dgreca – Page 5562 – Dielli

Retorika për nacionalizmin dhe parimet themelore të tij

February 19, 2013 by dgreca

Nga Dr. Enver Bytyci/

Këto ditë është risjellë në vëmendje të opinionit një nga temat më të mprehta e më të rëndësishme, çeshtja e tipareve, vlerave dhe forcës së nacionalizmit në mobilizimin e shqiptarëve për mbijetesë e shtetformim. Në debat janë përfshirë thuajse të gjitha mediet, të gjithë politikanët, shumë analistë dhe ekspertë të fushave të ndryshme. Janë shkruar editoriale dhe komente të shumta, janë organizuar tryeza katërore e të rrubullakta. Dhe në të gjithë këtë+ diskurs kemi parë kundërshti të shumta, reagime e kundërreagime, thënie e kundërthënie.

Megjithatë debati mori përhapje të gjerë e fitoi intensitet kur në të u përfshi kryeministri i Shqipërisë, Sali Berisha. Më së shumti kryeministrit tonë iu pa me të madhe se në Konferencën e Sigurisë të Mynihut tërhoqi vëmendjen për albanfobinë dhe paralajmëroi se “shqiptarët nuk do të pranojnë klonimin e pesë kombeve të ndryshëm, pse ata jetojnë në pesë shtete të ndryshme”. U tha se Doktori po e bën këtë për shkak të fushatës elektorale, çka është vështirë të besohet se në Mynih dikush nga pjesmarrësit mund të shkojë atje me motive elektorale apo për të forcuar pozicionin e tij në elektorat.

Retorika e Kryeministrit tërhoqi në diskutime kreun e opozitës, zotin Rama, i cili sulmoi zotin Berisha, duke e akuzuar atë se “po prish marrëdhëniet me aleatin e mikun tonë, SBA-të”. Ndërsa një televizion afër Ramës anonçoi lajmin se SHBA-të paskan reaguar ashpër përmes një letre, me të cilën kërkojnë që të hiqet dorë nga “slloganet nacionaliste në betejën elektorale”, që “të mos ndërhyhet në punët e brendshme të shteteve tjera”, që “Shqipëria të vazhdojë të luajë një rol moderator në rajom e të tjera porosi të kësaj natyre, të cilat moderator i TV-së në fjalë i konsideroi si “ultimatum” që vinin nga përtej opqeanit.

Po cilat janë disa nga tiparet themelore të këtij diskutimi, që lidhen me nacionalizmin shqiptar? A është e vërtetë se nacionalizmi shqiptar mbart konotacione, programe, doktrina dhe praktika, me të cilat synohet eleminimi i kombeve të tjera dhe dominimi i kombit shqiptar? Cilat janë të vërtetat dhe të pavërtetat që po serviren me këtë rast ne mediumet shqiptare dhe, pse po ndodh një gjë e tillë? Të gjitha këto pyetje kërkojnë përgjigje të ftohtë, shkencore dhe pa emocione.

Diskutimin aktual e karakterizojnë disa tipare. Së pari duket se ky diskurs është më së shumti elektoral, sesa strategji, por kjo nuk do të thotë se nuk ka përmbajtje. Sali Berisha dhe Edi Rama janë ndarazi në konceptet e tyre elektorale sa i përket qëndrimeve politike ndaj ceshtjes kombëtare të shqiptarëve. Berisha është i qartë, në të njëjtën linjë si më 1991-1992, është profesional, disa herë emocional, por edhe racional. Rama, duke mos pasur një linjë të qartë dhe bindje të qëndrueshme sa i përket qëndrimeve ndaj nacionalizmit, shfaqet i dyzuar, pa bosht, pa përmbajtje. Duket se reagimet e tij nuk janë pjesë e vetëdijes, por përgjigje ndaj përparësisë që krijon Kryeministri. Herë ndjek Berishën dhe përpiqet ta tejkalojë diskursin e kryeministrit në çeshtjet e nacionalizmit, herë bën kritikun ekstrem, duke shfaqur një kozmopolitizëm të tejskajshëm, madje me nuance të thirrjeve për harresë të çeshtjes shqiptare në Ballkan. Në rastin e Preshevës lideri i opozitës shënoi kritika të ashpra për qeverinë, duke bërë thirrje për ashpërsimin e qëndrimeve të saj, por në rastin kur Berisha foli në Mynih, ai u shfaq kategorikisht kundër tij, edhe pse një nga “këshilltarët” e Edit në Top Channel u deklarua se “unë si qytetar e shqiptar nuk mund të mos e mbështes deklaratën e kryeministrit në Mynih”, duke nënkuptuar se kundërshtitë e tij kushtëzohen “me profesionin”. Ndërsa zoti Spahiu po ndjek rrugën e heshtjes, ndërkohë që nuk dihet ende arësyeja, nëse Arvizu e ka trembur aq shumë në takimin e para disa kohëve, apo ka problleme me konceptet e tij për nacionalizmin. E theksoj këtë arësyen e dytë, sepse më ka bërë përshtypje një deklaratë e tij në janar të këtij viti në një nga televizionet e Kosovës, ku u shpreh se “Në Himarë jetojnë nja 2000 grekë”, duke pohuar një të pavërtetë, të cilën në shifra ende nuk e ka pohuar as Vasil Bollano. Ose kjo ishte një lajthitje, ose moskoherencë dhe moskomptencë, ose ishte një intervistë“për në Kosovë”, të cilën dikush e konsideron si territor të palidhur me problematikat në jug të Shqipërisë.

Ndërkaq të rikthehemi te thelbi i këtij debati. Diskurse të tilla, sidomos në kohë zgjedhjesh, janë elaboruar në ekstrem tek të gjitha të ashtuquajturat parti të moderuara në rajonin tonë. Por le të marrim vetëm pak shembuj në Greqi e Serbi. Në Greqi kanë ndodhur fshesa emigrantësh të papara në histori, janë bërë deklarata lufte me Turqinë, Shqipërinë dhe Maqedoninë, por herë-herë edhe me Bullgarinë. Dhe të gjitha kishin si qëllim që partitë politike të fitojnë besimin e kishës e të ushtrisë, si dy institucionet më të besueshme nga publiku I këtij vendi, pikërisht për shkak të qëndrimeve ekstreme nacionaliste. Ndërsa në Serbinë e majit të vitit të kaluar, kur edhe u bënë zgjedhjet parlamentare, presidenciale dhe lokale, ne kemi ndeshur në akte diversioniste të hyrjes në territorin e Kosovës të xhandarmërisë së Ivica Daçiç-it, arrestmin e policëve dhe shtrirjen e tyre për tokë, sikur të ishin robër lufte. E gjithë kjo si dhe akte të tjera antishqiptare u bënë për t’i dhënë një fitore bindëse kryeministrit aktual, Ivica Dacic, aso kohe ministër i Punëve të Brendshme të Serbisë. Europa qëndroi në gjumin e saj letargjik në të gjitha rastet e tilla, kur shprehej urrejtje antishqiptare dhe albanofobi e tejskajshme.

Përdorimi I nacionalizmit për fushatë elektorale në Serbi e në Greqi, e madje edhe në Maqedoni, nuk ka hasur në reagime kaq të forta të komunitetit ndërkombëtar. Për këtë arësye në Mynih zoti Berisha kërkoi zbatimin e marrëveshjeve të nënshkruara për respektimin e të drejtave të shqiptarëve, si një nga mundësitë e zbutjes së qëndrimeve nacionaliste të fqinjëve tanë. Ndërkaq qëndrimi kritik ndaj nesh dhe tolerant ndaj të tjerëveka arësyet e veta. Unë i besoj faktit se ndërkombëtarët e shohin se padrejtësia e ndarjes së shqiptarëve në pesë shtete para 100 vitesh është ende një ngërç i pariparueshëm dhe mund të çojë në destabilizimin e rajonit, ndërkohë që veprimet nacionaliste në vendet fqinjë me ne i shohin të parrezikshme. Ndoshta kjo është arësyeja pse ata lëvdojnë pafund qëndrimin e moderuar të politikës shqiptare në rajon. Por ama indiferenca ndaj politikave e fushatave nacionaliste të fqinjëve tanë besoj se është shkaku kryesor i albanofobisë. Nëse ndërkombëtarët do të kishin reaguar ndaj nacionalizmave ballkanikë, njësoj si në rastin e fundit te shqiptarët, atëherë nuk do të shkohej deri te situata kur do të zgjohej ndjenja e mbrojtjes tek ne.

Ndërkaq ndërkombëtarët e njohin faktin se tiparet e nacionalizmit shqiptar janë tipare të një nacionalizmi modern, ndërkohë që nacionalizmi grek dhe serb ka shkaktuar shumë dhimbje dhe fraktura në popujt ballkanikë. Disa prej këtyre tipareve mund të renditim:

1. Nacionalizmi shqiptar është realist dhe racional. Ai historikisht është orientuar nga ideja e krijimit të marrëdhënieve të mira me fqinjët, me qëllim paqen, stabilitetin dhe sigurinë e harmoninë e popujve të rajonit. Në programin politik të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit thuhet shprehimisht: “Ne dëshirojmë me gjithë zemër të jetojmë në paqe me të gjithë fqinjët tanë, Serbinë, Malin e Zi, Greqinë dhe Bullgarinë… Ne nuk duam dhe nuk kërkojmë asgjë prej tyre, por jemi krejt të vendosur të mbrojmë atë që është jona”. Më pas, në vitin 1913, kryeministri i parë i shtetit shqiptar, Ismail Qemali, i deklaronte kësisoj gazetës “Ivning Neës”: “Shqiptarët kanë dëshirë të madhe të jetojnë në marrëveshje me fqinjët e tyre, por ata nuk duan t’i nënshtrohen asnjë ndikimi të pajustifikuar ballkanik ose europian qoftë”.

