Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Dr.Gjekë Marinaj Shërbestar i Poezisë

by

Nga Keze Kozeta Zylo/
Në këtë ditë të veçantë të jetës tënde dhe të botës së letrave këtu në Diasporë ku na hodhi fati të gjithëve të uroj për së largu: Gëzuar 50 Vjetorin e Ditëlindjes dhe paç bekimin e Zotit përgjithmonë!/
Kur një poeti i lexon në vite poezinë e tij, ndërsa të ka goditur në shenjë qysh me poezinë e parë me gjuhën e së bukurës, medoemos që shenjimi i tij me kalimin e kohës do të jetë i një eksperti në konsolidimin e perceptimit poetik gjatë leximit dhe me një plotëni artistike të pafund.
Në këtë kontekst për goditjen në shenjë me të parën gjatë leximit e kam fjalën për poezinë “Kuajt”, nje poezi që u lexua me aq ëndje nga shumë shqiptarë para se të përmbysej komunizmi. Secili lexues gjente veten e vet, por sidomos ata të panënshtruarit e diktaturës që e lexonin nëpër burgje, ndërsa në qiellin e Lirisë po shfaqeshin Yje qe po i bënin “zap” shtypësit e Lirisë. Ja se ç’shkruan Poeti Dr.Marinaj në këtë poezi:
Kush qe kalë mbreti/ posti qe i lartë/ Kush qe kalë princeshe/ I bënë shalë të artë/ Kush qe kalë fshatari/ Pat samarë me kashtë/ Kush qe kalë i egër/ Tërë jetën fjeti jashtë/ Po qemë dhe mbetem kuaj/ para njeriut”!
Në këtë paragraf të shkruar më lart gjej rastin të përmend shkrimtarin me famë botërore, kandidatin për çmimin Nobel, Kadare, i cili duke lexuar poetin ndër të tjera thotë: “Në universin e tij poetik ka një harmoni të mrekullueshme midis shpirtësisë ballkanase më e vjetra e kontinentit dhe asaj planetare. Siç ndodh shpesh me poetët e vërtetë, kjo harmoni kalon nga jeta tek vepra poetike dhe anasjelltas”.
Djaloshi 19 vjeçar e kishte ndjerë në palcë të shpirtit në Brut të Malësisë së Madhe atë zymtësi dhe kanosje regjimi që po ndodhte në rininë e tij të hershme, e kishte parë në duart e rreshkura dhe tërë kallo blu mavi të nënës së tij të shtrenjte, e kishte parë në të çarat e tokës dhe gurët e kalldrëmeve punën sfilitëse të babait dhe gjithë të vuajturve, ndaj dhe është kjo harmoni perfekte poetike dhe jetësore në veprën e tij duke u arratisur përfundimisht për në botën e ëndrrave.
Poeti Marinaj pati një ngjitje shkallë shkallë në fushën e letrave jo vetëm shqipe, por dhe botërore. Maja e penës së tij i kaloi kufijtë e kohës, dhe kjo falë fatit që e solli në botën e qytetëruar, në botën e vlerave.
Ai me librin e tij “Lutje në ditën e tetë të javë” padyshim qe krijoi tempullin e letrave që e ngrejnë atë në nivelin e poetëve më të mire të kohës duke shkruar me një superestetikë të epërme dhe marramendje figurash artistike.
Me një dendësi mendimesh filozofike dhe nje gjuhë të kulluar shqipe, vetë vargu lirik i Marinaj ngre dallgë oqeanike që trondisin zemrat e lexuesve, por dhe bëhet llambushkë shpirti për të ndriçuar errësirën gjer në fund të tunelit.
Librat e tij poetike janë universale, ku spikatet artikulacioni origjinal i një profili poeti të rrallë.
Mendimi i thellë ravizon, pena e tij filtron gjithçka dhe ligjërisht hyn në hierarkinë e lartë të letrave i cili ka një çerek shekulli që merret me pozinë qytetare dhe moderne në botë.
Poeti është në lëvizje, ecën, fluturon, nuk di të ndalet me Pegasin e tij që të duket sikur ka zbritur nga një tjetër kozmos, nga një tjeter botë.
Në poezitë e tij kemi modelin e nje poeti tejet human, ku fjala e tij e bukur ka fuqi të ndritur, sugjestionuese, dhe herë herë e vështirë për të kapur kodet e procedimeve metaforike që depërtojnë aq thellë. Sidoqoftë fuqia sugjestionuese e poetit Marinaj lidhet me botën e Rilindasve shqiptarë dhe botën e shkrimtarëve të mëdhenj amerikanë, sa të duket se Umberto Eco është ulur këmbëkryq kur thotë se: “Librat bisedojnë me njeri tjetrin”.
Përpos kësaj autori i bën dhe humanistët e mëdhenj, heronjtë, njerëzit e thjeshtë që janë në botën tjetër të flasin dhe të na drejtojnë të ecim në udhën e Zotit si psh në poezinë për Nënë Terezën: “O Zot, sa vështirë/ jeta e saj/ i mbylli kllapat/ Prapëseprapë/, midis tyre ajo mbeti/, si një ekuacion/ i pazgjidhur deri në fund.
Marrë nga libri “Lutje ne ditën e tetë të javës” f.100
Heroin Kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeun e sjellë madhërisht në pak vargje duke thënë gjithçka me një mendim të ngjeshur poetik dhe me një figuracion që duket sikur qëndron shqiponjë në gjoks të flamurit dhe ja se si: “Gojëzat e zhbëra nga zhguni i zi/ Qe ia kishte bërë Vojsava/ i mjaftuan, jo vetëm/ të gjente/rrugën e kthimit/ por dhe të qëndiste/ një shqiponjë të zezë në gjoks/para se ta transplatonte/ përfundimisht atë/ në dy anët e flamurit të kuq/. Marrë nga libri “Lutje në ditën e tetë të javës” f.101
Deshifrimi i kësaj poezie medoemos kërkon njohje të thellë për figurën kombëtare, Heroin kombëtar, sidomos për brezat e rinj, sidomos për të kundërshtuar zhbërësit e historisë, të cilët në antitezë me bukuritë mahnitëse të poezisë së Marinaj sjellin veç një shpurë ndjesish të zeza që duan të injektojnë si drogë në shpirtrat e lexuesve…
Nuk ka poet që nuk i këndon vendlindjes se tij, s’ka poet që nuk gjen frymëzim nga foleza e lindjes, por jo çdo poezi e tyre mbahet mend siç mbahet mend përshembull poezia e rilindasit të madh Filip Shirokës për Shkodrën si:
“Udha e mbarë, se erdh prendvera/ shko dallëndyshe tue fluturue/ prej Misirit n’dhena tjera/ fusha e male tue kërkue/ n’Shqypni shko, pra, fluturim/ shko në Shkodër, n’qytet tim!… Kur lexon Shiroken, medoemos të kujtohet pasardhësi i tij i devotshëm, poeti Marinaj me poezinë Shkodrës: “Jo, mos i mbyll dritaret e kësaj mbrëmje/Ndjenjat e mia në qiellin tënd vetëtijnë/ Si zogj të hutuar që shtegtojnë plot dhembje/ “Shkodër!”, “Shkodër!”, cicërojnë”.
Thelbi estetik i vargut poetik të jep një ndjesi të vecantë veçanërisht për lexuesin e kulturuar që e njeh hollë letërsinë.
