Prof.Dr.Muharrem Dezhgiu/
Pas mbarimit te Luftes se Pare Boterore, shteti shqiptar hyri ne nje etape te rendesishme te jetes se tij. Pasi kishte arritur disa rezultate ne afirmimin nderkombetar,iu desh te kalonte veshtiresi dhe konvulsione te rrezikshme,per stabilitet te brendshem te tij.Ne luften per kapercimin e ketyre veshtiresive,ku problem themelor mbetej mbijetesa e shtetit shqiptar,duhen kerkuar dhe shkaqet e triumfit te Legalitetit te 24 dhjetorit 1924.
Pas Kongresit te Lushnjes,detyra kryesore ishte ndertimi,legjitimimi dhe stabilizimi I shtetit shqiptar,ne planin e brendshem dhe ate nderkombetar,e cila rezultoi mjaft e veshtire per klasen drejtuese shqiptare.
Goditja e pare e legjitimitetit dhe e stabilitetit te shtetit, iu dha ne fund te vitit 1920.Ndryshe nga sa kishte percaktuar Kongresi i Lushnjes,qeveria e Sulejman Delvines, e cila duhej te bente legjitimimin nderkombetar te shtetit shqiptar,dha doreheqjen (14 nentor 1920).Vendi u detyrua te shkonte ne zgjedhje te parakoheshme,aspak opportune ne situaten nderkombetare,ku gjendej ceshtja shqiptare.
Fatmiresisht, zgjedhjet e para politike perfunduan me sukses.Ndonese me veshtiresi,u ngriten institucionet politike gjate qeverisjes se Iljas Vrionit si kryeminister.Per shkak te krizes ne Mirdite,ku kishin shkuar A.Zogu,nje grup i pozites dhe nje grupi i opozites,formuan me konsensus qeverine e drejtuar nga Pandeli Evangjeli.Ky kabinet qeveritar u quajt ndryshe si Bashkimi i Shenjte.Qeveria e tij u miratua rregullisht ne parlament dhe si e tille ishte legjitimuar.
Keshilli I Nalte,vetem pas pak ditesh,shperndau Parlamentin,duke I derguar deputetet me pushime te detyrueshme(!).Ky veprim ishte nje shkelje ligjore,e cila gati sa nuk perfundoi ne konflikt te armatosur.Pas ketij veprimi,Aqif Pasha,Zija Dibra,Hasan Prishtina etj.organizuan nje grusht shteti.Ata nxiten nje krize brenda qeverise se P.Evangjelit,duke larguar prej saj mbeshtetesit e tyre dhe kur Parlamenti ishte I shperndare.Pastaj, dy anetaret e Keshillit te Larte (A.Pasha dhe Z.Dibra) “shkarkuan” nga detyra kryeministrin Evangjeli.Kjo ishte nje shkelje e rende ligjore,sepse nuk kishin nje kompetence te tille.P.Evangjeli e kundershtoi doreheqjen e detyruar,por pastaj e dha,kur u kercenua me forcen e armeve.Ai pranoi doreheqjen per te mos e cuar vendin ne nje konflikt civil.U krijua qeveria e Qazim Koculit me jete per nje dite.Pas saj u formua qeveria e drejtuar nga Hasan Prishtina,duke finalizuar grushtin e shtetit.Por qeveria e H.Prishtines pati jete vetem 6 dite.(6-12 dhjetor 1921).
Grushti i shtetit deshtoi si rezultati i kundershtimit qe ndeshi nga nepunesit e ministrive dhe nga populli i Tiranes,si dhe nga reagimi I vendosur i Ahmet Zogut,ne krye te ushtrise kombetare,qe erdhi nga Mirdita.Ne kete rast,A.Zogu veproi si garantues i legjitimitetit dhe i stabilitetit te shtetit.Ai siguroi ardhjen e deputeteve dhe mbledhjen e Parlamentit.Deputetet ishin larguar me kercenimet per arrestim.Qeveria ilegale e H.Prishtines u shperbe.
Parlamenti denoi grushtin e shtetit dhe mori masa kompromisi ndaj organizatoreve te tij.Eshte thene se keto perplasje kane qene midis Hasan Prishtines dhe Ahmet Zogut.Kjo pikpamje eshte vecse banalizim i historise.Ishte nje grup i Komitetit te Mbrojtjes se Kosoves dhe nje grup politikanesh nga Shqiperia,te cilet mendonin se,me pare duhej qe Shqiperia te konsolidohej dhe me pas te perparohej me kerkesat per Kosoven.Per ndryshe, mund te shkaktohej nderhyrje jugosllave dhe te shkaterronte ate qe ishte arritur.Me kete ka te beje dhe perpjekja e H.Prishtines per sjelljen e armeve ne Shqiperi,me 1920,me ane te D’Anunzzio-s.Ky veprim penalizonte Shqiperine,qe ishte pa aleat dhe po luftonte ne Vlore.Ky ishte nje veprim I gabuar i Hasan Prishtines.
Por qeveria e dale nga Parlamenti (e drejtuar nga Xhafer Ypi) u sfidua nga Kryengritja e Marsit 1922.Legjitimiteti dhe stabiliteti u sfiduan serish ,si nga forcat qe ishin pergjegjes per grushtin e shtetit(H.Prishtina,A.Pasha,Z.Dibra),ashtu edhe nga agjentet e shteteve te huaja.(Halit Lleshi e Hamit Toptani). A.Zogu,minister I Brendshem,rezistoi dhe arriti t’ia dale mbane kesaj kryengritje me pasoja shkaterrimtare per vendin.Ishte hera e dyte,pas asaj te dhjetorit 1921, qe ai vihej ne mbrojtje te ligjeshmerise dhe te stabilitetit te vendit.Kete te vertete e pohuan ministri britanik ne Shqiperi,Eyres dhe diplomate te tjere,te cilet e vleresuan ate si njeriun kryesor per stabilitetin e shtetit dhe vijueshmerine konstitucionale te tij.
Pas eleminimit te kesaj kryengritje dhe me tej,deri ne fund te vitit 1922,pas ardhjes se A.Zogut ne krye te qeverise (2 dhjetor 1922-25 shkurt 1924),stabiliteti I vendit u forcua.Kjo fitore u perforcua me zgjerimin e Statutit te Lushnjes.Bazat kushtetuese te shtetit u zhvilluan,duke rritur legjitimitetin e institucioneve te tij.Ligji dhe rendi kushtetues u vendosen edhe ne terren,ne nje shkalle qe nuk ishte njohur me pare.Kete fakt esencial e deshmojne gjithe dokumentet e kohes dhe shumica e studiuesve serioze.Gjate kesaj kohe u pergatit terreni dhe u shpallen zgjedhjet per Asamblene Kushtetuese, e cila do te perforconte bazat e shtetit dhe stabilitetit te tij.
Ne prag te zgjedhjeve,qeveria e Zogut pesoi nje carje te re.Kundershtaret e tij planifikuan nje grusht shteti tjeter,asgjesimin e kryeministrit diten e 28 nentorit 1923.Zogu u informua per kete komplot.Duke pasur dhe keshillat e ministrit britanik Eyres,ai nuk ndoqi rrugen e eleminimit te komplotisteve,e cila mund te conte ne nje lufte vellavrasese.Ai ndoqi rrugen e kompromisit me ta,duke u lene kundershtareve kontrollin e Ministrise se Brendeshme.Ne kete menyre vendi shkoi ne zgjedhje,te cilat jane cilesuar korrekte dhe te drejta, edhe nga kundershtaret e A.Zogut.Partia e Zogut dhe ai vete propoganduan, gjate zgjedhjeve,nje sistem parlamentar si ai qe kishte dale nga Statuti i Lushnjes,duke vene theksin per nje shtet ligjor.
Zgjedhjet dhane nje rezultat te tille, ku asnjera pale nuk kishte shumicen e nevojshme per te formuar nje qeveri te forte.Opozita mbeti e zhgenjyer nga rezultati I zgjedhjeve dhe kaloi ne veprime radikale.Ndersa Zogu,permes aleancave politike,forcoi bashkepunimin ne Asamble me grupin e pavarur dhe formoi nje shumice parlamentare relativisht me solide.
