Nga Nebil Çika/Minerva/
Kryetari i PD-së Lulëzim Basha ka zgjedhur një simbolikë tërësisht antikomuniste për nisur ofensivën e tij opozitare “Drejt Lirisë” . Ai ka zgjedhur Shkodrën dhe revoltën antikomuniste te ndodhur 25 vjet qe kulmoi me hedhjen ne ere te simbolit te terrorit komunist bustit te diktatorit famëkeq sovjetik Stalin, gjë qe cofi ne burg organizatorët dhe autorët e sajë. Ngjarja më një simbolike të fortë antikomuniste , gjithashtu edhe qyteti e rrethi ku ndodhi ajo duket sikur janë zgjedhuar nga z. Basha jo pa qllim. Shkodran je nga simbolet e qëndresës por edhe e persekutimit komunist ne Shqipëri ishte edhe një bastion i PD-së deri në zgjedhjet e parafundit. Ne zgjedhjet e 2013 PD- e rrezikoi seriozisht Shkodrën duke mare rezultatin ,me te ulet elektoral ne 23 vite pluralizëm politik . Shkaku ishte mosmirënjohja dhe veçanërisht rrëshqitja majtas e PD-se gjatë qeverisjes së sajë. Shkodra përveç te qenit simbol dhe bastion është edhe termometri apo lakmusi politik i PD-së pasi rezultati elektoral ne Shkodër ka reflektuar ne mënyrë të vazhdueshme atë te gjithë Shqipërisë. Zgjedhjet e 2013 nuk janë i vetmi moment i ftohjes së PD-së me Shkodrën dhe krejt te djathtën politike e elektorale në të gjithë vendin. Ne vitin 1996 ne zgjedhjet lokale te zhvilluar ne vjeshtë Shkodra i dha goditjen e parë të fortë PD-së qe nga krijimi i sajë një paralajmërim qe u injorua pe rate qe do vinte pas 1997. Për këtë kishte një arsye të fortë. Si ne përzgjedhjen e kandidateve për deputetë edhe ne ato për pushtetin vendor PD-ja rrëshqiti fort majtas gjë që çoi në reagimin e Shkodrës. Z. Bersha doli atëherë me dy slogane politike e elektorale që trembën votuesin e deri atëhershëm te PD-së jo pa të drejtë . “Bashkë vuajtës dhe bashkëfajtorë” dhe “Me ne fitojnë të gjithë” ishin dy sloganet qe e bene PD-ne një han pa porta, pa filozofi të qartë politikë , te djathte jo e jo ! Ne zgjedhjet lokale te 1996 PD-ja humbi Shkodrën kalanë e antikomunizmit shqiptar , e cila zgjodhi me djathtas,pavarësisht dështimit e zhgënjimit qe pësoi edhe nga ajo zgjedhje për te njëjtat arsye si me PD-në. Sinjali ishte i qartë ! Pa përkrahjen e bazës se djathtë antikomuniste PD e ka te pamundur ta marre pushtetit apo edhe ta mbajë atë. 1997 dhe 2013 e tregojnë me se miri një gjë të tillë. Këtë e dine edhe kundërshtaret e sajë komunistë qe përpiqen me çdo kusht ta ndajnë PD-në nga baza e sajë antikomuniste dhe disa herë ja kanë dalë pasi ka qenë vetë PD që ua ka lehtësuar punën me largimin dhe rrëshqitjen e sajë majtas.
Ne fjalën e tij në Shkodër kryetari i Ri i PD-së Lulzim Basha paralajmëroi një “rikthim te mundshëm në shtëpi te PD-së. Ai vlerësoi demonstratën antikomuniste të Shkodrës të Janarit 1990 por theksoi se PD është partia e Lëvizjes Studentore dhjetor 1990, një vit me vone se Shkodra. Edhe pse pasojnë njëra tjetrën, dy lëvizjet, kane ndryshime thelbësore. E para u organizua nga qytetarë shkodrane kryesisht kundërshtarë te regjimit dhe ish të përndjekur politikë dhe organizatorët e autorët e sajë u dënuan e ndëshkuan pa mëshirë nga regjimi komunist .Tjetra e dhjetorit u organizua nga studentë pedagoge e intelektuale te konsideruar si njerëz te pushtetit komunist te cilët nuk u dënuan nga regjimi, por ftuan të bëjnë partinë e tyre. Një ndryshim i madh ky midis dy lëvizjeve ndoshta edhe pers hak te rrethanave me te renduar te regjimit një vit me vonë. Dikush mund te ma hedhe poshtë këtë te fundit pasi mund te me sjelle si shembull një tjetër ndëshkim edhe me te rende për Shkodrën katër muaj me vonë , Masakrën e 2 prillit 1991. Serish regjimi nuk e toleroi e as e fali Shkodern antikomuniste . 4 djem te sajë u vranë serish pasi nuk parakun vazhdimin e pushtetit komunist pas zgjedhjeve të para. Shkodra dhe gjithë antikomunistet shqiptar kishin 50 vjet qe e prisnin ketë ditë. Serish nga të vrarët asnjë komunist apo bir komunisti përkundrazi djem te ish te burgosurve politikë ! Te jete prapë rastësi ?! Kam vene re se drejtuesit e PD-se përfshi edhe Bashën e nisin historinë e PD-së tek lëvizja e dhjetorit 1990 gjë që ne fakt është e saktë si kohe fizike por nuk është korrekte politikisht dhe elektoralisht . Si demonstrata qe Basha përkujtoi i dje ne Shkodër qe daton para lëvizjes se dhjetorit 1990 Shkodra dhe Shqipëria ka edhe shume te tjera. Eshtë Postriba dhe Malësia e Madhe, Mirdita dhe Zhapokika. Spaçi dhe Qafe Bari eje. Janë mijëra te vrarë te burgosur internuar e persekutuar ne themelet e te djathtës shqiptare. Ka një gabim thelbësor ndoshta edhe te qëllimtë ne perceptimin ne origjinës njëherazi edhe ekzistencës se PD-së. Përcaktimi me i saktë do të ishte antikomunizmi , se ne fakt ky e ka mbajtur ne këmbe sa here ajo është rrezuar për vdekje nga goditja e kundërshtarit edhe për faj të sajë. Ne se nuk është antikomuniste atëherë perse duhet te ekzistojë? Për komuniste ja ku e kemi PS-në. Edhe ajo ka pranuar pluralizmin , ekonominë e treguat dhe demokracinë sipas mënyrës se saje. Antikomunizmi bën diferencën. Ne kohën kur PD i vidhet atij ka përfunduar keq e me keq, si në 1997 apo 2013. Shkodra, Kavaja dhe te tjera bastione antikomuniste e kane paralajmëruar te dy herët .
Në krye të radhës shpreha jo pa frike dyshimin tim në se ky veprim i z. Basha mund te jete edhe hilja e radhës e PD-së për te djathtën antikomuniste dhe për këtë kam arsye dhe argument. Sa herë PD-ja ka qenë në opozitë dhe ka kërkuar te marrë pushtetin është mbështetur fort teka antikomunistet historike dhe sa here është larguar nga ata ka renë nga pushteti. Ne zgjedhjet e para pluraliste te 31 marsit 1991 PD humbi zgjedhjet( e vetmja parti antikomuniste në të gjithë lindjen) pasi ishte e distancuar fort nga antikomunistet historikë ish të përndjekurit politikë. Po kështu edhe ne 1997 e 2013. Ne fakt PD-ja ka pasuar me shumë retorikë me shumë se aksion antikomunist. Për të qenë i sinqertë sa herë ka qenë në pushtet PD-ja e ka harruar antikomunizmin dhe i është kthyer, motamo si sot në Shkodër. Nuk dua te paragjykoj z. Basha te cilin e njoh si bure te fjalës por i “djegur nga qulli jam i detyruar ty fry kosit. Lidershipi i PD ka manifestuar deri tani , një mosmirënjohje te pa pare sidomos ndaj antikomunisteve historikë një karakteristike tipike komuniste e ngjitur nga e kaluara. Unë besoj se z. Basha per moshën , edukimin dhe ambientin nga vjen ne politike ka pak ose aspak lidhe me komunizmin dhe tiparet politike te tij . Kjo me bën të besoj që ky është një kthim ne shtëpi, një fillim i ri PD –elektorat qe pritet te reflektohet edhe ne filozofi , program politik dhe përfaqësim politik te sajë ne se do që ofensiva e nisur nga Shkodra te jete e suksesshme. Kujdes , Shkodra dhe gjithë e djathta shqiptare nuk ,besoaj se do ta hajë për te tretën herë, “sapunin për djathë” !(Marre nga MINERVA)
CHARLIE JAM UNË!
