s p – Dielli | The Sun

“Shënime për historinë antike të shqiptarëve”*

December 20, 2025 by s p

Prof. Luan Përzhita/

Ishte viti 1982 kur u emërova arkeolog në Qendrën e Kërkimeve Arkeologjike – Bërthama e rrethit të Kukësit. Pothuajse çdo vit vizitonim fshatrat e Kukësit dhe të Hasit, duke shënuar të dhëna për pika dhe gjetje arkeologjike. Kur u afroheshim fshatrave të Kosovës që ndodheshin në vijën e kufirit ndarës me ish-Jugosllavinë bisedonim për kulturën e kësaj treve dardane. Ndonëse kaq afër gjeografikisht në atë kohë ishte e ndaluar që të vizitoje qendrat e kësaj treve. Ne i konsideronim me shumë fat profesorët tanë S. Anamali, S. Islami, M. Korkuti, që kishin arritur të bënin gërmime arkeologjike në vitin 1980 se bashku me kolegët kosovarë Z. Mirdita, K. Luci etj., në tumat e Llashticës në Gjilan. Nga bisedat e tyre dëgjonim me shumë kuriozitet se si ata kishin zbuluar në këtë nekropol kulturën ilire të kësaj treve.

Gjatë viteve 1970 në rrethin e Kukësit, ku pas ndërtimit të hidrocentralit të Fierzës u përmbytën shumë toka në një gjatësi rreth 90 km, janë kryer një sërë fushatash gërmimi arkeologjik si në Kolsh, nga prof. M. Korkuti, në nekropolin tumular të Çinamakut, Kënetës, Bardhocit, Krumës etj., nga prof. B. Jubani dhe prof. A. Hoti, të cilët kishin vënë re se kultura ilire e zbuluar është e ngjashme me atë në Kosovë.

Teksa shikonim fshatrat e Kosovës si Vermica, Dobruzhda, Shkoza, pak më tej Zhurin etj., në brezin e atëhershëm të kufirit, përpiqeshim që të përcaktonim, natyrisht këtu hynte në punë edhe imagjinata, vendet arkeologjike për të cilat kishin shkruar kolegët tanë kosovarë E. Shukriu, E. Dobruna, N. Ferri, Z. Mirdita, i paharruari A. Stipçeviç, si dhe historiani A. Hadri. E çuditshme po të mendosh sot se studionim për të njëjtën kulturë, për të njëjtën popullsi, që kishte të njëjtat tradita, trashëgimi kulturore, gjuhë dhe zakone, por që një “mur” teli me gjemba që quhej klon e kishte ndarë mundësinë e depërtimit në gjysmën tjetër të trupit të kësaj kulture.

Besoj se tashmë mund të kuptohet lehtë se si jemi ndjerë ne kur Kosova fitoi pavarësinë në vitin 1999. Menjëherë u organizuan takime me kolegët tanë në Kosove, K. Luci, F. Peja, H. Mehmetaj dhe krijuam një grup të përbashkët arkeologësh, duke punuar fillimisht për evidentimin e qendrave arkeologjike të Kosovës dhe paralel u inicuan gërmime arkeologjike në disa qendra të rëndësishme antike. Jo rastësisht një pjesë e rëndësishme e shënimeve të mia në këtë libër i kushtohen periudhës antike të Kosovës. Së bashku me kolegët e mi, kisha vizituar mbi 1000 fshatra në Kosove dhe konsultuar pothuajse të gjithë qendrat arkeologjike të gërmuara para viteve 1990. Kështu krijova një ide të qartë dhe të saktë për historinë e lashtë të kësaj treve dardane.

Ditën kur Kuvendi i Kosovës shpalli Pavarësinë si shtet, u ula dhe shkruajta një artikull me titull “2400 vjet shtet Dardan”, të cilin e botova në një gazetë në Tiranë për t’i bërë të ditur publikut se ky vend e ka njohur shtetin mijëra vjet më parë. Në shënimet e mia i kam kushtuar një vend me rëndësi të gjithë historisë antike të Kosovës, nga epokat prehistorike, rreth 6000 vjet më parë, shtetit Dardan, Dardanisë bizantine, si dhe figurave historike me origjinë nga kjo trevë. Një vend me rëndësi në këto shënime kanë edhe gërmimet arkeologjike që kemi zhvilluar së bashku me kolegun F. Peja, në fshatin Cifllak të Rahovecit. Aty u njohëm me Z. Fasli Thaçi (ndjesë pastë), një burrë shumë gazmor, i qeshur dhe bujar. “Unë nuk jam arkeolog, më tha ai, por e di se themelet e shtëpisë time janë ndërtuar mbi troje shumë të vjetra të ilirëve. Nëqoftëse nuk besoni jeni të mirëpritur që të gërmoni në kopshtin e shtëpisë edhe pse tani është plot me perime”. E duke buzëqeshur shtoi: “E kush pyet, boll që ia arritëm kësaj dite që të dimë historinë tonë!”. Që nga ajo ditë shtëpia e Fasli Thaçit u bë dhe shtëpia e arkeologëve. Menjëherë e kuptuam se kishim të bënin më një qendër të rëndësishme antike të Kosovës, një vendbanim i cili përmbushte të gjitha kushtet për zhvillimin e jetës në antikitet.

Trevës dardane i dedikohen në këtë libër edhe disa shënime të mbajtura gjatë gërmimeve arkeologjike që kam bërë në Kukës, ku do të veçoja Qytezën në kodrën e Pecës, qendrën e parë qytetare në këtë krahinë për shek IV-II para Krishtit, ku kemi gjetur një vule të shek. IV me emrin e lashtë të Kukesit. Këtu pata fatin të zbuloj një objekt të mrekullueshëm, një llampë me shenjtorë të kohës paleokristiane të shek. VI, e cila përfaqëson një objekt unikal- i vetmi në Europë- të cilin e kam publikuar së bashku me kolegun e njohur francez, Fransua Baratte (profesor në Universitetin e Sorbonës Paris IV në Francë) në revistën e mirënjohur në fushën e arkeologjisë “Cahier Archeologique”.

