Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Muzeu i Shkronjëzimit Letrar Shqip në Amerikë

by

(Meditime duke lexuar librin më të ri të Adnan Memetit “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë–Autorë dhe vepra”)/

Një promovim i këtij libri  fare mirë mund të bëhej edhe objekt i punës dhe planifikimit të dy Ministrive të Diasporës në Tiranë e në Prishtinë/

Nga Namik Selmani/

Nëse do të bënim një test të kulturës së një kombi, mund të thonim një shprehje që ka sa vlerë emocionale, aq edhe mesazhiere “Më jep një muzeum, të të tregoj kulturën e një kombi”. Për Adnan Mehmeti që aktualisht është dhe President i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë” libri që na vë në duar këto ditë është një libër-suprizë “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë – Autorë dhe vepra”.
Besoj se kjo është më se e provuar nga ata që do ta marrin në duar. Tashmë nuk është një sekret i jetës së tij, i karakterit të tij, i personalitetit të tij krijues që është një kronikan artistik i rrallë, mbase edhe me një “Guines” shqiptar në Amerikë për udhëtimet që ai ka bërë dhe bën në shtetet e Amerikës. Një udhëtim disavjeçar që ai e ka gdhendur artistikisht edhe në librin e tij “Simfonia e udhëtimeve nëpër kontinent” dhe po përgatit vëllimin e tij të dytë me këtë temë. E le të vijmë te shprehja. Ai ka parë mjaft muzeume në Amerikë që mund ta quash veç mjaft emërtimeve edhe “Shteti i Muzeumeve”. “Më jepni një libër të tillë, të shoh shpirtin letrar të shkrimtarëve shqiptarë që e kanë lidhur jetën dhe shpirtin e tyre krijues me këtë vend”- do të thoja unë me plot zë dhe emocion.
…. Që nga viti 2001 pak nga pak po bëhen 20 vite nga kjo Shoqatë. Në këtë rrugë ai po realizon një mision mjaft të bukur, të rëndësishëm, të dobishëm. Libri i tij mund të quhet thjeshtë një “Enciklopedi artistike” apo dhe një “Muzeum Shkronjor Shqip” me njohjen që ai i bën mjaft profesionalisht gjithë letërsisë së shkruar në këtë shtet në 20 vitet e fundit.  E vlerat e një Muzeumi apo të këtij libri duken jo në atë të përditshme që jeton autori dhe libri, po edhe për të ardhmen. Jo në atë të vizitorëve që hyjnë e dalin në të, po shumë më tepër. Le t’i marrim një nga një vlerat e këtij libri mjaft të rëndësishëm që në këtë kohë është një risi edhe emocion për kulturën shqiptare të Diasporës, po edhe për Shqiptarinë.
1.Secili shkrimtar është paraqitur me një bibliografi të deritanishme të krijimtarisë letrare që njihet nga të gjithë autorët e lexuesit e shumtë në Amerikë. Bashkë me këtë bibliografi e shoqëruar edhe me një foto të secilit ka dhe një krijim përfaqësues.
Adnani i njeh kolegët e tij: Mjaft libra të tyre i ka dhe në bibliotekën personale. Në këtë listë më vjen mirë që është vlerësuar edhe krijimtaria ime sidomos e viteve të fundit. Botimi i disa librave të mia për Amerikën dhe botimi në anglisht “Biri i shquar i Çamërisë Adem Zer Teme” i cili u promovua edhe në Filadelfia, më ka shkrirë natyrshëm me këtë letërsi që lëvrohet këtu.

2.Vlera e dytë e librit është dhe paraqitja e veprave dhe kontributi edhe i atyre shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë të moshave të ndryshme që sot nuk jetojnë më. Të tillë janë: Rozi Theohari, Betim Muço, Dedë Elezaj, Marash Mali, Selaudin Velaj, Sotir Andoni, Valtër Lazari duke e mbyllur me jetën dhe aktivitetin letrar, gjuhësor e studimor të studiuesit të njohur Profesorit Agron Fico që u nda para disa ditëve nga jeta.
3.Gjeografia e autorëve të paraqitur këtu është e dyfishtë. Nëse do ta shihnim vendin ku zhvillohet ajo, Amerikën, gjeografia e tyre përmbledh gati të gjithë shtetet, duke nisur nga Nju Jorku, Masaçuset, Ohajo, Miçigan, Florida, Pensivalnia, Nju Xhërsi, Minesota, Konetika, Teksas, Virxhinia, etj. Pak nga pak ata janë bërë “ambasadorë” të kulturës së shkruar shqiptare në Amerikë. Kjo gjeografi gërshetohet edhe me larminë gjeografike prej nga vijnë shkrimtarët shqiptaro-amerikanë. Ata janë nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi ose edhe ta ardhur këtu jo direct

nga këto troje, por nga vende të tjera. E këto hollësi janë mjaft të rëndësishme dhe mjaft orientuese për begatinë e tyre letrare. Aty gjen anëtarë nga të gjitha krahinat: nga Shkodra, Elbasani e Gjakova, Saranda, Tropoja  e  Prishtina, Vlora, Mati e Klina, Peja, Lezha e Struga, Presheva, Bujanoci e Korça, Përmeti, Tepelena e Kërçova, Gjirokastra, Prizreni e Tirana, Fieri e Malësia e Madhe, Himara, Tepelena e Dibra, Plava  e Çamëria.
5. Shumë herë në analiza apo informacione që japim për librat e rinj harrojmë me ose pa dashje edhe pjesën e tij teknike. Të gjithë autorët e kanë mjaft të natyrshme bisedën mes njëri-tjetrit për mënyrën e botimit, për faqosjen ose dezainjit, si do ta quanim teknkisht.
Le ta japim që në fillim informacionin se ai është botuar në Amerikë, në Nju Jork.  Duke parë cilësinë e krijimeve, lind edhe ideja që këta shkrimtarë apo dhe ata të Kanadasë  fare mirë me këtë mënyrë me këtë Shtëpi Botuese “Adriatic Press” mund të mënjanojmë atë traditë mjaft të hidhur e të vështirë të botimit të librave të këtyre autorëve në trojet shqiptare dhe të ardhjes së tyre me trasta e valixhe në Amerikë.
6. Duke i parë 103 shkrimtarët aktualë shqiptarë të Amerikës, mbase mund të ishte i hapur mendimi që kjo Shoqatë mund të zgjerohej edhe me Kanadanë si ndodh edhe me sportin. Kujtoj një fakt që në Boston bëhet një Ligë Futbolli me mjaft skuadra futbolli kanadaze. Edhe në Kanada ka prej shumë vitesh një numër mjaft të madh shkrimtarësh të brezave të ndryshëm që e lëvrojnë shqipen letrare me sa e sa vepra që shtohen nga viti në vit. Kjo mund të nxiste edhe hapjen e konkurseve letrarë të shumtë tematikë në Amerikë apo dhe në Kanada.
7.Shoqata ka edhe organin e saj letrar PENA që botohet një herë në vit, por që për numrin mjaft të madh të krijuesve dhe të veprave në rritje mbase duhen gjetur mundësitë organizative, financiare që periodiciteti i botimit të saj të ishte më i shpeshtë.
8. Libri në tërësinë e vet që nga përmbajtje ndërtimit dhe na atë teknike është një model mjaft i mirë dhe i artistëve të tingullit, të penelit, të daltës, të ekranit. Në Amerikë edhe këta artistë nuk janë të pakët dhe që nga dita në ditë shtohen. Me këtë libër ata mësojnë që të organizohen më mirë të krijojnë më zyrtarisht komunitetin e tyre artistik. Se është vërtet bukur që shkrimtarët kanë gati 20 vite me këtë komunitet e ata ende nuk e kanë zyrtarizuar ende. Mbase mund të kishte edhe një Shoqatë Krijuesësh të Shkrimtarëve dhe Artistëve. Këtë gjë do ta zgjidhe koha, po nuk mungojnë modelet e mira. Artet që zhvillohen në Amerikë nga shqiptarët e të gjithë trojeve duhet të shfaqen jo vetëm në të mirë të kombit tonë, por edhe për vetë shtetin amerikan që mund të quhet edhe bashkësi komunitetesh nga e gjithë bota.