Arti e kultura, artistët shqiptarë në përgjithësi me të vërtetë janë një “Charlie” në llojin e vet, ndërkohë që hipokrizia jonë është një histeri kolektive aq e papërgjegjshme saqë kemi guximin ta shpalosin edhe në Paris./
Nga KOLEC TRABOINI/
E kuptoj kryeministrin shqiptar që u gjend në solidaritet e në marshimin që u bë në Paris me nisiativën e presidentit francez François Hollande. Është e kuptueshme dhe e mjaftueshme, sepse Franca është vendi i lirisë së vërtetë të mendimit dhe shprehjes së lirë të ideve në barazi të plotë dhe pa asnjë pengim. Por e kuptojmë edhe si një artist, piktor që ka jetuar në rrugët e Parisit, e ka ndjerë atë klimë e mjedis lirie që të jep krah dhe frymëzim për të guxuar e për të mos pasur frikë në synimet e artit. Ky solidaritet është i dobishëm megjithëse edhe në rastin e Ramës si kryeministër ka një defiçencë jo të vogël, me shkakun se ai shkon në mbrojtje të një kauze të lirisë së shprehjes dhe shkrimit kur në vendin e vet ka një humbellë në këtë drejtim. Nuk e di sa e ka ndjerë diferencën, por shtypi në Shqipëri, është afirmisht e lexueshme dhe e kuptueshme se nuk është i lirë. Jo se këtu ligjet e lirisë së shtypit nuk ekzistojnë, por se këtu shtypin dhe median i kanë krijuar jo si një armë për lirinë e qytetarit, por si një vegël me të cilën partitë të realizojnë qëllimet e veta për marrjen e pushtetit dhe gëzimi i privilegjeve që të sjell ky pushtet. Pra anipse vendi i Ramës dhe solidariteti i tij në marshimin e Parisit ishte legjitim, ai ishte gjithësesi i mangët. Në Francë obskurantizmi pleksur me terrorizmin kërkuan ta vrasin lirinë e të shprehurit dhe disi ia arritën, sepse masakra e 7 janarit ka lënë kudo një ndjesi frike e tmerri se deri ku shkon instikti i hakmarrjes barbare. Marshimi nuk është se tregoi forcë, por ishte një mënyrë për të dalë nga gjendja e shokut, ngaqë u pa kaosi i krijuar nga tre terroristë dhe policia franceze, për t’i thënë gjërat hapur, u gjend në befasi dhe e papërgatitur, madje vuri në lëvizje një makineri të rëndë me mbi 80 mijë policë dhe u deshën tre ditë që kjo tragjedi të merrte fund me 17 viktima. Marshimi ishte si të thuash një qetësim i frymëmarrjes, qetësim i qytetarëve e presidenti francez, që situata të mos përshkallëzohej bëri deklaratën publike se kjo masakër nuk kishte të bënte me myslimanët, por me terroristë. Një thënie e mençur e në kohën e duhur. Pra anipse terroristët u hakmorën barbarisht për vizatimet në “Charlie Hebdo” ata nuk përfaqësonin fenë siç pretendonin, por thjeshtë një organizim terrorist. Po si u mor ky mesazh nga tanët, pra ata që konsiderohen përfaqësuesit apo të deleguarit tanë në pushtet? Mesa duket ata as që e nuhatën përse e tha këtë fjalë në theksim presidenti francez dhe, sikur të thoshte të kundërtën, këta tanët sajuan një grup me katër barinjt të katër perëndive, myslimane, ortodokse, katolike dhe ajo e dervishëve dhe me veshjet e tyre na u shfaqën në Marshimin e Parisit madje me pompozitet sikur po çudisnin botën. Shumëkush mbase edhe kanë pyetur se përse ky delegacion kaq i rëndë nga një vend kaq i vogël që nuk ngre asnjë peshë në arenën evropiane. E megjithatë u gjendën, e megjithatë në sajë të grupit të servantëve të medias shqiptare për pushtetin e politikën, në Shqipëri na transmetuan “mesazhin” që këta katër barinjtë e grigjave te feve i paskan përcjellur botës dhe bota që na qënka “mahnitur” nga kjo “tolerancë” ngjyra ngjyra. Se pari duhet thënë se në Paris nuk ish përsëritur nata e Shën Bartolemeut, nuk ishte çeshtja protestanë e katolikë, nuk kishin luftuar e vrarë tempollarë kryqëzatash me myslimanët e shkretëtirave, pra nuk kishte ndonjë krisje fetare në zemër të Europës, që ne të shkonim me salvaxhentet tona dogmatike për t’u mësuar francezëve se si duhej ta kishin tolerancën, si duhej t’i zgjidhnin punët në mes të sekteve të ndryshme fetare, e kujt, Francës. E pikërisht ne që nuk jemi në gjendje të merremi vesh me njeri tjetrin as në plan laik e as ne plan fetar. Këtu hipokrizia është në shkëlqim e për këtë me të vërtetë mund të jemi më të parët e Europës, sepse të zezën e shesim për të bardhë dhe anasjelltas. Kryekreje se atë mall të vjetruar së tepërmi me emrin tolerancë mund ta reklamojnë tek ata që nuk na njohin, ta zëmë në Afrikë, por Europa na njeh më së miri. Në planin laik ne e kemi tolerancën zero në mes të dy forcave politike pozitë-opozitë, nuk dimë të merremi vesh për asgjë, i mjeri popull e sheh veten në mes të dy forcave politike që kanë për qëllim pushtetin dhe që e majta merr veprime radikale si e djathtë. Kërkojnë të privatizojnë edhe shëndetësinë sipas një ministri, Arben Demeti, që as nuk e ka idenë e programit politik të partive të majta. Përkundër kësaj e djathta që tanimë ka kaluar në opozitë mbron problematikat që konsiderohen të majta. Këto sikur kanë një top dhe hidh e prit tek njeri-tjetri. Si mund pra këta qeverisësit e politikanët tanë të shkojnë për të treguar ndonjë farë vlere në marshimin e paqes e kundër dhunës në Paris. Akoma më tej në këtë Shqipërinë tonë nuk kemi një media të lirë, të gjitha janë blerë, a më saktë janë vetëshitur. Janë tellallë të politikës. Pra për çfarë duhej shkuar për të qenë solidarë për shtypin e lirë kur vetë media shqiptare është kokë e këmbë shërbëtorja e bindur e politikës. A e dinë qeveritarët tanë se televizioni francez 24 me lajme anglisht, kur po zhvillohej marshimi, dha një tabelë për të treguar se dhe një lloj hipokrizie në mes të atyre të huajve që janë shfaqur solidarë për këtë marshim, duke e ilustruar mendimin me disa tabela treguese për lirinë e shtypit të këtyre vendeve. Ishin 5 klasifikime me ngjyra sipas lirisë e ndalimeve të shtypit e medias, e bardhë, e verdhë, portokalli, e kuqe dhe e zezë. Vendi i Shqipërisë sa i përket lirisë së medias dhe e shtypit në përgjithësi, ishte tek ngjyra portokalltë, që nëse i ndajmë në përqindje vendi ynë shkon në 50 përqind i lirë. Ku vemi kësisoj? Çfarë mund t’i tregojmë botës kësisoj? Për çfarë modeli shqiptar bëhet fjalë? A jemi për t’u dhënë mend të tjerëve apo për t’u qarë me lot. Por them se edhe ky klasifikim është disi i toleruar sepse në Shqipëri media është