Dr.Marinaj sjellë dukuri të reja semantike në ligjërimin e tij poetik, në ligjërimin e pazakontë, çka tregon talentin e tij brilant dhe punën këmbëngulëse për ta njohur në palcë letërsinë dhe teorinë e saj.
Poeti Marinaj është emblemë e poezisë së Diasporës dhe më gjerë. Poezitë e tij kanë thuktësinë e një mjeshtri rrëfimtar, e një mjeshtri të poezisë që sjellë aq hollë kënaqesitë estetike të leximit.
Poezia e tij është në shërbim të humanizmit, të patriotizmit, të dashurisë hyjnore, të Atdheut, të fluturimit poetik, është vlerë e paçmuar e identitetit kombëtar.
Temat e ndryshme që rrok poeti në librat e tij janë gati të një poeti hyjni që Zoti e ka dërguar me misionin e bukur të fjalës për të sjelle Paqe në tokë, për të sjellë atë ndjenjë kaq të bukur që botës së çakërdisur më së shumti i mungon. Në se shumë lexuesve në botë, do t’u rekomandohej leximi i disa poezive kulme të autorit medoemos nuk do të kishim kaq shumë terrore dhe frikëra ndër popuj të qytetëruar apo në zhvillim… Poeti për fjalën dashuri, për shpirtin e tij sa qielli i pastër, murroset si tek balada e murimit të Rozafës.
Ai murros brenda vetes si tek poezia “Rrefimi i Rozafes” fjalën vrasje që sjellë kob e zi si : Nën pretekstin se të gjithë patën të drejtë/ edhe unë murosa brenda vetes fjalën “vrasje.”
Kushdo që e ka lexuar dhe e lexon poetin Marinaj, apo ka pasur fatin ta ketë njohur direkt, medoemos që ai bëhet krejtësisht i besueshëm, sepse ai është jo vetëm një predikues i fjalës së bukur, i artit, i humanizmit, i letërsisë, por dhe ai është dhe me vepra konkrete. Një shpirt kaq human poeti dhe njeriu bën që vetëm ai mund të krijojë rrymën letrare filozofike protonizmin, që njihet në qarqet intelektuale letrare në Amerikë, një rrymë që mbështetet në energjinë pozitive, për të cliruar vetëm energji që e ndihmojnë njeriun për të menduar dhe vepruar pozitivisht duke eleminuar negativitetin, duke eleminuar ngarkesat negative që mjerisht ndodhin shpesh midis nesh.
Marinaj jo vetëm që krijon dhe i sjellë artit botëror një krijimtari të përkryer, por ai arriti të jetë dhe një ligjërues profesionist në auditoret e universitetit amerikan i cili dëgjohet me endje të vecantë.
Poeti me botë të pasur shpirtërore, qytetare ka sjellë vargun e sofistikuar, poezia dhe gjithë vepra e tij është një sfidë e kohës, për të cilën unë guxoj të them dhe jam e sigurtë se një ditë vepra e tij do te jete krahas nobelistëve, sepse krijimtaria e tij ka një përsosmëri estetike, një nivel të lartë harmonie të të shprehurit, dhe botës së letrave i sjellë ringjalljen…
Poezia e tij sjellë një përvojë të jashtëzakonshme praktike dhe shpirtërore, ka sjellë përvojën midis dhunës dhe lirisë, midis demokracisë dhe diktaturës, midis skëterrës dhe dritës, midis kandilit dhe dritës, midis kalit të princeshës dhe kalit me kashtë që flinte “jashtë”…
Poezia e tij është siç shkruan shkrimtarja më e famshme moderniste botërore Virginia Woolf si: “Every secret of a writer’s soul, every experience of his life, every quality of his mind, is written large in his works”, që do të thote në shqip:
“Çdo Sekret i shpirtit te një shkrimtari, çdo përvojë e jetës së tij, çdo cilësi e mendjes së tij, është shkruar me shkronja të mëdha në veprat e tij . ”
Poezia është e bekuar nga duart e nënës se poetit që e ka shenjt, dhe duket sikur thurret me shtizat e trikove që punonin duartë e saj të arta, nënës që e donte aq shumë, i cili ne poezinë kushtuar Asaj shkruan: Lexoj duart e nënës që fytyra ime të ketë vlerë/ Gjithcka në vija të holla/ ose brazda të thella/ Mozaikë hallesh/ duartë e saj prej shenjti/ portë ku vaporët e vuajtjeve/ ndalen për të kaluar natën/.
Nga poezia: “Duart e nënës”, f.82.
Ai gjen muzë perëndeshën e frymëzimit me cicërimat ndjellëse të zogjve në lisat e Brrutit nga është origjina e poetit, me dritat marramendëse dhe hapësirën e pafund të demokracisë ku u rrit dhe u bë burrë poeti, dhe frymon në perjetësi me bardhësinë dhe gjerësinë e zemrës së tij e cila pulson me ritmin e vargut që mbushet me gjak të pastër Gjekë Marinaj.
Si lexuese ndjej në shpirt dhe ripohoj vlerësimin që i ka bërë Wole Soyinka, fitues i Cmimit Nobël në letërsi, në vitin 1986 i cili thotë: “Kur miku im, Prof.Jerry Kuye, më tha se kishte zbuluar një poet të vecantë nga të gjithë poetët që ai kishte lexuar më parë, mendova se poezitë (që m’i la për t’u hedhur një sy) do të ishin të shkruara me numra apo simbole abstrakte e jo me shkronja. Vetëm pasi i lexova ato, të cilat mbanin për autor poetin Gjekë Marinaj, e kuptova se ku ishte fjala. Nëse Marinaj vazhdon të shkruajë kështu, ka gjasa se një ditë jo të largët, e gjithë bota letrare do e kuptojë domethënien e fjalëve vlerësuese te Prof. Kuye-s për Gjekën.”
Herë herë si poetë të rrallë në botë që ju lexohet poezia me aq ëndje dhe që duken si profet, edhe poeti yne shqiptar Gjekë Marinaj të duket si një profet, ai thjesht është një shërbestar plot kulturë i poezisë që di t’ju shërbejë poetikisht duke filluar nga njerëzit e thjeshtë dhe deri tek piktorët e famshëm botërorë si në poezinë: Jeta do soset me vonë” kushtuar Vinsent Van Gongut. Dhe ja se si:
“Koha e fëmijëzuar fut këmbët e vockla/ në këpucët e tua të enjtura arti/ Dhe si endacake vete të matë veten/ me lartësinë midis dy poleve të globit/ Jeta do soset më vonë/ sepse koha ka shtangur para “Lulediellit” tënd.
Mjeshtri i poezisë Gjekë Marinaj i ka kaluar kufijtë, Ai ecën lirshëm nëpër botë me librat poetike aq të lexuar dhe vlerësuar ndërkohë të duket se është një Van Gog i poezisë i cili ishte një nga themeluesit e pikturës moderne. Gjekë Marinaj mbetet një shërbestar i jashtëzakonshëm i poezisë sepse lexuesi herë shtanget magjishem para vargut te tij poetik dhe herë kërkon të arrijë fluturimin e Kalit në fluturimin pegasian të shërbestarit të poezise Dr.Gjekë Marinaj.