Unë nuk mund të dalloj në diskursin e zotit Berisha ndonjë nuancë tjetër të këtyre formulimeve të adaptuara në fillimet e nacionalizmit shqiptar. Thirrja e Berishës në Mynih kishte dy aspekte; aspektin e luftës kundër urrejtjes nacionale në Ballkan, thelbin e së cilës e përbën albanofobia, dhe së dyti, aspektin e ruajtjes së identitetit të shqiptarëve. Ashtu si para 100 vjetësh, edhe në këto qëndrime askush nuk sheh ndonjë tejkalim të racionalitetit që mbart si cilësi themelore nacionalizmi shqiptar. Pra, sa kohë që qëndrimet dhe pohimet e politikanëve tanë nuk përmbajnë thirrje për luftë dhe për ndryshim të kufijve me dhunë, aq kohë politika nacionaliste e tyre është e rezervuar, e përmbajtur, racionale dhe realiste. Për këtë arësye Kushtetuta e Shqipërisë obligon dhe detyron cdo politikan të zgjedhur të mbrojë interesat e të gjithë shqiptarëve në Ballkan. Ndryshe ndodh me oshilacionet ekstreme të Ramës, të cilat shkojnë herë përtej racionalitetit të nacionalizmit shqiptar e herë përtej kufijve të një kozmopolitizmi të pamatur të tij. Dhe akoma më ndryshe ndodh me Kreshnik Spahiun, i cili ose bën thirrje për dhunë, ose hesht kur i bëhet presion.

2. Prej këtej del se nacionalizmi shqiptar është një lloj nacionalizmi mbrojtës, një nacionalizëm që ka tipare të theksuara patriotizmi. Pra nacionalizmi ynë nuk është burim konfliktesh, në kuptimin se është agresiv dhe kërkon të aneksojë territore të vendeve fqinjë, në të cilat shqiptarët nuk janë vazhdimësi e territorit të shtetit shqiptar të Shqipërisë, ose të shtetit shqiptar të Kosovës. Madje as këto territore në vazhdimësi Shqipëria dhe Kosova nuk i kanë rivendikuar, duke qëndruar thjesht në pozitat mbrojtëse të territoreve dhe sovranitetit të dhënë. Ato thjesht kanë mbështetur të drejtat dhe liritë demokratike që shqiptarët në Serbi, Maqedoni, Mal të Zi ose ata të Çamërisë duhet të gëzojnë bazuar në ligjet e konventat ndërkombëtare.

Përkundrazi, ndryshe ka ndodhur me nacionalizmat e tjerë ballkanikë, sidomos me nacionalizmin serb e grek. Të dy këta nacionalizma kanë shpallur, botuar dhe përhapur programe të një çmendurie kolektive, në të cilat shprehet hapur qëllimi për asgjësimin e popujve të tjerë, sidomos të shqiptarëve, me qëllim zgjerimin e territoreve në Ballkan. As dje, as sot e as në të ardhmen nuk ka patur e besoj se nuk do të ketë ndonjë program qeveritar, akademik, ose të institucioneve shpirtërore në Shqipëri, që të përmbajë p.sh tezat raciste e raciste të programit të Megaidesë greke, ose të Nacertanies serbe të mesit të shekullit XIX. Nuk ka dhe nuk do të ketë memorandum të tipit të atij që Cubrillovici kishte publikuar më 7 mars të vitit 1936, me të cilin parashikohej angazhimi i të gjitha strukturave shtetërore, ushtarake, policore e civile të Serbisë për asgjësimin dhe shpërnguljen e shqiptarëve nga territoret e tyre në ish-Jugosllavi. Aq më pak dikush ka vënë re ndonjë prirje të elitës politike, religjioze, akademike e ushtarake të Shqipërisë për të zbatuar programe të tilla, sic i kishin zbatuar me zell të gjitha qeveritë serbe para e pas Luftës së Dytë Botërore, deri më 1999 dhe sic i kishte zbatuar po ashtu Greqia në Çamëri para e në përfundim të Luftës së Dytë Botërore.

Shumëkush bën një lidhje të gabuar, kur këtë fakt e arësyeton me “paaftësinë” e shqiptarëve ndaj fqinjëve. Por nëse shqiptarët paskan qenë të paaftë për të vepruar, nuk mund të besohet se në asnjë kohë ata nuk qenë të aftë të shkruajnë e përhapin programe anti-serbe, ant-igreke e kështu me radhë. Diskurset e sotme për nacionalizmin shqiptar i përmbahen rregullave dhe parimeve të përhershme të tij. Liderët kryesorë të vendit, që përfaqësojnë qeverinë ose opozitën parlamentare nuk kanë bërë thirrje për zhdukjen dhe asgjësimin, qoftë dhe të një individi jo shqiptar. Askush në Shqipëri nuk ka kërkuar p.sh kokën e kreut të Agimit të Artë, edhe pse ky i fundit i përmbahet tezave të Miloshevicit dhe Shejshelit kur është fjala për asgjësimin e shqiptarëve. Nuk e kanë pohuar këtë as vetë përfaqësuesit politikë të komunitetit çam, megjithëse vuajnë prej më shumë se 70 vitesh pasojat e një dhune absurde dhe grabitjes së pasurisë së tyre prej qindramijë hektarësh nga ana e qeverisë greke, të bazuar në një ligj racist të kohës së Luftës së Dytë Botërore, të ligjit të Luftës me Shqipërinë, të cilin ata e mbajnë ende në fuqi.

Ky qëndrim dhe ky tipar i zbatuar edhe sot me fanatizëm buron nga formulimi i themeluesit të teorisë së nacionalizmit shqiptar, Sami Frashëri. Ai shkruante aso kohe se “Qëllimi i vetëm i shqiptarëve është të ruajë Shqipërinë të mos copëtohet prej të huajvet,… të mbajnë gjuhënë dhe kombërinë e tyre, tu rrinë kundreq intrigave të armikvet të tyre… Çdo gjë që mund t’i sjellë dëm këtij qëllimi duhet të luftohet keq prej çdo shqiptari të vërtetë dhe prej Lidhjes së Shqiptarëve. Ato gjëra që do t’i ndihen këtij qëllimi, do të zihenë me të dy duartë prej atyre që do të bëhenë me hir a me pahir”. Lexuesi nuk e ka të vështirë të dallojë në diskursin e sotëm se cili i përmbahet këtij parimi, në mbrojtje të lirisë, identitetit, dinjitetit dhe harmonisë së shqiptarëve në Ballkan.

3. Nacionalizmi shqiptar është një nacionalizëm tolerant në pikëpamje fetare. Rilindasit shqiptarë, ndryshe nga fqinjët tanë, nuk u bazuan te besimet fetare për të vetëdijësuar shqiptarët për identitetin dhe integritetin që ata kanë. Filozofi dhe njëkohësisht bashkëthemeluesi i nacionalizmit shqiptar me Sami Frashërin, Vaso Pashë Shkodrani, formuloi slloganin e njohur “Mos shikoni kasha e xhamia, feja e shqytarit asht shqyptaria”. Studiuesi i njohur gjerman i çeshtjes shqiptare, Konrad Cleë…….ing, duke e trajtuar këtë tezë të Pashko Vasës, shkruan se ajo ishte afetare, por nuk drejtohej kundër fesë, siç u përpoq ta interpretonte diktaura ateisto-komuniste.

Ndërkaq rilindasit zgjodhën Gjergj Kastriotin– Skënderbeun si figurë qendrore të bashkimit të shqiptarëve. Kjo ndodhi për shkak se heroi ynë kombëtar ishte jo vetëm një figurë legjendë, por dhe se ishte përfaqësues tipik i të gjitha religjioneve në këtë vend. Shqiptari musliman, shqiptari ortodoks, apo shqiptari katolik nuk mund të gjente asnjë cen që të kundërshtonte figurën e Skënderbeut si symbol të kombit. Ky atribut i shqiptarëve I harmonisë fetare ka ardhur deri në kohët tona i konservuar dhe i përpunuar me etikën e bashkëkohësisë. Nacionalistët e sotëm mund të dallohen lehtë nga përpjekjet që ata bëjnë për bashkimin kombëtar, nëse ata luftojnë çdo dukuri që i përçan shqiptarët ata nga pikëpamja fetare. Debati i sotëm për nacionalizmin nuk është drejtuar kundër këtij tipari themelor, i cili ka qenë, është dhe duhet të mbetet si një vlerë e jashtëzakonshme në ndërgjegjën kolektive të shqiptarëve.

4. Duke vecuar dhe komentuar tiparin e mësipërm afetar të nacionalizmit tonë, del përfundimi se ndryshe nga fqinjët, si element përbashkues dhe dallues ne kemi ruajtur, gjuhën. Kriteri gjuhësor ka qenë dhe mbetet kriteri themelor i qenies nacionale të shqiptarëve. Kjo është provuar dhe nga ekspertiza e studiuesve të së drejtës ndërkombëtare, sepse gjuha si element dallues e përbashkues nuk bëhet asnjëherë shkak i grindjeve, konflikteve dhe dhunës. Shqiptarët nuk flasin për një Shqipëri etnike deri në ato territore ku prehen martirët shqiptarë të masakruar nga fqinjët tanë, por për një Shqipëri etnike deri atje ku flitet shqip. Ky është një dallim thelbësor midis nacionalizmit të ngritur mbi mite e varret e mesjetës të fqinjëve tanë.