mbi 90 përqind e manipuluar nga politika dhe qeverisja dhe me pronar biznesmenë që nëpërmjet lajkave që u bëjnë pushteteve përfitojnë të ardhura të mëdha, sepse po të mos ishin përfitimet nga shteti shqiptar nuk mund t’i mbanin mediat e tyre në këmbë. Kjo thotë gjithçka e ne në vend të marrim mësime prej heroizmit dhe martirizimit të ekipit të revistës “Charlie Hebdo” shkojmë të shesim dokrra lisi në Paris. Në aspektin fetar nuk jemi më mirë. Është e vërtetë që e kemi të ndarë shtetin nga feja, por ama shteti i përkëdhel drejtuesit e institucioneve të kultit dhe bën edhe atë që nga taksat e popullit i darovit këto institucione duke qenë shtet laik. Këto institucione nga ana e tyre marrin edhe donacione nga jashtë çfarë është një problem i madh, sepse donacionet i kanë brenda edhe kushtëzimet e veta. Ata, çobanët e grigjave të Zotit mund të duken të qeshur para kamerave në Paris, por ama problemet janë këtu e nuk i morën me vete. Se gjithkush e di ngatrresën e fundit me Kishën e Shën Shtjefnit në kalanë e Shkodrës për të cilat pretendon edhe komuniteti mysliman dhe përçarja është e madhe madje edhe e ashpër e nervoze me fjalë. Të gjithë e dinë se si u ngritën myslimanët e Shkodrës me klerikët e vet për shtatoren e Nënë Terezës në hyrje të qytetit, të gjithë e dinë se si e rrëzoi “nata” shtatoren e Nënë Terezës në Mitrovicë, të gjithë e dinë se sa shqiptarë kanë shkuar e shkojnë të nxitur prej imamëve të papërgjegjshëm në Irak e Siri duke u bërë vrasës, të gjithë e dinë se çfarë bënë fetarët ortodoksë që morën eshtrat e shqiptarëve e mbushën me to varret e ushtarëve grekë. Të gjithë e dinë edhe reagimin e Forumit Rinor Mysliman në Kosovë që doli hapur në përkrahje të terroristëve dhe duke e konsideruar të drejtë masakrën që u bë në Paris, e kjo është qershia mbi tortën demagogjike të përrallës “mbi tolerancen” me të cilën na mburren aq shumë sa na u bë e neveritshme si term. Po atëherë pse i mori pushteti shqiptar katër udhëheqësit fetar në Paris, përse shkuan, kush i ftoi, shkuan me mesazhin e shtypit të lirë, lirisë së mendimit, apo për të treguar tematika të tjera që nuk ishin në opsionet e Parisit. Sepse, siç e thamë që në krye, presidenti francez e kishte bërë të qartë se nuk kemi të bëjmë me një çeshtje fetare. Pra e parë në këtë aspekt ishte një shkuarje kot, për një spektakël veshjesh priftërore, hoxhore dhe dervishore. Për çfarë tjetër. Kush ishte vrarë në Paris? Ndonjë peshkop? Mos ishte bërë masakër në ndonjë kishë, xhami apo sinagogë? Kishte ndonjë përplasje fetare fatale në Francë që këta tonët me shembullin e vet të madh do t’i paqetonin gjakrat. Asnjë motiv nga këto nuk qëndron. Sepse po të kishte ndodhur ndonjë krisje fetare në Francë, së pari do të gjendej menjëherë Papa i Romës, gjithashtu kryetari i Ortodoksisë në Patriarkanën e Stambollit, do të vinte i pari i fesë Ortodokse ruse nga Moska po edhe i Budizmit nëse nuk do të protestonte Kina. Por Papa Francesku i kish peshuar punët mirë, se nëse do të kishte shkuar do të tingëllonte si një masakër fetare prandaj nuk shkoi. Po këta tanët ku dinë nga politika e hollë. Këta i bien trashë e trashë. Dhe shkuan. Shkuan në një marshim për lirinë e shtypit e medias, për lirinë e mendimit, kundër obskurantizmit madje kundër çdo lloj obskurantizmi pa asnjë dallim qoftë edhe fetar. E megjithatë dikujt i intereson të dalë e të shesë sapunin për djathë në Europë. Dhe meqë andej u panë me skepticizëm se cilin paska ka marrë malli të shohë priftërinj e hoxhallarë apo dervishlerë nëpër rrugët e Parisit, se ishin edhe në zi njerëzit e jo në ditë festash e paradash. Dhe megjithatë shkuan. Nuk harruan të marrin me vete edhe disa gazetarë të njohur si kalemxhinj e fjalamanë partish që i lëpihen pushteteve prej të cilave përfitojnë dhe nuk kanë të bëjnë në asgjë me shtypin e lirë për të cilin u martirizuan gazetarët e kartonistët e “Charlie Hebdo”. Edhe këta gazetarë shqiptarë, sejmenë partish e qeverish shkuan për turizëm. Se ne shqiptarët, bujarë me paratë e shtetit, e kemi zakon t’i darovitim shërbëtorët e tarafin, por jo ata që nuk kanë mendjen tonë e nuk na përkulen deri në tokë. Nëse do te flisnim për “Je Suis Charlie” do të thonim se Charlie sot në Shqipëri janë mediat që përdhunshëm në stil taliban i kanë kthyer në shërbëtorë të politikës, është Kinostudio, ajo vepër arti e qendër kinematografike që e shkatërruan mediatikët sejmenë të politikës, janë edhe shkrimtarët dhe artistët shqiptarë të cilëve qeveria e djeshme u mori ndërtesën të cilën sipas disa të dhënave jo zyrtare qeveria e sotme do t’ia kalojë në përdorim ambasadës franceze. Nëse ndodh kjo e konsiderojmë një masakër në mes të Tiranës, një turp për Francën e lirive e mendjeve të ndritura, që i dha dritë njerëzimit, sepse ajo po i vë kulturës shqiptare një prangë dhe shkrimtarët e artistët shqiptarë paskëtaj kanë të drejtë të thonë me zë të lartë: “Je Suis Charlie”- pra jam unë, edhe mua më kanë vrarë!
NË KAMPIN E TEPELENËS, KOMUNISTËT LANË TË VDISNIN NGA URIA MË SHUMË 300 FËMIJË
Bisedoi : Nebil CIKA/MINERVA/
Agim Musta rrëfen për shfarosjet në kampet e internimit në diktaturën komuniste
Në emisionin “Rrno për me tregue” këtë javë ka qenë i ftuar studiuesi dhe ish-i përndjekuri i regjimit komunist Agim Musta. “Ngjarja që do të trajtojmë është shumë e dhimbshme për historinë e vendit. Bëhet fjalë për një nga krimet më të rënda që ka kryer diktatura komuniste në Shqipëri, madje mund të jetë e vetmja diktaturë komuniste në Europën Lindore që ka kryer të tilla krime: internimi, vrasja e fëmijëve dhe moshave të vjetra. Unë do ta përkufizoja si “holokausti shqiptar”. Krimet që ka kryer diktatura komuniste në Shqipëri mund të quhen të barasvlershme me krimet që ka kryer nazizmi në Gjermani. Në kampet e internimit si ai i Tepelenës dhe i Porto-Palermos kanë ndodhur vrasje makabre. Treqind fëmijë të vrarë, shumë djem të moshës së re të verbuar dhe varrosje e kufomave të të dënuarve politikë. Për të trajtuar këtë ngjarje tragjike që i ka ndodhur kombit, kam të ftuar zotin Agim Musta, një studiues i krimeve të komunizmit dhe një ish-i burgosur politik”, – tha në hyrjen e emisionit gazetari Çika.