7 korrik, 2015
Staten Island, New York

Taktikat serbe rreth hetimit të vrasjes së vëllezërve Bytyqi

by

Organet serbe të hetuesisë dalin me versione “ ngreh e mos këput” pa bërë ndonjë hap serioz për zbardhjen e këtij krimi makabër/
Shkruan: Xhavit Çitaku/
Shikuar larg në historin serbe, ata janë mjaft të përgatitur për të ndërtuar hipoteka nga më të ndryshmet në mënyrë që të shpërlahen nga ndotësitë çnjerëzore që i kanë bërë e i bëjnë edhe sot e kësaj dite ndaj të tjerëve e sidomos kur janë në pyetje shqiptarët. Të bindur thellë se pa u zbuluar rrethanat dhe vrasësit e vëllezërve Yll, Mehmet dhe Agron Bytyqi marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe SHBA-ve nuk mund të bien në “ binar” të shëndosh, autoritet serbe, përkatësisht prokuroria e këtij shteti krijojnë skena të reja kinse janë në rrugë të mirë të hetimeve që po zhvillohen nga paslufta e deri me tash. Shpifin e çka nuk shpifin jo vetëm prokuroria por edhe pushtetarët e këtij shteti. Për të humbur gjurmët, apo më mirë më thënë për të mbrojtur vrasësit e vërtet të vëllezërve Bytyqi, këto ditë prokurori serb doli para opinionit me një “ margaritar” që askujt nuk mund t’ia mbush mendjen e posaçërisht SHBA-ve. Ky përfaqësues i organit hetues serb “ topin” tash e gjuan dhe e fajëson ish-ministrin e punëve të brendshme të Serbisë Vllajko Stoilkoviq, i cili bëri vetëvrasje në vitin 2002 para parlamentit ish-Jugosllav. Ky është një shembull tipik serbian që tregon se si i hetojnë krimet e luftës organet e prokurorisë. Pra, tash kinse kanë ardhur në përfundim se urdhërinë për të likuiduar këta tre shqiptaro- amerikan e kishte dhënë Stoilkoviq, i cili tashmë është i vdekur dhe i cili nuk mund të dëshmoj se si , kush dhe ku u vranë shqiptarët.
Një politik e tillë e shpifur e autoriteteve serbe ka vetëm një qëllim: prolongimi i mëtejmë e zbardhjes së këtij krimi, për të cilin edhe prokuroria, edhe organet e tjera policore e gjyqësore, por edhe pushtetarët e dinë mirë se kush janë urdhërdhënësit dhe autorët e vrasjes, me emër e mbiemër. Ata shëtisin lirshëm pa u brengos se do të prangosen ndonjëherë. Thënë me gjuhën e fakteve, organet serbe të hetuesisë dalin me versione “ ngreh e mos këput” pa bërë ndonjë hap serioz për zbardhjen e këtij krimi makabër.
Deklarata kontradiktore
Derisa prokurori serb hedh në dritë disa detaje fillestare, pas 16 vjetëve, se nga erdhi urdhëri për likuidim të shtetasve shqiptaro- amerikan, në anën tjetër ministri i punëve të jashtme të Serbisë, Ivica Daqiç pranon se ka presion nga Vashingtoni, mirëpo kur nuk ka fakte nuk mund të arrestohen njërzit në rrugë, deklaroj ai. Janë këto lojëra serbe që do të vazhdojnë deri sa t’iu shkon “ kungulli mbi ujë”.
Ndërkaq, kur është çështja tek shqiptarët këtu nuk ka “ pardon”, për ta u formuan e do të formohen gjyqe paralele dhe atë vetëm për vepra të supozuara dhe të shpifura, në rend të parë, nga shteti fqinj Serbia.
Dhe krejt në fund. Qeveria amerikane tashmë është dashur ta kuptoj këtë lojë serbiane dhe është ky pushtet sikurse edhe të gjithë të tjerët se nuk janë të interesuar që në bankën e të akuzuarëve të ulën ata që kryen krime të rënda kundër njerëzimit. Shembulli i Karagjiqit, të cilin nuk mund ta “ “gjenin” duke mbajtur mësim në universitet, është dëshmia më e mirë se sa janë të përkushtuar organet serbe për të arrestuar e dënuar ata që bënë krime.