Nisur nga kjo, shqiptarët as sot nuk janë agresivë , madje as ofensivë në qëndrimet e veta nacionaliste. Ndryshe ndodh te vendet tona fqinje ku feja, ideologjia fetare dhe doktrina e saj luajnë një rol vendimtar në mendimin dhe qëndrimet nacionaliste të tyre. Ende në kohët e sotme moderne anketimet në Greqi dhe në Serbi dëshmojnë se qytetarët e katyre dy vendeve më shumë i besojnë kishës sesa shtetit. Për pasojë në këto vende ka zënë rrënjë ideja e predikuar prej shekujsh se “Ku ka ortodoksë, ka dhe grekë”, (në rastin e Ballkanit jugor) ose serbë, (në rastin e Ballkanit qendror), ide e cila është drejtuar kundër ekzistencës së shqiptarëve si komb.

Në debatin e sotëm, Berisha, i cili kritikohet po për arësyelectorale nga lideri i opozitës, nuk ka përmendur në asnjë rast ndonjë tezë, e cila bie në kundërshtim me moderacionin e rilindasve tanë. Përkundrazi, diplomacia ndërkombëtare duhet ende të shqetësohet nga qëndrimet ekstremiste të kishës serbe e greke, ndikimi i së cilës po sjell konflikte edhe në Shqipëri.

5. Nacionalizmi shqiptar nuk predikon epërsinë e shqiptarëve në rajon. Ai nuk është nacionalizëm mesianik dhe nuk pretendon se te ne është qendra e botës. Shqiptarët kanë plot arësye të pretendojnë privilegjet e të qenit popull i parë i Ballkanit, por as themeluesit e nacionalizmit, as pasuesit e tyre nuk e kanë predikuar këtë. Rilindasit kanë përmendur shpesh prejardhjen pellazgjike dhe ilirike të shqiptarëve, sigurisht bazuar në pohimet e dhjetra studiuesve të huaj të shekullit XVII e XIX thjesht për të ngritur ndërgjegjën kombëtare, jo për të nxitur konflikte me fqinjët.

Përkundrazi, nacionalizmat e fqinjëve tanë janë ngritur mbi bazën e miteve, sidomos të miteve mesjjetare, të cilat janë aktualizuar për nevoja politike e ideologjike, sa herë që politika, shteti, kisha, elita akademike e ka parë të nevoshme ringjalljen e këtyre miteve. Dhe sa herë ato janë ringjallur, aq herë e kanë pësuar më së shumti shqiptarët.

Debati i sotëm, gjithashtu nuk mbështetet në ndonjë hipotezë të bazuar në mite. Debati i sotëm është shprehje e një të vërtete të pamohueshme. Albanofobia nuk është prezent vetëm në qarqe civile në vendet tona fqinjë. Ajo shfaqet herë pas here edhe në strukturat e shtetit, në strukturat e policisë dhe të ushtrisë, në ologarkinë fetare e intelektuale. Kjo është e duhet të jetë shqetësuese jo vetëm për shqiptarët, por edhe për bashkësinë ndërkombëtare. Kur Berisha përmend faktin se albanofobia nuk lejon zbatimin e marrëveshjeve, kjo është një këmbanë për ndërkombëtarët, sepse nuk ka marrëveshje që është nënshkruar pa imponimin dhe prezencën e mekanizmave ndërkombëtarë.

6. Nacionalizmi shqiptar është proeuropian. Ndoshta në kohën e themelimit të tyre nuk kanë qenë aq proeuropian vetë nacionalizmat francezë e gjermanë, sa çka qenë nacionalizmi shqiptar. Themeluesit e nacionalizmit tonë e përcaktuan Europën si orientim dhe destinacion dhe rritën vokacionin perendimor të shqiptarëve. Nëse në ditët e sotme shqiptarët janë kombi më proeuropian në botë, kjo i dedikohet njëkohësisht predikimit të themeluesve të nacionalizmit tonë. Me dhunë shqiptarët u shkëputën nga rruga e zhvillimit perendimor për një periudhë kohe prej rreth 50 vitesh nën sundimin komunist. Shpesh historianët politikanë e justifikojnë këtë si pasojë e vendimmarrjes së Fuqive të Mëdha, por nuk do të ndodhte kjo, nëse ideologjia komuniste nuk do të ishte zhvilluar tek ne.

Ky lloj vokacioni properendimor buron nga vetëdija e jo nga pragmatizmi i shqiptarëve. Këtë e dëshmon qëndrueshmëria e përqindjes së atyre që përkrahin integrimet euro-atlantike. Vetëm në Shqipëri ndodh që udhëheqësit perendimorë priten me entusiazëm e jo me protesta. Vetëm në Shqipëri nuk ka antiglobalistë. Por kjo nuk do të thotë se shqiptarët nuk janë e nuk duhet të jenë nacionalistë në kuptimin europian të fjalës.

7. Shqiptarët kanë adaptuar një lloj nacionalizmi në respect të vlerave të miqësisë dhe mirënjohjes. Kjo rrjedh nga trashëgimia kulturore dhe historike e jona, nga kodet shqiptare të besës e të mikut, nga përgjegjshmëria e edukuar dhe e praktikuar për fatin e të tjerëve. Dhe ky tipar nuk është prezent në nacionalizmat e tjerë, sa te shqiptarët.

Por në kohët e sotme moderne nacionalizmi shqiptar ka nevojë të adaptojë zhvillimin e disa parimeve sociale, që lidhen me solidaritetin dhe humanizmin me njëri-tjetrin. Atë shkallë të sjelljes humane me të huajt, si në rastin e qëndrimit ndaj hebrejve, është e domozdoshme ta adaptojmë në sjelljen me njëri – tjetrin. Kjo do të thotë se nacionalizmi ynë praktikisht bëhet i sukseshëm, nëse rritet bashkëpunimi midis grupeve sociale, psh midis biznesit dhe elitës akademike e shkencës, midis qytetarit dhe përfaqësuesve të shtetit, pra midis qeverisësve dhe të qeverisurve. Trashëgimia komuniste e trashëguar në këtë fushë mbetet ende pengesë e kapërcimit të dasive midis nesh. Por është kërkesë e nacionalizmit rritja e harmonisë sociale, e veprimit kolektiv dhe e përkrahjes së njerëzve në nevojë.

8. Nacionalizmi shqiptar nuk është përjashtues. Kjo formulë vlen si në rastin e respektit për fqinjët edhe për harmoninë e brendshme. Për nacionalistët të gjithë shqiptarët vlejnë njësoj, pavarësisht përkatësisë fetare e krahinore, apo bindjeve politike që ata kanë. Ai që kërkon të vejë një palë kundër një pale tjetër, ai që kërkon të nxisë konflikte dhe në diskursin e tij ze vend dhuna, “burgu”, arresti, pra ata që në vend të rolit të nacionalistit, luajnë rolin e prokurorëve dhe të gjykatësve, këta liderë e politikanë, nuk janë e nuk mund të jenë nacionalistë. Duke iu përmbajtur kësaj formule, atëherë shkojmë te verifikimi i qëndrimeve nacionaliste të kohëve të fundit.

Natyrisht që nacionaizmi shqiptar ka edhe tipare të tjera, siç është predikimi i të qenit rezervues, tipar të cilin e elaboron mjaft mirë Prof. Eqerem Cabej, por nuk do të ndalemi më gjatë në këto karakteristika. E rëndësishme është të kuptohet fakti se qëndrimet nacionaliste të moderuara, të cilat nuk nxisin dhunën, janë të shëndetshme për shoqërinë shqiptare. Vetë kombet e zhvilluara kanë mbërritur në majë të suksesit përmes levës së arkimedit, që quhet, nacionalizëm i moderuar. Të njëjtën rrugë duhet ta ndjekin edhe shqiptarët, pa patur frikë së mund të akuzohen për ekstremistë.

5 VJETORI I KOSOVËS PA FLAMUJ KUQ E ZI E PA EUFORI

February 19, 2013 by dgreca

Nga ELIDA BUÇPAPAJ/

Pesëvjetori i festimit të pavarësisë të Kosovës ishte diçka ndryshe ngasa kemi parë rëndom, kur festa e pavarësisë të Kosovës bëhet ndërkohë shprehje e ndjenjës së identitetit kombëtar. As veprimtarët e Vetëvendosjes nuk ndërmorën ndonjë veprim për të vendosur natën flamujtë kombëtarë të kuq si gjaku me shkabën e zezë dykrenore. U tregua disiplinë.

Kishte vetëm flamuj të shtetit të Kosovës, që për nga ngjyrat ngjajnë me atë të Bashkimit Europian, veç ndryshojnë nga numri i yjeve.

Vëmendja u përqëndrua tek Newborn-i. Kush kishte vendosur firmën e tij ta harrojë sepse tani Newborn ka një look të ri dhe interesant, me një mori ngjyrash pa fund, të flamujve të 98 vendeve që e kanë njohur shtetin e ri të Kosovës.