– Zoti Musta, ç’mund të na thoni për këtë ngjarje të rëndë që i ka ndodhur vendit?
– Internimet e diktaturës në Shqipëri filluan në 22 dhjetorin e vitit 1944, sidomos në pjesën veriore të Shqipërisë. Me qindra familje nga Veriu i vendit u dhunuan dhe u plaçkitën. Komunistët u vodhën atyre çdo gjë, deri te pulat që kishin në kotec. Mundën të shpëtonin vetëm disa para që kishin fshehur në pjesët intime të trupit. Këtë gjë e pohon edhe ish-oficeri i Sigurimit Lekë Mëlyshi, vëllai i Pal Mëlyshit, Heroi i Popullit në diktaturën komuniste. Familja e Abaz Kupit ka bërë 51 vjet internim. Këto familje meritojnë të futen në librin “Gines”. Vajza e tij, Lirie Kupi, ka vuajtur 51 vjet internim: 4 vjet gjatë kohës së pushtimi fashist dhe 47 vjet gjatë kohës së diktaturës komuniste në Porto-Palermo.
– Nuk është vetëm familja Kupi, ka edhe shumë familje të tjera që janë internuar në këto kampe përqendrimi, të cilat i kanë përjetuar të dyja llojet e internimit: ato të fashizmit dhe të komunizmit. Në librin tuaj ju keni trajtuar disa lloje internimesh që janë bërë në Shqipëri. Flisni për Perandorinë Otomane, kohën e Zogut, pushtimin e Italisë dhe komunizmin. Cili është ndryshimi ndërmjet këtyre?
– Kampet italiane dhe komuniste ndryshojnë si nata me ditën. Ali Kelmendi, ish-kapter, agjent i KOMINTERN-it, që nisej me shërbim. Ai kishte ardhur në Shqipëri për misionet e tij dhe u diktua nga forcat e Sigurimit. Atë e çuan në internim në Gjirokastër. Po çfarë internimi ishte ai i Ali Kelmendit? Atë e caktuan nga prefektura e Gjirokastrës që të ushqehej në një restorant të klasit të mirë dhe të rrinte në një dhomë komode, të flinte aty. I vetmi kusht që i vunë ishte të paraqitej një herë në dit në komandën ushtarake të Gjirokastrës. Kjo gjë i bën shumë historianë dhe studiues të çuditen nga toleranca që kishte regjimi i Zogut. Në kohën e Zogut ishte me rregull që personat internoheshin vetëm me vendim të Këshillit të Ministrave, duke bërë një analizë shumë të thellë. Dhe jo si në kohën e diktaturës, që edhe një kapter i thjesht i policisë kishte të drejtë të internonte njerëz. I tillë ka qenë përfaqësuesi i minoritetit grek Vasil Shahini, që e vranë komunistët në Gjirokastër më 1943. As në sasi nuk mund të krahasohet periudha e Zogut me atë komuniste. Në kohë e mbretërisë të internuarit numëroheshin më gishta, ndërsa në periudhën komuniste ishin me shumicë njerëzit e internuar. Gjithashtu kishte ndryshim rrënjësor edhe në trajtimin që u bëhej të internuarve. Trajtimi komunist ishte për shfarosje, gjë që e pohon Kadri Hazbiu në gjyqin që iu bë më 1983-shin. “Në mënyrë të paligjshme ne sekuestruam dhe përvetësuam së bashku me pushtetin lokal pasurinë e personave”, -thotë ai
– Zoti Agim, të qëndrojmë në kampet e përqendrimit. Sipas librit tuaj, por dhe sipas dokumenteve të arkivave të komunizmit, në shumë fshatra të thella të Shqipërisë kishte njerëz të internuar, por ju keni veçuar disa kampe, që mund të quhen “kampe të shfarosjes”. Bëhet fjalë për kampin e Tepelenës dhe kampin e Porto-Palermos. Më kanë bërë përshtypje një shifër që ju keni publikuar: 400 persona të vdekur, 300 prej tyre ishin fëmijë. Cilat ishin arsyet që kanë ndodhur këto vdekje? Cilat ishin shkaqet?
– Unë do t’ju tregoj një fakt, të cilin ma kanë thënë në burg. Vetë djali i Qazim Mulletit, të cilit i bëhej parodi, më ka thënë se brenda një periudhe 6-mujore ka varrosur dhe shfarosur rreth 350 fëmijë. Shumica e fëmijëve kanë vdekur nga uria. Gratë që ishin të internuara i çonin në malin e Luzatit për të prerë dru ose për të mbledhur gurë dhe i linin fëmijët pa ngrënë. Edhe ndërkombëtarët habiten tej mase kur dëgjojnë këto gjëra. As në Rusinë staliniste, që është pjella e komunizmit botëror, nuk kanë ndodhur të tilla krime makabre.
– Në libër thuhet se kampi ishte i ndërtuar në një fushë të minuar he shumë fëmijë kanë vdekur duke luajtur në fushat e minuara. Ishte e qëllimshme ngritja kampit në këtë fushë të minuar?
– Gjatë luftës italo-greke, që filloi në tetor të vitit 1940 dhe përfundoi në maj të vitit 1941, këto fusha u minuan ngaqë aty ishte një repart i madh ushtarak. Kazermat e repartit u përdorën për internimin e njerëzve nga komunistët. Pikërisht me tërheqjen italiane kishin mbetur shumë municione ushtarake të paplasura.
– Një nga detajet për kampin e Tepelenës ishte dhe zhvarrosja e kufomave të fëmijëve, të cilët i varrosën në breg të lumit. A gjenden sot gjurmë të këtyre krimeve?
– Kjo ishte metodë e komunistëve. Këtë në burg ma ka thënë vetë gjenerali i sigurimit. Në fillim kufomat i varrosnim me gëlqere të pashuar, më pas i varrosnin buzë lumenjve dhe përrenjve, me qëllim që, kur ata të vërshonin, t’i merrnin kufomat dhe t’i çonin në det. Nga këto metoda nuk janë gjetur as 20% e kufomave, pasi pjesa tjetër ka përfunduar në det.
XHEMAL SULISUFAJ :“Nuk harroj rrugën nga kam ardhur”
Shqiptari që u ka shërbyer dhe presidentëve amerikanë. Ne kamp ne Itali ka njohur Xhevdet Mustafen./
Nga Fadil SHEHU, Florida/
Kisha dëgjuar për restorantin “Xhessis’’Family Restaurant, të cilin e ka hapur prej 16 vjetësh në një nga rrugët e qytetit Pinellas Park, në shtetin e Floridas, biznesmeni shqiptar, Xhemal Sulisufaj. Midis klientëve që drejtoheshin për në restorant, në sheshin rrethuar me skulptura dhe llojshmëri lulesh, dallohen siluetat e një njeriu me trup babaxhan, ku lëvizshmëria, buzëqeshja e çelur në buzë, e tregonin më të ri në moshë. Njeriu i cili më pas do të mbetej “ikona’’e kësaj interviste, kishte përjetuar një sërë peripeci në jetën e tij, veçanërisht në burgun e Beogradit, ku autoritetet Jugosllave e kishin dënuar atë me 25 vjet burg dhe më pas me dënimin kapital pushkatim, si dhe në kampin e Triestes, në Itali. Kur ende ishte vetëm 20 vjeç, atij i realizohet dëshira për të ardhur në Amerikë. Xhemali edhe sot mbetet një njeri i qetë, pa bujë e zhurmë dhe mjaft modest, cilësi të cilat janë të pranishme në këtë intervistë.