Në vitin 2000 fillova gërmimet arkeologjike në kalanë e Grazhdanit në Dibër. Kur e vizitova për herë të parë këtë kala u befasova nga madhështia e saj. E ngritur në mes të një pllaje pjellore, me mure 3 km të gjatë, me 44 kulla dhe 3 hyrje, më krijoi përshtypjen se kishte ardhur koha të zbulonim të fshehtat e kësaj qendre të rrethuar nga heshtja prej shekujsh. Pas shumë vitesh kërkime dhe studime që lidhen me rëndësinë e kësaj qendre po botoj disa shënime mbi rolin që kishte kjo kala, e cila i dha emrin krahinës së Dibrës së sotme.

Pas rrëzimit të murit të izolimi, filluam kontaktet e para me kolegët e vendeve perëndimore. Në këtë rast isha i previligjuar sepse që nga viti 1995 u bëra pjesë e ekipit shqiptar, që do të bashkëpunonim për 10 vjet me kolegë nga Britania e Madhe për projektin arkeologjik të Butrintit.

Kjo perlë e arkeologjisë mesdhetare dhe boterore, që të mahnit me bukuritë dhe madhështinë e monumenteve, të frymëzon dhe të fut natyrshëm në botën antike, ku ndërthuret historia e formimit, zhvillimit dhe lartësimit të një qyteti antik që si rrallëherë, ndonëse i zbrazur, të ofron ende ngrohtësi. Në këtë qytet kanë kaluar figura me përmasa botërore, janë zhvilluar ngjarje me rendësi historike, janë ndërtuar vepra me nivel të lartë nga disa inxhinjerë të njohur. Qytet me teatër dhe gjimnaz, me tempuj dhe ujësjellës.

Pas punës, në orët e mbrëmjes, fillova të shënoj diçka për ketë qytet që dëshiroj ta ndaj me ju. Së bashku me kolegun tim, prof. William Bowden (profesor në Universitetin e Notingemit – Angli), na pëlqente të vizitonim një qendër arkeologjike buzë liqenit të Butrintit që quhej Diaporit. Në burime historike antike kishim lexuar se Butrintin e kishte vizituar i madhi Ciceron për të respektuar mikun e tij pronarin e Butrintit, Pompon Atikun. Ciceroni e përshkruante aq bukur vilën e mikut të tij sa na dukej sikur rrënojat e kësaj vile fshiheshin pikërisht në Diaporit. Të nxitur nga kjo histori, në vitin 2000 filluam gërmimet arkeologjike në Diaporit që zgjatën deri në vitin 2006. Një qendër që të lë pa frymë nga bukuria natyrore dhe madhështia e ndërtimeve që ajo përmban. E kisha shumë të vështirë që kënaqësinë e përjetuar në zbulimin e kësaj qendre të mos e ndaj me lexuesin. Prandaj në mënyrë shumë të shkurtër kam shkruar në këtë libër për Ciceronin dhe madhështinë e vilës së Diaporit.

Në këtë botim mendova të hedh disa të dhëna edhe për rrugët e rëndësishme tregtare dhe ushtarake që ishin ndërtuar në këtë kohë në Iliri. Gjatë kërkimeve në Shqipërinë e Veriut dhe në Kosovë, ndonëse ky territor ishte i mbushur me qendra dhe gjetje arkeologjike vazhdimisht ngriheshin disa pikëpyetje mbi zbulimin e disa objekteve që vinin nga brigjet e Italisë. Ne e dinim se një nga rrugët më të rëndësishme të komunikimit mes territorit tonë në antikitet dhe bregdetit të Adriatikut e më gjerë ishte rruga Egnatia. Por kjo trase nuk kalonte në veri dhe në Kosovë. Më tej vizituam shumë vende që nga Lezha e deri në Prishtinë, ku zbuluam se lidhja e trevave të Veriut dhe Kosovës janë realizuar nga një trase tjetër rrugore, e cila ishte ndërtuar paralel me rrugën Egnatia dhe njihet me emrin Lissus- Naissus (Lezhë-Nish). Kjo trase bashkohej me rrugën Egnatia nëpërmjet luginës së Drinit të Zi.

Një pjesë e shkrimeve në këtë libër lidhen me burimet historike të autorëve antikë. Gjatë leximit më bënte përshtypje figura e një personaliteti të madh, fillimisht si gjeneral i ushtrisë dhe me pas si mbret i ilirëve – Skerdilajdi, vëllai i mbretit Agron. Kjo figurë ishte anashkaluar dhe nuk gëzonte vendin që i takonte në histori. Me dëshirën që të kontribuoj sadopak në vlerësimin e kësaj figure ushtarake, politike dhe diplomatike të botës antike ilire vendosa që në këtë libër të botoj edhe një studim të përgatitur për këtë qëllim.

Nga pika më e lartë e kalasë së Lezhës vështroja gjithë hapësirën përreth, detin Adriatik, Shëngjinin dhe Drinin e Lezhës, duke u përpjekur të kuptoja luftën që Filipi i V të i Maqedonisë zhvilloi kundër Lisit në vitin 213 para Krishtit. Ku mund të jetë lumi Ardaksan që përmendet nga historianët antikë? Kështu lindi ideja për punimin rreth identifikimit të lumit Ardaksan.

Figurat e shquara që shkruan historinë e Botës Antike si Konstandini, Justiniani etj., natyrisht që nuk mund të mbeten jashtë shënimeve të këtij libri, pasi kontributi i tyre është epokal dhe njëkohësisht ata janë pjesë e pandarë e historisë së kombit shqiptar.

Shpresoj se këto shënime do t’ju sjellin sadopak atmosferën e ngjarjeve, figurave, historisë dhe kulturës së botës antike të shqiptarëve. Ato përmbajnë punime të shkurtra mbi ngjarje që kanë ndodhur në kohën e lashtë, figura historike të botës antike, zbulime me rëndësi arkeologjike, kuriozitete të kohës, etj.