Opozita ndermori hapin e pare drejt konfliktit.Avni Rustemi,njeri nga lideret e saj,organizoi dhe urdheroi atentatin kunder kryeministrit,ne shkallet e Parlamentit.(shkurt 1924).Situata u tensionua sa gati sa nuk degjeneroi ne konflikt brenda Parlamentit.Zogu ndihmoi ne kapercimin e saj,duke bere thirrje per qetesi dhe veprime ligjore.Ne shenje kompromisi ai dha doreheqjen dhe u zevendesua nga Sh.Verlaci.
Opozita,ne vend qe te terhiqej dhe te modelonte qendrimet e saj,i ashpersoi qendrimet e saj.Ne keto rrethana te tensionuara ndodhi vrasja e dy amerikaneve ne Mamurras.Opozita,pa pasur asnje argument,fajsoi Zogun.Shtytesit e asaj vrasje nuk u zbuluan kurre.Ajo mund te kishte origjina te ndryshme.Mund te kishte qene incident ordiner grabitesish,por mund te ishte nxitur edhe nga fqinjet veriore,te cilet punonin me zell,ne kete kohe,per te ndezur nje konflikt civil ne Shqiperi.
Shumica beri hapin e duhur,duke i ofruar opozites tre poste kryesore ne qeveri: ministrin e Financave,te cilin e zuri L.Gurakuqi,ministrin e Arsimit te cilin e mori perfaqesuesi i Komitetit te Kosoves dhe te ministrit te Mbrojtjes,i cili do te plotesohej pas negociatave me grupet e tjera te opozites.Kjo levizje ishte ne drejtimin e duhur,drejt stabilitetit dhe shuarjes se konfliktit,gje qe i ndihmonte rikthimit te normalitetit kushtetues ne vend.Segmentet radikale te opozites,me Nolin ne krye,e stigmatizuan kete hap kompromisi te shumices,duke ironizuar dhe vene ne loje Gurakuqin.
Opozita shfrytezoi per qellimet e saj vrasjen e Avni Rustemit.Ajo radikalizoi qendrimin e vet duke e kthyer kete ngjarje te rende ne shkak dhe motiv te fillimit te anarkise.U largua nga Asamblea Kushtetuese dhe leshoi kushtrimin per kryengritje.Me fillimin e kryengritjes,ku forca kryesore e saj ishte ushtria,u shkaterrua legjitimiteti e rendi kushtetues,ashtu dhe stabiliteti i vendit.Bashke me keto u shkaterrua edhe sistemi parlamentar,ne thelb demokratik,i caktuar me konsensus nga Statuti i Lushnjes dhe dokumenti i perkohshem kushtetues “Zgjerim i Statutit te Lushnjes”.Grupet e opozites ishin shkaktare kryesore te ketij rrenimi te rendit kushtetues.
Nisur nga keto rrethana historike,rikthimi I A.Zogut,ne dhjetor 1924,nga pikpamja konstitucionale,mund te vleresohet,me te drejte,nje triumf i Legalitetit apo rikthim i ligjshmerise,per keto arsye:1) U permbys nje qeveri e ardhur ne pushtet me dhune,qe kishte shkelur legjitimitetin dhe legalitetin e shtetit shqiptar. 2) Qeveria e Nolit nuk perfilli asnjerin prej institucioneve legale te vendit,si Asamblene Kushtetuese,Keshillin e Larte,etj.3) Kjo qeveri sfidoi edhe Statutin e Lushnjes dhe Zgjerimin e Bazave te ketij Statuti.4) Edhe pse erdhi ne pushtet ne menyre te jashteligjeshme dmth ilegale,ajo nuk deshi dhe nuk arriti ta legjitimonte qeverine me ane te zgjedhjeve te reja.5) Qeveria e perbere nga fraksione kundershtare me interesa te caktuara,krijoi anarki ne vend dhe ,nga ana tjeter,mori tiparet e nje diktature, por te fraksionuar brenda saj.
Per shkak te veprimeve te meparshme te opozites,per shkak te rolit te saj ne Kryengritjen e Qershorit,per shkak te karakterit ilegjitim e gabimeve te qeverise se Nolit, ai dhe qeveria e tij u vleresua nga Fuqite e Medha jo vetem si shkeles i legjitimitetit te shtetit shqiptar,por edhe si nje kercenim real per stabilitetin ne Shqiperi dhe ne Ballkan.
A.Zogu dhe shumica e Asamblese Kushtetuese qe e kishte perkrahur ate,per rolin qe kishte luajtur ne ngjarjet e lartpermendura,ne vitet 1920-1924,u pa si faktor themelor stabiliteti dhe njekohesisht si faktor legjitimiteti. Ai kishte qendruar gjithnje ne krah te ligjit dhe faktor kyc i stabilitetit.Duke vleresuar A.Zogun per keto qendrime, Fuqite e Medha dhe, ne radhe te pare, Britania e Madhe me influence ne Evrope dhe ne Ballkan,i dhane mbeshtetje atij dhe perkrahesve te tij si forca kryesore legale e stabilizuese e shtetit dhe vendit.Rikthimi i A.Zogut me 24 dhjetor 1924,i vertetoi keto pritshmeri.Ai vendosi shume shpejt rregullin, rendin dhe ligjin,duke rikthyer shumicen e Asamblese Kushtetuese dhe qeverine e permbysur me grusht shteti (qeveria e I.Vrionit).Me tej vijoi ndryshimet politike mbi baza legale.Shpartallimi ushtarak i opozites kryengritese dhe arratia e saj,nuk krijonin kushte per rikthimin e ketij sistemi.Ne situaten e re, u krijua nje sistem tjeter politik,mbi baza ligjore,me autoritarist,por,njekohesisht me i pershtatshem per stabilitetin e shtetit.
*Kumtese e mbajtur ne Tubimin perkujtimor te 39 Vjetorit te ndarjes nga jeta e Abaz Kupit-10 Janar 2015, Kew Garden New York
Loja e mëkatit
Vilhelme Vrana Haxhiraj*/
Ata të dy, Enkeli dhe Arlindi, të kënaqur dhe të lehtësuar se i dhanë fund sorollatjes së kërkimit, ndalën makinën. Ndërsa po kërkonin vend për të parkuar, papritur u afrua një djalë që ndoshta ishte roja i parkingut dhe i udhëzoi. Më parë i pyeti, nëse do të shkonin brenda apo vetëm ishin kalimthi. Si u sigurua se këta dy të rinj që për të ishin fytyra të reja të papara, i drejtoi tek biletaria.
Ajo që e habiti Arlindin, ishte çmimi i lartë i biletës së hyrjes.
-Pse këtu paguhet edhe për të hyrë në një bar?
-Ndoshta kanë ndonjë shfaqje të tipit kabare apo musical(mjuzikël -komedi muzikore apo music-hall (mjuzikhol-teatër muzikor – variete). E në raste të tilla veç pijeve apo kafesë, paguan për ta shijuar atë që luhet në skenë apo në një pod të rastit të sajuar.
-Enkel, mos harro se të tilla i kanë edhe pagat.
– Kudo në botë, qejfi paguhet shtrenjtë. Është pjesë e luksit të jetës. E di atë thënien “Pa hedhur paratë, nuk e dëgjon dot fyellin?”
-Jo vetëm atë, por di që kësaj i thonë edhe… “me para e me bela!” Jo më kotë gjuha jonë është e thellë, lidhur me domethënien e çdo fjale apo të shprehjeve frazologjike
-Uroj që të pajisesh dme dokumente ,atëherë do të flasim për çmimin e gjithçkaje këtu.
-Natyrisht që çmimet shkojnë paralel me të ardhurat mesatare. Ju të dy ndoshta merrni më pak se ata…, italianët, por shumë herë më tepër se në vendin tonë.
-As që bëhet fjalë. Unë dhe Vjollca pa siguracionet sepse na i mbajnë , marrim mbi tre milion lireta.
-Kurse mua dy milion lireta më bëri vetëm rruga me gomone. E mbi të gjitha nuk e kisha të sigurt se do të zbrisja gjallë apo edhe mund të më kthente policia. Kur e mendoj thellë, them se është çmenduri të marrësh një vendim të tillë që mund të të kushtjë jetën, se kush i qan paratë.
-Nuk thonë kotë: “Më parë të merrë mendtë, pastaj të merrë gjënë.”