F.Shehu:-Zoti Xhemal, do të donim të flisnit diçka për të kaluarën tuaj në Shqipëri.
Xh.Sulisufaj:-Kam lindur në 5 Prill të vitit 1945, në fshatin Gri të Tropojës, ku prindërit e mij bënin një jetë të rethuar me probleme ekonomike. Ndonëse familja ime merrej kryesisht me blegtori, na duhej të sakrifikonim shumë, pasi ishim njëmbëëdhjetë fëmijë.
-A ishte e vështirë jeta në familjen tuaj?
-Ne fëmijët, krahas punëve na duhej të shkonim për çdo ditë në shkollë. Katër prej nesh vazhdonin shkollën, ku vetëm për të shkruar, një laps e ndanim në katër pjesë, ndërsa për bojë përdornim lëngun e manaferave dhe për penë, pëndë pule. (Buzëqesh) Çuditërisht detyrat i shkruanim pastër dhe bukur. Zakonisht pas mësimeve shkoja me dhi dhe me lopë kodrinave. Me vete merrja libra artistik për të cilat shpesh herë babai më qortonte. Isha 15 vjeç kur nisa të lexoja Karl Marksin, Leninin, Fan S.Nolin, Gi De Mopasan, Ernest Eminguei, Mark Tuen, ku katër këta të fundit i kam rilexuar shumë vite më vonë në anglisht këtu në Amerikë.
-Cili ishte motivi që ideoi aratisjen tuaj?
-Unë kam lexuar shumë libra. Ndoshta ato por edhe jeta e vështirë që bënim në fshat, duke mos patur asnjë të ardhme, mendoj se u bënë shtysa kryesore për të shkuar në Amerikë, vend të cilin e kisha njohur vetëm nëpërmjet librave, ku disa syresh i lexoja fshehurazi pasi ligji nuk të lejonte.
-A ju kujtohet moment kur u arratisët?
-Ishte mesditë gushti i vitit 1962, kur sapo kisha mbushur 17 vjeç. Pasi eca disa orë maleve ku kisha lënë pas Kukësin dhe disa fshatra, nuk e dija se ndodhesha në tokën Jugosllave. Në një faqe mali takoj një bari, i cili më fliste serbisht por unë nuk e kuptoja. Ai më merr çantën me ushqime dhe laimëron forcat e kufirit, të cilët pasi më lidhën duart më çojnë në burgun e Beogradit, ku nuk kursyen torturat në trupin tim. Pas dy muaj burg lirohem dhe vazhdoj gjimnazin në Prishtinë. Ndonëse fillikat i vetëm, pa shtëpi dhe katandi, duke qenë përherë në vëzhgimin e U.D.B.-së, nuk harroj ndihmën e shokëve dhe shoqeve të klasës, në veçanti Ali Zenuni dhe Rabie Abrashi (Shehu), e cila shpesh herë më sillte bukë fshehurazi, duke e vendosur mes librave në çantë.
-Flitet se ju nuk e përfunduat shkollën e mesme sepse aratiseni përsëri. A është e vërtetë?
-Po. Është e vërtetë se kam lënë përgjysëm shkollën dhe pa i thënë askujt prej shokëve. Aratisem për të shkuar në Austri, por edhe këtu unë kapem nga U.D.B.-ja, dhe forcat e kufirit. Më çojnë sërish në Beograd por në një tjetër burg. Pas disa javësh më jepet dënimi me 25 vjet burg. Në mjaft seanca të ndryshme të shoqëruara me gjithfarë torturash, mbaj mend dhe një polic, i cili sa herë që më merrte në pyetje, më qëllonte me shqelma në pjesë të ndryshme të trupit. Një ditë si zakonisht, duke vazhduar ritualin e tij dhe këpucët që linin gjurmë, ku trupi më digjte nga dhimbjet, çohem me gjithë focën time duke e shtyrë policin, çka bëri që ai të bjerë nga dritarja e katit të gjashtë ku unë ndodhesha dhe vdesë në vend. Pashë atë fytyrë kriminale tashmë pa jetë, të cilën nuk e harroj edhe sot, largohem nga burgu duke vrapuar sa mundesha. Forca të shumta policore dhe ato të kufirit, nuk kursyen plumbat që fërshëllenin mbi kokën time. Rrugës kontrolloja trupin për ndonjë plagosje, por vetëm zoti më kishte mbrojtur. Pas më shumë se dhjetë ditësh rrugë maleve i raskapitur, mësova se kisha mbritur në Trieste, në Itali.
-Mendonit se në Trieste do të ishit një njeri i lirë?
-Falenderoj një grua pranë një fshati në Trieste, e cila për disa ditë më mbajti në shtëpinë e saj, pasi mua ajo më gjeti pa ndjenja. Aspak nuk e mendoja se tashmë unë do të isha i lirë në këtë vend. Unë isha një i arratisur që vija nga një shtet tjetër. Ishte po kjo nënë, e cila duke u kujdesur përsëri për mua, më çon në kampin e refugjatëve në Trieste, ku kushtet e jetesës ishin shumë herë më ndryshe nga ato në Beograd.
-A kishte shqiptarë të tjerë veç jush në këtë kamp?
-Po, kishte disa. Aty për herë të parë unë u njoha me Xhevdet Mustafa, të cilin më pas nuk e takova asnjëherë.
-Ju kishit vrarë një polic në burgun e Beogradit. E dinit se autoritetet e atjeshme ishin në kërkimin tuaj?
-Pas disa ditësh autoritetet Jugosllave kishin mësuar vendodhjen time. Ata mbrijnë në kamp dhe kërkonin ekstradimin tim në Jugosllavi, ku tashmë unë isha dënuar me vdekje. Prej disa ditësh në kamp ndodhej një delegacion i kombeve të bashkuara për të drejtat e njeriut. U mora në pyetje prej tyre dhe drejtuesve të kampit. Pas disa kohësh në seancën e fundit, shpallem i pafajshëm. Autoritetet italiane më ndihmuan për udhëtimin tim për në Amerikë.
-A e dinit se arratisja juaj nga Shqipëria, do të shkaktonte pasoja tek pjestarët e familjes suaj nga ana e regjimit që ekzistonte në atë periudhë në Shqipëri?
-Shpesh herë kam dërguar letra në familjen time nga burgu i Beogradit, kampi i Triestes, madje dhe nga Amerika, por asnjëra prej tyre nuk u shkonte në dorë prindërve të mij, ndaj të cilëve sigurimi shqiptar kishte mbjellë terrorin dhe persekutimin.
-Si i përjetuat momentet e para të mbritjes suaj këtu në Amerikë?
-Nga Italia në New York, unë një djalë njëzet vjeçar, më duhej të përballoja jetën i vetëm, ku jo në pak raste më është dashur të flija në stacione trenash. Në fillim nisa të punoj si pjatalarës, ku për herë të parë vura re se si ato dhe orendi të tjera të kuzhinës, laheshin në makineri. Arrita që pas pak ditësh të mësoja gjithshka në punën time në restorant, por njëherësh ndjeja mungesën e komunikimit,sepse nuk dija asnjë fjalë anglisht. Krahas punës natën, munda të vazhdoja kolegjin dhe më pas universitetin për biznzes administrat në “New York University’’, ndër më të njohurit në SH.B.A.
-Si arritët që nga një pjatalarës të shëndroheshit në një menaxher i njohur, madje dhe drejtor i përgjithshëm në 230 restorante në disa shtete të Amerikës?
-Pasi përfundova studimet me rezultate shkëlqyeshëm, u emërova si menaxher në restorantin ku punoja dhe më pas në pozicionin e drejtorit në 230 restorante në New York, Minçigam, Florida, Filadelfia, Çikago…deri në Alaskën e largët.
-Mësuam se disa prej restoranteve tuaja, janë frekuentuar nga president të SH.B.A.-së dhe personalitete të larta nga mjaft shtete të botës. A është e vërtetë?