. Përvoja mjaft e mirë që na jep ky libër na shtron një tjetër pyetje: “A ka patur letërsi të zhvilluar të shqiptarëve të ardhur në Amerikë që para mëse një shekulli? Padyshim po.  Kontributi i Fan Nolit, Faik Konicës, Kristo Floqit, Mihal Gramenos, etj është i njohur, po edhe i fragmentarizuar. Kjo Shoqatë mbase do të kishte në planin e vet të afërt e të largët të botimeve traditën letrare të këtyre autorëve. Kujtojmë se në Çikago për 20 vite me radhë kontriboi shkrimtari me origjinë çame Bilal Xhaferi që pati mjaft aktivitet letrar dhe botues.
9. Në një shtet si Amerika ku shërbimi postar është në një nivel përsosmërie  nuk është vështirë që libri mund të shpërndahet për secilin autor në një kohë të caktuar, por mendoj se duhet menduar që të bëhet një promovim të këtij libri në disa zona ku ka një numër të madh shkrimtarësh. Kjo mund të bëhet fare mirë në Nju Jork, në Boston, Çikago, Dallas, etj.
Ceremoni të tilla promovuese do ta forconin edhe më shumë Shoqatën dhe do të rrisnin bashkëpunimim konkret mes anëtarëve të saj.
Natyrisht një nga vlerat e librit është dhe përmbajtja e tij. Autori nuk është ndalur vetëm te aktiviteti i secilit anëtar në trojet e tij amtare dhe në SHBA me një bibliografi të pasur veprash të tyre. Si njohës mjaft i mirë i krijimtarisë së secilit dhe mik i tyre Adnan Mehmeti ka përzgjedhur vetëm nga një krijim përfaqësues të krijimtarisë së secilit. E për autorë të tillë që kanë në krijimtarinë tyre edhe tregimin, edhe romanin, edhe skenarin, edhe poezinë, ai ka zgjedhur më përfaqësuesin, duke krijuar kështu edhe një ansambël harmonie për tërë librin.
10. Një nga vlerat e mëdha të librit është gjuha letrare që ëshë përdorur në të. Një përdorim i përsosur i normës letrare të gjuhës shqipe është vlerë e madhe e librit. Mbase dikush mund ta quante këtë fakt të panevojshm, po ajo merr vlera të mëdha. Libri po botohet në Amerikë, në një farë mënyre larg Shqipërisë ku mund dhe duhet të ndëshkohesh për përdorimin jo të mirë të shqipes letrare. Po ndodh gati e kundërta. Nëse kjo vlera do i përkiste të gjithë librave të botuara në Shqipëri, Kosovë, do ishte e zakonshme. Përvoja e fituar në këto vite na ka bërë që themi me plot gojë, edhe pse me dhimbje se me dhjetra libra atje botohen me mjaft gabime. E kur e sheh këtë model të mirë të shrimit të shqipes në Nju Jork, në Amerikë, edhe falenderimi është më i madh.
11. Një risi për këtë libër është dhe botimi i tij teknik. Në faqen e parë të tij shohim se ai është botuar në Shtëpinë Botuese “Adriatik Press” me qendër në Nju Jork. Sa mirë! Ai është pasuri kulturore e dy kombeve. Është pasuria letrare që lëvrohet në Disporën amerikane, por edhe vlerë që jep Amerika për komunitetet e kombeve të tjerë. Tashmë dihet se Amerika është “Shtet i Komuniteteve”.
Mbase ka ardhur koha që botimet e mëvonshme të librave të shqiptarëve në Amerikë të botohen në këtë vend e të mos kërrusemi në peshën e valixheve me libra të botuara në Tiranë, Prishtinë, Shkup, Preshevë, etj.
Zhvillimi konkurseve të ndryshëm tematikë ose të përvjetorëve të shkrimtarëve do t’i jepte edhe më shumë frymëmarrje jetës letrare shqipe në Amerikë. Libri është dhe një vlerë që duhet njohur edhe në truallin mëmë si një pasuri e Diasporës shqiptare dhe si një vazhdim i bukur i shkronjëzimit shqip në Botë. Një promovim i këtij libri tillë fare mirë mund të bëhej edhe objekt i punës dhe planifikimit të dy Ministrive të Diasporës në Tiranë e në Prishtinë
*****
Të gjithë librat e botuara në botë janë dekor i festave shkronjore të atyre që i kanë shkruar, që i kanë botuar, që i kanë redaktuar, që ia kanë promovuar. Po një libër i tillë që bashkon dy kontinente, është me dhjetra herë më festiv se librat individuale. Është enciklopedia më e madhe e botuar deri tani në trojet amtare. Më vjen mirë që jam pjesë e këtij libri. Dhe kjo nuk është vetëm emocion po dhe obligim për të bërë më shumë se duhet dhe me cilësi të lartë artistike. Është bashkëpunimi i krijuesve në drejtimin e vetë Adnan Mehmetit që kanë krijuar një sofër të madhe letrare duke përfshirë këtu edhe mjaft zonja shkrimtare e poete. Bibliografia e numrit prej 300 faqesh i jep librit dinjitet jo vetëm për Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, po mbarë letërsisë sonë kombëtare për dhjetra vite njëherësh. Në ditë korone ku lajmet e trishta dhe një mungesë objektive optimizmi, duket se na ngroh ky lajm i bukur. Është një festë që ka jehonën e vet të gëzuar edhe në Nju Jork, edhe në Uashington, edhe në Stamfordin e Adnanit, po edhe në Tiranë, Prishtinë, Shkup, Ulqin, Tivar. Pa dyshim edhe atje ku ka shqiptarë në botë. Urime e udhë të mbarë këtij libri me vlere monumentale. Le ta promovojmë në mënyrat që na jep edhe koha sa më shumë këtë libër në vatrat shqipfolëse e shqipshkruese. Nuk ka rëndësi vetëm emri Adnan Mehmetit që ka bërë një sistemim (vetëm ata që bëjnë libra të tillë qoftë edhe me më pak faqe e besojnë këtë materjalisht). Vetë Adnani në parathënien e këtij libri shkruan: “Si stolisin qiellin yjet, ashtu dhe secili anëtar, dikush me më pak libra dikush edhe me më shumë libra, secili ka shkëlqimin dhe rëndësinë e vet”.
Që në ditët e para të publikimit të tij, libri ka patur e vazhdon të ketë jehonë të madhe te lexuesët e të gjithë trojeve, ndaj dhe një vlerësim më i thelluar i tij është më se i domosdoshëm për të gjithë. Një lexuesi të vëmendshëm të këtij libri do i ketë bërë përshtypje emri i Carrie Hooper.

Është një vajzë amerikane që ka mbaruar për kanto, por që ka mësuar shqipen e është sot ndër përkthyeset më të mira të Amerikës për shqipen. Është e adhuruar pas kulturës shqiptare dhe në një farë mënyre është: “Robert Elsie” në këtë vend. Është shpallur Anëtare Nderi e kësaj Shoqate. Emocioni i saj për shqipen tonë shprehet bukur në fjalën e saj: “O gjuha shqipe, muzika e fjalëve të tua e kënaq shpirtin tim! T’i flas fjalët e tua shprehëse gëzoj zemrën time. Përmes teje jam njohur me një popull trim, guximtar, i cili i ka mbijetuar shtypjen e sunduesve të huaj dhe djallëzinë e diktaturës. Tingëllofsh, o gjuhë e dashur në popullin tënd kudo që të ndodhet. Rrofsh përgjithmonë, o gjuhë shqipe!”
Është mbase mbyllja më e mirë uruese emocionuese e këtij libri
E së fundi, për këtë Muze të shkronjëzimit shqip na vjen Mirënjohja. E të gjithë jemi në këtë libër në të njëjtën kohë cicëronë, relike, frymë, e ardhme. Boston, qershor 2020/

Artistët e Kosovës prezantohen sukseshëm në botë

by

-Artistët kosovarë po e prezantojnë me sukses kulturën tonë jashtë shtetit. Aktorja Adriana Matoshi është shpërblyer me çmim si aktorja më e mirë në Festivalin e Francës “See A Paris”, për rolin e saj në filmin “Nëntori i Ftohtë”/

PRISHTINË, 12 Qershor 2020-Gazeta DIELLI/ Në kuadër të aktiviteteve për shënimin e 21 vjetorit të Ditës së Çlirimit të Kosovës, Ministrja e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Vlora Dumoshi, takoi aktoren Adriana Matoshi, e cila së fundi është shpërblyer me çmim si aktorja më e mirë në Festivalin e Francës “See A Paris”, për rolin e saj në filmin “Nëntori i Ftohtë”.

Ministrja Dumoshi tha se është krenari dhe lajm i mirë që kemi aktore kaq të talentuara si Adriana. Ajo i shprehu mirënjohjen për kontributin që aktorja po jep në promovimin e kulturës tonë dhe në shenjë falënderimi ministrja i ndau si dhuratë një okarinë.