-Por thonë edhe kështu: “Nëse nuk rrezikon apo nëse nuk sakrifikon, kurrë nuk fiton…”
-Pse ti mendon se jam i fituar?
-Si buka që ha…Përderisa kalove bregdetin dhe shkele në tokën italiane pa të ndalur kush, tani nuk të bezdis njeri. Vetëm po qe se gabon ose punon në punë të zeza si trafikim, grabitje, krime të ndryshme, atëherë ke shkelur ligjin. Njeriu këtu lind e rritet me rregulla dhe ligje. Nuk është nevoja t’i thuash se ky apo ai veprim është i ndaluar. Cilido që gabon e bën me dashje.
Me biletat në dorë ata hynë brenda. Ishin tejet të vëmendshëm në çdo hap që bënin, mes shikimeve zhbiruese dhe të dyshimta të rojeve të Barit, hynë brenda. Qysh atje në holl, pas shumë pyetjesh nëse ishin anëtarë apo jo të të atij Bari me emër të lakmuar, i drejtuan për të hyrë brenda. Rruga që nga porta, nëpër korridor e deri në sallën e madhe, atyre iu duk si një labirint ku jetonte djalli. Nën tingujt acarues të një muzike shurdhuese, përshkuan sallën me kujdes të veçantë dhe duke i bërë sytë katër, vështronin sa andej- këtej për mos të qenë preh e ndonjë kurthi. U drejtuan atje ku klithmat dhe ulërimat jo normale, ishin jo njerëzore, por shtazarake. Pasi panë e kontrolluan me kujdes ambientin përreth, u ulën në një tavolinë pranë podiumit të rrumbullakët, ku kërcente gjysëm e zalisur e duke u përdredhur rreth shtyllës, një femër nudo. Aty në atë ambient të paskrupullt e të ndotur striptizmi, fliste e vërteta lakuriqe, e fshehur pas fasadës verbuese të një realiteti fars. Në atë lakuriqësi të neveritshme vihej re shumë dhembje, pasojë e një dhune fizike, morale dhe psikike.Burra të moshave të ndryshme me sy të shqyer, duke u kapërditur dhe jargavitur, të eksituar kalonin në ekstazë prej pijeve të shtrenjta ekzotike që i çonin në botën e ëndrrave , natyrisht jashtë çdo lloj realiteti. Të dy të sapoardhurit kishin ngelur të shtangur aq sa nuk dëgjonin kamerieren, e cila ishte gati-gati e zhveshur që për pak desh u përplasi gjokset lakuriq në turinj. Kur aroma e parfumit të rëndë, që përdoret në vende të tilla ku bëhet qejf i shfrenuar, iu përplas në hund, u kujtuan të jepnin porosinë, pasi e matën atë nga këmbët e deri te fundfijet e flokëve.
-Signori, avete qualcosa?
-No,no…,niente…
-Ma…,perché mi vederti cosi? Forse assomiglia con qualcuno?
-La signorina bella, l’occhio non è vietato?! Ci ha ricordato come angelo o fata, che venite da un mondo diverso, forse dallo spazio?! Sei così bella come una ninfa … Pertanto nessuno non si può chiudere gli occhi di fronte a una tale bellezza. Per favore perdonaci di nuovo per il disturbo!- parlavano loro insieme.
-Si prega di un doppio scotch con ghiaccio, -chiese Arlindi.
-Lo stesso vale anche per me – ha incontrato Enkeli.
( -Zotërinjë, kishit ndonjë gjë ?
-Jo,jo…,asgjë
-Po përse shikoni ashtu?
-Zonjushë e bukur, syri nuk është i ndaluar?! Ne kujtuam sikur ishe engjëll apo Zanë, që ke ardhur nga një botë tjetër, ndoshta nga hapësira. Je kaq e bukur si një hyjneshë… Ndaj askush nuk mund t’i mbyllë sytë para një bukurie të tillë . Sërishmi, na falni për shqetësimin!- folën të dy duke vështruar njëri-tjetrin.
-Ju lutem një dopio scotch (skoç) me akull, – kërkoi Arlindi.
-Të njëjtën edhe për mua,- plotësoi Enkeli.
Vajza thuajse lakuriqe u largua duke tudur vithet, kurse ata të dy sikur ishin në një mendje…Por më i zhgënjyeri ishte Arlindi që sapo kishte zbritur në Itali.“Kjo qenka bota që aq shumë kishim ëndërruar?! Po sikur kjo vajza që kacavaret në tub të jetë shqiptare?! Nuk e njoh, jo…Cila do qoftë, edhe armikja ime, është njeri. Nëse një femër kërkon të mbrohet, mos ia kurse ndihmën. Oh, sa shumë më dhembka për të…”-logjikonte secili më vete mes një rënkimi të mbytur. Gjithsesi ata të dy nuk e humbën torruan, por vazhdonin të kërkonim me sy nënën e djalit, sipas një fotografie që mbante vogëlushi , të cilën e kishin marrë me vete.
-Të lutem shikoje me vëmendje? Nuk e dallon? Se ç’ka në vështrimin e saj,- pyeti befas Arlindi që kërkonte të zhbironte vajzën lakuriqe, mbi trupin e së cilës ishte vetëm një rrip tanga vezulluese.
“Ai trup i skalitur si piktura e Botiçelit, “Rilindja e Venerës” (Rinascere di Venere), ajo lakuriqësi i siell ndërmend Komedinë Hyjnore të Dante Aligierit kujtdo që e ka lexuar. Jam i ri për të gjykuar thellë, gjithsesi jam mëse i bindur se lakuriqësia femërore nuk ka qenë pjellë e fantazisë, as trill apo tekë e piktorit, skulptorit dhe shkrimtarit ose filozofit të cilët e kanë paraqitur me detaje që nga antikiteti e deri në ditët e sotme. Mendoj se ka qenë pasqyrim i një realiteti të dhunshëm, jashtë çdo norme morale, ku në syrin e artdashësit përçmimi ndaj femrës. Ndoshta duke e paraqitur në këtë mënyrë, të zhveshur, ata kanë dashur të tregojnë se edhe pse me një bukuri mahnitëse që shkon deri në magjepsje, një mrekulli tej së përkryerës, me seksin delikat meshkujt, të fuqishmit mund të bëjnë ç’të duan. Këto vepra arti që i përkasin nudizmit, a nuk janë një thirrje ,një apel për shoqërinë, se sado ta zhveshin femrën, kurrë nuk mund ta zhveshin shirtërisht dhe mendëlrisht. Pikërisht aty qëndron edhe bukuria, jo te përulja e saj,por në bukurinë e shpirtit, të cilin nuk ia zhbirojnë dot që ta përdhosin. Edhe kjo vajzë si një skulpturë e mesjetës duket e mjerë , e pafajshme. Ndryshe janë dy vajzat e tjera. Sjellja e tyre vulgare nuk reflekton asgjë të mirë por pështjellim dhe neveri….”- mendonte Arlindi teksa i drejtohej shokut.
-Për kë e ke fjalën?
-Kërcimtarja pra…nuk di se ç’ka në gjithë qenien e saj? Ka një shikim të zbrazët dhe mjeran, sikur nuk jeton këtu. Duket shumë e pikëlluar.
-Kush e ka detyruar të kërcejë nudo? Natyrisht që i pëlqen lakuriqësia. Kush lakmon qejfin e shfrenuar, jetë pa kokëçarje, veshje dhe paratë, humbet çdo vlerë si qenie njerëzore..
-Askush s’e di cila është arsyeja që ajo gjendet këtu… As ti dhe as unë nuk e dimë të vërtetën rreth saj, ndaj nuk duhet ta paragjykojmë. Nuk e kemi këtë të drejtë. Pa e njohur, pa e ditur se çfarë e ka detyruar të punojë aty, nuk duhet folurpara kohe.
Atë kohë një mjekërcjap me një të kërcyer u ngjit sipër. U drejtua nga ajo dhe iu afrua ta puthte… Dy nga ata të sigurisë së lokalit e larguan, por ai ngulte këmbë. Atëhere e hoqën zvarrë. Kur vunë re se ai s’hiqte dorë, e nxorën jashtë me dhunë. Deri aty mbërrinin britmat e tij: “ Kam paguar jo vetëm për kërcimin por edhe të kaloj natën me të…Qejfin që e blej me para, nuk ka të drejtë askush të ma mohojë. Do të ma paguani shtrenjtë këtë sjellje të dhunshme dhe mohuese.”- çirrej, por më kot.