“ Tradhtia “ e tradhtarit si karrem i infiltrimit – Kaplan Resyli –Buroviq

by

Nga Fahri XHARRA/*
Isha shumë i ri në kohën kur lexoheshin librat tinëz , kur ishe i kufizuar që pas 12 orësh librin që të kishte rënë në dorë duhej t`ia dorëzoje tjetrit të besueshëm , në mënyrë që sa më shumë veta ta lexonin dhe të binte prap në duer të besueshme nga kishte ardhur.
Po në këtë mënyrë qarkullonte edhe “Tradhtia “ e Kaplan Resylit ; lexuesi mbushej pezm për tadhtinë e madhe sllave-komuniste që iu ishte bër popullit tonë pas Luftës së Dytë Botërore . Por ne nuk e dinim se cili ishte ky Kaplani ?
Studiuesi Fehmi Ajvazi ka bërë hulumtime për të gjet autorin e vërtet të romanit. Ai ka piketuar dy autorë të mundshëm:
“Mësuesi H.K. (nga fshati Kokaj, i Gjilanit) dhe Haki Limani (profesor i Letërsisë dhe Gjuhës Shqipe nga fshati Tërrnavë e Preshevës). I pari, është likuiduar së bashku me gruan e tij dhe me patriotin Hasan Alia duke e kaluar lumin Drin (në zonën e Hasi/ Prizren) në tentim për të dalë ilegalisht në Shqipëri. I dyti, Haki Limani është aksidentuar për vdekje (mbase me qëllim) në afërsi të “Radio Prishtinës”, në Prishtinë (ka qenë në shoqëri me poetin Azem Shkreli, dhe me një person tjetër).”( I.K.)
(• 08.08.1934 i lindur në Ulqin, me mbiemër Resulbegoviq.• 1958 mbaron shkollën e lartë pedagogjike në Shkup.•1953-1959 mësues në Tearcë të Tetovës.• 1959 arrestimi në Tetovë.• 1961 “arratisja” në Shqipëri.• 1963-19770 mësues historie e letërsie në Lushnje.• 1970 arrestimi në Shqipëri.• 15.06.1971 gjykimi në Gjykatën e Tiranës.• Janar 1991 amnistia nga vuajtja e dënimit.• 1993 strehohet në Gjenevë, ku vazhdon të jeton si i strehuar politik.)
Shtypi serb e jep kështu pak më gjerësisht . (Академик проф. др Каплан Буровић рођен је 1934. године у Улцињу (Црна Гора). Ту је завршио седмогодишњу школу, а вишу гимназију у Београду. Дипломирао је у Скопљу, на албанологији, и – по други пут – у Тирани, на Факултету албанског језика и књижевности. Почео је да ради као главни и одговорни уредник београдског листа Искра, затим као дописник многих органа штампе, међу којима су: цетињски часопис Сусрети, подгорички Омладински лист, загребачки Полет, скопски листови Трудбеник, Флака е влазнимит (Пламен братства), приштински часопис Јета е ре (Нови живот), лист Јединство, а у последње време: београдски лист Таблоид и И-н Сербске, српске електронске новине Истина (Беч), сајтови Корени, Глас дијаспоре, француска ревија Lettre internationale, енглеска ревија The voice of truth, црногорска ревија Српски глас Боке, па и Светигора, македонски листови Вест и Битолски бвесник. Он је познат и као оснивач ревије Ylberi (Дуга) и годишњака Улцињ. Једно је време радио и као професор језика и књижевности у Тетову (Македонија), затим у Љушње (Албанија).)

Pse u desht që Kaplan “albanologu “të shkonte në Shqipëri ?

Në shenimet për të , thuhet se ai i shkroi mbi 100 libra e të gjitha mbasi iku nga Shqipëria; “Një gjë është e sigurt, Kapllani vet nuk ishte autori. Secili që është marrë me atë tematikë, ka shtruar pyetjen: përse Kapllani nuk shkroi dot pastaj ndonjë vepër tjetër letrare, të përafërt me romanin TRADHTIA, gjatë viteve 1963-1970, sa kohë që ishte mësues historie në Lushnjë, ose nga viti 1991 deri tani? ( I.K. ) Kush ia shkruan librat , ditëve të sotit ? Ose pse Kaplani është aq i mbrojtur nga qarqet serbe ?

(Академик Буровић је познат као публициста, књижевник и научник, балканолог и албанолог. Он је стриктно научним аргументима доказао да Албанци нису на Балкану ни аутохтони, нити следбеници Илира. Његове албанолошке тезе су већ усвојене од стране многих научних институција, универзитета и академија наука. Универзитет у Њујорку га прогласио за famous dissident and historian, а француски медији за grand homme, qui a sacrifié sa vie pour la recherche. Македонска академија наука и уметности увела је његове албанолошке тезе у своју Енциклопедију Македоније. ) 

Pra Kaplani shërben si publicist , shkrimtar dhe shkencëtar , balkanolog dhe alabanolog që t`i publikon teoritë serbe që me argument të del nga goja e një shqiptari se “ Shqiptarët nuk janë autokton në Balkan dhe as trashigimtar të ilirëve “
Vetëm një pyetje , sa kaplanresula u cfaqën pas vitëve të `90 –ta në Shqipëri , Kosovë , Maqedoni, Mal të Zi , Kosovë Lindore dhe diasporë ?
Propagandimi lajmit të djeshëm sensacional, për “albanologun” dhe “akademikun” serb Kapllan Buroviq, nuk ishte aspak profesional!
Por ka edhe më keq :” Ndoshta propaganduesit e ish-Kapllan Rsulit do të jenë penduar për shkrimet e tyre të dikurshme, duke e propaganduar “shkrimtarin disident” Kapllan Resuli, i cili rezulton se nuk duhet të jetë burgosur e gjykuar kot në Tiranë…”

Përshëndetje , lexohemi nesër në pjesën e dytë.