“Dua t’i përkrah maksimalisht aktorët dhe ata që realizojnë dhe promovojnë vlerat tona të mirëfillta kulturore. Tashmë është një fakt i ditur se filmi po tregon sukses në arenën ndërkombëtare krahas sportit. Kësisoj, në nivel shtetëror nëse e vlerësojmë, pa dyshim se prezantimi i kulturës tonë po realizohet nëpërmjet filmit”, tha mes tjerash ministrja.

Ndërkaq aktorja Matoshi e falënderoi ministren për takimin dhe vlerësimin e bërë. Ajo tha se Kosova ka kuadro dhe di të bëj filma të mirë. Ajo foli për përvojat e veta, për filmat në të cilët është angazhuar dhe se po punon maksimalisht të përçojë mesazhe që edhe ne si vend kemi talente e profesionistë edhe në kinematografi.

Ministrja Dumoshi në fund vlerësoi se pjesëmarrja dhe prezantimi i artistëve tanë në festivale ndërkombëtare, në rastin konkret në Francë, tregon për bashkëpunimin që kanë dy vendet në kulturë.

“Dua të falënderoj Ambasadën e Francës në Kosovë dhe përmes saj qeverinë dhe popullin francez për tërë kontributin e tyre ndaj vendit tonë, sidomos në fushat që ka në përgjegjësi MKRS-ja në shumë projekte konkrete që kanë qenë në interesin e përbashkët”, tha ministrja.

IMPAKTI I COVID-19 NË SEKTORIN E TURIZMIT

by

Ana Ceno, specialiste e Trashëgimisë Kulturore dhe Guidës Turistike rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, pasojat e Covid-19 në sektorin e ekonomisë dhe turizmit, në një intervistë dhënë gazetarit Sokol PAJA.

TURIZMI SEKTORI DINAMIK I EKONOMISË

Gjatë dekadave të fundit, turizmi është shndërruar në një nga sektoret me dinamikë dhe më të shpejtë në rritjen e ekonomisë botërore. Rëndësia e këtij sektori si një gjenerator i fuqishëm në krijimin e vëndeve të reja të punës reflektohet dhe në raportin e fundit bërë nga ËTTC Travel and Tourism Economic Report për vitin 2019, sipas të cilës rezulton se vënde të reja pune të gjeneruara nga turizmi arrijnë në 330 milion në mbarë boten, ekuivalente me 10.3 % të punësimit global. Sektori i akomodimit dhe kulinarisë krijon 144 milion punëtorë në mbarë botën. Kjo përfshin afërsisht 44 milion sipërmarrës dhe 7 milion fuqi punëtore. Duke ju referuar këtyre të dhënave, mund të imagjinojmë lehtësisht se pasoja e pandemisë, Covid-19 në sektorin e turizmit në njerëz, ekonomia e të cilëve është e lidhur drejtpërdrejtë me të, është masive.

COVID-19 GODITJE SHKATËRRUESE NË EKONOMINË GLOBALE

Përhapja e Covid-19 është duke shkaktuar një goditje shkatërruese në ekonominë globale, e si për pasoje edhe në punësim. Masat e ndërmarra nga qeveritë e vëndeve për të mbajtur në kontroll përhapjen e pandemisë, demtoi rëndë industrinë e turizmit ku rikthimi në normalitet duket se është ende larg. Studime të ndryshme aludojnë se pasoja e pandemisë do të përllogaritet në humbjen e 305 milion vënde pune, shumica e të cilave janë vetëm në sektorin e turizmit. Hotele, restorante, operatorë turistikë, kompani fluturimesh, krocere, galeri, muzeume kanë anulluar aktivitete e tyre për një kohë të pacaktuar. Në fushën e akomodimit dhe kulinarisë, 51 milion biznese janë duke u hasur me vështirësi të medha, e cila po përkthehet në mos sigurimin e vëndeve të punës për punonjësit e tyre. Me marrjene gjithë këtyre masave drastike, fuqia punëtore në këtë sektor është duke u përballur me reduktim të orëve të punës si dhe në humbje të mundshme të vëndit të punës.

TURIZMI HUMBJE NË SHIFRA TË FRIKSHME

Duke ju referuar federatës italiane të turizmit, Assoturismo, Italia mund të humbasë 60 % të turistëve të saj këtë vit. Gjithashtu në një raport të parlamentit europian, llogaritet se lëvizja e turistëve në rang botëror do të ketë një rënie në masën 20-30% në krahasim me një vit më parë. Kjo në vlera monetare do të thotë një humbje rreth 300-450 bilion dollarë. Vënde të ndryshme janë duke përllogaritur humbjet që do shkaktojë këtë vit pandemia. Kështu për shëmbull: Kili: Federata e kompanive turistike kiliane (Fedetur), rrjeti i hotelerive të vëndit, shoqëria e kompanive turistike (Achet), shoqëria gastronomike (Achiga), raportojnë një humbje në turistë në vlerën 1,900,000 turistë të huaj më pak se vitin e kaluar ku numri arrinte në 4,500,000, e thënë ndryshe në 56,4% turistë të huaj më pak në vënd. Ky numër i pakët turistësh do të cojë në një humbje monetare prej 1,3 bilion dollarë. Meksika: si pasojë e përhapjes gjithmonë e më të shpejtë të Covid-19 në këtë vënd, humbjet në sektorin e turizmit përllogariten të shkojnë në 50 bilion pesos, osee thënë ndryshe në 2,4 bilion dollarë. Në rajonin e Kalifornisë, e njohur si destinacion kryesor turistik, impakti nga kriza e shkaktuar nga korona virus do të prekë 14,000 punëtorë. Spanja: referuar të dhënave të bordit turistik spanjoll, humbjet e vëndeve të punës mund të arrijnë deri në 900,000. Një prej zonave më të vizituara të vëndit siç është Katalonia, parashikon një humbje prej 10,881 milion euro. Në këto kushte të vështira, shumë vënde në mbarë botën kanë ndërmarrë politika për të mbështetur ndërmarrjet turistike, përgjysmim të taksave apo dhe kontribute të tjera shoqërore. Shumë vënde po ofrojnë ndihmesat shtesë për bizneset, në mënyrë që këto të fundit të mund të mbajnë të angazhuar ende stafet e tyre. Republika e Koresë së Jugut, e cila e konsideron turizmin si një sektor shumë të vecantë i cili mundeson sigurimin e vëndeve të reja të punës, përmes politikave të saj, ka mundësuar pagesa të punëtorëve deri në masën 90 % për një periudhë 6 mujore, model që është implementuar edhe në shumë vënde të tjera të botës. Egjipti ka pezulluar detyrimet e qerave për fushën e turizmit dhe shërbimeve ushqimore në zonat e mbrojtura dhe të kontrolluara nga shteti. Në Francë autoritet po i kushtojnë një vëmendje gjithmonë e më të madhe krijimit të një reforme për punësimit me kohë të pjesshme. Italia nje nga vendet qe pati nje goditje te madhe ne humbje jete njerezish e me pas ato ekonomike, ka ofuar nje ndihmese prej 600 euro per operatoret turistike, pergjate muajit Mars. Qeveria Braziliane krijoi programin Anti-unemployment Programmepër të ndaluar pushimet masive nga puna e për të lehtësuar më pas rihapjen përmes ndihmave ekonomike.

ALARMI NË EKONOMI SIPAS BASHKIMIT EUROPIAN

Sipas një raporti të Bashkimit Europian, në kuadër të situatës së vështirë, shumë vënde të unionit kanë hartuar një paketë të posaçme asistencë e cila do të përfshijë edhe sektorin e turizmit, krahas shumë sektorëve të tjerë të cilët u goditën rëndë gjatë kësaj periudhe. Masat përfshijnë moratoriumet e taksave, e cila konsiston në një zgjerim të afateve për pagimin e qerave apo cdo detyrimi tjetër në raport me shtetin, si dhe subvencione për pagat. Italia ka hartuar një paketë të posacme ekonomike mbështetëse për biznesin. Disa vënde kanë ri-kombëtarizuar kompanitë e goditura nga korona virus. Për pasojë, Italia ka marrë në pronësi të plotë Alitalian, kompania më e madhe e fluturimeve në vënd por edhe jashtë tij. Britania e Madhe ka pronëzuar pjesërisht sistemin e saj hekurudhor. Franca ka modifikuar kushtet e anullimeve të prenotimeve të udhëtimeve. Suedia ka ofruar  mbështetje financiare për kompanitë e udhëtimeve. Shumë nga këto masa janë një formë sesi qeveri të ndryshme po ndikojnë në mbajtjen në këmbë të një ekonomie tashme të ndrydhur. Një impakt të ndjeshëm kjo situatë po shkakton edhe në Shqipëri, ku humbjet llogariten të jenë të konsiderueshme si per sektorin direkt dhe atëindirekt. Kjo edhe duke marre parasysh faktin që kontributi i turizmit në ekonominë e vendit është rreth 22% e GDP-së, e thënë ndryshe 1\5 e ekonomise së vëndit tonë varet drejtpërdrejtë nga turizmi. Alarmin për krizën e sektorit të turizmit e kanë vënë në dukje edhe agjencia “Standart &Poor”, e cila e ka pozicionuar Shqipërinë mes 15 vëndeve kryesore që do të preken më shumë nga kjo situatë, duke shkaktuar një humbje prej rreth 1.9 – 2.2% të GDP-së. Qeveria shqiptare, ashtu sikurse dhe në shumë vënde të botës, ka ndihmuar sektorët ekonomikë dhe vecanërisht fushën e turizmit për të shmanguar falimentin, nëpërmjet ndihmesave në formë të ardhurash apo dhe në indikativa specifike, në atë që sot po pranohet nga të gjithë, në një formë të re të të sjellurit kundrejt njëri-tjetrit.