-Ma jep fotografinë se do të pyes dikë. Ndoshta e njeh dikush,-nuk iu durua më shokut . U kthye shumë shpejt, madje para çdo parashikimi.
-Bëre gjë?- pyeta gjithë ankth.
-S’ka portë që s’e hap paraja, miku im. Ti a nuk e çave detin me para? Të gjithë ne që emigruam, kemi bërë urë në det. Ty dhe mua nuk na pëlqen, por fatkeqësisht ishte ajo që po kërcente.
-Kush, kush ishte ajo?
-Është pikërisht ajo që po kërkojmë ne, Arlind. E ëma e djalit që erdhi të gjejë nënën…është ajo, një striptiste, një lavire që shet veten. Bëmë gabim që erdhëm pa pasur asnjë të dhënë për të.
Nga fjalët e tij ai ngeli pa gojë. Ishte hutuar aq shumë sa nuk donte ta besonte, pavarësisht se ishte një realitet i pamohueshëm, që s’e kundërshtonte dot as ai dhe askush tjetër.
-Jo, jo…S’ka mundësi…A mund të degradohet një grua, një nënë e aq më tepër një femër shqiptare deri në këtë masë, sa të reklamojë hiret trupore, që janë pronë e saj dhe e drejta që t’i shijojë, është vetëm e të dashurit të saj. Vetëm atij që e do me shpirt dhe zemër, burrit që i beson gjithçka,,me të cilin do të ndërtojë një të ardhme, ka të drejtë ta shijojë atë lakuriqësi, – belbëzonte ai hidhur. I vinte keq për të, sikur ajo ishte një njeri i i njohur, apo një e afërme e tij. “Çudi! Edhe raca, gjuha apo kombësia të lidhë me dikë që, megjithëse nuk e ke parë e takuar kurrë dhe çuditërisht ndjen mall apo dhembje për të…Ndoshta është një ndjesi vetëm e jona. Për ne shqiptarët e mirëfilltë familja ka qenë dhe do të mbetet e shenjtë, e paprekur. Kombi hedh rrënjë në familje…,ndaj ajo ruhet e paprekshme, ashtu si dhe kombi.”
-Arlind, çfarë ke? Më duket se nuk më beson. Mos kujto se jam indiferent. Edhe mua më dhemb po aq sa ty… Vajza që pyeta, ishte mikja e saj.
-Enkel, tani i besoj mediat, që kronikat e zeza i kanë prë shqiptarët. Ndoshta jo qind përqind, por e vërteta qenka tejet e hidhur për ta besuar. Pavarësisht se nuk pranohet nga njerëzit që ruajnë zakonet dhe traditat, por realiteti me gjithë ngjyrat, format dhe përmasat e tij në botën e egër të mbijetesës është më se i prekshëm, i pashmangshëm.
-Mos i beso të gjitha ato që thuhen në media. Janë politikë e ndyrë e segmenteve të caktuara për të përdhosur imazhin për ne dhe vendin tonë. Duke akuzuar, ruajnë pozitat e tyre fitimprurëse, dhe nuk ngjallin dyshime se trafiku i qenieve njerëzore është i organizuar. Besomë se është për të tërhequr vëmendjen nga ato fenomene që duhen luftuar. Të padisësh krimin, ndërkohë që e organizon vet, do të thotë të flasësh me gjuhën e korrupsionit
-Më vjen keq për të birin. Bëri gjithë atë rrugë, që mund t’i kushtonte shumë shtrenjtë dhe së fundi do të zhgënjehet. Sa me ankth e ka pritur takimin me nënën! O Zot, më jep pak mend që të gjej një mënyrë për të mos e lënduar shpirtin e atij filizi të njomë.
-Unë nuk di si ka mbërritur deri aty. Them se këtë fat, ndoshta dhe më keq, kanë pasur gjithë ata apo ato që u gjendën në rrugën e madhe, – e shfajësoi shoku, duke ndërruar mendim.
Mbaruan skoçin, shlyen detyrimin dhe kaluan nga hyrja anësore, ku duhej t’i priste ajo.
Një ngjyrë e purpurtë si e avullt, që ngjante me një mjegullnajë, i detyroi të ecnin me kujdes, deri sa të ambientoheshin me gjysëmerrësirën mes përshkënditjes së flakëve të djallit. Prisnin në ankth, ku çdo sekondë të duket një shekull. Kishin ngelur të shtangur nga ato korridore e kthina misterioze, me efektet që japin ngjyrat e ferrit, të cilat u kallnin datën atyre që janë meshkuj. Po ato që janë femra si ia bëjnë vallë?!
Kishin ngelur në pritje të ethëshme dhe për fat të keq asnjë portë nuk dukej të hapej. Para tyre ishte një minibar plot pasqyra dhe qelqurina që shndrisnin nën efektet e dritëhijeve të atij Bari të molepsur.
“Mos vallë e gjithë kjo heshtje ishte një mashtrim?! Ndoshta…ndoshta…”-mendonte Arlindi në ankth, sikur donte të ritakonte një motër a një të afërme që kishte dalë nga rruga e Zotit. Gjithsesi ciladoqoftë ajo, ishte një bijë nëne, ishte një nënë, që ai donte ta ndihmonte për të dalë nga bataku ku e kishte zhytur fati. Por në një çast të vetëm, u shua shpresa për të bërë diçka me vlerë. E kuptuan se pritja ishte e kotë dhe nuk kishin gabuar.
Në sekondë sikur mbiu nga dheu një burrë i pispillosur , i cili nuk i vuri re fare. Pa trokitur ai hyri në derën përballë, që të linte përshtypjen se ishte vazhdimësi e faqes së murit, të cilën ata nuk kishin për ta dalluar kurrë. Enkelit i dukej sikur ishte ai fajtori që nuk realizuan dot takimin me të. Heshtja e tij ngjante si një ndjesë për zhgënjimin që pësoi shoku. Me mendime të trishta dhe tejet të lodhur, dolën nga ai Bar nate, të tronditur dhe të habitur sa më s’bëhet. Ishin tejet të dëshpëruar dhe secili në hamendësitë e tij, vazhduan rrugën me makinë të trishtuar, pa folur dhe me shpresa të humbura për t’ia realizuar ëndrrën atij fëmije…
***
Ishte gati në të aguar kur hynë në shtëpi. Edhe pse u kujdesën për të mos bërë zhurmë, të dy burrat në korridor u ndeshën me sytë e skuqur e të ethshëm të Jonidit, i cili ngaqë bënte një gjumë të trazuar, u ngrit i tromaksur. Vogëlushi përherë qëndronte në ankth të takimit të shumëpritur me nënën. I gjori djalë! Kujtonte se e ëma bënte një punë të zakonshme dhe do të ishte e lirë në çdo orë të ditës apo të natës për të, por…Ishte mëse i bindur, ndaj nuk i shqiste sytë nga dera se mos e ëma ishte pas tyre. Kur u mbyll porta dhe pas tyre nuk kishte tjetër njeri…, atëherë rënkoi thellë dhe lëshoi krahët i pafuqishëm. Koka iu var në gjoks, si bari i kositur, i dëshpëruar si një jetim, u plandos në divan dhe nisi të dëneste pa pushim.
Të zotët e shtëpisë dhe Arlindi u kujdesën që të qetësohej. Iu betuan se do ta gjenin nënën e tij. Më pas me një çaj kamomili e me shumë vështirësie e vunë në gjumë.