Pesëvjetori kaloi bukur e qetë. Shteti amë kishte dërguar presidentin e republikës të Shqipërisë i cili ishte i pranishëm në të gjitha aktivitetet që institucionet e Kosovës organizuan më 16 dhe 17 shkurt. Mungonte kryeministri i Shqipërisë Sali Berisha, për shkak të retorizmit absurd të kohëve të fundit, i cili ka filluar prej festimeve të 100 vjetorit të pavarësisë dhe nuk u ndal as gjatë këtyre ditëve, për konsum të fushatës politike të zgjedhjeve të 23 qershorit.

Edhe Jozefina Topalli kishte prani të reduktuar. Ishte në seancën parlamentare, por jo në paradë.

Duket se institucionet e Kosovës kishin marrë këshilla nga aleatët tanë jetikë që të ishin të kursyer me ftesa, me retorikë dhe me eufori. Në fund të fundit e çfarë do të fitonte Kosova nga retorika? Asgjë! Po Shqipëria? Asgjë! Po liderët? Veç do të krijonin shqetësim, ankesa, fqinjët do të na tregonin me gisht! E për çfarë? Të fajësohesh për retorikë është skandaloze! Retorika është në vetvete skandaloze! Aq më tepër kur ka kosto për shqiptarët!

Të duket çudi, që institucionet e Kosovës nuk kishin ftuar kryeministrin e Shqipërisë. Por kjo është e vërteta. Ky ishte çmimi që Berisha mori për konsumim të retorikës. Sepse Kosova nuk ndihmohet me tirada retorike, Kosova dhe shqiptarët dëmtohen nga tiradat e retorikës, ashtu si edhe vetë Sali Berisha. Kosova ndihmohet me veprime dhe vepra. Rruga e Kombit po!

Kosova e festoi 5 vjetorin e pavarësisë pa inflacion deklaratash, pa inflacion dekorativ. Jam e sigurt se shqiptarëve të Kosovës u ka munguar flamuri i kuq, sepse ata janë më patriotë se shqiptarët e shtetit amë, por duket u veprua kësisoj për të evituar dhe harruar disi shijen e kripur të retorikës pikante të Berishës me nacionalizëm fiktiv.

Sepse ne shqiptarët jemi këta që jemi, por nacionalistë nuk jemi. Nuk jemi as patriotë. Shikoni si i kujtojnë sot SHBA baballarët e Kombit, ndërsa baballarët e Kombit tonë vazhdojnë të mbeten të varrosur dhe vetëm me rastin e 100 vjetorit të shtetit ua pamë disi fytyrat nga një ekspozitë e piktorit Arben Morina. I pamë sa një flash fotografik. Kaq, për fushatë, për eufori feste!

Prandaj Kosova veproi shumë mirë që e festoi 5 vjetorin me këmbë në tokë dhe nëse ka dëgjuar këshillat e aleatëve tanë jetikë, ka vepruar shumë mirë. Ky është një leksion që i bëhet Sali Berishës. Flakë për flakë. Le ta mohojë po të dojë. Si veprojnë yesmenët e tij, ata që ia mbushin mendjen se është lideri diell, që e bëjnë të fluturojë në jerm dhe të mos e shohë realitetin. Kështu ia kanë bërë yesmenët gjithnjë dhe kur ka ardhur puna pastaj e kanë braktisur. Por puna e liderëve politikë kështu është, vijnë e ikin, ndërsa çështja është që të mos dëmtohen interesat e vendit dhe shqiptarëve, çështja është që shqiptarët të integrohen aty ku e meritojnë të jenë, si pjesë integrale e Europës së Bashkuar.

Kosova dhe Shqipëria festuan qetë dhe pa eufori, por kjo nuk ndali që shqiptarët e Shqipërisë të vinin për dy orë e ca nga Tirana në Prishtinë për të shijuar festën pa nevojën e kronikave televizive dhe komenteve të gazetarëve.

GERMIMET ARKEOLOGJIKE NE ZONEN E HIMARES -SHPELLA E SPILESË SI GERMOI CARDINI NË STROFKULLËN E CIKLOPIT NË VITIN 1939

February 19, 2013 by dgreca

NGA GËZIM LLOJDIA/

Shpella e Himarës me emërtimin:Shpella e Spilesë është shpallur monument kulture me vendim e Rektoratit të universitetit shtetëror të Tiranës ” Nr.6, datë 15.1.1963- “Mbi shpalljen e monumenteve të kulturës. 2. Shpella e Spilesë, në fshatin Himarë.

Shpella e Spilesë në këtë vendim renditet e dyta pas shpellave të fshatit Velcë në zonën e lumit të Vlorës, u përkasin kulturës së neolitit të vone të mijëvjeçarit III p.e.re.Mirëpo shpella në Spile kujt kohei përket? Shpella e Spilesë a është në të vërtetë shpella e Ciklopit?

Zëra mediatik përcjellin në kujtesë tonë emrin e Odisesë dhe kthimin e tij në Itakë,gjatë këtij udhëtimi të pambarimtë, skena e ndeshjes me Ciklopin mbetet një krijim i shkëlqyer i mitologjisë.　Përtej cipës së mjegullt 7 fshatrat, që prek çdo mëngjes firoma e detit janë në një trandje të vazhdueshme historike e mitike. Gërmadha të çmuar të tokës shqiptare për shekuj janë ruajtur me fanatizëm nga nëntoka jonë .Kohët qiellore nuk i fshinë dot gjurmët. Ajo është plotë dhe vetëm me thesaret arkeologjike, që presin ndriçimin në dritë se një histori e vërtetë shkencore e saj duhet shkruar. Nga objektet arkeologjike sipas informatave të fillim vitit ‘ 91 nw brig jet shqiptare të detit Jon, nga Kepi i Gjuhëzës gjer në Kapoqefal të Sarandës, janë zbuluar 20 fortifikime pre-historike. Një ndër ato objekte historike është shpella e Spilesë.

Pozicioni i Qarkut Vlore dhe përshkrime te shkurtra(Guida e trashwgimisw kulturore tw qarkut Vlorw)

Qarku Vlore është i përberë prej rretheve Vlore, Sarande, Delvine. Shtrihet ne pjesën jugperëndimore te vendit dhe laget nga deti Adriatik dhe deti Jon. Qendër e Qarkut është qyteti i Vlores, e cila është qendër tregtare, industriale dhe e ndërlidhjeve te shumta.Himara .Ne krahinën e Himarë bëjnë pjese qyteti i Himares se bashku me fshatrat Palas, Gjilek, Dhermi, Iliaz, Vuno, Qeparo, Kudhes, Piluri. Krahina e Himares shtrihet përgjatë bregdetit te detit Jon, duke filluar nga veriu ne Llogora e deri ne lumen e Borshit ne Jug. Nga veri- lindja, lindja dhe jug-lindja rrethohet nga vargmali i Akroceraunit me majën me te larte atë te Çikës me lartësi 2045m mbi nivelin e detit. Ne krahinën e Himares rrjedhin përrenjtë e Ksarrollakos, te Polopotamo, te Gjipes, te Vishes dhe te Qeparoit, te cilët ne periudha shume te nxehta te vitit mund dhe te shterojnë. Gjiret kryesore ne det janë ato te Spilese dhe te Panormit (Porto-Palermos).

Pasurite kulturore, historike dhe artistike prezente

Ne territorin e Bashkise Himarë objektet kryesore te cilat përbejnë pasuri kulturore, historike dhe artistike janë: Ne Gadishullin e Karaburunit: guroria romane Gramata, kisha e Shen Adreas.

Ne Dhërmi: Manastiri I Panajase (Shën Mërisë), Manastiri i Shen Thodhorit, kisha e shen Stefanit, Shpella e Pirateve, shpella e Parashqevise, kisha e Shen. Nikolles, lagjia e vjetër e fshatit Dhërmi me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, Kulla e fisit Vretos dhe Kulla e fisit Kumi etj. Ne fshatin Iliaz: manastiri I Stavridhit. Ne fshatin Vuno: shtëpitë me arkitekturën karakteristike te zonës. Ne fshatin e vjetër Himarë: Kalaja e Himares është një fortifikim qe i përket shekullit te 3-te para erës sonë dhe vazhdon ne periudhën e mesjetës. , Kisha e Akipeshkopise, kisha e Kasiopise, kisha e Shen Pandon, kisha e Athalit, lagja e vjetër me shtëpitë me arkitekture karakteristike.

Ne qytetin Himare:Shpella e Omerit e cila I ka dhene dhe emrin qytetit (Spile), kisha e Shën. Marinës. Ne Panormi: Kalaja e Porto-Palermos dhe Kisha e Vasilikes (gruas se Ali Pashes). Kjo kala thërritet ndryshe edhe Kalaja Pashe Tepelenës, ndodhet ne afërsi te Himarë, ne gjirin me te njëjtin emër. Kjo kala u projektua nga nje inxhinier francez ne formën e një pesekendeshi. Porta e hyrjes ndodhet nga ana e lindjes. Muret janë te trashe 1.6m. Ne shënimet e tij konsulli francez Pukevil shënon se me 1806 ali Pashe Tepelena, i rezervoi atij nje pritje ne kalanë e Kastrise, Himare. Sipas studiuesve te quajtur te bregdetit Janko Palit, ne ballin e portës te kësaj kalaje jene te gdhendura me germa greke ne stilin bizantin. Ne Qeparo: fshati i vjetër Qeparo me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, shtëpia e Ali Pashes, Manastiri I Shen. Dhimitritit, Kembanaria e kishës se fshatit Qeparo, Kalaja e Vjetër etj.