Fahri Xharra ,08.06.15
 Gjakovë
*
(Pjesa e pare )/

RIKTHIM PAS 58 VJETESH…Arratisja ne Greqi…Kercimi me Nurejev ne SHBA….

by

Flet balerini me famë botërore, Timoleo Pappa: Pas 58 vjetësh, Tiranën e gjej si një qytet madhështor/
-Si u arratisa në Greqi në vitin 1957, mes provokimeve mora statusin e emigrantit politik/
– Në Amerikë kam kërcyer me balerinin më të madh të botës, Rudolf Nurejev/
-.Dua të vërtetën e jetës sime, nënshtetësinë shqiptare që mu mohua për 58 vjet/
– Babanë dhe nënën nuk i pashë me sy dhe nuk i dëgjova zërin derisa vdiqën/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Një jetë e pabesueshme. Një balerin që kthehet në atdhe pas 58 vjetësh. Iku në vitin 1957 dhe u kthye në 1 qershor 2015. Timoleo Pappa, një ndër balerinët më të njohur në botë, është arratisur nga Shqipëria në vitin 1957. Sapo ktheheshin nga ish-BS, nga një turneu të gjatë veprimtarish artistikë (si valltar) në një çast, që trupa me vapor ndaloi për disa orë në Pirea të Athinës, Timolea me shpirt të lirë, arratiset. Për disa kohë ai ishte i pabesueshëm, por çiltërsia i dukej në sy valltarit dhe balerinit, që për pak vite do të bëhej më i dëgjuari në botë krah balerinit me famë botërore, rusit, Nurejev. Në vitet 1957-1959 ai do të qëndronte në Athinë ku falë talentit do të punësohej në Teatrin e Operës dhe të baletit të Athinës dhe më vonë do të shkonte në Amerikë. Prezantimin me të do të ma bënte Prof. Ramazan Bogdani, i cili ishte miku i tij i vegjëlisë.
Një njeri i njohur nëpër botë, por jeta jote pak njihet në Shqipëri. Ku linde dhe si erdhe në Tiranë para Luftës së Dytë Botërore?
-Unë linda në Poliçan të Gjirokastrës në vitin 1933 dhe erdha në TIRANË pas luftës Italo- Greke. Babai im donte qe të na merrte në Tiranë. Që atëherë deri në vitin 1957 kam banuar në Tiranë. Kur erdha në Tiranë nuk e ndoqa shkollën menjëherë, por luaja jashtë me fëmijët e italianëve, kur ishte koha e Italisë. Meqë në fshatin tonë flisnin greqisht, unë nuk dija dhe mësova italisht përpara dhe kur shkova në shkollë mësova dhe shqip.
Ku dhe si vazhdoi shkollimi dhe edukimi juaj si valltar dhe balerin?
Shkollën unë e kam kryer në Liceun Artistik (kulturën e përgjithshme). Në shkurt të vitit 1950, u krijua grupi profesionist pranë Filarmonisë Shqiptare. Mbas tre muajsh neve shkuam në një turne artitike në pesë shtete dhe përfaqësuam shtetin shqiptar si valltar. Kemi qenë në Bullgari, Hungari, Rumani, Poloni, Çekosllovaki. Ka qenë një turne tre mujor teksa përfaqësonim shtetin ku kemi pasur sukses të jashtëzakonshëm. Ishte spektakli koreografik i quajtur “Vëllazërimi i Popujve” që ishte vënë në skenë nga mjeshtri rus Georgi Perkun. Ky balerin me famë, ndenji në Shqipëri tre vjet dhe ka dhënë spektakle të rëndësishme, siç ka qenë “Vëllazërimi i Popujve” në vitin 1950, baleti “ Shatërvani i Bahçisarait” në vitin 1951, spektakli koreografik “Flamuri i Paqes” 1952, dhe “Esmeralda” në vitin 1953. Gjithë këto spektakle kaq të rëndësishme ishin për mua pjesa më e bukur e jetës, pasi në njërën prej tyre tek “Flamuri i Paqes”, kam qenë solist. Në teatrin e Operës dhe të Baletit, ne në atë kohë sa kishim filluar hapat e para për të mësuar baletin, ndaj në shumë pjesë ne ishim valltarë kurse në operat si (Emeralda) dhe “ Shatërvani i Bahçisarait ishim si balerinë.
-Pas liceut si vazhdoi jeta jote artistike ?
Kam qenë gjithmonë në teatër. Shkonim në lice nga ora 08-00 deri në orën 11-00 dhe nga ora 11 -00 dhe mbrapa ne ishim valltarë profesionistë në Ansamblin e Valleve. Konkretisht ,qysh në 1 shkurt të vitit 1950, kur kam qenë 17 vjeç, isha valltar profesionist. Mbas orës 11-00 ne bënim prova për tu përgatitur për shfaqjet e teatrit. Nga viti 1950 deri në 1957, isha në Filarmoninë e Shtetit. Gjatë kësaj kohe kemi dhënë koncerte të ndryshme edhe në Shqipëri.
Z. Ramazan Bogdani më ka thënë se ju së bashku me të keni marrë pjesë në filmin “Skënderbeu”?
Po, kam marrë qenë i pranishëm në filmin “Skënderbeu”. Në vitin 1953 merret përsipër të realizohet filmi “Skënderbeu”. Një film shqiptaro-sovjetik. Rolin kryesor do ta luante artisti i madh Hakaki Horava. Regjisori kishte caktuar disa skica skeme ku dhe ai edhe do të kërcente. Ai u fut në grupin tonë ku do të kërcente një valle epike shumë të thjeshtë. Këtë valle e kemi punuar këtu në sallën e baletit, si dhe ilustrimin e të gjithë asaj veprimtarie. Për këtë skenë janë filmuar skena të ndryshme siç është edhe në Berat, Dasma e Skënderbeut apo edhe në Shkodër që bëhen paraluftimet, më tej këtu në rrethinat e Tiranës që bëhen gëzimet e dasmës së Skënderbeut. Në gjithë këto skena kemi qenë të pranishëm së bashku me Grupin e Valleve, të Ansamblit Artistik të Ushtrisë. Pra, ishte Ansambli i Valleve të Filarmonisë Shqiptare dhe ai i Valleve të Ushtrisë.