Arlindi, hoqi vetëm këpucët dhe u shtri ashtu siç ishte, i veshur, me mendimin e të qenit i gatshëm për çdo rast. Ishte turbulluar aq shumë nga sa pa atje në atë skenë, ku virtyti femëror nuk njihej më si i qenësishëm, madje morali nuk ekzistonte më si koncept. Ishte një fjalë e dalë nga fjalori, se përdorimi i saj shkaktonte neveri në mendjet e kohës së përdalë. Sipas tyre, ajo fjalë e dalë jashtë mode, prishte shkëlqimin verbues të fasadës së jetës moderne. Bukuria e saj si një magnet, a si me magji, tërhiqte gjithë ata që kërkonin të bënin një jetë luksoze, ose një jetë të shfrenuar apo të dyzuar, larg realitetit familjar. Ndërsa përpiqej të mbyllte sytë së paku ato katër a pesë orë, ndjente shqetësimin e të vogëlit, i cili rrotullohej sa andej- këtej, duke bërë një gjumë të shqetësuar si çdo fëmijë, të cilit i ka munguar dashuria, ngrohtësia dhe kujdesi i nënës. Ndërsa e vështronte me admirim atë fëmijë thellësisht të tronditur, që kërkonte të vinte në vend një të drejtë legjitime, që Zoti ia kishte falur me bollëk sapo hapi sytë dhe në atmosferën e dhomës u shpërnda e qara e parë e tij foshnjarake, në tru i galoponin lloj-lloj mendimesh…Ai e dinte mirë, edhe pse ishte zot i vetes, nuk ka asgjë në botë që të zëvendësojë dashurinë e nënës.
“Sa fëmijë i ndjeshëm është. Pas gjithë atij udhëtimi të llahtarshëm në det e në të ftohtë, ai duhej të flinte me orë të tëra. Është fëmijë i mrekullueshëm, pasi një tjetër në moshën e tij, nuk do të ndërmerrte një rrugë të tillë plot rreziqe. Është e vështirë për të rriturit dhe jo më për fëmijët. Emigrimi është një udhëkryq i madh, ku i rrituri nuk është në gjendje të vendosë se ç’drejtim do të marrë. Po një fëmijë?! Çuditërisht ka diçka të veçantë në qenien e tij. Ngjan si një djalë i madh që ka ndjenjën e përgjegjësisë. Mungesa e prindit e ka rritur para kohe. Një fëmijë i tillë do të ishte fat, mbarësi për familjen, së cilës do t’i sillte lumturi, por…mjerë kush e lindi?!
Eh, fat i mbrapsht që një fëmijë të pafajshëm e lë jetim me nënë gjallë. Zot, vur dorën në zemër për fëmijët që të mos marrin rrugët e përbaltura të kësaj bote të rreme! Mos lejo që të bëhen preh e krimit, e dhunës, e trafikimit dhe e drogës, Mos i ndaj nga prindërit, mos ua moho dashurinë e nënës, e cila i rrit ata…!Duhet ta kërkoj me se s’bën atë grua…Betohem në këtë natë të qetë, se për hir të këtij djali do të bëj të pamundurën, deri sa ta gjej…”- mendonte Arlindi me duart nën kokë, me shikimin zhytur në gjysëmerrësirën e dhomës. Dukej se aty, në atë hapësirë, do të gjente përgjigjen e së vërtetës. I lodhur nga ndodhitë e ngjeshura të tri-katër ditëve të fundit, që nuk e kishin lenë të merrte frymë, ishte ditë kur e zuri gjumi, një gjumë i rëndë, gjithë ankth dhe me ëndrra.
Ishte vonë kur u zgjua. U ligështua sepse u ndje në faj ngaqë të zotët e shtëpisë, kishin shkuar në punë. Mbi komodinë vuri re një copë letër, që e kishte lënë Enkeli. E sqaronte : “Arlind, na fal që u larguam pa ju përshëndetur, por duhej të shkonim në punë. Ua kemi lenë të gjitha gati për mëngjes. Mund të dilni me vogëlushin në park,veçse tregohuni të kujdesshëm për të mos rënë në sy të policisë. Nuk duhet të ngjallni dyshime ndër banorët, se si kudo, edhe këtu pyll pa derra nuk ka.Megjithëse të them atë që duhet, të vërtetën, këtu vepron ligji. Ndaj
kujdesu që të mos i lejoni vetes afrimitet me askënd. “Shoqëruesi” i djalit është larguar pas një telefonate dhe tashmë është tek një i afërmi i tij. Kur të kthehemi nga puna, do të vazhdojmë kërkimin e nënës së Jonidit. Kalofshi mirë? Mirë u pafshim pasdite! Vjollca dhe Enkeli.”
Arlindi dhe Jonidi ishin bujtës në shtëpinë e tyre. Nuk duhet harruar se edhe familja mikpritëse, si dhe ata, ishte emigrante, së cilës nuk duhej prishur punë. Ndaj menjëherë pas mëngjesit, ata vepruan sipas këshillave të të zotërve të shtëpisë. U kujdesën që të mos afrohen me askënd. Arlindi nuk i njihte ligjet e Italisë, por ai u kujtua se duhej ta kshillote vogëlushin, se nëse e pyeste dikush, atë duhej ta thërriste baba. Nga që nuk kishte shumë besim, vendosi të ktheheshin shpejt në shtëpi. I bleu Jonidit disa ëmbëlsira që pëlqejnë fëmijët dhe disa ushqime gjysmë të gatshme për drekë. Ndërsa po ktheheshin, u gjendën para një vitrine ku reklamoheshin veshje fëmijësh. Hyn brenda dhe kërkuan ndihmën e një gruaje të re që shërbente në dyqan. Me gjuhën nuk ishte keq, si gjithë qytetarët e bregdetit shqiptar që e njohin disi italishten. Me ndihmën e saj, Arlindi bleu gjithë gjërat e nevojshme. Me një veshje si fëmijët e tyre, vogëlushi nuk ngjallte dyshim tek askush. Ndihej i lumtur që po bënte diçka të vogël për një fëmijë në nevojë. Donte të shkonte në supermarket, por, që të mos rrezikonte, nuk hyri fare. U kthyen në shtëpinë ku bujtnin.
Në orën shtatëmbëdhjetë çifti u kthye në shtëpi bashkë me të dy djemtë. I madhi ishte në shkollë, kurse i vogli ishte parashkollor, ose shkolla materna, siç quhet atje.
-Nuk mërzitesh nëse shlodhem e qetësohem sadopak?
-Enkel, po më bën me turp. Jam unë ai që duhet të ndihem në faj e të të kërkoj ndjesë, pasi po ta rrëmbej atë pak kohë të lirë që të ngelet. Nuk je i detyruar të kushtëzohesh nga unë. Të lutem, vazhdo detyrat e tua si baba dhe bashkëshort.
-Më vjen keq, se unë ta sugjerova vet. E nisëm bashkë dhe të dy do të bëjmë diçka për të gjorin djalë. Unë jam baba dhe e di se ç’do të thotë për një fëmijë të jetë në mëshirën e fatit, në rrugën e madhe. Nëse asaj nuk i intereson i biri, do ta mbaj unë. Do të shkoj në qendrën sociale dhe do ta birësoj me rrugë ligjore. Aty ku hanë e flenë fëmijët e mi, aty të hajë e të rritet edhe ai. Sa të shlodhem pak dhe do të dalim.
-Po qe për mua, merr gjithë kohën që të nevojitet…
-Nuk do ta pimë një kafe?- ndërhyri Vjollca.
-Patjetër, zemër…
-Arlind, kur na vjen ndonjë nga matanë detit, ne e kemi festë, se na sjell aromë Shqipërie, – u shpreh bashkëshortja e Enkelit kur solli kafetë, shoqëruar me disa lloj biskotash, të cilat i pëlqyen mysafirit.
-Qenkan shumë të mira…
-Kuzhina italjane është e pasur, veçanërisht produktet me mjell gruri. Në kuzhinë bëjnë përjashtim banorët e Italisë së jugut që janë mjeshtra të vërtetë në gatim.
Ishte vonë kur dolëm nga shtëpia për të shkuar te Bar “Angeli”. U lodhëm duke pritur. Gjithashtu shpenzuam kohën dhe të holla dhe nuk fituam gjë. U kthyem në shtëpi akoma më të dëshpëruar se natën e shkuar. Të njëjtën rrugë e bëmë shumë ditë. Së fundmi takuam një të njohurin e Enkelit, italian, i cili quhej Aldo. Ishte njeri i besuar që kishte ndihmuar Enkelin, në fillim kur sapo kishte mbërritur si emigrant. Fal mirësisë së tij u pajis me dokumenta.