Hulumtimet kryer në këtë zonë flasin për disa ekspedita dhe shënime udhëtarësh,gjeograf apo arkeolog. Ne vitin 1939, arkeologët kryejnë gërmimet e para në shpellën e Spilesë (Himarë), botuar nga .Domeniko Mustilli, gërmimet para ne shpellën e Spilese (Himarë), botuar nga D.Mustili, provoi se shpella ishte banuar ne Epoken e　Neolitit te Ri(3000-2100 p.Kr.)Një fakt që njihet është se për Cardinin kemi një i formacion të bollshëm nga arkeolog dhe studiues të Institute of Ëorld Archaeology, University of East Anglia, Norëichtë cilkët shprehen se ka regjistruar mbi 60 shpella natyrore në fshatrat lumit të Vlorës e Vlorës më saktësisht 10 shpellat e Velcës dhe Sarandës më shkoqur në pjesën jugë-perëndimorë nga shpellat e Karaburunit në Sarandë. 1971-1990 JANO KOCI drejton gërmimet në fortifikimet prehistorike ne Karos, Ngure e Kukum.(Qeparo). Ne kodrën e Sopotit zbulon, fortifikimin parahistorik dhe akropolin,　banesat dhe nekropolin e qytetit antik. parahistorik, linjën e murit, hyrjet, dhe　banesat e qytetit antik si dhe varet me ndërtim monumental. Ne kalanë e Himarë, zbulon, fortifikimin ne Kastane. Një banese antik te fortifikuar ne Borsh, një vile e romake, dhe një vendbanim mesjetar Qeparo. Arkeologet N.Ceka viti 1984,Muzafer Korkuti 1981 drejtojnë respektivisht gërmimet ne një banje romake ne Spile dhe ne fortifikimin parahistorik ne Badher të Borshit. Në vitin 2002-2003Ilir Gjipalit me gërmimin shqiptaro-anglezë në shpellën e Spilesë provuan banimin e saj që në epokën e mezolitit (8000 vjet p.kr　). Përmendet për herë te　parë në mbishkrimet e Theorodokëve te Delfit. Ne shek. I m.Kr., PLINI referon fortesat Himara dhe Meandria(Sopoti) Akrokerauneve. Ne shek. III-IVm.Kr,ne tabelën Peutigeriana Acrocceraunia përmendet si një stacion i rendesishem ne rrugën ne Foinike .Vitet(527-565). Himara, përmendet nga Prokopi i Cezarese si fortesë, ndërtuar　nga Justiniani. Ne vitet 528-548. Stefan Bizantini i fundit, përmend krahinën me emrin Kaonia. Mbas këtyre viteve krahina do përmendet me emrin e Himarë.

Burimet e shkruara, dëshmojnë se Himara ne lashtësi ishte vendi i fisit të Kaoneve, fisi rëndësishme i Epirit,krahas Molloseve dhe Thesproteve. Fiset Kaone zotëronin Epirin para mollosëve. Plini (referon se emri Kaoni, vinte nga kaonet e　bregdetit te Akrokerauneve, ku ndodheshin fortesat Himaira,　poshtë se cilës ndodhej burimi i ujit mbretëror, e me tej Meandria(qyteti antik ne Borsh), Kestrina etj.

Cardini ka regjistruar mbi 60 shpella natyrore

Karen Francis, Institute of Ëorld Archaeology, University of East Anglia, Norëich shkruan: Në qershor të vitit 2000, një ekip arkeologësh nga Instituti i Arkeologjisë Botërore, Britania e Madhe, dhe Instituti Shqiptar i Arkeologjisë ka filluar një studim në terren në Shqipërinë e jugut. Qëllimi i projektit ishte të ri-gjetur një numër i “humbur” shpella prehistorike dhe faqet sipërfaqësore që janë hulumtuar të parë në vitin 1930 nga një arkeolog italian, Luigi Cardini. Në vitin 1930, drejtori i Misionit Arkeologjik Italian në Shqipëri, Luigi Maria Ugolini, rekrutohen Cardini si prehistorian të misionit. Ndërmjet viteve 1930 dhe 1939, Cardini udhëtoi gjerësisht në të gjithë Shqipërinë jugperëndimore dhe, me ndihmën e një udhëzon disa përkushtuar shqiptarë, plotësisht dhe regjistruar mbi 60 shpella natyrore.

Sezoni i vitit 1939 Cardini ,vijon K. Francis, u zhvillua gjatë dhjetë ditë dhe, për aq sa dimë, ishte vizita e tij e fundit në Shqipëri, edhe pse ajo ishte edhe më produktive e tij në drejtim të hulumtimit. Në qershor të atij viti, vetëm dy muaj pasi trupat e Musolinit kishte pushtuar Shqipërinë, shpërnguljes Mbreti Zog, Cardini ka hulumtuar shumë në bregun lindor ku ai ka bërë disa nga zbulimet më të rëndësishme arkeologjike. Fletoret e tij tregojnë se ai udhëtoi gjerësisht në zonën midis Sarandës dhe Vlorës dhe ishte ende në vijim të informacionit të tij, që ishin raportuar nëntë vjet më parë. Gjatë këtyre dhjetë ditëve të fundit në Shqipëri, Cardini zbuloi site me sipërfaqja paleolitit në Xarrë; shpellat e Himarës dhe Shën Marina dhe strehimet në gur apo shpellat eKanalit. Një muaj më vonë, Cardini me padurim ia kalojë rezultatet e ekspeditës së tij Mustilli:

“Ajo nderon mua për të ofruar për Shkëlqesisë tuaj një raport të shkurtër mbi rezultatet e kërkimit paleontologjisë kryer në emër të Misionit Arkeologjik Italian në Shqipëri, drejtuar nga vetë …… Ky hulumtim na mundësoi të konstatojë ekzistimin e një depozitë të madhe paleolitit në sipërfaqe në afërsi të fshatit Xarrë, një strehim në gurë(shpellë)në shpatet e maleve të Kanalit dhe një kompleks i pesë shpellave ngjitur në afërsi të fshatit Himarë, me reliket e bollshme të një kulture Eneolitike në bazën e tyre ….. Këtofaktor paleoliti, të cilat për herë të parë janë të sinjalizuara në Ballkan, jep rëndësi të madhe në Xarrë. Gjetjet janë thirrje për një studim sistematik të zonës, i cili duhet të plotësohet nga hapja e një numri të madh llogore të gërmimeve. Këto me siguri do të japë të dhëna të sigurta për depozitimin dhe gjithashtu mund të zbulojnë të dhëna të dobishme për faunë, një interpretim më të saktë të depozitimit ‘[Istituto Italiano di Umana Paleontologia (IPU), Cardini Njoftomi 4 korrik 1939].

Zbulmi Cardini viti 1939

Nga shpellat ekzaminuara gjatë anketës, një ose dy zbuloi prova të mrekullueshme të pushtimit parahistorike. Me interes të veçantë ishte një shpellë të madhe në qytetin bregdetar të Himarës, ku kishte Cardini me punëtorët shqiptarë kryen gërmime në vitin 1939:”Shpellat Himare: kjo shfaqet në lokalitetin e Spilesë, në afërsi të bregdetit Adriatik ….. Një hendek fillestar gjykimi kryhet në 4 qershor u zgjeruar dhe thelluar më 8 dhe 9 …….. Unë e bëra një verifikim në natyrë e cila qe mjaft vend interesante, i cili do të kërkojë një fushatë të gjatë gërmimeve-shumë premtuese në drejtim të rezultateve për shkak të masës së depozitimit, bollëku i mbetjeve arkeologjike dhe fauna dhe më rrallë stratigrafike qarta ,mendova nuk është më të mirë që depozitat brenda saj, të cilat mund të hulumtohen direkt në një moment më të favorshëm, duke përdorur mjete dhe pajisje të sugjeruara nga IPU [shkencës ‘: Cardini, 4 korrik. 1939 notebook].Në mbërritjes në Himarë, ne kaluan pjesën shkëmbore të Gjiri i Spilesë dhe në atë që ishte një port i vogël, përshkruar nga Cardini:

“Fshati shtrihet në kodrat e vogla,të cilat në veri mbyllen jashtë portit të vogël që është mbyllur nga dydegëzim shkëmbore arritur në det. Degëzimi gjithashtu formojnë një plazh të vogël, e cila ka disa shtëpive dhe një hotel i vogël.

Tre nga shpellat e hapura dhe këto janë aq afër sa për të formuar një depozitë të vetme në faqen e pjerrët në bazën e saj, 20-25 metra të gjerë.

Dy shpella, të cilat duken të jetë e mjaftueshme, por ulet disi, hapur në një nivel më të lartë, pak më shumë se 100 metra nga të tjerët.

Shpella që provuan ka një hyrje tetë metra të gjerë, është 32 metra e gjatë, gjashtë deri në shtatë metra e lartë dhe është më i madhi i të gjitha ‘[IPU: Cardini 1939 notebook].

