që duket se dikë e ka mbërthyer mund të mos lexohet prej të tjerëve. Letërsia është një det i gjerë dhe i pafund krijimi, popullariteti dhe emocionesh shumë të fuqishme, diku shumë i thellë, diku më i cekët, diku me stuhi e rryma të forta e diku me gjire qetësisht të mrekullueshëm. Një person mund të lundrojë në këtë det me një varkë të vogël prej druri ndërsa të tjerët preferojnë një jaht apo një bark me vela, disa mund të preferojnë të humbasin dhe të shohin se ku përfundojnë ose disa mund të kenë një destinacion të caktuar. Interesante është se çdo njeri pavarësisht nga rreziqet, zgjedh të lundrojë në hapsirën që i plotëson kënaqsitë koresponduese në përputhje me pasionet, shijet vetjake, në harmoni me personalitetin vetjak gjenetikisht “të programuar”. Madje mund të them askush më korrekt se çdokush tjetër. Çdonjëri në të drejtën e vet.

RËNDËSIA (HISTORIKE) E TË MODERUARVE PËR DEMOKRACINË

January 13, 2021 by dgreca

Nga ANTONIO POLITO-Përktheu :Eugjen Merlika/

Demokracia përfaqësuese ka nevojë për një të djathtë të përkorët, konservatore, kushtetuese. Për t’u mbrojtur nga sulmi I skajshmërisë populiste, demokracia ka nevojë për një forcë liberale të masës, që t’a mbështjellë e t’a ruajë, të themeluar mbi interesat e kulturën e borgjezisë. Në fund të fundit është kjo që na thotë kriza amerikane. Edhe aty ku ka lindur më shumë se dy shekuj më parë, demokracia në fakt i ka treguar gjithë botës në këto ditë, se është e “varur në një fije”, siç ka shkruar Le Monde.

Nuk duhen turma të mëdha për të marshuar mbi një pallat, thuhet se pesëqind vetë, t’armatosur mirë, do të kishin ndaluar Revolucionin e Tetorit, për të mos folur mbi ecjen drejt Romës. Ajo që duhet është një zbrazëti pushteti dhe një bashkëpuntor në të. Por nëse e djathta liberale italiane në çastin vendimtar i dha një kalim fashizmit, ajo amerikane, megjithë oportunizmat dhe burracakërinë e klasës së saj drejtuese parlamentare, më së shumti ajo qëndroi.

Trump-in e kanë mundur zgjedhësit e përkorë, që kanë patur rolin e gjilpërës së peshores, duke e bërë atë të anonte nga ana e qëndërsorit Biden në votimet presidenciale, e më pas nga ana e demokratëve në votimin e dytë në Xhorxhian republikane, sepse ishin të lodhur nga aventura. Politikani që i tha jo presidentit, në kërkimin e 11.789 votave që i mungonin, ka qënë republikani Brad Raffensperger, sekretari i Shtetit i Xhorxhias. E përditëshmja që, mbas fakteve të Capitol Hill ka shkruar “N’emër të Zotit, shporru” duke huajtur britmën e një deputeti anglez kundër kryeministrit të tij, Chamberlain, e cila i hapi rrugën qeverisë Churchill, ishte konservatorja Wall Street Journal. Qe një gjeneral që nuk pranoi të rrjeshtojë trupat kundër turmave që protestonin kundër dhunave raciale të policisë, siç kërkonte Trump-i, e bashkë me të ministri i Mbrojtjes republikani Mark Esper, për të cilën më vonë u pushua nga presidenti.

Nëse të gjitha këto fije nuk do të kishin qëndruar nuk do të ishim këtu të lëshonim psherëtimën e lehtësimit për rrezikun e shmangur. Në të djathtën amerikane ka mbetur e dobët por e gjallë, një traditë e kahut të Shtetit që secili mund t’a vlerësojë duke riparë në You Tube fjalën me të cilën John McCain, kandidati republikan i tetë viteve më parë, pranoi humbjen dhe pohoi admirimin e tij për fituesin Obama.