EJA PUSHO NË SHQIPËRI

Pavarësisht kësaj situate, koha dhe ngjarje të ndryshme kanë vërtetuar se turizmi do të ringrihet dhe do të lulëzojë sërisht. Historikisht, turizmi është goditur disa herë nga krizat shëndetësore, ekonomike dhe terroriste, e megjithatë përsëri ka arritur të ringrihet e të rikuperohet. E duket se me këtë shpresë e optimizëm janë dhe operatorët turistikë në Shqipëri, të cilët me optimizmin e numrave që flasin për një përhapje të vogël të pandemisë në vëndin tonë e për më tepër një numër shumëi vogël humbje jetësh, duket se ofrojnë paketën më të mirë turistike për këtë sezon veror. Alternativa më e përfolur këtë kohë për sa i përket turizmit është ai i turizmit të brëndshëm, destinacione që mund të arrihen lehtësisht në rrugë tokësore në pak orë. Nga kjo pikëpamje Shqipëria duket se ka një avantazh të madh duke qënë se një pjesë e konsiderueshme e turizmit bazohet nga ky lloj turizmi. Edhe Italia, Gjermania, Turqia, Greqia e shumë vënde të tjera, po punojnë në këtë drejtim me thirrjen për të pushuar brenda vendit, thirrje qëi bashkohen edhe operatorët turistikë shqipëtar “Eja pusho në Shqipëri” e cila duket si mënyra më e mirë për të shpëtuar turizmin e vëndit e për të bërë njëkohësisht të njohur në rang botëror atraksionet dhe vlerat tona kulturore si komb. Për të vazhduar në rrugën e suksesit që turizmi shqiptar ka njohur veçanërisht vitet e fundit, me një numër gjithmonë e në rritje të turistëve të huaj, ata që e vizitojnë për herë të parë e shumë të tjerë që rikthehen për të përjetuar e shijuar përsëri bukurinë e vendit tonë, bëje dhe TI Shqipërinë pjesë të axhendës tënde turistike këtë vit, ….Eja pusho në Shqipëri!

KUSH ËSHTË ANA CENO

Diplomuar në degën e Historisë, në Fakultetin e Histori-Filologjisë në vitin 2012. Specializuar në fushën e Guidës Turistike dhe Trashëgimisë Kulturore në Universitetin e Tiranës, për të vazhduar më pas studimet post Master në Torino, Master Ndërkombëtar në fushën e Trashëgimisë Botërore dhe Projekteve Kulturore për Zhvillim organizuar nga UNESCO në bashkëpunim me Universitetin Politeknik të Torinos dhe ITCO. Me eksperiencë pune dhe trajnimesh si brënda ashtu edhe jashtë vendit, eksperienca e saj e fundit ka qënë në Buenos Aires, Argjentinë, ku ka punuar në Galerinë e Artit Kontemporan Latin, Rolf Gallery Art.

Si koronavirusi kërkon të vrasë shtrëngimin e duarve

by

Esse Nga Rafael Floqi/

Ishte ende fillimi i Marsit në Michigan, ende nuk kishte nisur pandemia, por sapo kishin dalë rregullat për distancimin social. Kisha një takim të paracaktuar me këshilltaren e shkollës së vajzës, për masat që duheshin marrë për t’u bërë gati për Universitet. Vitin tjetër ajo është maturante. Por isha në siklet se sapo kishin dalë urdhrat e mbrojtjes nga Covid – 19, dhe njeri prej tyre ishte shmangia e dhëniessë  dorës. Atëherë ishte vetëm fillimi, sot është disi më ndryshe, pasi dihet se koronavirusi gjer tani u ka marrë jetën mijëra vetëve në shkallë globale. Por krahas gjithë atyre viktimave, specialistët thonë se një tjetër viktimë e virusit, do të jetë edhe një traditë që ka zgjatur prej shekujsh, – shtrëngimi i duarve.Një gjest që përcjell respekt, mirëdashje e besim mes miqve edhe të panjohurve, por njëkohësisht,një akt që përcjell edhe mikroorganizma të rrezikshëm.

“S’di si të bëj, i thashë gruas, t’i jap dorën këshilltares. Ajo m’u përgjigj,- po ti të gjithëve ua jep dorën. Kufizohu disi!”. Dhe erdhi rasti ta takojmë atë, ishte ajo që na priti tek dera e shkollës. Por ajo në vend që të më jepte thjesht një dorë si i panjohur që isha, ma shtrëngoi dorën me të dy duart e saj. I fokusuar tek ky gjest, defekt profesional mendova, jo më kot është këshilltare. I duhet konfidenca e atyre që këshillon, punë psikologjie,-thashë më  vete.Dhe vendosa të tregohem i rezervuar me të tjerët duke u përqendruar tashmangja këtë gjest. Nuk do t’i jap dorën tjetërkujt thashë me vete.Por në një dyqan ushqimor me mallra ballkanike, ku blejnë shpesh shqiptarët, djathë të bardhë, ullinj apo dhe birra Korça, hasa një malësor rreth të 60-tave, një fans i panjohur i imi që më ndiqte nga Televizioni. Ai gati m’u hodh në qafë dhe më shtrëngoi fort dorën. Në djall, mendova, si mos i jepja unë dorën atij njeriu, më  tepër një fansi, e megjithatë sa mbërrita tek makina, menjëherë i fërkova duart me desinfektant.

Por ky ishte vetëm fillimi. Pastaj nisën si me humor përshëndetjet, me bërryl apo me grushtalaamericana, ashtu siç kishte qejf të bënte dhe Presidenti Obama, një gjest i hyrë në kulturën amerikane nga sporti. Të gjithë qeshnim, si të kishin zbuluar një gjë të re, dhe politikanët në TV dhe prifti në kishë para se të filmonin të Dielën e palmave. Madje gjatë meshës edhe pse nuk më  dha dorën, ai harroi dhe i vendosi osten ne gojë, sipas ritit nja 10 besimtarëve të devotshëm që ishin në sallë me gjithë njoftimin e ndalimit të meshave në kisha nga dioqeza.Meditova duke qëndruar në sallë,dhe përsiatja me vete, madje dhe duke u lutur, se një shtrëngim i fortë i duarve, është një shenjë universale e forcës dhe e sigurisë, është një veprim i respektit të ndërsjellë midis dy njerëzve, dhe është thelbësor,ndoshta jo aq sa besimi tek Zoti, për shoqërizimin e specieve njerëzore. Në të gjithë botën, një takim i duarsh, i shoqëruar shpesh nga një përshëndetje me kokë ose një përqafim, është një pjesë thelbësore e komunikimit njerëzor. Po ashtu në qarqet e biznesit, një shtrëngim duarsh i mirë i sinqertë është po ashtu, një konfirmim i një marrëveshje si edhe një përshëndetje e ngrohtë që është në të vërtetë një vepër e mirë. E kjo ishte, natyrisht kështu, deri nga mesi i marsit, kur bota  edhe pse shihte lajmet e Wuhanit, i quante të largëta, punë lakuriqësh nate në një pazar të gjësë së gjallë që hanë kinezët.Dhe sa e largët është ngrënia e mishit të atyre kafshëve për ne evropianët, aq e largët  dhe pandemia, siç i thoshim një shprehje të trashëguar nga koha e vëllazërisë shqiptaro -kineze, “t’i biesh nga Kina” pra rrotull dhe larg.