-Po. Në qytetin shën Agustin të shtetit të Floridas, ku restoranti ynë në shumë aspekte dallohej nga të tjerët, është frekuentuar dhe nga president amerikanë. Presidenti Riçard Nikson, vetëm në vitin 1973 ka frekuentuar disa ditë restorantin tonë në Shën Agustin dhe restorantin tjetër po në Florida, në Disnej Park, i njohur për mrekullitë e tij në të gjithë botën. Po kështu dhe presidenti mjaft popullor, Xherard Ford , në shtetin e Minçigamit në vitin 1978, i njohur si vendlindja e tij. Ai na falenderoi për pritjen dhe shërbimin tonë. Ndërkohë në New York, restoranti ”katër stinët’’, është frekuentuar nga personalitete botërore, duke mos harruar këtu restorantin “sipër botës’’, i cili ndodhej në katin 103 në njërën prej dy kullave binjake, të cilat u shkatëruan nga akti terrorist. Më erdhi shumë keq për këtë akt barbar, pasi aty unë humba shumë shokë e miq.
Prej vitesh banoni në shtetin e Floridas. Përse zgjodhët për të jetuar në këtë vend dhe jo një tjetër?
-Pas një pune voluminoze prej disa vitesh si menaxher dhe më pas si drejtor, mendova se Florida është vendi më i përshtatshëm për të jetuar. Krahas klimës së mrekullueshme, këtu jetesa është më e lirë se në shtete të tjera. Në Florida, e njohur dhe në fushën e turizmit, unë vazhdoj të jetoj prej njëzet vitesh.
-Në qytetin Pinellas Park, harkuar nga qytetet Shën Petërsburg, Largo, Klliuotër dhe Tampa, ndodhet restoranti që keni hapur dhe administroni ju. Çdo të thoshit për ecurinë e punëve këtu?
-Po. Kam mbi pesëmbëdhjetë vjet që kam hapur restorantin, i cili mban emrin e djalit tim “Xhessis’’Family Restaurant.Në këtë restorant punojnë kryesisht shqiptarë, amerikanë dhe kanadez.
-Ku qëndron vallë sekreti që jeni bërë i besueshëm dhe i respektuar nga mjaftë klientë, të cilët preferojnë restorantin tuaj?
-Mendoj se ndikojnë shumë gjëra, duke filluar nga kultura e pritjes së tyre, komunikimi, ushqimi, shërbimi, madje dhe mjedisi brënda dhe jashtë restorantit. Eksperienca e fituar gjatë viteve të punës, mendoj se ka ndikuar pozitivisht në ecurinë e punës në restorant.
-Sipas jush, çfarë cilësi duhet të zotëroj një biznesmen për tu konsideruar i suksesshëm?
-Natyrisht për të qenë i tillë, biznesmeni duhet të zotëroj një kulturë të gjithanëshme qytetare, madje të flas disa gjuhë, e pse jo të jetë njohës i zhvillimt të ngjarjeve, çka e bënë atë të mos ndihet inferior përballë klientëve që vijnë e frekuentojnë biznesin e tij.
-Ju keni dy fëmijë, vajza Xhudi dhe djali Xhessis.Çdo të thoshit për ta?
-Ndjehem shumë i lumtur për fëmjët e mij, ku vjaza Xhudi e cila prej vitesh jeton në qytetin Baltimore të shtetit Maryland, përsëri i ngjajmë një familje, e cila jeton së bashku me fëmijët e vet. Xhudi sot drejton Institutin e sporteve dhe “Studio 921”, ndërsa i shoqi Thomas, drejton një kompani të rëndësishme. Dy fëmijët e tyre, vajza Kaja 11 vjeç dhe djali Domeniko 8 vjeç, çdo moment ndodhen brenda shpirtit tim. Ndërsa Kaja është kmpione e karatesë në Maryland, Domeniko është i pasionuar pas artit. Xhessis që është 20 vjeç, i cili vazhdon kolegjin ka pasion fushën e biznesit.Në qoftë se nga mua ai ka marrë këmbënguljen për të arritur atë që ke piketuar, nga bashkëshortja ime Roza, ai ka marrë vlera të kulturës së shërbimit në restorantin tonë .
-Sa borxhli, ndjeheni përballë familjes tuaj në Shqipëri?
– Sa të jem gjallë, e ndjej veten fajtor përballë familjes sime në Tropojë, sepse për shkak të arratisjes time, çdo pjestar ishte i persekutuar, ku motrat dhe vëllezërit e mij nuk u lejuan të vazhdonin më shumë se katër klasë shkollë fillore, pasi kishin një vëlla të arratisur, i cili ishte shpallur nga sistemi diktatorial, ”armik i popullit’’.
-Sa ka ndikuar në formimin tuaj prania e prindërve, mamaja Zhuja dhe babai Sadria?
-Ndonëse prindërit e mij njiheshin si prindër të djalit të tyre “armik i popullit’’, gjithë jetën kanë qenë me probleme dhe halle, kanë bërë gjithshka për ecurinë në jetë të fëmijëve. Unë u jam përjetësisht mirënjohës.
-Cila prej ngjarjeve që keni përjetuar në jetën tuaj, troket më shpesh në kujtesë?
-Shpesh here kujtoj me nostalgji vitet e adoleshencës, shtëpinë afro njëqind e tridhjet vjeçare, në strehën e së cilës janë rritur breza të familjes sonë. Ende dhe sot i ruaj të freskët në kujtesë mjediset, oxhakun ku mblidheshim rreth zjarrit motra dhe vëllezër, peisazhi piktoresk i fshatit, Valbonën me ujin e saj të kristaltë, ku shpesh shkoja për tu larë me shokë.
-Pas sa kohë shkëputje jeni lidhur me familjen tuaj në Tropojë?
-Më duhej të prisja plot njëzet e nëntë vjet për tu rrikthyer në familjen time. Në vitin 1991, kur Shqipëria njihej si vend demokratik, autoritetet shqiptare, nuk më lejuan të hyja në Shqipëri , me pretendimin se për mua ende nuk kishte ardhur koha për të hyrë, çka bëri që unë të kthehesha në Amerikë. Ishte viti 1992, kur unë shkova sërish. Në aeroport më prisnin pjestarë dhe të afërt të familjes time. Ishte vërtet një çast emocional.
-A keni shkuar herë tjetër në Shqipëri?
-Po.Veçanërisht vitet e fundit kam shkuar disa here, ku kam vizituar veriun e jugun, sidomos vendlindjen time Tropojën dhe vendlindjen e bashkëshortes sime Roza, Beratin dhe qytete të tjera. Vija re se Xhessis, i cili flet mjaftë mirë shqip, tregohej tepër kureshtarë, duke filmuar pamje nga qytetet, fshatrat dhe natyra e bukur shqiptare.
-Çfarë synoni të arrini në të ardhmen?
-Jam shumë i gëzuar me atë çka kam arritur të realizoj deri tani. Kurrë në jetën time nuk e kam harruar rrugën nga kam arrdhur, vendlindjen dhe shqipërinë time. Zoti më ka dhënë gjithshka. Gjithë shqiptarët kudo që të ndodhen, zoti ti bekoj.