Libri i drejtohet një lexuesi më të gjerë se mjedisi i ngushtë shkencor, siç janë nxënësit e shkollës së mesme, studentët, si dhe të apasionuarit e historisë dhe arkeologjisë. Shpresoj që nëpërmjet këtij botimi të sjellim para jush në mënyrë të kuptueshme përmbajtjen e studimeve. Siç do të lexoni më poshtë shënimet janë shkruar gjatë një periudhe të gjatë kohore, herë herë duke plotësuar ecurinë e punës time si arkeolog në Shqipëri dhe në Kosovë.

*Botim i Akademisë së Studimeve Albanologjike, Tiranë 2022, volumi 283 faqe, (shqip & anglisht).

Si funksionon sistemi juridik në Shqipëri dhe pse ai ka nevojë për korrigjim?

December 20, 2025 by s p

Nga Cafo Boga/

Në çdo shtet ligjor, mënyra se si është ndërtuar dhe si funksionon sistemi juridik përbën themelin e besimit publik, stabilitetit institucional dhe zhvillimit demokratik. Shqipëria sot ka një arkitekturë juridike që, në letër, i ngjan sistemeve europiane, por në praktikë vazhdon të prodhojë vonesa, pasiguri dhe zhgënjim qytetar. Ky kontrast mes formës dhe realitetit ka krijuar një hendek të thellë mes pritshmërive të qytetarëve dhe përvojës së tyre konkrete me drejtësinë. Për ta kuptuar pse ndodh kjo, është e domosdoshme të shohim fillimisht hierarkinë e sistemit juridik shqiptar dhe më pas mënyrën se si ai funksionon realisht.

Hierarkia e sistemit juridik shqiptar

Në krye të sistemit juridik qëndron Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, akti më i lartë normativ, ndaj të cilit duhet të përputhen të gjitha ligjet, vendimet dhe veprimet e institucioneve shtetërore. Kushtetuta përcakton ndarjen e pushteteve, garanton të drejtat dhe liritë themelore të qytetarëve dhe sanksionon pavarësinë e pushtetit gjyqësor.

Interpretuesi përfundimtar i Kushtetutës është Gjykata Kushtetuese. Kjo gjykatë nuk shqyrton fakte konkrete apo prova penale, por vlerëson nëse ligjet, aktet normative apo veprimet e institucioneve publike janë në përputhje me Kushtetutën. Vendimet e saj janë përfundimtare dhe detyruese për të gjitha organet e shtetit, duke e bërë atë gurin themelor të rendit kushtetues.

Nën këtë nivel funksionon sistemi gjyqësor i zakonshëm, i organizuar në tre shkallë. Gjykatat e Shkallës së Parë janë pika e nisjes së çdo çështjeje civile, penale apo administrative. Vendimet e tyre mund të ankimohen në Gjykatat e Apelit, të cilat shqyrtojnë si aspektet procedurale ashtu edhe, në raste të caktuara, thelbin e çështjes. Në krye të këtij sistemi qëndron Gjykata e Lartë, instanca më e lartë gjyqësore, me një rol kyç në unifikimin e praktikës gjyqësore dhe interpretimin e ligjit në mënyrë të njëtrajtshme në të gjithë vendin.

Në krah të gjykatave qëndron Prokuroria, si organ i akuzës, me në krye Prokurorinë e Përgjithshme. Pas Reformës në Drejtësi u krijua edhe struktura e posaçme SPAK, e fokusuar në hetimin dhe ndjekjen penale të korrupsionit të nivelit të lartë dhe krimit të organizuar. Po ashtu, reformës iu shtuan institucionet e vettingut: Komisioni i Pavarur i Kualifikimit (KPK) dhe Kolegji i Posaçëm i Apelimit (KPA), ky i fundit me kompetencë përfundimtare dhe pa të drejtë ankimi.

Në letër, kjo hierarki përfaqëson një model europian të qartë dhe të strukturuar. Problemi lind kur kjo arkitekturë formale përballet me realitetin e zbatimit praktik.

Funksionimi real dhe problemet strukturore

Problemi kryesor i sistemit juridik shqiptar nuk është mungesa e ligjeve apo institucioneve, por mungesa e funksionalitetit real. Procesi i vettingut ishte i domosdoshëm për pastrimin e sistemit nga korrupsioni dhe abuzimet e akumuluara ndër vite. Megjithatë, mënyra dhe ritmi i zbatimit të tij krijuan vakume serioze në gjykata dhe prokurori, duke sjellë vonesa të gjata në gjykime dhe një mbingarkesë të madhe çështjesh të pazgjidhura.

Një problem tjetër i theksuar është formalizmi ekstrem. Vendimmarrja gjyqësore shpesh fokusohet më shumë në aspektet teknike dhe proceduriale sesa në thelbin e drejtësisë. Qytetari përballet me vendime të ndërlikuara, të vështira për t’u kuptuar dhe, jo rrallë, kontradiktore. Ndërkohë, roli unifikues i Gjykatës së Lartë mbetet i dobësuar, duke krijuar pasiguri juridike dhe mungesë koherence në zbatimin e ligjit.

Përqendrimi i fuqisë vendimmarrëse në disa institucione kyçe, veçanërisht në KPA dhe SPAK, ka ngritur shqetësime serioze për mungesë balancash institucionale. Vendime përfundimtare pa mekanizma korrigjues krijojnë rrezikun që gabimet të mbeten të pakthyeshme, duke minuar parimin e shtetit të së drejtës dhe besimin publik te drejtësia.

Nga struktura institucionale te ndikimi i pushtetit politik

Në këtë kontekst lind natyrshëm pyetja nëse pushteti politik ka arritur të ndikojë mbi sistemin juridik. Në aspektin formal, institucionet e drejtësisë janë të pavarura dhe nuk ekzistojnë prova për ndërhyrje të drejtpërdrejta politike në vendimmarrje. Megjithatë, realiteti nuk është bardh e zi.