Skena qetë, përshkruar nga Cardini nuk ishte më e dukshme. Plazhi që përmbante vetëm një hotel të vogël dhe disa shtëpive ishte bërë një -qytet para dhe shpella që e mbante aq shumë potencial për Cardini nuk ishin më të dukshme nga buza e ujit. Duke shqyrtuar fytyrë shkëmb brenda nxisë jugore të plazhit të zhvilluar, ne ishim në gjendje për të gjetur tre nga pesë shpellat ilustruara në hartën Cardini së, shpella 1, 2 dhe 3 (Shpellë 1, shpella më e madhe ku Cardini kryer gërmime të suksesshme, ishte ende e paprekur, por e fshehur prapa themeleve konkrete të një hoteli të ndërtuar pjesërisht

Shpella ka një hyrje të madhe dhe shtrihet për rreth 30 m në kodër. Brenda, atmosfera ishte e lagësht, me myshk dhe alga. Edhe pse pjesa e shpellës ende duket të përmbajë depozitat e thella që Cardini ka marrë mostra, sipërfaqja është mbushur me mbeturina. Si rezultat i kësaj mbeturinave nuk ishte e mundur për të vëzhguar hendek, nga e cila ai u gjet kockave të kafshëve, mjetet stralli, qeramikë dhe vatrat, nga mbi dy metra e stratigrafia (Mustilli, 1941). Ky material është datuar në periudhën Eneolitikë, helenistike dhe periudha romake. Edhe pse Cardini solLi përfundimin se Shpella 1 ishte edenjë për hetim në të ardhmen shkencore, ajo nuk ishte në gjendje të kthehet atje dhe sot shpella dhe depozitat e tyre në masë të madhe janë të rrezikuar nga zhvillimi i ndërtimit modernë.

Shpellat e Himarës tani të kërkojë një rivlerësim të hollësishëm, para se arkeologjia e vlefshme Cardini është shkatërruar përgjithmonë.

NJE RREFIM I RRALLE PER MASAKRAT GREKE KUNDER SHQIPTAREVE

February 19, 2013 by dgreca

Ervehe Grabocka: Ju rrëfej masakrën e Panaritit nga “andartët” grekë/

95 vjeçarja vjen në një rrëfim të rrallë për masakrat e andarteve greke ne Panarit/

Nga Raimonda Moisiu & Skënder Demolli/

Ervehe Grabocka –Bacelli është një nga veteranet më të vjetra në moshë dhe gruaja më heroike që ka nxjerrë Grabocka, e cila edhe sot akoma me një fizik e kujtesë interesante e të admirueshme ruan tiparet e një gruaje fisnike, të fortë e të zonjën. Është shëmbull i gjallë i vitalitetit të një gruaje në moshën e tretë, (sot ajo i ka kaluar të 95 vjetët),dhe kujtdo që i bie rasti të takohet me Ervehenë, ngelet i çuditur se si ajo shpalos dimensione të perceptimit të dukurive e ngjarjeve në kohë e pa kohë, në ecje me kohën, që ia kanë treguar të parët e saj apo përjetuar edhe vetë, me forcën e logjikës, kujtesës dhe intelektit, që e bëjnë portretin e saj të dallojë, -gjë që ia rrit vlerat kësaj zonje të hekurt e të madhërishme. Sigurisht mosha bën të sajën por nga goja e Nënë Ervehesë, askush nuk dëgjon të ankohet për shëndetin dhe pleqërinë, apo çfarëdolloj ankese që zakonisht, bëjnë në përgjithësi, sidomos pleqtë, por meraku i kësaj zonje idealiste qëndron ende për lirinë shpirterore, e intelektuale të popullit të saj e më gjerë-idealit për Liri & Demokraci-që ajo luftoi. Fillimisht le të bëjmë një retrospektivë se kush është Ervehe Grabocka-Bacelli..
Ka lindur në Grabockë, fshat në thellësi të maleve të Korçës, në zonën ku ndahet Korça me Skraparin. Fshatin e saj e ndan një përrua me fshatin Backë të Skraparit. Është e bija e Bektash Grabockës (1870-1956) nga Panariti, dhe Zylfie Shtyllës (1890-1981) nga Shtylla. Dy prindërit e saj vijnë nga një familje me tradita të mëdha luftarake, patriotike, arsimdashëse që i kanë dhënë Shqipërisë burra të mëdhenj si luftëtarë për liri apo burra shteti, si Dëshmorin e Kombit, Qazim Panaritin, (1866-1918), i cili ka qenë xhaxhai i Ervehesë, Medar Shtylla, (1888 – 1963), daju i saj, Behar Shtylla,(1918-1994), kushëriri i parë,dhe Myftar Grabocka, (1917) vëllai i Ervehesë , është edhe halla e regjisores së shquar shqiptare, Vera Grabocka, etj, burra dhe gra të shquar që i ka njohur Shqipëria. Duhet përmendur se paraardhësi i shtatë i Ervehesë takohet me themeluesin e Korçës, Iliaz Bej Mirahorin, (Ilia Panariti) që ishte nip i Papa Petro Panaritit (1360-1440), stërgjyshi i Ervehesë. Vetë Erveheja ka qenë luftëtare në radhët partizane që me krijimin e formacioneve të para luftarake. Ajo është dalluar në luftime me armikun dhe mban dekorata të shumta që tregojnë se ka qenë një luftëtare dhe punëtore e palodhur në shërbim të kombit dhe shqiptarëve. Që në fillim të vitit 1942 Erveheja u aktivizua nga Lëvizja Nacional-Çlirimtare për të ngritur në luftë fshatrat Grabockë dhe Panarit së bashku me tre shoqe të tjera të cilat kanë qënë, Noi Polena, Antigoni Gjançi dhe Anie Vila. Këto gra bënë të mundurën, që disa vajza prej këtyre dy fshatrave të dalin partizane. Erveheja doli partizane në fillim të vitit 1944 së bashku me tre vajza të tjera nga Grabocka; Sedie Sejfulla Selenica, Përparime Brahim (Abazi) Cane dhe Vajide Jaupi. Erveheja u inkuadrua në Brg. XV S. në batalionin e parë me komandant Selman Vishocicën dhe komisar Hamdi Babanin. Pas çlirimit Erveheja ka punuar në Kryqin e kuq Shqiptar, në fillim në Voskopojë së bashku me tre shoqe, Përparime Cane, Meleqe Protopapën dhe Dadenë e Porodinës.- kështu e njihnin të gjithë korçarët. Në Voskopojë ajo u njoh me burrin e saj të ardhshëm, i cili punonte si sekretar lokaliteti. Më pas ajo punoi në Korçe derisa u martua me Ademin, një nga ish partizanët më trima i cili ka mbajtur medaljen e Trimërisë dhe ka qenë korrieri i Shtabit të Brg. IV S. Ademi vdiq papritur në moshën 65 vjeçare nga një atak kardiak dhe u varros në Lezhë në vitin 1987. Kujtesa e saj është e plotë, e saktë dhe e veshur me mëncuri, urtësi e pasion rrëmon në “arshivat e kujtesës”, tregon ngjarjet sikundër kanë ndodhur atëherë me qetësi. E ndërpret bisedën për një çast, pi pak lëng frutash, na pyet nëse duam kafe tjetër, dhe më pas vazhdon bisedën për të na sjellë ngjarje të dhimbshme e copëza jete të vyera për historinë e kombit, vecmas në këtë bisedë ajo na rrëfen për Masakrën e Panaritit nga “andartët” grekë, sikundër e kanë përjetuar dhe qënë pjesë e asaj masakre, prindërit e Ervehe Garbocka –Bacelli.
Masakra e Panaritit – rrëfyer nga Nënë Erveheja.
Në shtëpinë prindërore të Ervehesë u krye një nga masakrat më të tmerrshme të grekut në zonën e Korçës. Maskara filloi pasi komitët shqiptarë me Th. Gërmenjin në krye i ndalën andartët disa herë të hyjnë në Zonën e Vakëfeve duke i vënë përpara si lopët dhe duke vrarë shumë prej tyre. Njëra nga ato beteja ishte ajo e 15 janarit të 1914, kur komitët qenë në Panarit, qeveria shqiptare dha urdhrin e gabuar që z. Themistokli Gërmenjit, i cili qe kajmekam (nënprefekt) në Skrapar, të vejë në Kolonjë të marrë në dorëzim detyrën, se grekërit do të hiqen prej Kolonjës. Grekët i prisnin t’i çarmatosin dhe pastaj me siguri t’i vrisnin. Themistokli Gërmenji, siç e thashë ishte në Panarit në shtëpi të Dajlanit bashkë me Sali Butkën e me të tjerë trima shqiptarë. Në atë kohë ngrihen fshehurazi grekut në Kolonjë patriotët kolonjarë, Tike Prifti Spirua dhe Xeka i vëllaj i Nucit nga Trebicka dhe venë e piqen me shqiptarët në Panarit, u rrëfejnë fuqinë e grekërvet, atëhere shqiptarët përmbledhin fuqinë e tyre dhe filloi lufta e madhe e papritur në Qesarakë dhe në Selenicë të Pishës, ku vriten 30 grekër, 4 plagosen dhe 2 grekë bien rob në duart e shqiptarëve. Andartët u tërbuanë dhe sollën përforcime të shumta.
Strukturat ushtarake greke organizuan “Batalionin e Shenjtë”, i përbërë nga kriminelë lufte, dezertorë dhe të burgosur nga burgjet e Greqisë, të cilët më vonë do të njiheshin si “Andartët”. Ky batalion kreu masakra në të gjithë Jugun e Shqipërisë, duke vrarë mijëra gra dhe fëmijë për të spastruar zonën nga shqiptarët pasi më parë kishte pastruar Çamërinë dhe Gjirokastrën.
Fushata antimyslimane (kupto antishqiptare) e andartëve grekë, në fakt prapa tyre ishin kisha dhe qeveria greke, bënë edhe masakrën e Panaritit që nuk do të harrohet kurrë nga përmasat dhe egërsia me të cilën u krye.
Kjo ndodhi në atë kohë siç e quajmë ne korçarët, Greku i Parë, gjatë Luftës së Parë Botërore. Pushtimi i të ashtuquajturës Vorio Epir nga Greqia u bë në prag të Luftës së Parë Botërore, menjëherë pasi qenë caktuar kufijtë e Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha europiane. Ata hynë në jugun e Shqipërisë dhe pasi mobilizuan tërë ata shqiptarë që e quanin veten grekër, filluan pastrimin etnik duke vrarë, internuar dhe përzënë nga trojet e tyre të gjithë ata që patën guximin ta quanin veten shqiptarë. Në Jug të Shqipërisë nisën revoltat. “Batalioni i Shenjtë” ishte vënë në veprim. Ushtarakët hoqën uniformat dhe nisën masakrat dhe djegiet duke argumentuar se nuk pranonin vendimin e Evropës për lënien jashtë Greqisë të Korçës dhe Gjirokastrës. Sipas kronikave të kohës, ishin rreth 40 mijë ushtarë që kryen masakra të pashembullta në qytetet e fshatrat e Gjirokastrës, Korçës e Përmetit.
Masakra e Panaritit ka ndodhur në vitin 1914. Po e tregoj ashtu siç ma kanë treguar nëna dhe babai im pasi kjo masakër u krye në atë shtëpi qe ne e blemë, pas Masakrës së Panaritit, nga të zotët e shtëpisë që ishin orthodoks dhe që u larguan nga fshati dhe shkuan në Korçë dhe Tiranë pasi ata nuk mund t’i qëndronin dot kërkesës greke që të bashkoheshin me ata kundër vëllezërve të tyre muslimanë. Masakra mizore, sikundër tregon Myftar Grabocka, vëllai i Ervehesë, u bë nga andartët (banditët) grekë më 1914 në fshatin Panarit, si hakmarrje për ngritjen e Flamurit Kombëtar Shqiptar në shtëpinë e Dajlan Panaritit. Grekët therrën mbi 400 burra, gra, fëmijë dhe pleq. Veprim më të llahtarshëm s’mund të të dëgjojnë veshët. Por grekët me këtë akt makabër, si kanibalë, nuk donin të ndëshkonin vetëm popullsinë panaritase, që në pjesën dërmuese ishte myslimane, por të gjithë zonën. Ndaj ata me djallëzinë më të madhe, gratë, pleqtë, dhe fëmijët i therën në Grabockë, kurse burrat vendosën t’i thernin në fshatra të tjera. Së pari, tentuan t’i çonin burrat të lidhur njëri pas tjetrit në Trebickë, por aty hasën në rezistencën e mjaft patriotëve të shquar të krishterë trebickallinj, të cilët nuk pranuan të bëheshin pjesë e atij krimi të shëmtuar çnjerëzor. Atëhere grekët ju drejtuan fshatit Panarit, ku për fat të keq nuk hasën ndonjë rezistencë për arësye se edhe ata pak njerëz që ishin, qenë të moshuar. Hauret dhe shtëpitë e boshatisura të grabockallinjëve në Panarit e Grabockë u mbushën me 300 burra të lidhur njëri pas tjetrit me litar. Prej andej në të gëdhirë, i çonin në gijotinën e caktuar tek vëndi i quajtur Karakoll, në krye të Rripës së Melckës, një hon i vërtetë dhe tepër i frikshëm ku rrokulliseshin kokat e prera të djemve panaritas dhe gjaku rridhte tatëpjetë si në një thertore. Qëndrimi i atyre pak krishterëve grabockallinj në këtë rast nuk qe pajtues, përkundrazi, me aq sa mundën, ata morën në mbrojtje panaritasit që tentonin t’u shpëtonin thonjëve të bishave të tërbuara. Për t’u përmendur është rasti i Bajram Bilo Rezhdës, i cili shpëtoi nga këto masakra sespse e ndihmoi Guri Liko që e nxorri nga oxhaku pasi mashtroi rojet greke, duke e marrë në kurriz të mbështjellë me qilim dhe me enët në duart e tij gjoja për të mbushur ujë. Fatmirësisht ose fatkeqësisht ekziston lista e personave që mbështetën sjelljet vandale greke (kjo e botuar në revistën “Ylli i Mëngjezit” SHBA në vitet 1917-1918, artikulli “Nisja e Zjarrit në Toskëri” nga Sotir Dhosi Treska ku rezulton se martirët më të shumtët ishin nga Trebicka, por edhe nga Kolonja, Marjani dhe Panariti. Ata krishterë që ndihmuanë myslimanët janë, Gjik Prifti, Niçi Nikolla, Peçi Mihali, Toli Dhosi, Naum Toli, etj.