NGJITJA MITIKE NË ALPET SHQIPTARE
Nga Xheladin MJEKU*/
Prologu i një portreti krijues/
Brahim Avdyli (1960), vjen në botën e letërsisë në çerekun e tretë të shekullit të kaluar, për të mbetur emër që premton dhe synon drejt vlerave të krijimtarisë letrare në përmasat kombëtare, duke sjellur shumë vepra në poezi e prozë, dramë, publicistikë dhe politikë, për çka ka vend meritor në panteonin krijues të kësaj periudhe kohore. Që në fillimet e krijimtarisë së tij kishte kuptuar se burimi i pashterrshëm i frymëzimit të muzës së tij krijuese është dhe mbetet vendlindja e tij. Që me përmbledhjen e parë të poezive “Në hijen e Alpeve”, (1983), ai kishte vënë vulën e besimit se frymëzimet e jetës vijnë nga trualli i të parëve të tij, atje ku u lind, ku kaloi fëmijërinë dhe vazhdoi ta kuptoj jetën me të gjitha vlerat e saj. Me kohë parapëlqeu spontanisht, por qëndrueshëm, të marr temën e frymëzimeve krijuese nga gurra autoktone dhe ta shtrij mendimin në traditën dhe urtitë e njerëzve të tij. Falë kësaj dashurie për artin e fjalës, Brahimi nuk u ndal për asnjë çast edhe në aktivitetet e tij për lirinë e atdheut dhe bashkimin kombëtar, si çështje madhore dhe të domosdoshme të kohës.
Pas këtij botimi, vijnë njëri pas tjetrit shumë tituj tjerë në poezi, prozë, dramë, publicistikë, etj. si: “Buka e kuqe”, “Kur zgjohet Dodona”, “Pasqyrë e përgjakur”, “Klithje nga fundi i ferrit”, “Gjuha e dheut tim”, “Baraspesha e humbur”, “Vrragat e një kohe”, “Lëvozhga e vdekjes”, etj. Është prezantuar edhe në shumë libra e antologji dhe, poahtu është fitues i shumë çmimeve letrare në vend dhe në aktivitetet letrare në mërgatë. Nuk duhet harruar për asnjë çast edhe prezantimin e krijimtarisë së tij të përkthyer edhe në italisht, gjermanisht, rumanisht dhe anglisht.
I lindur dhe i rritur në një vend me tradita të njohura kulturore dhe kombëtare, që në vitet e hershme të rinisë së tij u dha pas dy prirjeve: pas artit të fjalës dhe pas lëvizjes konspirative për lirinë dhe bashkimin e kombit shqiptar. Që në dy këto rrafshe shtroi aktivitetin e tij për të dhënë kontributin prej krijuesi dhe veprimtari të kauzës sonë.
Në frymën e këtyre veprimtarive të pandara vazhdoi gjithnjë e më me ngulm të krijoj opusin e tij letrar, edhepse “Çuditërisht/ më është vrarë koha/diku”, si do të kujtohet autori në një rast. Por, pavarësisht asaj ngulitje kohe, shkrimtari edhe më tutje vazhdon veprimtarinë e tij krijuese, edhepse kjo “vrarje kohe” sikur i ka paralajmëruar diçka që përfundimisht i ka mbetur peng. Domosdoshmërisht, po ai peng i mbetur në atdheun e tij e mban stoikisht në fuqinë krijuese dhe në përballjen e erërave të kohës, duke hapur shtigje të reja krijuese me tehun e mprehtë të shpatës së tij prej vargjeve shpëthyese dhe plot mesazh.
Fryma e atdheut si pikëpjekje
Edhepse me një bagazh të ngarkuar krijimtarie prej më shumë se tri dekada, Brahim Avdyli nuk pushon për asnjë çast të shpurpurisë në palët e kujtesës dhe t’i përgjigjet zërit të muzës së tij krijuese, duke gërmuar kujdesshëm, por me mjeshtrinë e tij në këtë zeje të rryer tashmë, duke hedhur dritë mbi tema e ngjarje të reja e duke latuar vargje plot ndiesi, deri në rrezikun e thyerjes, sa nga bukuria, aq edhe nga sensualiteti dhe kristalizimi i pamjes. Në frymën e kësaj gatishmërie të përhershme vjen edhe me përmbledhjen e re poetike, “Shtegtimi i lirisë”, të organizuar me përkushtim, ku i paraprinë “Prologu im”, me poezinë programatike “Në vend të dashurisë”, për të vazhduar pastaj me ciklet: “Ujëvarat e mallit”, “Flatrat e qiellit tim”, “Krahët e hapsirës” dhe “Lejleku i ëndrrave të mia”. Si mbyllje e kësaj kurore poetike me plot befasi të reja, Brahim Avdyli nuk harron t’ia vë edhe kupolën me “Frymën e fundit” në “Në vend të epilogut”. Që në nismë të këtyre mbresave të pakta nga leximi i këtij libri poetik, në asnjë mënyrë nuk mund ta anashkalojmë pa mos e vënë në spikamë, qoftë për trajtimin tematik, qoftë për pjekurinë e autorit në rrahjen e temave dhe ngjarjeve, të brumosura me petkun e atdheut, gjithandej nga vendi ku vepron e jeton përkohësisht. Një lidhje diametralisht mes Alpeve të Zvicrës dhe Alpeve shqiptare, si rrallëkund vjen këtu e sforcuar me elementin e patjetërsuar-atdhe:
“Jam në Zvicër
por kujtoj se jam në Morinë
dhe e shoh veten fëmijë
nëpër arat me misër”
(”Kam zbritur nga yjet”, – fq. 13)
Por, autori nuk ndalet vetëm me kaq, kur është në pyetje kjo lidhje motivore me atdheun. Ai flet përmes njerëzve të tij të kudondodhur, përmes dëshmorëve poetëve, nipërve, mbesave, etj. dhe për asnjë moment nuk harron që ngjarjen ta lidh me atdheun, me mallin, me elemente jetësore atje, me traditën, me trimëritë, etj.
Pikëtakimi i vargut poetik të Brahim Avdylit ka atdheun dhe vlerat e dëshmuara autoktone në çdo kohë. Trajtimet e këtyre temave nga ky rrafsh vijnë të gdhendura me përkushtim dhe të shtruara mbi bazamentin e ngjarjeve dhe pamjeve të veçanta, duke sjellur imazhin e vendlindjes së tij tek lexuesi, si një ekspozitë prej qëndistari të talentuar, ku edhe zogu, edhe gjethet në erë, edhe fije bari e guri i palëkundur nga vendi i vet, kanë fuqinë transponuese të një pamje të bukur dhe plot jetë. Të këtilla janë poezitë: “Ujëvarat e mallit”, “Trandje”, “Teatër i dhimbjes së pafund”, “Zogj të pikëlluar”, “Kthimi i pëllumbave”, “Lejlekët e dhimbjes sime”, e ndonjë tjetër.
Poezia “Shtegtar i lirisë” paraqet shumë kjartë rrugëtimin nga kohërat e lashta pellazxhike e këtej, siç shprehet autori me vargjet: “ne jemi lelekët e parë/ prej emrit të Karianëve/ pellazgëve parahelenë/ dhe paralajmëtarëve/të ditëve më të mira”, duke i përmbyllur me vargjet: “Bëhemi së bashku/ me lejlekët e sotshëm/ e dalim kudo/ nëpër botën e dhimbjeve/ për ta mundur dimrin/ nëpër Evropë/ dhe dëshirojmë Lirinë” dhe krejt në fund duke shpjeguar qëllimin e kësaj enigme mes lelegëve dhe lejlekëve, shton: “lelegë apo lejlekë/ duke ikur nga vuajtjet/ me flatrat e lirisë”, (fq. 78).
Autori e trajton edhe më tej këtë tematikë duke gjurmuar në gjenealogjinë tonë, nëpër arkivat e botës dhe e sjell këtu të realizuar poetikisht: “Nga kaosi e ndau jetën/ siç shpjegojnë shqiptarët/ apo pellazgët mitikë/ nëpër qindra mitet/ që na kthehen nga bota”, (“Shpejtësi e ndritshme”, fq. 12). Këto gjetje poetike Brahim Avdyli i sforcon edhe më, në poezinë tjetër “Koka e luanit”, (fq. 58), duke dëshmuar gjithnjë e më shumë se ai ka prirje për gjurmime të reja për rrënjën e Ilirisë: “Leu trim/ Llavë e ujqërve/ Luan/ tre emra pellazgë/ përpëliten/ nëpër Alpet tona”. Falë kësaj, mund të besojmë se poeti synon ta lidh autoktoninë tonë me Alpet shqiptare, qoftë edhe përmes miteve e legjendave. Kjo ngritje poetike e bën edhe më të dëshiruar këtë përmbledhje, që mund të konsiderohet nga më të arriturat, pa e lënë në harresë gjithë opusin e tij të deritashëm.