Ndikimi sot nuk ushtrohet përmes urdhrave apo telefonatave, por përmes strukturës së vetë sistemit. Përqendrimi i kompetencave, mungesa e ankimit dhe pesha e perceptimit publik krijojnë një klimë vetëcensure institucionale. Në një sistem ku gabimet nuk korrigjohen dhe vendimet janë përfundimtare, presioni nuk ka nevojë të shprehet hapur; ai vepron në mënyrë të heshtur, por efektive.

Kësaj klime i shtohet edhe presioni publik dhe mediatik, shpesh i politizuar. Çdo kritikë ndaj Reformës në Drejtësi apo institucioneve të saj etiketohet lehtësisht si sulm ndaj drejtësisë, duke kufizuar hapësirën për debat profesional dhe përmirësim të brendshëm të sistemit.

Drejtësia selektive dhe rasti Balluku

Ky realitet shpjegon edhe perceptimin e përhapur të drejtësisë selektive. Publiku sheh se gjyqtarë dhe prokurorë largohen nga sistemi për shkelje formale ose mospërputhje administrative, ndërsa figura të larta politike, pavarësisht akuzave dhe denoncimeve publike, vazhdojnë të ushtrojnë funksionet e tyre.

Rasti i zëvendëskryeministres Belinda Balluku është ilustrues për këtë hendek. Ajo është përmendur dhe akuzuar publikisht për çështje korrupsioni në diskursin politik dhe mediatik, por nga pikëpamja juridike nuk ekziston një masë sigurie penale, një aktakuzë e konfirmuar apo një vendim gjyqësor që ta ndalojë ushtrimin e funksionit të saj. Sipas parimit kushtetues të prezumimit të pafajësisë, hetimi apo denoncimi publik nuk barazohet me fajësi penale dhe, ligjërisht, vazhdimi i funksionit është i lejuar.

Problemi këtu nuk është domosdoshmërisht shkelja e ligjit, por hendeku midis përgjegjësisë penale dhe asaj politike. Në demokracitë e konsoliduara, dyshimi serioz prodhon pasoja politike, përfshirë dorëheqjen ose pezullimin e funksionit, edhe përpara një vendimi gjyqësor përfundimtar. Në Shqipëri, mungesa e kësaj kulture politike ushqen bindjen se ligji zbatohet me standarde të ndryshme për aktorë të ndryshëm. Një nga boshllëqet kryesore që thellon këtë konfuzion është mungesa e një mekanizmi ndërmjetës, transparent dhe institucional, që të përcaktojë ekzistencën e një baze të arsyeshme ligjore (probable cause) përpara se një zyrtar i lartë të përballet me akuza formale ose të vazhdojë ushtrimin e funksionit. Në sisteme si ai amerikan, procedura si Grand Jury ose Preliminary Hearing shërbejnë pikërisht për këtë filtër: ato mbrojnë individin nga politizimi i drejtësisë dhe njëkohësisht i japin publikut sigurinë se ekziston bazë reale juridike për ndjekje penale. Në mungesë të një mekanizmi të tillë në Shqipëri, akuzat mbeten në sferën e debatit publik pa një vlerësim institucional paraprak, duke ushqyer perceptimin e drejtësisë selektive dhe duke dëmtuar besimin publik në institucionet shtetërore.

Përfundim

Në fund, problemi i drejtësisë shqiptare sot nuk qëndron vetëm te pavarësia formale e institucioneve, por te mungesa e balancave, proporcionalitetit dhe ndarjes së qartë mes ligjit dhe etikës publike. Shqipëria nuk ka nevojë për një reformë të re spektakolare në drejtësi, por për një korrigjim të thellë të mënyrës se si ajo funksionon në praktikë.

Drejtësia nuk është thjesht një çështje institucionesh; ajo është kontrata morale mes shtetit dhe qytetarit. Pa e rikthyer këtë kontratë, as shteti ligjor dhe as demokracia nuk mund të funksionojnë plotësisht.

Emisionet postare festive të fundvitit në Kosovë

December 20, 2025 by s p

Besnik Fishta/

Pullat postare të Krishtlindjeve dhe Vitit të Ri përbëjnë një kategori të veçantë të emisioneve postare, e cila ka një rëndësi të dyfishtë, funksionale dhe kulturore. Ato nuk shërbejnë vetëm si mjet për dërgimin e postës gjatë sezonit festiv, por përfaqësojnë gjithashtu një pasqyrë të traditave, vlerave dhe nivelit kulturor të një shoqërie. Fillimet historike e këtyre pullave lidhet me emisionet të fundvitit në Kanada, ne te cilen u lëshua pulla e pare e Krishtlindjeve (fig.1), me mbishkrimin “XMAS 1898”. Edhe pse nuk paraqiste skena fetare, ajo shënoi fillimin e një tradite qe vazhdon edhe sot.

Fig 1.

Shkrimi “XMAS 1898” është formë e shkurtuar e fjalës Christmas, pra është një pullë e posaçme e Krishtlindjeve. Ne imazhin e pulles shihet harta botërore ku të gjitha territoret e Perandorisë Britanike janë ngjyrosur me të kuqe. Shprehja “WE HOLD A VASTER EMPIRE THAN HAS BEEN” ishte një thënie propagandistike që theksonte madhësinë e Perandorisë Britanike, qe ne gjuhen shqipe do te thote; “Ne mbajmë një perandori më të gjerë se ç’ka qenë ndonjëherë”. Pulla eshte e nje rendesie te vecante sepse nderkohe ishte pulla e parë botërore me hartë, dhe qe simbolizonte kulmin e Perandorisë Britanike,si “perandoria ku dielli nuk perëndon kurrë”. Si e tille u be shumë e vlerësuar në koleksionet tematike historike dhe koloniale, dhe përdorej shpesh si simbol i ekspansionit kolonial në filatelinë e shekullit XIX. Shtetet e Bashkuara emetuan me 1962, pullen e parë festive amerikane qe paraqiste një kurorë Krishtlindjesh. Më vonë, USPS(USPS është United States Postal Service, pra Shërbimi Postar i Shteteve të Bashkuara.) lëshoi seri të shumta me motive fetare dhe laike.Me pas Gjermania e njohur për pullat me riprodhime të artit të krishterë, sidomos piktura të Rilindjes dhe Barokut, Austria qe ka prodhuar pulla të Krishtlindjeve me cilësi të lartë artistike, shpesh të stampuara në letër të veçantë, me reliev ose me ar të shtypur. Që atëherë, kjo traditë është përhapur në të gjithë botën, duke u bërë një element i njohur i kulturës postare dhe koleksionizmit. Nga pikëpamja filatelike gjate koleksionimit, pullat e Krishtlindjeve dhe Vitit të Ri mund të kategorizohen në dy grupe kryesore: me motive fetare dhe me motive sekulare. Grupi i parë përfshin skena biblike, figurat e shenjta dhe simbole të “Lindjes se Krishtit” ose thjesht “Krishtlindja”, ndërsa grupi i dytë përqendrohet në elemente festive, si pemët e Krishtlindjeve, figurat e Babagjyshit, dëbora, lodrat dhe peizazhet dimërore. Kjo dyndje tematike reflekton mënyrën se si kultura, traditat dhe besimet e komuniteteve qe pasqyrohen në emisionet postare. Lëshimi i këtyre pullave ka një funksion të qartë praktik, përdorimin në kartolina dhe letra festive, por gjithashtu ka një dimension filatelik të rëndësishëm. Koleksionistët vlerësojnë këto pulla jo vetëm për estetikën dhe diversitetin e dizajneve, por edhe si dokument historik të zhvillimeve kulturore dhe artistike në periudha të caktuara.