Në bisedë e sipër i kërkuan mendim se si mund të vepronin për të ndihmuar djalin që kishte nisur një rrugë të vështirë, vetëm për të gjetur nënën., e cila kishte përfunduar në një të ashtuquajtur Bar “Angeli”, por që mesa kishin vërejtur, ishte një shtëpi publike, ligjërisht e pa deklaruar. Për fat ai ishte njeri i ligjit, punonte në një Qendër Sociale dhe i njihte vështirësitë nëse ata spikateshin nga tutorët e gruas që punonte në një lokal nate, ku bëhen gjithë të pabërat dhe veprimet më të zeza.
-Fillimisht nuk duhet të ngjallni dyshime tek pronari dhe punonjësit e shërbimit, pasi ata kanë katër sy, jo dy… Në fund të fundit është detyra e tyre. Pasi paguhen vetëm për të bërë rolin e qenit besnik, madje vlerësohen mjaft mirë krahasuar me ata që punojnë sipas ligjeve. Në të kundërt, nëse ndodh që largohet ndonjëra nga vajzat, ata ndëshkohen rëndë…Di që sigurinë e kanë të shkallës më të lartë…Duhet pak kohë, aq sa ju zoti Arlind, të krijoni përshtypjen e një klienti të rregullt që nuk ka synime të tjera veç kënaqësisë. Kur ta kesh krijuar besimin, joshe personin që të intereson me para. Më vonë kur je i bindur se ke rritur besueshmërinë e tyre, do të kërkosh të kalosh në intimitet me të. Edhe marrëdhënia me të nuk e liron dot gruan nga prangat e skllavërisë. Duhet të kërkosh ndihmën e policisë…
-Këtë duhet ta bëj unë,- u përgjigj i pari Enkeli.
-Pse ti dhe jo Arlindi?- pyeti Aldo i çuditur.
-Pasi ai ka pak kohë në Itali…
-Mos do të thuash që nuk ka mundësinë e lëvizjes së lirë…, -e kuptoi përse bëhej fjalë. –Je në punë?
-Jo…
-Atëherë po të rekomandoj te një miku im, që të nisësh punë. Sa të kalosh disa ditë i punësuar, unë do të përpiqem të të përgatis dokumentat.
-Nuk di se si do t’ua shpërblejë këtë të mirë. Do të jem përherë mirënjohës ndaj jush.
-Falendero veten për misionin që ke nisur, apo ke ndërmend ta kryesh. Të japësh ndihmesën për të zhdukur një qendër prostitucioni, ke shumë përparësi në marrjen e kartës së soxhiornos. Ndërkohë ai bisedoi me dikë në telefon. Pasi falenderoi personin , iu drejtua Arlindit: -Nesër shko në këtë adresë ku do të fillosh punë. Me të tjerat merrem unë.
Në atë çast iu duk sikur bota u rrotullua dhe në qendër të saj ishte ai, Arlindi. Iu duk e pabesueshme që të fillonte punë aq shpejt dhe mrekullia, që ai nuk donte ta besonte, pasi nuk i pëlqente ta prishte magjinë dhe të gëzohej para kohe. “Më duket herët të lumturohem për pajisjen me dokumenta. Po pres.., ndoshta ndodh mrekullia, kushedi? Kurrë nuk më kishte shkuar ndërmend se mërgimi im i paplanifikuar ,do të kishte këtë rrjedhojë… ,”-e falenderoi me gjithë shpirt, zotin Aldo për ndihmën e jashtëzakonshme që po i jepte.
-Zotëri, në njëfarë mënyre ju po më ndihmoni mua në profesionin tim.
-Ndoshta , ndoshta ju e dini…Por ju lutem, më thërrisni thjesht, Arlind.
Të nesërmen u paraqit në adresën e dhënë nga zoti Aldo.
-Nëse dëshiron mund të fillosh që sot, natyrisht po qe se nuk ke pretendime,- i tha pronari.
-Zotëri, unë kam nevojë , ndaj pranoj çdo lloj pune.
-Kështu më pëlqen. Ti do të punosh punëtor në një magazinë ushqimore, në ngarkim- shkarkimin e produkteve të ndryshme nga makinat.
-Ju faleminderit! Do të filloj qysh tani…Cili është orari?
Kur u kthye në shtëpinë e Enkelit thuajse në të njëjtën kohë me ta, ata u gëzuan shumë.
-Si duket djali ishte fati im që emigrova dhe përsëri zgjidhja e problemit të tij, më ndihmoi për të nisur punë. Ndoshta më ecën që të pajisem edhe me dokumenta.
-Zoti Aldo punon në zyrën e emigarcionit të një Qendre Sociale, ndaj jam i bindur se do të të ndihmojë.
Fjala e Enkelit për të ardhmen e tij në qytet, e vuri para përgjegjësisë.“Kam ditë që banoj këtu me një fëmijë, me të cilin s’më lidh asgjë, dhe kjo fal bujarisë së tyre. Por edhe mikpritja apo mirësia e kanë një kufi. Duhet të largohem me çdo kusht…”- mendonte, por nuk dinte se si do të gjente një zgjidhje.
Puna e parë që do të bënte duhej të kërkonte një shtëpi. E bisedoi me dikë, me atë që punonte. Ishte një i ri shqiptar, që ende nuk kishte bërë bashkimin familjar. Kishte një apartament me dy dhoma dhe një kuzhinë. Meqë shpenzimi ishte i madh për një njeri të vetëm, i ofroi Arlindit strehë dhe shpenzimet do t’i ndanin bashkë. Kjo ishte një zgjidhje e domosdoshme se u bënë javë që banonte në shtëpinë e Enkelit. Vogëlushin e la tek ata, të cilët u detyruan të punin me dy turne për të mos e lënë atë vetëm. Pasi u transferua në shtëpinë tjetër, kjo nuk e ndau nga familja e Enkelit, të cilëve u ishte mirënjohës. Madje kur mori rrogën eparë, ai u bleu dhurata, dolën bashkë e thuajse nuk i ngeli asgjë. Puna nuk epengonte që të arrinte synimin e tij. Kështu ndodh me ata që janë për së mbari.
Arlindi punonte, shlodhej dhe vazhdonte përpjekjet për realizimin e qëllimit të tij. Hera- herës shkonte edhe Enkeli me të. Këshillat e Aldos, i shërbyen shumë. Duke e vizituar vazhdimisht Bar “Angeli”, u njoh , u miqësua dhe krijoi besim tek personeli i shërbimit si njeri i rregullt, që kërkon të kalojë kohën e lirë. Ndoshta tani, pasi kishin kaluar disa kohë, duhej të vepronte. Atë që duhej të ndodhte ,ia kishte lënë intuitës dhe fatit…Ku i dihet fatit…?!
* fragmenti i III-të nga romani
Saimir Kumbaro: Ligji për kinematografinë na ka kthyer në “lypsa “
-Ai ligj është për vendet që kanë prodhimtari të madhe/
– Futja në lojë e producentëve të huaj cenon buxhetin e filmit/
– Shqipëria është një vend i vogël por me superprodhim regjisorësh/
– Shumë filma të regjimit nuk realizohen sot, si për nga vlerat estetike po ashtu edhe nga ato educative/
– Roli i producentit do qe më mirë të kryhej nga vetë QKK/
– Ministria e Kulturës duhet të bashkëpunojë për gjetjen e formulave të reja në rritjen e cilësisë së artit/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Problemet e teatrit dhe të filmit shqiptar s’kanë të sosur. Mund të themi se filmografia shqiptare ndodhet në kolaps të plotë. Nga 14 filma artistikë që prodhoheshin mesatarisht çdo vit në periudhën e komunizmit, sot nuk prodhohen as dy filma, madje dhe me metrazh të shkurtër. Për më tej ligji i kinematografisë i miratuar së fundi, sipas regjisorit Saimir Kumbaro, është për vendet që kanë prodhimtari të madhe dhe jo për Shqipërinë e vogël. Nga ana tjetër në vitet e demokracisë në përgatitjen e regjisorëve të rinj nuk ka planifikim dhe nga auditorët e Universitetit të Arteve dalin shumë regjisorë të rinj, që nuk përputhen me tregun shqiptar tejet të mbingopur me regjisorë. Sot duhen politika të reja për kinematografinë, duhen politika të specifikuara nga Ministria e Kulturës e cila duhet të bashkëpunojë për gjetjen e formulave të reja në rritjen e cilësisë së artit.
Si do ta cilësonit ligjin për kinematografinë?