Ja një pjesë e shkrimit të asaj kohe në revistën “Ylli i Mëngjezit”.

“Fshatarët myslimanë të Panaritit, për të shpëtuar, ikën nga fshati dhe kaluan nëpër Backë, brenda në Skrapar. Bashkë me një nga agallarët e Panaritit, që u largua me dhentë e tij, qe edhe Stefan Panariti me bagëtinë e tij. Më vonë kthehet Stefani dhe grekët e bindën këtë që t’i shkruante agajt që të kthehej edhe ai, pasi grekët siguronin lirinë dhe jetën e tyre. Agaj besoi dhe kthehet. Edhe nga populli kthehen ata që e njihnin veten jo të kompro-mentuar. Por një natë i marrin burrat dhe i vrasin ndër afërsitë e Grabockës dhe të Melckës, ashtu i masakrojnë edhe gratë e fëmijët. Këto masakra bëhen prej kapedan Stratosit. Patrioti i vjetër Harri Panariti, bashkë me një patriot tjetër nga Treska, shkruajnë në Amerikë mbi ngjarjet tragjike të Panaritit dhe me këtë lajmërim erdhi një komision i huaj prej dy vetash për hetime. Stefan Panariti nuk e thirri aganë panaritas me qëllim tradhëtie. Për këtë dëshmuan edhe tre të krishterë panaritas përpara qeverisë greke në Janinë. U konstatua se heroi i kësaj tragjedie qe kapedan Stratosi. Edhe Harri Panariti, për shkak se lajmëroi miqt e tij në Amerikë, u dërgua në Janinë nga u lirua vetëm mbas 6 muajsh burgimi madje në sajë të një mijë frangave ari që pagoi në dorë. Kështu mori fund hëpërhë përpjekja për lir-imin e prefekturave të Korçës e të Gjirokastrës. Grekët ia mbërritën qëllimit të tyre duke zënë vijën Llogara – Salari – Qafa e Kiçokut – Ostrovicë – Maliq.”

Grekët arrestuan në Panarit, Trebickë, Treskë etj. ç’gjetën; të gjithë ata fëmijë dhe pleq që nuk mundën të largoheshin por edhe që menduan se greku s’mund ta prekte këtë kategori njërzish. Ata qenë 300 shpirt. I lidhën me litarë si kafshët nga duart dhe këmbët dhe u vunë një litar tjetër që kalonte qafë më qafë tek të treqindët duke u bërë nga një hallkë që u shtërngonte qafën dhe nëse dikush do tentonte te largohej qoftë edhe një hap nga shoku para apo prapa tij, automatikisht do të mbytej nga ajo hallkë që nuk mund të toleronte ritmin dhe distancën e caktuar nga njëri tjetri. Pastaj i shpunë në fshatin Grabockë dhe i futën pikërisht në shtëpinë e caktuar. Kjo shtëpi qe një ndërtesë e re dykatëshe; kati i parë ishte haur dhe kati i dytë kishte qënë shtëpia ku flinin anëtarët e familjes. Në atë kohë kishte lindur motra ime e madhe Reshiko. Im atë mori me vete nënën dhe motrën dhe së toku me shumë fshatarë të tjerë ikën nga Panariti dhe shkuan në Kaninë të Vlorës. Pasi burrat i siguruan gratë dhe fëmijët tek miqtë e tyre në Kaninë, vete ata u kthyen në Panarit për të luftuar pushtuesin. Ata i udhëhiqte xhaxhai im, Qazim Panariti. Në Kaninë vdiq gjyshja ime Habibe dhe xhaxhaica ime Limaja e cila ishte gruaja e Qazimit i cili sot është Dëshmor i Kombit dhe gjendet në varrezat e dëshmorëve. Të dyja këto gra vdiqën nga kolera. Ato i kanë varret edhe sot në Kaninë të Vlorës. Panariti u dogj i gjithi. Panaritasit shumë pak u kthyen në fshat pas ikjes së grekëve pasi shumica u larguan në të katër anët e Shqipërisë. Familja ime u vendos në Grabockë dhe pikërisht në atë shtëpi ku ishte bërë Masakra e Panaritit. U quajt Masakra e Panaritit pasi shumica që u therën atë ditë ishin panaritas. Grekët pasi i futën shumicën në atë shtëpi e cila ishte një ndërtesë tip kulle me dy dhoma të mëdha, njëra, ajo e sipërmja ishte dhomë gjumi siç e thamë dhe tjetra poshtë ishte haur. Grekët i merrnin një e nga një dhe në pragun e haurit u prisnin kokën mbi një kërcu. Lemeria e atyre që shikonin nënën, çupën, djalin, vëllanë, motrën, gjyshin dhe gjyshen që thereshin si kafshë, ishte e paimagjinueshme pasi i njëjti fat i priste edhe ata. Në këtë kohë, në katin e dytë, ashtu me duar të lidhura, një plak, Barjam Bilo, është futur në oxhak ku u fsheh dhe qëndroi vetëm me bryla për aq orë sa mbaruan së theruri të 298 njerzit e shkretë. Tjetra që shpëtoi nga të 300-ët ishte një grua e re nga Panariti që quhej Shane e cila me dhëmbë ka hapur një dërrasë të dyshemesë duke u fshehur në tavanin që ndante dhomën e sipërme me haurin. Shania e gjorë ka dëgjuar ulurimat e djalit kur grekët e tërhiqnin zvarrë derisa ja prenë kokën. “Nuk lëviza, – na tregonte Shania pasi unë s’mund ta shpëtoja dot djalin tim veçse do të isha therur edhe unë. Ndërkohë që kisha edhe dy fëmijë të tjerë të vegjël që m’i kishte marrë burri nuk e di se ku… Jeta qënka shumë e dhimbsur.” Pasi Shania thotë këto fjalë fillonte dhe qante pa pushim duke mos folur më. Grekët i morën kokat e 298 njerëzve të therrur dhe i hodhën në një hon të thellë ku nuk hyn dot njeri. Atë vënd ne e quajmë Kullë pasi sipër rripës së honit ngrihet një bregore si një kullë natyrale dhe që u ka shërbyer grabockallinjëve si Kullë Vrojtimi për të mbrojtur fshatin në shekuj. Kafkat e tyre kanë qënë atje deri pas luftës së dytë botërore kur unë jam larguar nga Grabocka dhe nuk e di nëse janë akoma. E tregova këtë histori pasi u rrita me atë dhimbje dhe u forcova duke u përgatitur që të në rast përsëritje të isha e aftë të mbrohesha e të luftoja me tërbim duke u hakmarrë edhe për viktimat e Grekut të Parë.