Në një perspektivë krahasuese rajonale, tradita e emisioneve postare festive në Ballkan paraqitet si një fenomen qe ka qene prezent, që shërben për të reflektuar atmosferën e fundvitit dhe simbolikën e festave përmes ikonografisë filatelike fetare, siç vërehet, për shembull, në Greqi apo Serbi. Ndryshe nga këto raste, Kosova, si shembull i një praktike bashkëkohore, ka realizuar dy herë emisione sekulare të dedikuara festave të fundvitit, duke u rreshtuar pranë tendencave ndërkombëtare të vizualizimit kulturor përmes pullës postare. Në kontrast të dukshëm me keto shembuj, Shqipëria ka mbetur deri më sot pa asnjë gjurmë festive në repertorin e saj filatelik. Kjo mungesë lidhet ngushtësisht me karakterin strikt laik të shtetit shqiptar që nga lindja e tij, i cili gjatë periudhës së monizmit u vendodos ne nje pozicion ekstrem,I ndikuar nga struktura ideologjike e regjimit socialist. Në vitet 1945–1990, si shtet njëpartiak dhe ateist, Shqipëria e konceptonte festën e Vitit të Ri si një ngjarje universale me karakter familjar, dhe kryesisht si një vazhdimësi e ritualeve politike të percaktuara ideologjikisht. Festat, në këtë kontekst, ishin të gjitha të kontrolluara dhe të instrumentalizuara për të afirmuar arritjet e sistemit socialist, duke u shtrirë në të gjithë kalendarin vjetor si jehonë e sukseseve të zhvillimit ekonomik e shoqëror. Viti i Ri, për rrjedhojë, shihej më tepër si një rast për të legjitimuar ideologjinë e kohës sesa për të krijuar një atmosferë të gëzimit kolektiv. Radiotelevizioni, si mjet propagandistik, përpiqej të prodhonte një atmosferë festive, por kjo mbetej e zbehtë dhe e kufizuar, ndërsa kartolinat, të cilat sot i kujtojmë me një nostalgji të natyrshme me urimet e tyre zëvendësonin ikonografinë klasike të Krishtlindjes, duke e zhvendosur fokusin nga dimensioni shpirtëror tek ai politik. Pas viteve ’90, megjithëse Shqipëria hyri në një realitet të ri politik e shoqëror, repertori filatelik nuk pasqyroi ndryshime të dukshme: simbolet festive të fundvitit munguan njësoj si më parë, duke e lënë Krishtlindjen dhe Vitin e Ri jashtë vizualizimit postar. Ne te kundert te kesaj, Filatelia e Kosovës ne kete tematike, ka zhvilluar një stil të vetin, të orientuar drejt dizajnit modern dhe simbolikës së paqes ne dy emisionet e saj te cilat po i trajtojme me poshte.

Fig.2

Pullat postare ne fig.2 te vitit 2003, jane lëshuar nga Misioni i Administratës së Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK) dhe përfaqëson shembullin e pare të pasqyrimit filatelik të festave të fundvitit në hapësirën shqiptare. Ne pullen e pare simbolika vizuale tregohet me tre qirinj të ndezur,si simbol i dritës, ngrohtësisë dhe shpresës, i lidhur ngushtë me atmosferën e Krishtlindjes dhe Vitit të Ri., Elemente dekorative festive me gjethe jeshile, ngjyra e kuqe dhe zbukurime të arta përforcojnë ndjesinë tërheqëse të festës dhe janë tipike për kartolinat dhe dekorimet e fundvitit në traditën perëndimore. Pulla e dyte përfaqëson një shembull të veçantë të filatelisë në një kontekst pas-konflikti. Pasqyrohen dy figura njerëzore të stilizuara. Me formë abstrakte dhe pa detaje të identifikueshme, ato mund të përfaqësojnë universalitetin e njeriut, barazinë, apo bashkëjetesën në një mjedis shumëkulturor. Pullat i ka lëshuar UNMIK, jo një autoritet shtetëror vendas, çka tregon se filatelia në Kosovë në atë periudhë ishte nën administrim ndërkombëtar.Teksti është në tri gjuhë zyrtare: anglisht, shqip dhe serbisht, duke reflektuar karakterin shumëgjuhësh dhe shumëkulturor të misionit në Kosovë, dhe përpjekjen për përfshirje dhe komunikim të barabartë. Emri i artistit “R. Ferri” eshte tregues i përfshirjes se krijuesve vendas në përfaqësimin vizual të misionit ndërkombëtar.