Ambientimi me jetën, traditat dhe kulturën nga vendlindja – shtytje e pakapërcyeshme
Mbi parimin e ambientimit sa më të përafërt me jetën, traditat dhe kulturën e vendlindjes, që reflekton dëshirën, synimin dhe dashurinë për njerëzit dhe për jetën e bukur atje, autori sjell mjaft poezi të ndërtuara mbi këto elemente. Ai e sjell vendlindjen e tij tek lexuesi ashtu të virgjër, me shumë ambientim jetësor nga e kaluara e tij e hershme e fëmijërisë në frymën e këtyre kujtimeve. Autori nuk ngurron të krijoi ambiente familjare edhe në kurbet, duke ua përkujtuar nipërve dhe mbesave të tij me mjete e forma tjera nga vendlindja. Sa herë që kthehet nga vendlindja e tij, sjell diçka të bukur dhe autoktone, që të ngrisë dashurinë e brezave të rinjë për atdheun, për traditat, zakonet dhe kulturën shekullore. Këtë mall të vendlindjes e përcepton edhe me vargjet e poezisë “Tradita në miniaturë”, (fq.16), ku siç shprehet autori:
“Sa herë u ktheva nga vendlindja
i solla nga një pjesë të Atdheut
herë tirqit e xhamadanin
topin plisin e shqiponjën
herë çiftelinë e vogël
shpirt i zbritur nga yjet
Zog ndër shtigje të dhimbjes…”
Kështu, e rrumbullakson në poezinë e tij mallin dhe dashurinë për atdheun, duke dëshmuar se bukuritë e tij janë të pazëvendësuara, falë natyrës, traditave dhe kulturës. Ai gjithmonë ia ka drojën një fenomeni, që tashmë ka zënë të lëshoj rrënjë gjithandej kah është shprishur etniteti ynë, nëpër botë, duke u mishëruar me elemente të reja të vendeve ku jetojnë e veprojnë, duke lënë anash këto bukuri natyrore dhe shpirtërore, të cilat e rritën, e frymëzuan dhe vazhdojnë ta mbajnë gjallë edhe autorin dhe intuitën e tij krijuese. Tematika të këtilla takojmë edhe në poezi të tjera, duke sjellur tek lexuesi bindshëm dhe me korrektësi lidhjet e tij të patjetërsuara me atdheun dhe njeriun e tij fisnik dhe liridashës.
“Nëpër botë
u desh të ikja
me dhimbjet e vetminë
pesha e jetës qe e rëndë”
(“Gjaku i shenjtë”, fq.22)
Këtu autori flet në përkujtim të babait dhe lidh dy polet e jetës së tij; të kaluarën e dhimbshme me njerëzit e tij që ka në vendlindje dhe për jetën në mërgim, që e mban të lidhur ngushtë edhe përmes vargjeve të këtilla; me fuqinë e mallit dhe dashurisë së pashuar. Këtë mall e shpreh edhe në kujtimet për nënën, për bashkëvendësit, për të rënët për liri dhe shumë ngjarje që e përshkojnë këtë poezi kaq sensitive dhe plot dhimbje, që nuk i shpëton as vet poeti, i cili i tronditur nga ngjarje të këtilla shkund penën e tij me gjithë forcën e shprehjes, deri në çmallje.
Në poezinë “Gjurmë kohe”, (fq.29), poeti shpreh mllefin e tij për dashurinë e humbur, për mosbesimin e askujt dhe synon daljen nga kjo katrahurë jete, gjithnjë duke ftuar arsyen:
“Unë vetëm pyes a është kjo bota në të cilën pështillem
askush nuk më vëren se jam gjallë edhe pse njëlloj marr frymë
a u dashka të jem shumë më pak njeri dhe kjo qenka e vërteta
e të zbres poshtë në tokë sikur të tjerët dhe të luaj pa ndenja”
Ai këtë gjendje jetësore dhe shpirtërore e përmbyll me vargun e tij të fuqishëm dhe shumë domethënës për rrethanat që trajton këtu: “jeta ime është luftë me të keqen e vetme e pa dashuri…”, (po aty .
Poezitë me tematikë përditshmërinë, jetën urbane, transformimet e shumta politike, edhe te Brahim Avdyli hetohet dukshëm, falë jetës dhe qëndrimit jashtë vendlindjes që kalon ai prej dekadash. I detyruar të bëj jetë mërgimtari, patjetër që i është dashur të integrohet në vendin, kulturën dhe traditat ku jeton dhe vepron. Kjo ia bën edhe më të qëndrueshme dhe i sjell freski poezisë së tij, që e ndërlidhur me botën imagjinative, me elemente të qëndrueshme letrare, filozofike dhe sociale, të trajtuara me vigjilencë prej kurreshtari që nuk ka të ndalur.
Ndërkaq, poezitë “Qyqja e maleve tona”, “Loti i qyqes” dhe “Lulja e qyqes”, vijnë në këtu me motivin e besës, dhimbjes dhe dashurisë që shpreh motra për nëntë vëllezërit e saj, deri në transponimin e variantit të ri të kësaj tematike nga baladat e hershme shqiptare, ku qyqja vjen si: ”lule e bukur dhe e mjerë/ prore e vetmuar/ lulja e qyqes…”, (fq. 85).
Epilog i papërmbyllur
Brahim Avdyli këtë përmbledhje poetike e filloi me poezinë “Në vend të dashurisë“, ku paralajmëronte: “Fusha e ndjenjave/ Shtrihet/ pranë lumit të gjakut”, për ta përmbyllur me vargjet: “këngën e zjarrtë të lirisë…”, (“Fryma e fundit”, fq. 93), që për asnjë çast nuk do të pushoj së dëgjuari edhe në krijimet tjera të reja, edhe në librat e ardhshëm, ku pikësynimi i autorit është vetë liria, në çdo aspekt të jetës, jo vetëm asaj të daljes nga thundra e okupatorit. Një ngritje e këtillë është e pranishme në të gjitha librat e Brahim Avdylit, pavarësisht në çfarë rrethana e krijon dhe përballet me këtë tematikë, nga më sublimet në gjithë opusin e tij krijues.
Gjithçka u tha në këtë vështrim për librin poetik “Shtegtimi i lirisë” vjen si një shtegtim i kujdesshëm në gjithë atë lëndë poetike, ku edhe mund të lind mendimi ndryshe dhe e bën të hutohet lexuesi. E them këtë nga fakti se poezia e Brahim Avdylit ka reputacion të qëndrueshëm te një shtresë lexuesish të formuar, që për pasojë mund të degradojnë vlerat e pakontestuara, pa dashje, por në mungesë përqëndrimi dhe shqyrtimi të vëmendshëm.
Si epilog i këtij vështrimi mbetet fakti se, falë aftësive krijuese dhe përkushtimit të vazhdueshëm në krijimtari, duke i njohur mirë teknikat e krijimit letraro-poetik, me elemente përcjellëse gjuhësore, me një figuracion të pasur, me metafora e toponime nga vendlindja e tij, me rrjedhshmëri gjuhësore, etj. i sigurojnë jetëgjatësi dhe receptor të qëndrueshëm kësaj krijimtarie poetike të këtij eruditi të letrave tona.
*Rreth librit te Brahim AVDYLIT: “SHTEGTIMI I LIRISË”, poezi, “Faik Konica” – Prishtinë, 2014)
Ne Foto:Xheladin Mjeku