Por ai virus i vogël që brenda javësh pushtoi botën, duke kapërcyer kontinente, duke kërcënuar njerëzimin në ekzistencën e tij, ai virus i vogël ende i panjohur, me agresivitetin e tij infektiv mahnitës dhe vdekjet që mbollibëri që dhe njerëzimi të tërhiqet nga përshëndetjet fizike tradicionale.  Dhe duket sikur kjo sëmundje i dha një kuptim më të thellë asaj sharjes, që s’besoj të jetë në fjalorin e Akademisë së Shkencave.Kjo sëmundje ishte domethënia më e plotë e sharjes, siç thoshte një grua në Instagram,  “Me ta …. Kina nënën”.  Dhe vërtet, pandemia krahas së tjerave rrezikon të marrë me vete edhe shtrëngimine dorës e cila është de fakto përshëndetja më njerëzore.

Shtrëngimi i dorës, përshëndetja më njerëzore

“Filloni duke bërë shtrëngimin e duhur të duarve dhe e gjithë bota do të hapet para jush”, thotë një proverb. Duke qenë një gjest kaq i zakonshëm, pavarësisht nëse jepet pas një intervistë pune, takimi apo përfundimi të një vizite diplomatike, shumë pak ose aspak mendohet për infeksionin. Me përjashtimte ndonjë “cleaningfreak” emri i të cilit, do të ishte i mirë vetëm për të zgjidhur fjalë kryqe, si p.sh. Tittlemouse një personazh i fiksuar pas pastrimit,përgjigja :Thomasina.  Por sot germofobët, e fiksuar pas pastrimit ndjehen të detyruar të pastrojnë shumë çdo gjë, vuajnë me të vërtetë nga një çrregullimi obsesiv-kompulsiv. Në serialin TV Monk, detektivi AdrianMonkqë punon në rrugët e ndyta të San Franciskos, por ka aq  frikë nga mikrobet sa ai duhet të pastronte gjithnjëduart, pasi t’i shtrëngonte me dikë. Tani më  duket jemi bërë të gjithë ca si personazhi “The Monk”-Murgu është një maniak “germofob”, emri i popullarizuar për njerëzit që bëhen të fiksuar me mikrobet dhe papastërtitë dhe ndjehen të detyruar të kryejnë ritualet e larjes dhe pastrimit shpesh pa qenë nevoja. Ky është një karakter fiksional. Por ka dhe njerëz realë me këtë sindromë, ndër më  të njohurit përfshijnë famëmadhin të ndjerin manjatin dhe regjisorin  HowardHughes, si dhe famëkeqin diktatorin irakian SadamHuseinin, i cili siç raportohej në dokumentet e CIA-s shpesh i porosiste vizitorët të zhvisheshin dhe të laheshin me sapun antibakterial para se ta takonin. Por kjo nuk e shpëtoi dot atë nga vdekja. Tani të tillë jemi bërë të gjithë ndoshta nga pak Monke nga pak Sadam.  Por kjo nuk është veç një sindromë vetjake, por ajo është edhe kolektive.Qysh kur më 2007 autorja e një bestselleri, GayleWestmoreland’s bënte thirrje në librin e saj me titull, “ Zgjohu Amerikë: Ndal mos shtrëngoni duart!.” Dhe pyeste: A e keni gjetur ndonjëherë veten të detyruar të shtrëngoni dorën e një personi krejt të huaj. Sigurisht që  keni. Të gjithë kanë. Zgjohu Amerikë! Mos i rrokni duart, ky është një “kushtrim” për t’i dhënë fund praktikës së rrezikshme dhe jo-sanitare të shtrëngimit të duarve. Libri u botua në vitin 2007 dhe mesazhi i tij rezonoi në të gjithë botën. Si atëherë dhe tani ka pasur shumë njerëz donin të ndalonin shtrëngimin e duarve, por kanë frikë nga ndikimi shoqëror që të marrin një qëndrim të prerë.  Sidoqoftë manifesti i autores zbulon pikërisht nënvizimet kulturore, ekonomike dhe sociale të shtrëngimit të dorës.

Duart vrasëse pa dashje

Zakoni i shtrëngimit të duarve ka lindur kur ende nuk dihej se duart ishin burim transmetimi infeksionesh. Edhe pse në disa tradita fetare si në ato hebraike dhe ato myslimane ekziston riti i larjes apo marrjes avdes, siç i thonë.  Deri në fund të shekullit XIX, njerëzit nuk e dinin se duart duheshin larë (e bënin vetëm kur i duhej të hiqnin një erë të keqe) dhe qe shumë e vështirë t’i mbushje mendjen se larja e duarve i mbronte nga sëmundjet. Pasi nuk ishin zbuluar bakteret dhe nuk ishte ende koha e LuisPasteur-it.   I pari që ngriti zërin ishte mjeku hungarez IgnazSemmelweis, që në vitin 1848 bëri lidhjen mes larjes së duarve dhe shëndetit. Ai u sulmua, u denigrua, u hoq nga puna dhe vitet e fundit të jetës i kaloi në çmendi. Vetëm pse theksoi se mjeket duhet të lanin duart, sidomos pasi kishte vënë re se shpesh disa mjekë kalonin nga morgu në lindje pa larë duart, duke shkaktuar më  shumë vdekje tek nënat e reja. Natyrisht sot ne nuk duhet të bëjmë të njëjtat gabime!

Përshëndetja me dorë ka qenë gjithmonë një formë e dobët e përshëndetjes, dhe jo vetëm sepse përhapet mikrobet. Komplikon pa nevojë se çfarë duhet të jetë një ndërveprim rutinë. Përplasja e grushtit është në një farë mënyre një përmirësim, më i thjeshtë dhe higjienik, por gjithashtu, është problematik. Ashtu si shtrëngimi i dorës, grushti i  grushtit mund të jetë i vështirë për t’u ekzekutuar, veçanërisht nëse e provoni atë tek dikush nga një kulturë, ku është tabu për të prekur një të huaj ose dikë të seksit të kundërt. Dhe gjuha e trupit është e gjitha e gabuar. Kur ne interpretojmë në mënyrë të ndërgjegjshme sugjerime nga gjestet e një të huaji, truri nuk përkthen një grusht të ardhshëm si, “jam i kënaqur që po të takoj”.

Më  shtrëngo dorën të tëthem se kush je

Kur lexoja këto radhë më kujtuan një të njohurin tim, i cili ndoshta mendon se një shtrëngim i dobët duarsh mund të dëmtojë autoritetin e tij, ndaj duket se sipas tij se çdo shtrëngim duarsh duhej të të dhembë fort. Gjithmonë kam menduar, pse e bënte ai këtë, dhe nësekjo donte të shprehte diçka. Ajo që duket se më  tepër se një gjest përshëndetës shtrëngimi i duarve është një mjet jo verbal për të transmetuar qëndrime.Pavarësisht nëse e kuptoni apo jo, duart tuaja zbulojnë shumë gjëra për ju…

Shtrëngimi i dorës është cilësuar si një veprim instiktiv i njeriut. Si çdo gjë instiktive ai mbart ne vetvete një rrëfim jo të modifikuar mbi individin. Hulumtuesit e shumtë kanë arritur në konkluzionin se mënyra se si një person shtrëngon dorën tregon më shumë se fjalët mbi personalitetin e tij. 

“Duart e atyre që takoj janë memece elokuente për mua. Prekja e disa duarve është thjesht një  mbikëqyrje. Kam takuar njerëz aq të zbrazët, saqë kur kapja majat e tyre të ngrira të gishtave, dukej sikur po shtrëngoja duart e mërdhitura nga një stuhi verilindore. Të tjerë kanë në duar rreze dielli në atë mënyrë që rrokja e tyre të tërheq zemrën. Mund të jetë vetëm prekja e lehtë e dorës së një fëmije; që ka po aq diell të mundshëm brenda, sa për mua është si një shikim i dashur për të tjerët. Një shtrëngim i përzemërt duarsh është si një letër miqësore që më jep kënaqësi të vërtetë”, shkruante  Helen Keller, tek “The Story of MyLife” ( Historia e jetës sime) .

Një shtrëngim duarsh i mirë i fuqishëm është një shenjë universale e forcës dhe e sigurisë, dhe pse të gjithë (po, po, edhe pёr ju zonja.) Duhet ta keni një të tillë. Një shtrëngim duarsh i fortë (por jo dërrmues) që është një shenjë respekti të ndërsjellë nga të dy palët. Ai menjëherë vendos tonin për çdo takim.

Por sidoqoftë, të kesh duar të forta nuk ju jep të drejtën të shtrydhni lëngun e jetës nga duart e dikujt tjetër, që  kur takoheni për herë të parë. Jam i sigurt që të gjithë e kemi pasur atë përvojë në një moment dhe është e sigurt që nuk është kënaqësi. Në të kundërt, një shtrëngim duarsh “i dobët” është një mënyrë e shkëlqyeshme për të bërë një përshtypje të paharrueshme – me të vërtetë të keqe. Pavarësisht nëse keni qenë në anën tjetër të një shtrëngimi duarsh me një “peshk të ngordhur” apo me një shtypës kockash, me siguri nuk do të ndjeheshit pozitiv për personin tjetër. Përsëri, një shtrëngim duarsh i fortë i bollshëm i mirëfilltë mund ta bëjë gjithë ndryshimin.