Fig.3

Ne emisionin e dyte te tematikes qe shqyrtojme, pulla e pare ne fig.3 është një nga më të realizuarat vizualisht në filatelinë kosovare moderne, duke kombinuar ngjyrat, simbolikën dhe emocionin për të shprehur atmosferën e festave të fundvitit. Ajo i përket emisionit të vitit 2019, një periudhë kur Posta e Kosovës intensifikoi përdorimin e motiveve grafike moderne dhe festive për publikun e gjerë. Në sfond shpërthejnë fishekzjarre të mëdha në ngjyra vjollcë, blu, jeshile e të verdhë. Te cilat krijojnë një ndjesi dinamike dhe festime masive publike dhe sugjerojnë nisjen e një viti te ri me shpresë. Në pjesën e poshtme shfaqet një grup i madh njerëzish të vendosur përballë skenës së fishekzjarreve. Këto figura përfaqësojnë bashkësinë, familjet dhe brezat e ndryshëm, japin një ndjesi bashkimi, gëzimi kolektiv dhe shoqërizimi; pasqyrojnë traditën shqiptare te festimeve të përbashkëta të fundvitit në qytete, sheshe dhe ambiente publike në Kosovë. Prania e fëmijëve e bën imazhin veçanërisht emocional, duke treguar se festat nuk janë thjesht ngjarje, por përjetime të një brezi në tjetrin. Pulla e dyte paraqet një kompozicion ikonografik që ndërthur simbolikën kombëtare me atmosferen festive të fundvitit, duke e pozicionuar Kosovën në një dimension shpirtëror, kulturor dhe komunikues tipik të traditës festive evropiane. Elementi qendror i paraqitjes eshte globi ku shfaqet konturi i hartës së Kosovës i vendosur mbi sfondin me yjet e flamurit shtetëror, qe funksionon si metaforë vizuale e shtetësisë së qëndrueshme dhe aspiratave integruese të vendit. Rrethimi i imazhit me elemente të dekorit festiv, drita të arta, ornamente të Krishtlindjeve dhe degë halore, i shton pullës dimensione të gëzimit dhe te paqes, duke e vendosur këtë emision brenda traditës së pullave të fundvitit që promovojnë urimet ndërkombëtare. Ky emission “Festat e fundvitit” është një shembull i shkëlqyer i filatelisë tematike bashkëkohore, që refleton energjinë e festave, bashkimin e njerëzve dhe ngrohtësinë e fundvitit, duke e bërë një nga emisionet më tërheqëse të Postës së Kosovës.

JAKOBSTADS TIDNING (1939) / MBRETI ZOG, SHUMË BUJAR ME BAKSHISHE. — EMRI I TIJ NUK DO TË HARROHET KAQ SHPEJT NGA PRONARËT DHE PERSONELI I HOTELEVE NË VARSHAVË.

December 20, 2025 by s p

Mbretëresha Geraldinë dhe Mbreti Zog në stacionin e trenit të Rigës. — Burimi : Daugavas Vēstnesis, 14 korrik 1939.

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 20 Dhjetor 2025

Gazeta finlandeze “Jakobstads Tidning” ka botuar, të shtunën e 15 korrikut 1939, në faqen n°4, një shkrim asokohe rreth largimit të Mbretit Zog dhe familjes mbretërore nga Polonia për në Letoni, duke përmendur ndër të tjera bujarinë e mbretit, të cilin Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Mbreti Zog shumë bujar me bakshishe.

Djali i ashensorit merrte 5 dollarë për çdo shërbim, sado të vogël.

Burimi : Jakobstads Tidning, e shtunë, 15 korrik 1939, faqe n°4

Të enjten i është komunikuar gazetës Hbl. nga Riga :

Sonte në orën 23:32, me trenin ekspres të Varshavës, mbërriti në Riga ish-mbreti i Shqipërisë Ahmet Zogu, ish-mbretëresha Geraldinë, djali i tyre tre muajsh, ish-princi i kurorës Aleksandër, si dhe motrat e ish-mbretit me suitën e tyre.

Të ftuarit e shquar u nisën nga kryeqyteti polak sot në mëngjes në orën 9:24. Banorët e Varshavës shpresuan deri këtë mëngjes se Zogu, në çastin e fundit, do ta ndryshonte itinerarin dhe, në vend që të udhëtonte përmes Stokholmit, do të merrte anijen polake oqeanike Batory nga Gdynia. Prandaj pati një zhgënjim të madh kur ish-mbreti i Shqipërisë u largua tashmë në mëngjes nga polakët, zemrat e të cilëve i kishte fituar. Çifti ish-mbretëror, me ish-princin e kurorës dhe dadon e fëmijës, u largua nga hoteli vetëm dhjetë minuta para nisjes së trenit, me automobilin e presidentit të shtetit Mościcki. Të gjithë të tjerët, megjithatë, mbërritën një çerek ore para nisjes së trenit. Emri i ish-mbretit nuk do të harrohet shpejt nga pronarët dhe personeli i hoteleve në Varshavë, sepse deri më sot askush nuk ka dhënë bakshishe kaq bujare. Djali i ashensorit tregon se ish-mbreti i jepte atij një kartëmonedhë prej pesë dollarësh për çdo shërbim, sado të vogël. Në hotel, të gjitha faturat u paguan me dollarë. Edhe sallonet e modës e kujtojnë me admirim ish-mbretin, i cili mbërriti në Varshavë me 60 valixhe të rënda dhe u largua nga qyteti me 80. Deri në kufirin letonez, mysafirët e lartë u shoqëruan nga një zyrtar i lartë i Ministrisë së Jashtme polake. Motra më e madhe e mbretit, Ruhija, u mor nën kujdes gjatë gjithë udhëtimit nga një infermiere dhe një mjek, sepse ajo u sëmur në Varshavë. Pak para arratisjes nga Shqipëria, ajo iu nënshtrua një operacioni të rëndë për shkak të një sëmundjeje të mëlçisë. Kishte frikë se ajo do të detyrohej të qëndronte në Varshavë, por gjatë 24 orëve të fundit pati një përmirësim dhe mjekët më në fund lejuan që ajo të vazhdonte udhëtimin. Mbretëresha Geraldinë ka qëndruar pranë shtratit të sëmundjes së kunatës së saj të dashur. Pikërisht ish-princesha Ruhije ishte ajo që bashkoi Ahmet Zogun me ish-mbretëreshën Geraldinë.