Nga koncertet jashtë shtetit, kë do të veçosh?
Në vitin 1957, Ansambli ynë shkon dhe paraqitet në Festivalin e Dytë Ndërkombëtar të Rinisë në Moskë dhe duke u kthyer vapori ndalon në Pire. Kisha kohë që mendoja të arratisesha. Në shumë vende shikoja se Shqipëria ishte ndryshe, nuk ekzistonte liria e fjalës. Lirinë, fjalën e zemrës e kisha diçka që nuk më linte të merrja frymë lirisht. Pikërisht, këtu në Pire mendova të arratisesha. Nuk e bëra të gjatë, gjeta një boshllëk mes atyre që na shoqëruan dhe renda mes Pireut ku të gjeja policin. Së fundi u paraqita aty. Duke pasur parasysh se njihja gjuhën greke u thashë pse u arratisa dhe kërkova strehim politik. Më panë me dyshim. Por unë fola siç ishte duke këmbëngulur se kërkoj diçka të tillë. Më kanë provokuar disa ditë, por unë qëndroja besnik në fjalët e mia. Menjëherë ka ndërhyrë ambasadori sovjetik në Athinë, pasi ne ahere nuk kishim ambasadën tonë në Greqi. Disa kohë luftë nervash dhe mosbesimi dhe këmbënguljes për t’u kthyer. Por unë ngula këmbë, dua strehim politik. U stresova se ata nuk donin të ma jepnin. Së fundi më besuan dhe më dhanë një Proces-Verbal, në formë kërkese dhe e nënshkrova. Dy vjet ndenja në Athinë dhe punova në Operan e Shtetit si balerinë dhe më vonë kam qenë për 25 vjet në Teatrin e Operas dhe të Baletit Shtetëror të Athinës.
Ju thatë dy vjetët e para punuat në Operan e Athinës, po pas dy vjetësh ku shkuat?
Brenda këtyre dy vjetëve mora një kërkesë nga një specialist i kulturës në ambasadën Amerikane. Ai më pyeti nëse doja të shkoja në Amerikë . Në atë kohë Amerika merrte shkencëtarët dhe artistët më të mirë të Evropës. Pranova. Në vitin 1959 shkova në Amerikë ku ndenja 10 vjet . Shkova në Nju York. Atje vinin yjet e Botës. Në Nju York jetova dhe punova. Bëra një jetë intensive. Në orën 09-00 shkoja në mësim dhe mbaronin në orën 14-00. Pastaj fillonin prova të ndryshme. Pas disa provash u punësova në një ndër teatrot e baletit më të njohura në Amerikë, quhej “Llatin Kuoter”. Aty punova 7 vjet si profesionist me të gjitha kushtet dhe rregullat e kohës. Në atë teatër kam luajtur me të gjithë yjet e botës së baletit. Kur shkova në Amerikë isha 25 vjeç.
-A ke ndjerë shenjë racizmi?
Jo nuk kam ndjerë. Aty arti vlerësohej dhe as pyeste njeri nga je, por çfarë din të bësh.
-Kur e ke parë veten më vështirë në Amerikë ?
Nuk kam pasur kurrë vështirësi në Amerikë. Punova dhe fitova sa nuk e besoja. Amerika mi dha të gjitha shanset.
Pra nga viti 1957 deri në vitin 1990 nuk u takove dhe nuk fole në telefon me asnjë nga të shtëpisë?
Deri në vitin 1989 unë nuk u takova me asnjë nga të familjes, as në telefon nuk kam folur. Vetëm kam mundur të çoj ndonjë haber tek nëna në mënyrë shumë të fshehtë. Nëna dhe babai më ndruan jetë pa i parë, më, pa i takuar, pa folur (loton). Pas 58 vjetësh sot shkova tek varri i tyre.
A u internuan të familjes?
Jo, mund të them se u persekutuan disi, por nuk i internuan kurrë. Babai im bëri diçka shumë të zgjuar, mbas një këshille të një njeriu. Ai shkoi në Ministrinë e Brendshme të më kërkonte mua. Ai shkoi atje dhe i tha atyre se ju ma morët djalin dhe unë tani tek ju e kërkoj. E dua djalin gjallë, ose vdekur. Nuk e çova unë në Rusi, ju e çuat. I thanë se mos u mërzit se ne djalin do ta kthejmë. Dhe për kë të qëllim ata nuk u internuan por vështirësitë kanë qenë në marrëdhëniet shoqërore. Njerëzit u qëndronin larg, në punë i shinin shtrembër, ishin gjithmonë nën trysni. Pra kaluan një jetë të vështirë.
Ju në Amerikë jeni njohur dhe keni dhënë shfaqje dhe me balerinin më të madh të botës Rudolf Nurejev. Si i kishe mardhëniet me të?
Kishim marrëdhënie pune. Marrëdhënie të thjeshta, normale, pa ndonjë miqësi të veçantë. Por Nurejev ishte njohur me vëllanë tim Milto Pappa në Moskë, pasi im vëlla kishte studiuar në Moskë për baleti. Në provimet për diplomë vëllai im edhe shumë yje të tjerë të baletit rus ishin para jurisë në të njëjtën ditë. Por, dihej kërcimtarët janë të varfër. Nurejevi kur vinte nga Leningradi, për shkak të varfërisë nuk kishte ku të flinte. Vëllai im kishte dhomë të mirë, pasi ishte me bursë dhe e ftoi Nurejevin të flinte aty disa ditë. Këtë ai nuk e kishte harruar. Ai ka jetuar 10 ditë me vëllain tim dhe me pastërti ma kujtonte disa herë bujarinë e tim vëllai.