Erveheja rrëfen si u bë partizane.

Në shtëpinë tonë një ditë erdhi Safet Butka që ishte mik shtëpie dhe e pyeti babain tim, Bektash Canen, se ku i kishte djemtë. Babai i tha se djemtë e tij ishin partizanë. Safeti ju lut që ti thërresë djemtë dhe nipërit që ta braktisin luftën partizane dhe të luftojnë më forcat balliste. Babai nuk pranoi pasi ai më parë kishte biseduar më Medar Shtyllën që e kishte kunat të cilit i kishte dhënë fjalën se shtëpia e canellarëve do të mbante anën e partizanëve, e atyre që po luftonin me armikun. Në atë kohë erdhi në shtëpinë tonë, Katina Starja, Noi Polena dhe Antigoni Gjançi dhe takuan babanë tim të cilit i kërkuan që unë të dilja partizane. Ato kërkuan që të dalin partizane edhe Përparimja, çupa e xhaxha Brahimit, edhe Vaideja, komshija ime, çupë e Jaup Grabockës. Prindërit tanë nuk nguruan pasi ishte edhe dëshira jonë të luftonim dhe na dhanë lejën duke na pyetur neve nëse pranonim te dilnim malit partizane. Ne mezi prisnim që të luftonim pasi në shtëpitë tona në ato kohë s’kishte bisedë tjetër veçse trimërisë, guximit dhe gadishmërisë së shqiptarëve për të luftuar pushtuesin. Ne kishim punuar në terren për luftën nacional – çlirimtare për një kohë të gjatë dhe ishim përgatitur për këtë punë. Ishte muaj prill i vitit 1944 kur na mblodhën në Katund, fshat i vogël afër Trebickës. Atje, në një lëndinë ishte një mur një metro i lartë. Neve na reshtuan të gjitha vajzat e fshatrave të zonës së Panaritit dhe na thanë se, kalimi i këtij muri do të jetë simbol i pranimit të kapërcimit të mentalitetit patriarkal dhe dëshirës për të kapërcyer çdo vështirësi që do të na dilte përpara në luftën kundër pushtuesit. Ne ishim rreth nja 50 vajza të zonës sonë. Siç e thashë më sipër, nga Grabocka ishim vetëm tre çupa; Përparimja, Vaideja dhe unë. E para që kaloi murin qe Perparimja e cila thirri, “Nuk do të ketë asnjë mur që do të na pengojë në rrugën tonë drejt lirisë dhe pamvarisë!” Pas ne vajzave murin e kapërcyen edhe disa djem nga zona. Nga Grabocka ishin edhe dy kushërinjtë e mij, Kadri dhe Arshin Cane së bashku me tre të tjerë. Pastaj shkuam në Lavdar të Korçës ku na veshën partizane. Atje gjeta kushëririn tim të parë Behar Shtylla i cili u gëzua shumë dhe ka qeshur pasi dikush i tha që Erveheja do të bëhet një luftëtare më e madhe se ai. Na caktuan fillimisht në prapavijën e forcave partizane dhe pikërisht të punonim në spitalin partizan të Lavdarit. Atje ndënja rreth katër muaj. Në atë kohë spitali i Lavdarit u transferua diku gjetkë dhe neve na dërguan në Brig. 15S ku do të kishim të njëjtën detyrë, pra do të punonim në prapavijë. Me mua qenë edhe Përparimja së bashku me Vaidenë. Të plagosurit ne i shpinim në Gurmujas dhe atje i mjekonim. Atje punova rreth dy muaj. Në tetor më dërguan në brigadë si partizane me përgjegjës kompanie Avni Babanin dhe komandant batalioni Selman Vishocicën. Mora pjesë në disa beteja së bashku me brig. e XV Sulmuse….Më kujtohet një rast kur na u plagos shoqja jonë Neta e cila po këndonte dhe një plumb i ra grykë. Sa e shpunë në spital ajo vdiq. Pasi u çlirua Shqipëria mua më dërguan të punoj në zonën e Vithkuqit, Panaritit, Treskë, Trebickë, Qinam dhe Radovickë. Më pas në Voskopojë dhe Korçë. Me mua ishin dhe Përparimja, Meliqe Protopapa dhe Mynever (Kolaneci) Shtylla. Detyra jonë ishte të ngrinim organizatat e grave atje ku nuk kishte dhe të forconim ato organizata grash që ishin ngritur gjatë luftës.

JOSEPH DIOGUARDI VIZITON VENDPREHJEN E FISIT ARBERESH ASSELTA NE WORCESTER, MA

February 18, 2013 by dgreca

NGA ARTUR VREKAJ, WORCESTER, MA (SHBA)/

Ish-kongresmeni Joseph DioGuardi me origjinë Arbëreshe nga Greci, Itali; nga një nga familjet që krijuan ushtarët e Skënderbeut në Mbretërinë e Napolit në vitin 1461 pas veprimtarisë përkujtimore për Heroin Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu që Shoqata KOMBI dhe AACL organizuan së bashku, bëri një vizitë në varrezat St.John të qytetit ku është vendosur fisi Arbëresh Asselta dhe gruaja e tij e parë, Carol. Joseph DioGuardi bashkë me gruan e tanishme, Shirley Cloyes DioGuardi nderuan fisin Asselta dhe rrëfyen lidhjet Arbëreshe të gjakut të familjeve të tyre.

Gruaja e parë e DioGuardit, Carol Asselta DioGuardi e lindur në Worcester, MA ndërroi jetë para kohe, nga një sëmundje e pashërueshme. Carol është nëna e artistes Kara Joseph DioGuardi.

“Eshtë në traditën shqiptare të tregojmë respekt për pjesëtarët e familjes”,- tha- Ish-kongresmani DioGuardi, i mirënjohur si ambasador i çështjes kombëtare shqiptare e në veçanti, lajmëtari i Lirisë dhe Pavarësisë së Kosovës në Shtëpinë e Bardhë, në Kongresin dhe në Senatin Amerikan.

Lidhja e Ish-kongresmanit me Carol DioGuardi tregon edhe ruajtjen e linjës së gjakut të trashëguar Arbëresh në familjet e DioGuardëve dhe Asseltëve.

“-Kjo vizitë tek varri i nënës së Kara është shprehje e dashurisë për bijën time, e cila promovon vlera shqiptare kur tregon për rrënjët e saj Arbëreshe, Shqiptare si nga nëna dhe nga babai”,- përfundon i jati, DioGuardi.

Por, është edhe një mundësi më shumë që ne shqiptarët e lindur në Shqipëri dhe Kosovë që jetojmë në Massachusetts, SHBA të mësojmë se Worcester ka qënë shtëpi e dashur edhe për Arbëreshët e Italisë.

Fisi Asselta ka ardhur në vitet e para të 1900-ës dhe shihet qartë se këtu ka qenë një nga komunitetet Arbëreshe më me ze edhe në biznes. Stërgjyshi i Carol, gruas së parë të DioGuardit, Joseph A. Asselta (1875-1965) ka qënë i suksesshëm në prodhimin e këpucëve me fabrikën e tij.

Kjo vizitë përkujtimore e bëri edhe me domethënës takimin e Joseph DioGuardit me shqiptarët e Worcester, Massachusetts si një shprehje e mbështetjes dhe nderimit për veprën e tij në shërbim të çështjes kombëtare dhe ruajtjes së Identitetit të shqiptarëve.