Është vendimtar, i çmueshëm, roli që e djathta konservatore do të dijë të ketë në rindërtimin e Grand Old Party n’Amerikë, e që do të jetë e ftuar të zhvillojë edhe thirrjen për mënyra të mira n’Evropë, përballë një populizmi të damkosur nga humbjet politike por aspak të shtruar e ndoshta të gatshëm të gjejë linfë të re në dramaticitetin që ka arritur ndeshja (jam kurioz të di se çfarë mendojnë për ndalimin e Twitter 88 milionë ndjekësat e presidentit) Ka çështje konkrete, ekonomike e kulturore, që largojnë masa të “forgotten men” në Arizona si në Gjermaninë lindore apo në Veri të Anglisë nga demokracia dhe e bëjnë atë të duket gënjeshtare dhe zhgënjyese. Shtymjen dhe zemërimin e valës populiste nuk mund t’a shtrojnë vetëm me thirrje për mënyra të mira ose një bisedë social më pak të dhunshme, nëse forcat demokratike nuk do të jenë në gjëndje të ndryshojnë apo të përditësojnë ofertën e tyre politike.

Ka dy mënyra për të lexuar gjërësinë e habitëshme dhe agresivitetin e kësaj lëvizjeje globale të opinionit. E para është ajo e zgjedhur nga një pjesë e së majtës edhe në Itali, aq e mrekulluar nga çdo lëvizje sa që të përceptpojë edhe tek zotëria me brirë dhe kapelen e marmotës në kokë që ka mësyer Capitol Hillin fytyrën e një skamësi, të viktimës së pabarazisë, e që pra propozon një përgjigje shoqërore, të reformës së kapitalizmit. E dyta është kundërveprimi liberal që sheh në Shtetn e së drejtës, në mbrojtjen e institucioneve dhe në cilësinë e ndërmjetësimit politik ndërmjet interesave ledhin e regjimeve demokratike. Sepse ajo që në të vërtetë vlen në demokraci nuk është të dërgohet në pushtet njeriu më i mirë, ose më popullor, por të sigurohet një sistem që do t’i ndalojë atij të shpërdorojë pushtetin, sa herë ai të tundohet t’a bëjë.

Një e djathtë e këtij tipi na duhet edhe neve n’Itali. E lindur në 1994 për rreth Silvio Berluskonit, e jona ka vuajtur gjatë nga prejardhia e saj personalistike e karismatike e nga kundërshtia e interesave që, pashmangmërisht e vinte në tendosje me Shtetin e së drejtës. Por edhe se me çaste rreziqesh e tensioni të rëndë ndërmjet pushteteve (për shembull me gjyqësorin), ajo e djathtë ka përfaqësuar për njëzet vite njërin ndër dy polet e një demokracie të qëndrueshme, të një vendosjeje evropiane të sigurtë, e të një ternimi demokratik të shëndoshë. Tani që e djathta e përkorët është kandisur në një qiri, e mbyllur siç është në llogoren zgjedhore të Forza Italia-s, është qenësore që të mund të zëvëndësohet nga diçka e aftë të qëndrojë edhe përballë tundimeve për të kalëruar valën populiste. Kjo e djathtë është në Vend. Në zgjedhësit lombardë për shembull edhe se në një çast kur i mungon drejtimi. Në Veneto ku e ka drejtimin. Në krahinat e në qytetet e qeverisura nga përfaqësues të Legës e të Vëllezërve t’Italisë, ku politika e s’ardhmes së afërt detyron të lënë mënjanë paragjykimet ideologjike e të mendojnë për qenësoren. Por kemi parë edhe në ndodhinë zgjedhore amerikane se sa mundim bëjnë drejtuesit e saj të dallojnë e të luftojnë ballëhapur rreziqet autoritare që fshhihen mbas bisedës populiste.

Sa më shumë të arrijë të bindet ajo se elektorati i moderuar nuk është gëlltitur në vrimën e zezë të krizës ekonomike, e që në çastin e duhur din të rrjeshtohet kundër aventurës dhe rebelimit, aq më tepër një e djathtë e re do të jetë siguri për vazhdimësinë demokratike të një sistemi që edhe te ne nuk mund të quhet i imunizuar nga infektimi trumpist.

“Corriere della Sera”, 9 janar 2021 Përktheu Eugjen Merlika