Për mua ligji për kinematografinë lë shumë për të dëshiruar. Ai ligj është për vendet që kanë prodhimtari të madhe. Shqipëria është një vend i vogël por me superprodhim regjisorësh. Mjafton të përmend faktin se gjatë tranzicionit frymëmarrës, kanë dalë mbi 90 regjisorë filmi dhe teatri nga Universiteti i Arteve dhe Marubi, flet vetë. Ç’ bëjnë ata sot. Sa prej tyre janë aktivë në fushat e tyre? Ministria e Kulturës duhet ta shohë seriozisht ligjin për kinematografinë. Te kuptohemi, nuk jam kundër bashkëprodhimeve me të huajt, por futja në lojë e producentëve cenon buxhetin e filmit.
Le të kthehemi në kohë?
Dikur ish Kinostudio prodhonte rreth 12-14 filma në vit, pa përmendur dokumentarët, kronikalet dhe filmat vizatimorë. Krijuesit, të gjitha energjitë i përqendronin te cilësia e filmit. Sot është ndryshe. Sapo marrin buxhetin, e gjithë vëmendja përqendrohet te motoja “Çfarë dhe sa do fitoj unë si skenarist, regjisor dhe producent?” Sot producent është kushdo. Ai është edhe skenarist edhe regjisor. Mua me kujton kjo gjë atë që në Itali e quanin “Agensia tutto fare”. Agjenci që i bën te gjitha. Ai që i bën te gjitha nuk i bën mirë të gjitha. Mendoj se roli i producentit do qe më mirë të kryhej nga vete QKK, e cila të përcaktonte edhe honoraret për ç’do zë si producenti ekzekutiv, skenaristi, regjisori, kamera e kështu me radhe. Kjo do ia lehtësonte shumë punën krijuesit. Ligji për kinematografinë na ka kthyer në “lypsa ” .
Po për cilësinë e filmave?
Po të kthejmë kokën prapa do vëmë re se filma si “Lulëkuqe mbi mure”, “Shtigje Lufte”, “Kapedani”, “Çifti i lumtur”, “Guna përmbi tela”, “Rrugë të bardha” e shumë e shumë të tjerë nuk realizohen sot si për nga vlerat estetike po ashtu edhe nga ato edukative. Përjashtoj këtu anën propagandistike. Përfundimisht mendoj se drejtuesit e Ministrisë së Kulturës duhet të bashkëpunojnë për gjetjen e formulave të reja në rritjen e cilësisë së artit të shtatë po ashtu edhe teatrit. Një formule e re do ti jepte edhe më shumë frymëmarrje të rinjve të talentuar.
Problemet e filmit shqiptar:
1. Në 8 vitet e fundit të dy kryetarët e njëpasnjëshëm, kanë futur në prodhim, jashtë çdo mundësie financiare, një sërë projektesh që e tejkalonin mbulimin vjetor të buxhetit disa herë. Kjo ka bërë që Qendra e filmit me buxhetin e saj vjetor të mbulojë tashmë filma të aprovuar disa vite më parë dhe ta bëjë tashmë atë një Qendër inekzistente. Nuk ka buxhet të financojë filma të rinj dhe artificialisht financon zhvillime projektesh me shuma simbolike, sa për të thënë që punohet. Do të duhen dy apo tre vjet që buxheti i saj të bëhet i aftë të financojë filma të rinj.
2. Filmat e paktë të prodhuar për shkak të cilësisë nuk kanë shikueshmëri dhe nuk arrijnë të rrinë dot në kinema as dy tre ditë, duke mos pasur shikueshmëri nga spektatori shqiptar. As që bëhet fjalë të rimbursojnë nga biletat as një të njëmijtën e buxhetit të akorduar.
3. Marrja e disa çmimeve ne festivale të ndryshëm, shpesh e trumbetuar si një sukses i madh, nuk është një tregues për faktin e thjeshtë se janë festivale të kategorisë jo prestigjioze. Nuk duhet harruar se numri i festivaleve për kinematografinë sot në botë shkon në disa qindra dhe depërtimi, qofte edhe me ndonjë çmim në to, nuk përbën një tregues bindës. E vetmja dëshmi e sigurt e suksesit të një filmi mbetet numri spektatorëve në kinematë vendase, qoftë edhe pse janë të pakta në numër, me përjashtim të Tiranës që ka kinema të mjaftueshme për filmin.
4. Tematika e filmave shqiptarë le shumë për të dëshiruar sidomos me mungesën e trajtimit të temave të ditës ku spektatori do të gjente jetën e tij. Por edhe temat jo të ditës vuajnë nga fragmentarizmi, ritmi dhe dialogu i dobët.
14 JANAR 1990–DEMOSTRATA E PARE ANTIKOMUNISTE SHQIPTARE
Nga Filip Guraziu,Shkodër/
Shqipëria para pushtimit fashist dhe sundimit komunist, me të vertetë ishte e varfër dhe me marëdhënie shoqërore pak të zhvilluara, por ishte një vënd ku parimet bazë të moralit pozitiv mbizotëronin jetën e vëndit; Pikërisht në momentin në të cilin bota përparimtare shkatërroi bishën fashiste, një kulsheder nga lindja ju vërsul Shqipërisë. Ngjyrën e kishte të kuqe dhe me gjak njollosi tokën arbërore. Me demagogji, por edhe me dhunë çoroditi mendjet naive të njerëzve të thjeshtë. Për të sunduar dhe për ti shërbyer politikës së huaj eleminoi me metodat më të ulta mendjet më të ndrituëa të shqiptarve. Historia e shqiptarve nuk kishte njohur ndonjëherë luftë civile si ajo që u zhvillua në vitet e luftës së dytë botërore. Historia e shqiptarve nuk kishtë parë ndonjëherë përdhunime, poshtrime, tortura, burgje dhe vrasje si në vitet e diktaturës komuniste. Historia e shqiptarve nuk kishte njohur kurrë atë demonizim të vlerave morale të kombit shqiptar; njëriu i ndershëm u shpall i poshtër, spijuni – hero, krimineli – qëngj i bekuar , njëriu i Zotit shejtan dhe shejtani u shpall engjëll. !
Për gjysëm shekulli, diktatura komuniste e Enver Hoxhës ushtroi metodat më barbare për të shkatërruar çdo gjë të mire dhe qytetruese që përfaqësonte qyteti i Shkodrës.
Për ta mbajtur popullin e Shkodrës nën terror psikollogjik, në sheshin qendror të qytetit , aty ku demokracia ndërtoi monumentet e ‘Nane Terezes’ dhe ‘Luigj Gurakuqit’- dy figura te krenarisë kombëtare që simbolizojnë dashurinë dhe demokracinë, diktatura ngriti monumentin e urryer të Stalinit, simbolit të së keqes.
Diktatura komuniste dukej e qetë, ajo gëzonte “fitoren”. Kishte këthyer në skllaveri estreme një popull të tërë nën slloganin e krijimit të njëriut të ri : një monstër komuniste të pa besim dhe të pa moral, që zëvendsoi dashurinë me urrejtjen, besën me tradhtinë dhe të vërtetën me gënjeshtën.
Ngjarjet vertetuan se diktatura komuniste i paska pasë bërë gabim llogaritë, pasi mund të zhdukësh njerëz, të shkatërrosh monumente, të grabitësh prona dhe të shkruash histori të rreme, por kurrë nuk mundësh të pengosh që ndjenja e lirisë të shpërthejë në shpirtin e të rinjëve.
Dhe shpërthimi ndodhi me 14 Janar 1990, ishte një vullkan i fuqishëm nënujor që u pasua me nje tsunam të vërtetë politik i cili tronditi në themel diktaturën: disa muaj prapa, monumenti i urryer i Stalinit u hoq natën vjedhurazi nga organet e diktaturës.
Fatkeqësisht pasojat e tsunamit ishin tragjike: mbi 600 qytetarë të arrestuar, një pjesë e madhe pësoi tortura, dhjetë ndër kryesorët u dënuan me shumë vite burg, pesë të tjerë u shtruan në psikiatri dhe disa familje u internuan. Një prej të burgosurve, i ndjeri Rin Monajka, me ardhjen e demokracisë, doli nga burgu ne gjëndje invaliditeti ekstrem. Torturat shtazarake e kishin bërë efektin makaber!.