Në orën 18:40 mbërritën në stacionin kufitar letonez Zemgale, ku u bë ndërrimi i trenit, sepse gjerësia e shinave është e ndryshme në Poloni dhe Letoni. Nga stacioni kufitar letonez udhëtimi vazhdoi me një vagon salloni letonez. Në kufirin letonez, mysafirët e huaj u përshëndetën nga përfaqësues të autoriteteve kufitare dhe nga një numër i madh gazetarësh. Këtu, ashtu si në Varshavë, ish-mbreti ishte i rezervuar dhe nuk dha asnjë intervistë, duke u përpjekur sa më shumë të shmangte vështrimet kureshtare. Megjithatë, një nga njerëzit më të afërt të ish-mbretit në shoqërinë e tij shpjegoi heshtjen e tij me faktin se Zogu po shkruante aktualisht kujtime dhe për këtë arsye nuk donte ta privonte librin e tij nga materiale të vlefshme. Kujtimet e tij ish-mbreti po ia dikton sekretarit të tij Kastrat, i cili ishte kryeredaktor i së vetmes gazetë të Tiranës. Deri tani ai ka përfunduar 280 faqe, por libri do të jetë shumë më i trashë. Titulli i librit do të jetë: “Unë akuzoj Italinë”.

Urrejtja e ish-mbretit ndaj Italisë, dhe ndaj gjithçkaje që lidhet me të, është aq e madhe sa ai madje refuzoi kategorikisht të qëndronte në hotelin më të mirë dhe më modern të Rigës, ”Hotel de Rome”, sepse ky emër do t’i kujtonte Italinë, dhe në vend të tij preferoi një hotel shumë më pak madhështor, ”Hotel Petersburg”. Në Varshavë, Zogu kishte dhënë urdhër që t’i rezervohej një suitë në hotelin më elegant të Rigës, por kur dëgjoi emrin de Romë, tha :

— Jo Roma, në asnjë rrethanë nuk dua të më kujtohet se kam humbur vendin tim.

Hoteli Petersburg aktualisht strehon shumë turistë të tjerë, prandaj e gjithë shoqëria nuk mund të akomodohet aty. Për ish-princin e kurorës janë rezervuar jo më pak se tre dhoma.

Udhëtimi do të vazhdojë nesër për në Stokholm me avulloren ”Aeolus”.

HAFIZ SHERIF LANGU, DELEGATI I PAVARËSISË TË CILIT IU MOHUA KONTRIBUTI PËR 50 VJET ME RRADHË, KLERIKU DHE VEPRIMTARI I SHQUAR I ÇËSHTJES KOMBËTARE

December 20, 2025 by s p

Sakip Cami/

HAFIZ SHERIF LANGU, KRYETAR I KLUBIT PATRIOTIK “BASHKIMI” DIBËR 1908-1912, ORGANIZATOR DHE DELEGAT I KONGRESIT TË DIBRËS, 1908.

DELEGAT I KUVENDIT TË VLORËS , 30 NËNTOR – 7 DHJETOR 2012

“Shqiptarizma asht për Fe e Atdhe. Sa ma shumë ta përqafojmë atë aq më pranë Zotit jemi dhe Ai padyshim do t’na ndihmojë në dëshirat e hallet tona”. Hafis Sherif Langu.

Në vitin 1912 Jusuf Efendi Skikuli dhe babai i Sherifit, Osman Efendi Langu shkuan në luftë kundër serbve në Manastir dhe ranë në fushën e betejës në Fushën e Orizarit. Bashkë me ta në këtë luftë ra edhe komandanti i tyre Kapiten Aqif Rusi. (H.Sharofi “Historia e Dibrës Vëll I” , faqe 81)Sherifi është i biri i Osman Langut dhe i Sabrije Rusit (Langut). Sabrija ishte e bija e Selim Bej Rusit, një familje e pasur bejlerësh, por atdhetarë të shquar.

Babai, Osmani dhe gjyshi Selim Rusi ngulitën tek Sherifi ndjenjat atdhetare. Osmani dhe Sabrija patën 6 djem dhe 2 vajza: Sherifin, Dautin, Nebikën, Mirvetin, Shabanin, Rifatin, Edipin dhe Gafurin. Për shkollimin e Sherifit u kujdes gjyshi i tij Selim Rusi, veprimtar i shquar i çështjes kombëtare shqiptare. Synimi i Selimit dhe i bijës së tij, nënës së Sherift ishte që ai të mësonte shqip. Shkollën shqipe në Dibër të Madhe e hapi për herë të parë Said Najdeni, (Hoxhë Vokrri) në vitin 1888. Ky patriot dhe rilindas i madh i solli abetaret shqipe nga Stambolli. Nxënës të tij ishin Sherif Langu, Riza Rusi, Kadri Fishta, Shaban Pepa, Tahir Trena, Dalip Rusi, Ymer Rusi etj. Riza Rusi, i cili kishte kryer studimet në Stamboll, u bë nxënës i Seid Najdenit për të mësuar gjuhën shqipe. Shkolla fillore shtetërore quhej iptidare dhe të tilla në Dibër të madhe ishin njëmbëdhjetë. Pas shkollës fillore kreu edhe Shkollën Rruzhdije, ose 8 vjeçare siç mund të barazvlerësohen sot. Në Dibër Sherifi kryen edhe Medresenë, në njërën nga 10 Medresetë e Dibrës së Madhe.