-10 vjet në Amerikë nuk pate asnjë lidhje me Shqipërinë, po nga Ambasada Shqiptare a të bënin ndonjë provokim?
Provokime kisha jo nga shqiptarët por nga amerikanët, por për të mirë. . Kisha një takim shtetëror dhe ata që më kishin në vëzhgim më pyesnin se a më provokonte njeri, a me fyente njeri, a më shqetësonte njeri. Pra, më pyetën nëse kishte njeri që më bezdiste. U përgjigja, jo. Më thanë se ne jemi përgjegjës për jetën tënde, sepse ti përbën një shembull për gjestin që ke bërë dhe krijove një farë shpresë lirie tek njerëzit tanë. Pra nga viti 1959-69 kam qenë në Amerikë. Pas vitit 1969 erdha në Greqi se u martova. Gruaja ime ishte pedagoge baleti si koreografe dhe kishte studiuar në Institutin e Arteve në Athinë.
Ju ishit njohur më parë?
Po, isha njohur kur isha në Operan e Athinës. Ajo më vonë edhi tek unë në Amerikë. Ndenji rreth 4 vjet dhe në vitin e katërt lindëm një djalë. Kur djali ishte tetë muajsh, ajo më tha do kthehem në Greqi. Nuk e përballonte dot atë jetë. I thashë, në qoftë se të pëlqen vendi shikoje me kujdes dhe më thuaj dhe vetëm atëherë u martova me të. Por koha larg njerëzve e mërziti. Shkoi në Athinë dhe më lutej të kthehesha pasi kisha djalin, U detyrova të kthehesha në vitin 1967 në Greqi. Atë ditë që u ktheva ishte 21 prill i vitit 1967. Isha në avionin më të mirë të asaj linje. Nuk na lanë që të zbrisnim nga në vendin e linjës, por avioni që u nisëm na ndali jashtë destinacionit në Romë. Ndenja një ditë në Romë dhe pastaj u ktheva në Greqi. Mori fund aventura amerikane. Tashmë u vendosa përfundimisht në Athinë.
Ku u punësuat sërishmi në Athinë?
Sërishmi në Teatrin e Operas dhe të Baletit Shtetëror të Athinës, ku punova për 25 vjet rresht. Deri në vitin 1992. Gjatë kësaj kohe si solist i parë në Teatrin Shtetëror të Baletit kam hapur dhe dy shkolla koreografike. Një e kisha të timen dhe një e kishte bashkëshortja.
-Kush janë rolet kryesore që ke luajtur në Teatrin e Operës dhe të Baletit Grek dhe në Amerikë dhe sa shfaqje keni dhënë?
Thuajse i kam luajtur të gjitha rolet kryesore të veprave të mëdha si solit. Kam dhënë më shumë se 1000 spektakle ku kam qenë balerin i parë.
-Si i ndiqje zhvillimet në Shqipëri?
Kur ika, nuk e kisha idenë se çfarë bëhej më në Shqipëri. U ndërprenë mardhëniet. Nuk kam pasur komunikim. Nuk kisha asnjë informacion. As në radio nuk ndiqja asgjë. Pra informacioni për Shqipërinë ishte zero. Nuk fola as njëherë në telefon me prindërit. Ishte një gjë e tmerrshme. Kur vdiq Enver Hoxha e mora vesh nga gazetat. Kaq. Një lajm i thatë. Nuk interesohej askush për Shqipërinë. Mendoja se diçka do të ndryshonte. Por jo. Ende nuk vinin sinjale.
-Në 90 kur u hapën kufijtë si u takove me të afërmit?
Në vitin 1989 vëllai im Miltiadhi, erdhi në Korfuz dhe u takuam për herë të pare. Ishte një ditë e veçantë. Unë shkova nga Athina në Korfuz. Takim mes lotësh, mes mallit, mes dhimbjesh. Po trokiste 1990. Pak muaj më vonë më erdhën dhe më takuan dhe vëllezërit e tjerë. Më vonë ata u sistemuan të gjithë në Athinë. Ishin kohë të vështira për Shqipërinë. Ishin kohë që nuk i mendoja.
Nga jeta dhe kujtimet me vëllezërit dhe motrat çfarë veçon?
Në vitin 1952, një mëngjes kur sapo hapa sytë, dëgjova nënën time që i thoshte motrës mos e mbaro atë copën e bukës se i duhet Timoleos. Ai kërcen dhe pa bukë nuk e mbajnë këmbët. U shqetësova dhe u ngrita nga shtrati, mora copën e bukës dhe ndoqa motrën. E arrita dhe i thashë, merre bukën se unë mar lekë aty ku punoj, mund të blej diçka. Ajo mes lotëve më thotë, jo vëlla ti lodhesh, të duhet buka. Flitej vetëm për një copë bukë thatë. Pra për një kore bukë.
-Pse erdhe pikërisht tani pas 58-vjetësh dhe jo që në vitin 1990? Si e gjete Tiranën?
-Ashtu erdhën rrethanat e jetës. Jeta ka të papritura. Por ja erdha tani. Tiranën e gjeta si një qytet përrallë. Qytet i bukur me njerëz të dashur. Nuk po çmallem dot. Po takoj miqtë që më përqafojnë me mall. Tirana është më e mirë se çdo qytet tjetër në botë. Më kanë bërë një pritje të jashtëzakonshme. Jam takuar me një sërë njerëzish në mënyrë të veçantë me artistët e grupeve të valleve të vitit 1955. Unë i thosha mikut tim të vyer Ramazan Bogdani, se tani dua të takojmë ato gocat që kemi kërcyer në ato vite, por ato tani janë goca stërgjyshe, Besa Morina, Irma Laze, Ikbal Morina, Advie Alibali e shumë të tjera.. .
Meraku juaj?
Kur u arratisa më hoqën nënshtetësinë. Tani dua atë të vërtetë që jam. Dua të vërtetën e jetës sime, nënshtetësinë shqiptare.
****
Prof. Ramazan Bogdani
-Një pritje madhështore i ka bërë në teatrin e Operas dhe të baletit Drejtori, Ilir Kerrni i cili e ka pasur pedagog 7 vjet vëllanë e Timoleo Pappës. Kur u takuan tek shkallët e teatrit ai nuk po i besonte syve. E priti në mënyrë të shkëlqyer dhe e shoqëroi për një provë të vogël në sallën e Baletit dhe atë të Ansamblit Popullor. Në sallën e Ansamblit po bënin provë Vallen Çame të Panajoit Kanaçit. Unë dhe Timoleo kemi dalë nga koka dhe këmbët e Panajot Kanaçit. Timoleo në mënyrë të improvizuar, kërceu disa lëvizje të atyre viteve para 60-ës të valleve të Peshkopisë. Pastaj një pritje të shkëlqyer i kanë dhënë në shkollën koreografike, ku vëllai, Miltiadhi ka dhënë mësim. Kemi takuar të gjithë shoqet dhe shokët e vegjëlisë. Kur erdhi, që të nesërmen me njerëzit e tij shkoi në varreza dhe i vuri tufa me lule, nënës, babait, vëllait, motrës dhe tani e ndjen veten të lehtësuar. Timoleo është një artist i madh , një bashëkbalerinë me Nurejevin, i cili e ka vënë atë në vendin e parë. Kishte një merak të madh për të takuar Alma Rodkovicën, bashkëshortja e të madhit Çesk Zadeja. Me Almen kemi qenë që në Grupin e parë të Valleve. Shkuam i ramë derës dhe del Alma. Kur u prezantua ajo ndenji për 5 minuta si pa ndjenja.
***
Ema Qazimi BOgdani
Timoleo është personifikimi i një njeriu të urtë, të qetë dhe i vrarë shpirtërisht nga mungesa që ka pasur për Shqipërinë, nga vuajtjet e mëdha që ka kaluar. Mua më vjen keq kur shikoj këtë njeri me një vitalitet të madh që ka pasur tragjedi dhe tani me një gjendje të rëndë shpirtërore të rënduar. Por ai në çdo hap mbetet fisnik, njerëzor dhe i dashur.