Shtrëngimet e duarve, ose më saktë mënyra me të cilën burrat ju kapin dorën, mund të ketë të bëjë  diçka me nënvetëdijen dhe analizën e karakterit. Unë jam gati i bindur se tregon më shumë në atë mënyrë sesa me forcën fizike të atij që toket. Disa nga burrat më të fortë vështirë t’u shtrëngojnë fort dorën, kur u referohem burrave të forcës, nuk dua të them vetëm ngritës peshash, por fermerë, mekanikë dhe të tjerë që posedojnë një forcë të pazakontë në duar. Nga ana tjetër, shumë tipa që dëshirojnë të ishin jashtëzakonisht të fortë, kultivojnë një tip dorështrëngim si thyese arrash dhe përpiqen të shpartallojnë dorën e secilit që takojnë. Kujtoj ata si ky tip që ta kapin shpejt dorën dhe menjëherë vendosin të mposhtin cilindo që janë duke përshëndetur. Një shtrëngim dore mund të jetë i fortë, i ngrohtë dhe mikpritës pa i provuar tjetrit se, ju jeni njeriu më i fortë në tokë. Ndoshta psiko-analistët mund t’i japin një shpjegim të plotë të kësaj; ndoshta mund të jetë që disa individë kanë frikë se të tjerët nuk do t’i konsiderojnë jashtëzakonisht të fortë, kështu që ata duhet të heqin të gjitha dyshimet që në sulmin e parë.

Fotografia në gur e dorështrëngimit të  parë

Ndoshta si për çudi, një nga shtrëngimet e para të regjistruara ka ndodhur në Lindjen e Mesme. Në fronin e mbretit Shalmaneser III, që dëshmohet në një gdhendje në një pllakë guri të shekullit të 9-të P.K. ku tregohet sundimtari asirian duke shtrënguar duart me një udhëheqës babilonas, pas përfundimit të një aleance. Ky është rasti më i hershëm, i shtrëngimit të dorës si manifestim publik i një marrëveshjeje midis dy popujve. Zakone të tilla u përhapën për t’u bërë më të njohura në botën antike. Historia e shtrëngimit të dorës daton nga shekulli i 5-të B.C. në Greqi. Ishte një simbol i paqes, duke treguar se asnjë person nuk mbante armë. Grekët e lashtë e morën këtë gjest mjaft seriozisht përderisa t’i dhënë asaj edhe një emër, e quanin dexiozë, “bashkimin e duarve të duhura”. Ata e paraqitën atë në monedha dhe në statuja që festonin aleanca politike dhe ushtarake. Kështu vepruan edhe romakët e lashtë; udhëheqësit e tyre, qysh atëherë i kanë shtrënguar duart për të nënshkruar traktate dhe marrëveshje të tjera.

Por gjatë rrugës, shtrëngimi i dorës u përdor gjithashtu si një përshëndetje, ndoshta për shkak se një dorë e zgjatur e djathtë tregon se nuk do të mund të mbash armë. Me sa duket, njerëzit menduan se rreziku i marrjes së mikrobeve nga një i huaj ishte më pakët se rreziku i goditjes me thikë.  Në Muzeun Pergamon në Berlin, në një gur funerali rreth shekullit të  5-të P.K. tregohen dy ushtarë që shtrëngojnë duart. Duket se ky gjest, si një gjest i hapur dhe komfort, mbështet supozimin historik se ai evoluoi si një shenjë e besimit të mirë mes njerëzve. Për shkak se një shtrëngim duarsh përfshin paraqitjen e hapur të dorës së djathtë, ai tregon besim pasi dëshmon mungesën e një kame të fshehur ose të një arme tjetër. Kur shpataështë në mill, shtrëngimi i duarve parandalon nxjerrjen e saj. Megjithatë, praktika u bë më e përhapur si një simbol i miqësisë dhe besnikërisë. Ajo u bë aq e kudogjendur sa dy palë duar të kapura u shfaqën madje dhe në monedhat romake.

Tek shqiptarët thelbi i ekzistencës së tyre “Besa” si virtyt moral e ka zanafillën nga lashtësia, si nevojë për solidaritet në bashkësinë fisnore. Dhe tek shqiptarët dhënia e besës, shoqërohet me dhënien e dorës së pajtimit.  Funksionet më të posaçme besa i ka të lidhura me gjakmarrjen. Besa, në këtë kontekst, është zotimi që shtëpia e një të vrari i jepte familjes së vrasësit për të mos e marrë gjakun në një afat të caktuar. Mbrojtjen me besë e gëzonte edhe miku tek mikpritësi, sa kohë qëndronte tek ai ose gjatë udhëtimit deri në një kufi të caktuar, dhe ajo vulosej po me një shtrëngim duarsh.“Kjo dorë beje âsht e pelqyeme prej kanunit të Malevet të Shqypnís si per të dlirun prej zhgarkimesh, si edhèper të lidhun besë” Kanuni i Lekë Dukagjinit, Beja Nyja 530.

 Në Evropën Mesjetare, kalorësit do të shtrëngonin duart e njëri-tjetrit në përpjekje për të liruar çdo armë të fshehur nga armatura e rivalit të tyre. Në shoqëritë luftarake, ku armët anësore të brezit ishin të zakonshme, padyshim që kuptohet edhe domosdoshmëria e një përshëndetjeje kaq të fuqishme.Por ajo e humbi këtë funksion deri në periudhën e hershme moderne, kur ajo u kuptua ndërkombëtarisht dhe u përdor si formë përshëndetjeje.

Shtrëngimi i duarve gjest barazie

Në Angli të shekullit të 17-të, Kuakerët, të cilët u ngritën kundër praktikave të tepërta dhe të panevojshme, popullarizuan gjestin e shtrëngimit e dorës si një alternativë më e barazuese sesa, përkulja e trupitapo ngritja e kapelës në formë respekti. Shtrëngimi i dorës siç e dimë se ai erdhi në vetvete gjatë epokës Viktoriane. Etiketat moderne të shtrëngimit të duarve u zhvilluan gjatë shekullit XIX dhe, deri në vitin 1900, ishte metoda më e zakonshme që u përdor për të përshëndetur të tjerët. Udhëzues të panumërt u ofruan për mënyrën më të mirë për të shtrënguar duart.  Mënyra se një njeri shtrëngon duart apo luan me duart bëhet pjesë e karakterit të tij.

Kur po shkruaja këto radhë m’u kujtua personazhi i UriahHeep që është një personazh imagjinar i krijuar nga CharlesDickens në romanin e tij DavidCopperfield që e ndiqnim si familje në TV shqiptar në rininë tonë në Shqipëri. Heep është një nga antagonistët kryesorë të romanit. Karakteri i tij është i dukshëm për përulësinë e tij të fshehtë, sinqeritetin  e tij i tepruar në dukje, duke bërë referenca të shpeshta për “përvujshmërinë” e tij. Emri i tij është bërë sinonim i sykofantisë, apo lajkave të pa sinqerta për të përfituar. Pikërisht ai është bërë i njohur për mënyrën sesi jepte dorën apo fërkonte duart dhe është bërë simbol i njeriut të pasinqertë  Ne fakt, pjesa më e madhe e DavidCopperfield është autobiografik, dhe disa studiues besojnë se sjelljet dhe atributet fizike të Heep-it, bazohen tek fabulisti HansChristianAndersen, të cilin Dickens e takoi pak para se të shkruante romanin. Ky simbol mbeti i fortë sa një autor amerikan shekuj më  vonë, do ta cilësonte presidentin e skandalit “Watergate “ RichardNikson se ishte një UriahHeep i vërtetë.

Pavarësisht nga prirja e përgjithshëm e dorë shtrëngimit, praktikat lokale sipas traditave vazhduan: Ka një larmi të mahnitshme të zakonesh përshëndetëse në të gjithë botën. Në Tibet prekja me gjuhë mund të jetë një mënyrë për të mirëpritur njerëzit. Në Zelandën e Re, Maorit përshëndesin njëri-tjetrin duke prekur hundët po ashtu dhe eskimezët. Burrat e Etiopisë prekin shpatullat, dhe në Republikën Demokratike të Kongos, miqtë meshkuj prekin ballin. Në shumë vende të Azisë, njerëzit përkulen me njëri-tjetrin kur takohen. Dhe në disa vende evropiane, si dhe vendet arabe, në Rusi, përqafimet ose puthjet në faqe janë më shumë normë. Megjithatë mënyra më e zakonshme fizike për të përshëndetur njerëzit në mbarë botën është tani shtrëngimi i dorës. Kjo është bërë aq e kudogjendur sa që kurrë nuk mund të keni menduar pse njerëzit shtrëngojnë duart. midis të tjerave të panumërta.