Nuk mund të konsiderohet rastësi organizimi i demostratës se parë antikomuniste të 14 Janarit pikërisht në Shkodër. Populli i Shkodrës dhe i malësive për rreth edhe më parë kishin demostruar se komunizmi ishte i huaj për to. Ky popull që mbart në gene lirinë e njerëzve të maleve, i ndodhur historikisht në kontakt me kulturën përendimore nëpërmjet shkëmbimeve tregtare dhe influencës së kishës katolike nuk mundi ta pranojë kurrë diktaturën dhe dogmën komuniste. Kujtojmë rezistencën e armatosur deri në vetmohim të malësorve kelmendas ne Janar te 1945 dhe kryengritjën e përgjakshme të Postribës në vitin 1946. Shembuj unikal në Shqipëri dhe jo vetëm.
Terrori politik që pasoi 14 Janarin 1990 nuk arriti të mposhtë shpirtin demokratik të shkodranëve, përkundrazi vala e protestave si një ortek u rrit dhe u bë më e ashpër për të qenë shëmbëll frymëzimi për të gjithë shqiptarët. Historia e demokracisë shqiptare kujton me respekt revoltat e shkodranëve; 16 Qershorin 1990, 11 Nëntorin 1990, 13 Dhjetorin 1990 dhe 2 Prillin 1991.
Duke u përkulur me respekt dhe me mirënjohje ndaj të gjithë atyre qe u sakrifikuan në përpjekjet kundër komunizmit dhe fitoren e demokracisë, gjej rastin tu rikujtoj historianëve faktin, çuditërisht të lënë në harresë, se historia e demokracisë post komuniste shqiptare fillon me 14 janar 1990 dhe kjo duhet te shkruhet dhe të përkujtohet jo vetëm në Shkodër!
Shkodranët ndërtuan themelet e demokracisë shqiptare dhe guri i parë, kryesor i themelit ishte demostrata e 14 janarit 1990.
Filip Guraziu,
Shkodër, 12.01.2015
Recital i shqiptarit
Nga Fahri XHARRA/
O si nuk kam një grusht të fortë
t’i bij mu në zemër malit që s’bëzanë,
ta dij dhe ai se ç’domethanë i dobët –
n’agoni të përdihet si vigan i vramë.
“Flamuri shqiptar qe trashegojme nga iliret i ngritur ne 1912 e qe shpalli pavarsine e trojeve shqiptare nga sllavet, turqit, greket etj qenka flamuri i “te pavertetes”? Kush i lejon keta te çmendur te qarkullojne lirshem e te flasin pa pergjegjsi ligjore? >>> Hoxhë Jakup Hasipi duke bërë një ofendim tepër të rëndë kundrejt ngritjës së flamurit më 1912 dhe shpalljës së Pavarësisë së Shqipërisë (natyrale). Për këta hoxhallarë, ne është dashur të jemi ende nën Perandorinë Osmane. Paska qenë gabim të largohemi prej saj. Përveç kësaj, këta hoxhallarë gënjejn e mashtrojn një xhemat të pa formuar nga ana arsimore. Ata genjejn dhe mashtrojn kur thonë se populli shqiptar i solli varfërinë vetës duke e shpallur pavarësinë. Në realitet, asnjëherë nuk kemi qenë më të varfër se sa para 1912. Vetem pas shpalljës së Pavarësisë që ne arritëm të niseshim (të marrim këmbët), me shumë vështirësi, për të ecur drejt një zhvillimi mesatar…Kujt mund t’i shërbejn këta hoxhallar përveç se djallit ? Këta hoxhallar janë njerëz që punojn për shërbimet maqedone dhe turke, me qëllim që ti largojn shqiptarët nga identiteti i tyre shqiptar për ti asimiluar sa më shpejt në sllavo-maqedon musliman. Këtu nuk ka asnjë pikë dyshimi. Prandaj, Kujdes ! Shqiptarët ende duhet të vazhdojn tê bëjnë rezistencë ndaj këtyre agjentëve të fshehur nën petkun e fesë të Turqisë erdoganiste dhe të Maqedonisë. Mos ju leni rrugën hapur, tregoni se ka ende gjak shqiptari që rrjedh në venat tuaja : Tregojuni këtyre se këtu është Shqipëri (Sh.bashkimishqiptar )
Kafshatë që s’kapërdihet asht, or vlla, mjerimi mendor,
kafshatë që të mbetë në fyt edhe të ze trishtimi
“Pas akteve terroriste në Paris, kryeqendrën e sekularizmit europian, janë duke ndodhur ndërgjegjësime të rrufeshme për të mbrojtur vlerat e qytetërimit europian nga barbaria mesjetare muhamedane.
Një lideruc partiak në Makedoni (Besa), xhihadist muhamedan në shpirt por i rruar e i kollarisur ngjashëm me sivëllain dhe eprorin e tij ideopolitik neootoman, satrapi Erdogan, na doli me një prononcim akuzues, sikur mediat botërore, me reagimet e tyre kundër terrorizmit islamik në Paris, po i frynë islamofobisë.
Nëse xhihadistët dhe muxhahidinët muhamedanë nuk do të kishin lavdërues, përkrahës, relativizues dhe arsyetues të angazhimeve të tyre terroriste, si Skender Rexhepi dhe soji i tij, ata do të mendonin më racionalisht nëse do të bënin ose jo krime terroriste, barbare e kriminale.(I.K)
E mbi ta n’ajri, si në qesendi,
therin qiellën kryqat e minaret e ngurta,
profetënt dhe shejtënt në fushqeta të shumngjyrta
shkëlqejnë.
Pergezimet me te mira te gjithe arberesheve qe diten te ruajne aq mire gjuhen,folklorin ,kulturen dhe traditat e popullit tone. Fatmiresisht kam shume miq arbereshe,dhe ve re tek ata qe flasin me shume dashuri per shqiperine dhe qe organizojne ne fshatrat e tyre koncerte me kenge e valle arbereshe.Mendoj qe shteti yne duhet te ndihmoje ne kete drejtim duke organizuar bashke me ta koncerte si dhe emisione televizive ku te ftone kengetare dhe valltare te trevave te ndryshme arbereshe.Ata jane nje trashegimi e gjalle e kultures dhe folklorit shqiptar.
Po shtoj dhe dicka tjeter.Gjeja me e bukur qe ka ndodhur ne keto vitete e tranzicionit jane martesat midis arberesheve dhe shqiptareve.I kam quajtur martesa historike.Keto martesa bene lidhjen midis arberesheve dhe shqiptareve,prandaj mund te quhen MARTESA EPOKALE.Uroj shume lumturi ne te gjitha familjet ,Fat e mbaresi per te gjithe shqiptaret e arbereshet.Jemi nje nga popujt me te vjeter te Europes dhe me i vjetri i Ballkanit.Kemi ne gjak genet e nje populli te madh ,te Ilireve.Gadishulli i Ballkanit ku jetojme sot,ka qene quajtur Gadishulli Ilirik.( Nga Loreta Bedalli )”
Mjerimi mendor ka vulën e vet të shëmtueme;
asht e neveritshme, e keqe, e turpshme;
balli që e ka, syt që e shprehin,
buzët që më kot mundohen ta mshefin –
janë fëmitë e padijes e flitë e përbuzjes,
“ Komb i dashur, më fal se me dashje apo pa të ndihmova armiqtë e shqiptarëve. Më falni se mbolla diskriminim në shtëpi: mes burrit dhe gruas, vëllait dhe motrës. Vjehrrës dhe nuses. Më falni se në vend të edukatës predikova dresimin! Lavdërova paditurinë dhe mallkova mençurinë. Më fal o komb i dashur dhe lutu për mua! Më fal se nuk predikova në gjuhën që krijoi Zoti personalisht, në gjuhën shqipe, që e krijoi Zoti para se të krijonte shumë profetë !”
Dhe, ky komb, ka falur edhe shumë tragjedi tjera në histori dhe të falë edhe këtë gabim të madh, me rëndësi është djali yt të këndellet dhe nuk do ta quajë më Nënë Terezën shkinë e bijë shkine (xx)
Mjerimi mendor s’ka fat. Kërko të falur kombit shqiptar or mbellës i mjerimit mendor!