Selam Erdogan!

by

nga Ilir Levonja-Florida/
Për javë të tëra prestigjozja NewYork Times godiste me editoriale fushatën e Erdoganit. Ose më saktë, ashtu siç edhe po e thërrasin, përpjekjen e tij për tu bërë një Sulltan modern i Anadollit. E bënte këtë me editoriale të shkruar nga grupanalistësh. Grupeditorësh. Rrallë nga një emër i vetëm. Mbrëmë, e gjitha kjo u kurorëzua me një tjetër të tillë. Të drejt për drejtë. Me shifra. Deri në çastin kur dukej qartë se fitorja, Erdoganit nuk vlente. Ajo qe një humbje e ëmbël për shkak të pamundësisë për të qeverisur i vetëm. Shkurt Sulltani, humbi. Madje kësaj faqeje, të dhënave e të tjera, po shoh sot që i referohen edhe webet në Shqipëri. Megjithatë, editorialit të NewYork Times-it, i mungon aty thelbi. Që është mbyllja. Dy radhë të tilla, “The A.K.P. has lost votes, and it’s because of him. People are tired of having their lives dictated by one nutty man. It’s time for change.” Me pak fjalë, Partia A.K.P (Partia për Drejtësi dhe Zhvillim) humbi votëm vetëm pre tij. Njerëzit janë të lodhur së jetuari në diktatin e një të marri. Eshtë koha për ndryshim. 
Cilësimi si i marr, duket si pak. Arsyet fillojnë që nga Stambolli, rrethinat ku ai u rrit. Njerëzit thonë se ai është bërë një makth në jetën tyre. Edhe mburremi, por edhe kemi frikë prej tij. Burri që i tha këto fjalë, është 77 vjeç, i lutet gazetarit të mos i publikojë emrin pasi është i afërm i Presidentit dhe ka premtuar se do votojë për A.K.P-ën.
Gjithsesi, Turqia nga sot ndodhet përpara një prove të fort. Aleancat. A do të mundet A.K.P-ja të bëjë aleancë me ndonjë nga partitë e vogla? Por gjasat janë të vështira. Sidomos kur mendon kurdët. Që mbrëmë arritën një fitore historike me përfaqësimin e tyre në Parlamentin turk. Mirëpo mbanin nëpër duar foton e Oçalanit, liderit dhe armikut të Erdoganit. A do munden nga ana tjetër, partitë opozitare të bashkohen, të qeverisin bashkë dhe me Erdoganin President. Por tashmë me fuqitë e një presidenti të deritanishëm. Jo të Sulltanit, të atij soji që ai e ëndërronte.?
Kjo i përket klasës politike aty. Nga sot e në ditët në vazhdim.
A ka lidhje kjo e gjitha me Shqipërinë tonë? Sigurisht që ka. 
Së pari raporti i numrit të partive me zgjedhësit. Në Turqi konkuruan 20 të tilla, përballë numrit 54 milion zgjedhës. Ato që kaluan pragun dhe që do mbushin Parlamentin turk, janë 4.
Sa janë partitë që konkurojnë në Shqipëri? A është normale shifra aktuale përballë numrit të zgjedhëseve? 61 parti përballë një elektorati zgjedhësish prej 1 milion e ca. Asesi!
Së dyti, pragu elektoral. Në Turqi është 10%. Në Shqipëri tepër i ulët. Por edhe i lartë, nuk bën efekt në minimizimin e numrit të forcave politike. A ia vlejnë aleancat që bëjnë forcat e mëdha tek ne, duke futur në Kuvendin e Shqipërisë, prëfaqësues partish që u ngjajnë atyre që shënojnë vetëm emrin diku. Sa për një rrogë. Asesi!
Së treti, përpjekja e popullit turk për balancimin e pushtetit. Në mënyrë të atillë që të shmanget pushteti absolut. A e ka arritur Shqipëria këtë? Zgjedhjet e 21 qershorit janë prova. 
Së katërti, reagimi i një populli ndaj një individi që harxhon më shumë energji në glorifikim e pushtetit të tij, se sa në mirëqënien e popullit. Ndaj një individi dominant. Erdogan, 13 vjet në pushtet. Përmes një trekëndëshi shokësh, Erdogan, Gyl, Davutoglu. Qëllimi, të kthente Turqinë në Republikë Presidenciale. Ndaj ndërtoi një pallat me vlerë 370 milion euro. I shpiku botës grupimin Gylen si organizatë terroriste.
Deri këtu Shqipëria nuk ka shkuar. Por ka plot ithtarë që nën emrin e islamit janë bërë pjesë e një xhihadi terrori. 
Megjithatë, epidemia liderit absolut i ka dhënë prej kohësh shënjat e para. E njeriut që kërkon të rizgjidhet për të katërtën dhe të pestën herë. 
Së pesti, minoriteti kurd atje. Një parti, futet në parlament me 81 deputet.
Në Shqipëri, minoritetet, qoftshin greke apo sllave, përfaqësohen çuditërisht nga 4 deri në 5 parti.
Dhe për më keq akoma, çamët. Ajo pjesë e popullatës shqiptare më e vujtuara, më e përçmuara biles edhe nga vet shqiptarët e dheut amë. Me disa përfaqësues, deri të tillë rrethinash. Të përfaqësuar në Kuvend përmes aleancave, që në rastin e tyre janë fare të padobishme. 
_______
Ahmet Davutogluja, mbrëmë vonë. Nga ballkoni i A.K.P.-ës, u premtoi vëllezërve në Shkup, Siri, Irak, Maqedoni etj…, mbajtjen e premtive që ai dhe Rexhep Erdogan, u kanë bërë gjatë vizitave të tyre. Në këto vite qeverisje. Kjo rikonfirmoi, atë që përflitej. Strategjinë e shokëve të Anadollit, për rimëkëmbjen e një tjetër Perandorie Otomane. Atë të Sulltanit Erdogan. 
Pra ai humbi. Dhe për ironi të ëndrrës së tij. Pikërisht numrin e atyre karrikeve që do mbanin në Parlament, e morën kurdët. Selam Erdogan, demokracia mbruhet me erën e lirisë dhe të drejtat e njeriut.