Shtrëngimi i duarve si simbol paqeje

Pra shtrëngimi i duarve e ka zanafillën si simbol paqeje, si dëshmi, se personi që zgjat dorën nuk ka armë të fshehur pas shpine. Në rrjedhën e shekujve ajo është bërë një simbol respekti e besimi.Edhe pse  kultura të ndryshme dallojmë kaq shumë nga njëra-tjetra, shtrëngimi i duarve shërben si një urë lidhëse që i bashkon dy individë dhe ia bën të qartë personit tjetër se ti nuk ia do të keqen.

Në kohët moderne, politika është bërë e paimagjinueshme pa shtrëngimin e duarve:  “Shtrëngimi i duarve shihet si një përshëndetje burrërore, ndryshe nga gjeste të tjera që mund të kenë nuanca më femërore, ndryshe nga përkulja franceze, apo përkulja që bëjnë shumë kultura aziatike. Shtrëngimi i duarve, shihet si shenjë force e vitaliteti. Kur Presidenti Trump u takua me Presidentin francez, EmmanuelMacron shtrëngimi i duarve mori përmasat e një ndeshjeje fizike, kush do të zgjaste më shumë, kush do të shtrëngonte më fort,” thotë DorothyNoyes, profesore e folklorit në Universitetin Shtetëror të Ohajos. Njerëzit me një personalitet mbizotërues ose të cilët dëshirojnë të tregojnë mbizotërimin e tyre, do të shtrëngojnë dorën e dikujt ndërsa mban pëllëmbën e tyre të ngritur poshtë, dhe pëllëmbën e personit tjetër të ngritur lart (një shtrëngim duarsh i nënshtruar). Dhe këtu është një sugjerim nëse merreni me një shtrëngues dore dominuese: Kur rrini dorën tuaj për të tundur të tyren, mbajeni tuajin të qëndrueshëm dhe të drejtë – mos e ktheni dorën poshtë.  Në një dokumentar për gjuhën e duarve në politikë thoshin se ai liderët e vendeve gjatë takimeve ndërkombëtare për piqen që dora e tyre të jetë në të djathtë para fotografëve dhe dora e palës tjetër në të majtë për të treguar dominim. Në fakt, kur John F. Kennedy ishte duke kandiduar për president të Shteteve të Bashkuara, ai urdhëroi një studim për të përcaktuar se cili ishte shtrëngimin më i mirë të dorës.

Politika. art i shtrëngimit të duarve

Duarshtrëngimi me dy duar.  Përfshin tokjen me dorën e djathtë dhe vendosjen e dorës së majtë në krahun ose shpatullën e dikujt, ose shtrëngimin e dorës së tyre midis të duarve tuaja. Shtimi i dorës së majtë tregon një dëshirë për të treguar ndershmëri dhe sinqeritet, dhe sa më e lartë të vendoset dora, aq më i madh është niveli i intimitetit midis dy njerëzve (ose aq më e madhe dëshira për të krijuar një marrëdhënie të ngushtë). Këtu është gjëja e çuditshme në lidhje me këtë shtrëngim dore: Duke pasur parasysh shkallën e afërsisë dhe prekjes, me siguri do të mendoni se do të përdoret më shpesh në mesin e miqve dhe familjes së ngushtë. E vërteta është, se liderët politikë shpesh e përdorin këtë shtrëngim duarsh për të bërë të duket sikur janë me kushte të mira, të cilat në të vërtetë mund t’i japin asaj një frymë mosbesimi. Udhëheqësit politikë duan të shfaqin shoqëri … por le të jemi të sinqertë këtu: Mund të mos jetë një ndjenjë e përzemërt. Duhet gjithashtu të theksohet se kur dikush bën duartakim me dy duar ku përfshihet shtrëngimin e dorës së personit tjetër shih më poshtë Bush dhe Putin , shfaq një dëshirë për të marrë kontrollin e bashkëveprimit. Ju do të bllokoni fjalë për fjalë dorën e personit që takoni me duart tuaja!

Në botën e sotme të shkëmbimeve digjitale shtrëngimi i duarve është bërë mishërim i akteve që ndodhin prapa skenave apo jashtë shkëmbimeve fizike. Fotografët kapin momentin e shtrëngimit të duarve kur arrihet një marrëveshje. Pra shtrëngimi i duarve është simboli fizik i arritjes së diçkaje të rëndësishme, është aspekti vizual i përgjegjësisë dhe rëndësisë së një akti.Gjuha e trupit, ose komunikimi jo verbal, nuk është një temë për të cilën flitet shpesh (qëllimi i duhur!). Megjithatë, kërkimet tregojnë se është një pjesë domethënëse, nëse jo edhe më e rëndësishmja e komunikimit. Aftësia për të lexuar gjuhën e trupit dhe vetëdijesimi i gjuhës sonë të trupit janë gjithashtu pikat kryesore të inteligjencës emocionale dhe aftësive shoqërore.Aftësia për të lexuar gjuhën e trupit dhe vetëdijesimi i gjuhës sonë të trupit janë gjithashtu pikat kryesore të inteligjencës emocionale dhe aftësive shoqërore. Gjuha e trupit vjen në grupime, si fjali të folura. Në vend që të gjykoni një gjest ose një shprehje, ju duhet të merrni gjuhën e trupit në tërësi. I gjithë trupi mund të tregojë një histori. Por problemi është se përveç simbolikës, shtrëngimi i duarve përcjell mikroorganizma të rrezikshme. Sa herë kollitesh apo teshtin, sa herë shkon në banjë, mendoni pak se çfarë mikrobesh mbajnë duart. Në çdo moment njeriu mbledh mikrobe, sa herë prek një objekt, mbledh me duar rreth 50% të mikrobeve të sipërfaqes që prek. Nënat tona diçka dinin kur na porosisnin vazhdimisht larjen e duarve. Tani nuk ia marr për ters sime shoqe e cila përgjon zhurmat nga banjë, dhe me pyet ai i lave duart? Higjiena personale e individit është shumë më e mangët se ç’e mendojmë ne, thonë mikrobiologët. Për këtë arsye, në kushtet e koronavirusit, duket se shtrëngimit të duarve ndoshta i ka ardhur fundi.

Me se ta zëvendësojmë shtrëngimin e duarve ?

Tani njerëzimi duhet të vendosë se me çfarë do ta zëvendësojë. Në thelb ky është një gjest simbolik, pra nuk ka rendësi nëse shtrëngon duart, përplas grushtet, apo bën diçka tjetër që ka të njëjtin kuptim. Na mbetet të biem dakord se çfarë gjesti të ri do të zgjedhim për të simbolizuar atë që përfaqësonte shtrëngimi i duarve. Nuk ka rëndësi gjesti, por mesazhi që ai përcjell. Por dhe kjo nuk është e lehtë. 

Shfaqja e pëllëmbës të hapur si sinjal miqësor, është në gjenet tona, ajo që Givens, një profesor në Universitetin Gonzaga dhe drejtor për Qendrën për Studime Joverbale, e quan një “produkt” i rrjeteve neuromuskulare që kanë evoluar gjatë qindra miliona viteve nga amfibët, tek zvarranikë dhe vertebrorë të tjerë. Këto cirkuite nervore prodhojnë nevojën për shfaqjen e një “ instrumenti ” të jo-agresionit, të paqes ”, siç është e kundërta shfaqja e kraharorit zbërthyer i qëndrimit agresiv, si pozicion p.sh. që marrin gorillat kur ngrehin gjoksin, shpatullat dhe kokën për t’u dukur më të mëdhenj. Nga ana tjetër kur  shimpanzetë janë agresivë nuk i hapin duart, duart e tyre ulen poshtë, pra edhe nga pikëpamja gjenetike e origjinës pëllëmba e hapur e mbajtur vertikalisht është një shenjë miqësie, jo e pafuqishmërie – por megjithatë porosia e saj është e paqartë. “Truri i njeriut ka qarqe evolucionare të lobeve parietale të cilat reagojnë pozitivisht te sensorët vizualë për duart e shtrënguara “, thotë Givens. Paraqitja e pëllëmbëve të hapur (përballë lart) pasqyron hapjen tuaj, duke treguar pëllëmbët poshtë tregon autoritet. Pra, në fund të fundit, është një mjet komunikimi jo verbal, që mund të dërgojë një sugjerim të fuqishëm bashkëpunues, ndaj mund të ndaj mund të jetë shenja e përshëndetjes me pëllëmbën lart, mund të jetë gjesti i ardhshëm që të mos transmetojmë viruse.