Në vitin 1897 mbaron shkollën e Mesme te Manastirit dhe niset drejt Stambollit. Në Stamboll Sherifi bie në kontakt me pjesën përparimtare shqiptare të kohës. Ai qëndron me Seid Najdenin, Dervish Himën, Kadri Fishtën, Ali Riza Shkupin, Ibrahim Temon, Hasan Prishtinën, Nexhip Dragën, Mehmet Pashë Dërrallën. Në një foto të kohës Sherifi është me Ramiz Dacin, Haxhi Zekën, Shahin Kolonjën, Sotir Kolean, Dervish Himën dhe Rezhep Matin. Përveç këtyre atdhetarëve Sherifi padyshim ishte edhe nën ndikimin e veprimtarisë dhe shkrimeve të vëllezërve Frashëri. Në Stamboll Sherifi studion për teologji, megjithëse nuk dokumentohet se e mbaroi atë, për shkak të përfshirjes në lëvizjen e shkollave shqipe dhe të kthimit të parakohshëm në atdhe. Ndonëse pat shprehur dëshirën të studionte Teologjinë Islame, në vetvete ishte i prirur që nëpërmjet mundësive që i jepte rroba e një patriarku të ndikonte sa të mundte për t’u orientuar bashkëatdhetarëve të vetë dritën e munguar të Shqiptarizmit.

Më 18 nëndor 1912, në zyrën e telegrafisë së bashkisë së Dibrës,do të mbërinte telegrami i plakut Ismail Qemali, i cili ftonte dibranët një orë e më parë të zgjidhnin përfaqsuesin e tyre,për të ngritur Flamurin në Vlorë dhe për të shpallur pavarsinë e trojeve shqiptare. Në këto kushte, më 19 nëndor 1912, paria e Dibrës në bashkëpunim me udhëheqësit e shquar të maleve, u mblodhën në një kuvend madhështor, i cili u çel me leximin e telegramit të plakut të Vlorës.

Dy ditë pas këtij kuvendi, mes bisedimesh të shumta, u caktuan edhe dy delegatë që do të përfaqsonin popullin dibran në Vlorë. ”Është interesant fakti që mandati i përfaqsimit të Dibrës në kuvendin e Vlorës iu dha njëzëri dhe pa asnjë hezitim Vehbi Dibrës dhe Hafuz Sherif Langut. Të dy burra të shquar dhe të nderuar, të njohur si klerikë por edhe si luftëtarë aktivë të çështjes kombëtare”.

.(Q.Xhelili”Vehbi Dibra personalitet dhe veprimtar i shquar i lëvizjes kombëtare” – Tiranë 1998 , faqe 90 ).

Menjëherë pas marrjes së mandateve, të dy burrat e Dibrës të përcjellë nga dashuria dhe respekti i mijëra dibranëve, nisen për në Vlorë. Atyre do t’u duhej të udhëtonin herë në këmbë e herë në kuaj, ditën e natën, duke iu shmangur sidomos luftimeve me formacionet e ushtrisë serbe. Dhe kurdoherë ata do të gjendeshin të rrethuar prej bujarisë dhe fisnikërisë shqiptare. Udhëtimi i tyre zgjati plot 7 ditë edhe pse në kushtet e vështira të mjeteve të komunikimit me të mbërritur në Elbasan ata muarën vesh për interesimin e vazhdueshëm të Ismail Qemal Vlorës.

Kështu, në një telegram që ky i niste në Elbasan, Aqif pashë Elbasanit, përpos të tjerave pyeste ; “A erdhën përfaqsuesit e Dibrës ? Sa më i madh të jetë rreziku aq më rëndësi kanë masat për ta përballuar këtë rrezik…”(A.Q.Sh-Tiranë. Fondi “Kuvendi Kombëtar i Vlorës”Dos.1.fl.23)

Delegati i dytë i Dibrës në Vlorë, Hafiz Sherif Langu është një nga figurat qëndrore të Dibrës dhe të lëvizjes mbarëkombëtare shqiptare, mik me atdhetarët e njohur si Hamdi Ohri, Zyhdi Bej Ohri, Hajdar Blloshmi, shok me Ibrahim Temon e Dervish Himën në Stamboll, në kontakte dhe me Hasan Prishtinën, Nexhip Dragën e Mehmet Pashë Dërrallën që lanë gjurmë në jetën e tij. Ai mori pjesë në Kongresin e Dibrës të 1909. Kongresin e Dytë të Manastirit më 1910, në kryengritjen e 1910. Disa kohë me kërkesën e banorëve të Dibrës shërbeu si mësues i gjuhës shqipe. U përfshi dhe në kryengritjen antiosmane të vitit 1912, si luftëtar dhe organizator në rrethinat e kësaj krahine, shkruan Dr. Laurent Bica.

Hafiz Sherif Langu së bashku me Vehbi Efendi Dibrën i shkruajnë Ismail Strazimirit se po bëjmë përçapje për të marrrë fshehtas librat që na ka dërgue Josif Bageri i Rjekës prej Sofje por xhonët (xhonturqit L.B.) kanë ushtrue kontrolle të rrepta”. Në kujtimet e tij Ismail Strazimiri jep dhe caktimin e atdhetarit Shefqet Daiu si mësues i gjuhës shqipe në qytetin e Dibrës së Madhe.

Kuvendi i mbajtur nga 28 nëntori deri në 7 dhjetor 1912 njihet nga botimi i proces-verbaleve të shtatë ditëve të tij në gazetën “Përlindja e Shqipërisë” (numrat 6-11, janar-shkurt 1914) drejtuar nga Dhimitër Berati dhe ribotimin pas tij nga Lef Nosi në fletoret e tij “Dokumenta Historike” nr. 1(1924)-nr. 12(1925

Ishin 78 delegatë që morën pjesë në shpalljen e pavarësisë, nga 28 nëntor më 7 dhjetor 1912, ndër to edhe Sherif Langu. Njihen vetëm 40 firmëtarët dhe janë harruar e anatemuar 38 delegatë të tjerë, ndër to edhe Hafiz Sherif Langu.

Në foto nga e djathta në të majtë janë disa nga delegatët e Kuvendit të Vlorës, në mes tyre Hafis Sherif Langu me çallmë në kokë; Eqrem Bej Vlora, Rexhep Mitrovica, Dervish bej Biçaku, Hafiz Sherif Langu, Lef Nosi, Rauf Fico, Ali Asllani, Ferid Vokopola dhe Dhimitër Berati.

1
2
3
…
2778
Next Page »