Tani që është epidemia e këtij virusi dhe që na kërkohet për të ndaluar për të shtrënguar duart, ne kemi vetëm një mundësi për t’iu hequr një herë e për gjithnjë këtë zakon. Ekziston një mënyrë shumë më e mirë për të përshëndetur mënyrë-tjetrin – dhe jo, nuk është cekja e grushtit me grusht dhe sigurisht që nuk as trokitja qesharake e bërrylit.  Një masë e thjeshtë parandaluese që do të sillte mjaft përfitime për shëndetin e njerëzve: mund te ishte braktisja e zakonit të shtrëngimit të duarve si përshëndetje!

Duke ecur përpara, mund të përshëndesim sipas e stilit të malësorëve tanë me një dore në zemrën, gjë që gjendet edhe ndër popuj të tjerë, po do përshëndesimthjesht me dorën hapur pa takuar duart me që do të ruajmë dhe distancën prej 2 metrash duke valëviturpëllëmbën.Më lejoni t’i siguroj ata që duan të rifillojnë shtrëngimin e duarvepas pandemisë se ne nuk duhet të braktisim një traditë kulturore duke dëbuar të gjitha llojet e shtrëngimevetë duarve. Gjesti ka një traditë padyshim të gjatë dhe ilustruese për të treguar paqe, pajtim marrëveshje, por jo si një përshëndetje.

Përkundrazi, ne duhet ta rivendosim atë në ditët e lavdisë së shekullit të nëntë para Krishtit, kur një shtrëngim duarsh ende nënkuptonte diçka të madhe.Kur të mbarojë kjo pandemi, ndoshta nuk do ketë më shtrëngime dore si në të kaluarën. Kështu le t’i themi se kemi një heqje qafe pozitive ,një herë e mirë e dëshirës për të shtrënguar duart.Por e di se s’ka për të qenë ashtu. Pse kot u bë ajo gurgule, nëse Pres. Trump ia zgjati, apo s’ia zgjati dorën kryetares demokrate të Dhomës së PërfaqësuesveNancyPelosit gjatë fjalimit para kombit.

Pse zëvendësimi është një “Mision i pamundur”!

Kështu po marr edhe unë guximin dhe po them një thagmë tjetër, po e quaj shtrëngimin e duarve një zakon primitiv apo siç quheshin në kohë te Enverit “zakon prapanik” ( siç ?!). Unë nuk po sugjeroj të heqim dorë nga përqafimet, puthjet apo nga shtrëngimet e duarve mes njerëzve të afërt që përmes këtij gjesti duan të ndjejnë e përcjellin emocione. Propozoj të mos shtrëngojmë duart kur për shembull përshëndesim të njohur apo të panjohur në rrugë, kur kemi takime pune, kur na prezantojnë dikë në kafe, etj. Zgjedhja për të mos shtrënguar duart duhet të mos paragjykohet e të mos konsiderohet si mungesë edukate, por si gjëja e duhur për të bërë. Nuk kemi pse e tregojmë respektin duke i transmetuar viruse e baktere njëri-tjetrit. Edhe mjeku i njohur AnthonyFauci, drejtori i Institutit Kombëtar Amerikan të Sëmundjeve Infektive, si dhe këshilltari i presidentit amerikan Donald Trump,  është shprehur: “Si shoqëri duhet të harrojmë shtrëngimin e duarve! Nuk kemi nevojë për të! Duhet ta thyejmë këtë zakon sepse është një nga rrugët kryesore të transmetimit të sëmundjeve si kjo e koronavirusit”.  Dhe kjo duket se po gjen mbështetje, kur aktori KumailNanjiani postoi në Twitter kohët e fundit mesazhin, “Unë nuk mund ta imagjinoj kurrë të shtrëngoj një dorë tjetër”, tweet-i i tij mori 50,000 pëlqime në disa orë.Megjithatë duke kundërshtuar veten do të them, se ndoshta duarshtrëngimin nuk mund ta zëvendësojë një gjest tjetër, besoj se me gjithë apelet, kjo nuk do të ndryshojë.

Një fqinji im i moshuar erdhi para një jave dhe më falënderoi, që ia kora barin para shtëpisë, pasi kompania që ia korr zakonisht nuk lejohej të punonte, sipas urdhrit të guvernatores dhe ai më  zgjati dorën . Ç’të bëja mos i jepja dorën?E pamundur, do të ofendohej.

Megjithatë në jetën e zakonshme dhënia e dorës mund të shmanget disi, por jo për gjëra të rëndësishme. Si për shembull, kur bëhet fjalë për politikën, shumica e gjërave mund të zgjidhen me një fjalë të butë, një buzëqeshje të thjeshtë dhe një shtrëngim të fortë dore. Dhe nëse këto mungojnë, jo  gjithmonë ka marrëveshje. Shtrëngimi i duarve është i shkëlqyeshëm për biznesin është i shkëlqyeshëm dhe për paqen. Dhe paqja është e shkëlqyeshme për biznesin. Biznesmenët ia dinë vlerën sloganitqë përcakton një marrëveshje xhentëlmenësh. “Letyourhandshake be a greaterbond than anywrittencontract.” Bëje shtrëngiminedorësnjë lidhje më e fortë sesa një kontratë e shkruar”. 

Japra pse nuk do të jetë e lehtë të thyhet një zakon i krijuar prej shekujsh.  Kjo u dëshmua me një fakt anekdotik.  Pak minuta pasi u bëri thirrje holandezëve të ndalin shtrëngimin e duarve për të luftuar coronavirusin, Kryeministri holandez MarkRutte gjithë entuziazëm i shtrëngoi dorën kreut të Qendrës Holandeze për Kontrollin e Sëmundjeve. Oops…

KOSOVË-BURGU NË PRISHTINË BËHET MUZE

by

Kryeministri Hoti: Emocion i veçantë të vizitohet burgu i ideve/

 Prishtinë, 12 Qershor 2020-Gazeta DIELLI/

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Avdullah Hoti mori pjesë në hapjen për vizitorë të ish-Burgut të Prishtinës, i cili në të ardhmen do të shndërrohet në muze, aktivitet ky që u zhvillua në patronazhin e Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit, me rastin e shënimit të 21-vjetorit të lirisë të Kosovës.

I shoqëruar nga anëtarë të kabinetit qeveritar, kryeministri Hoti ka vizituar qelitë nëpër të cilat kanë kaluar rreth 20 mijë burra e gra shqiptarë, të torturuar e të keqtrajtuar në mënyra të ndryshme.

Gjatë vizitës në hapësirat e ish-Burgut të Prishtinës, kryeministri Hoti ka dëgjuar nga afër rrëfimet e ish-të burgosurve politikë, të cilët u kanë mbijetuar torturave të regjimit jugosllav.

 “Është ndjejnë e veçantë dhe e përjeton plotësisht kur hyn nga një qeli në tjetrën, duke dëgjuar rrëfime të veçanta nga ministrja, familjarët e së cilës kanë kaluar nëpër këto burgje dhe nga gjithë të tjerët ish-të burgosur, veprimtarë që na rrëfejnë sot përjetimet e gjalla. Vërtet është tepër emocionuese për mua dhe për gjithë këta që janë sot prezent”, tha kryeministri Hoti, i cili ka përgëzuar ministren e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Vlora Dumoshi, për punën e bërë.

Kryeministri Hoti theksoi se ky është vendi, siç e kishin shkruar në njërën nga pllakatet “Burgu i ideve”, i njerëzve që e kanë brumosur së pari idenë për shtetin e pavarur të Kosovës, që ka evoluar pastaj në demonstratat e ’68, ’81, ’89, pastaj luftën e armatosur, përpjekjet për liri e pavarësi, dhe për lirinë që e gëzojmë sot.

 “Ministre ju përgëzoj sinqerisht dhe gjithë burrat e gratë që sot janë bashkë me ne për të ndarë emocionet dhe përjetimet e tyre në këtë burg. Le të jetë kjo një qendër ku qytetarët e Kosovës dhe gjithë ata që dëshirojnë ta përjetojnë atë që kanë kaluar këta burra e gra nëpër këto burgje. Janë përjetime të jashtëzakonshme”, tha kryeministri Hoti, duke thënë se të gjithë duhet të gjejnë kohë dhe ta vizitojnë këtë vend.

Më pas, kryeministri Hoti në hyrje të ish-Burgut të Prishtinës, ka vendosur mbishkrimin: “Emocion i veçantë të vizitohet burgu i ideve. 20 mijë burra e gra kanë kaluar përmes këtij burgu”.