Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Kontributi shumëdimensional i Klerit Katolik dhe i Elitave Shqiptare në Pavarësinë e Shqipërisë 

by


Lekë Mrijaj /


Në librin “Kosovo: Background to a War” ( Kosova: Prejardhja e një lufte) autori Stephen Schwartz ndalet në një nga periudhat më të ndërlikuara të historisë së shqiptarëve dhe marrëdhënieve shqiptaro–serbe (1914–1943), duke analizuar politikën e monarkëve serbë, tensionet etnike, rezistencën kulturore dhe raportet ndërfetare brenda shoqërisë shqiptare. Në këtë kuadër, ai sjell edhe qëndrime të studiuesve bashkëkohorë, ndër të cilët edhe Aurel Plasari, i cili ka hulumtuar me thellësi rolin e klerit katolik dhe elitës shqiptare në proceset e shtetformimit. Teksti i Plasarit, i cituar brenda këtij libri, hedh dritë mbi një të vërtetë të rëndësishme historike, pra, siq efhe thotë se patriotizmi shqiptar nuk është ndërtuar mbi ndasitë fetare, por mbi bashkimin kombëtar. Figura të shquara si Dom Nikollë Kaçorri, Atë Anton Harapi, Imzot Luigj Bumçi, Noli, Konica dhe Gjergj Fishta, përfaqësues të tri besimeve të ndryshme, dëshmojnë se fryma rilindëse dhe projekti i pavarësisë u mbështetën te vlerat identitare, kulturorë dhe qytetare. Kjo pjesë e rëndësishme  e sjellë nga Schwartz, e vendos theksin në rolin e pazëvendësueshëm të klerit katolik dhe të elitave të tjera kombëtare në orientimin e Shqipërisë drejt Perëndimit, modernitetit dhe reformave demokratike.

Fragmenti i cituar nga Aurel Plasari, i përfshirë në librin me titull “Kosovo: Background to a War” ( Kosova: Prejardhja e një lufte) autori Stephen Schwartz në analizën e tij, përmbledh një realitet të thellë historik: në çastet më të rënda të fatit kombëtar, shqiptarët e tri besimeve vepruan të unifikuar, duke vënë interesin e atdheut mbi çdo dallim fetar. Kleri katolik, sidomos françeskanët, shfaqen si faktorë të përparimit shoqëror, të emancipimit kulturor dhe të orientimit perëndimor të vendit. Përkraha që i dhanë qeverisë së Fan Nolit, vlerësimi për Kishën Ortodokse Autoqefale dhe angazhimi i tyre në diplomaci tregojnë qartë se ideali kombëtar i shqiptarëve ka qenë i përbashkët dhe vizionar. Përmes kësaj pasqyre historike, Schwartz nënvizon se orientimi strategjik i shqiptarëve kah Perëndimi, moderniteti dhe vlerat demokratike nuk ishte rastësi, por një projekt i vetëdijshëm i elitave të tyre politike, kulturore dhe fetare. Kjo dëshmi mbetet një burim i çmuar për të kuptuar rolin e klerit, bashkëpunimin ndërfetar dhe filozofinë e shtetformimit shqiptar, si dhe për të theksuar se identiteti kombëtar shqiptar është i ndërtuar mbi unitetin, jo mbi përçarjen. 



Autori i librit me titull “Kosovo: Background to a War” ( Kosova: Prejardhja e një lufte) autori Stephen Schwartz në këtë pjesë të librit Kosova dhe monarkët modernë serbë 1914-1943 veq tjerash e gjejmë edhe studiuesin Aurel Plasarin duke e shkëputur kë pjesë të përmbajtjes së tij: “…para pak kohësh shkruente për priftin katolik Dom Nikollë Kaçorri, bashkënënshkruesin e rezolutës antiturke, dëshmitar i të cilës ishte Gjeçovi: «Ndërsa rrinte përskaj Ismajl Bej Qemajlit me kërkue pamvarësinë e atdheut, ai nuk llogariste përqindjet e feve në Shqipni! Kur Atë Anton Harapi e hartoi memorandumin e famshëm drejtue fuqive të mëdhaja më 1918, ai nuk numëronte se ndër 44 nënshkrimet e parisë së Hotit e të Grudës kishte 40 muslimanë e 4 katolikë! Kur Imzot Luigj Brumçi luftonte për kufijtë e Shqipnisë në Versaj nuk i kish në krye përqindjet! Kur u gjujzue përpara Papës për t’i shpëtue krahinat e Korçës e të Gjinokastrës, ai nuk e mendonte se s’kish as as edhe nji frymë katolike ndër këto krahina! Kur Faik Konica [bej musliman dhe shtetar i shquem], Fan Noli [peshkop ortodoks] dhe Gjergj Fishta [prift katolik dhe poet kombtar i qëndresës shqiptare kundër sllavëve] përpiqeshin për pamvarësinë e vendit të tyne në ShBA, nuk e besoj t’i kenë lodhë senatorët amerikanë mbi përpjesëtimet ndërmjet feve në Shqipni! Kur Imzot [Jak] Serreçi i shkruente Lidhjes së Kombeve se në Shqipni, e cila rrezikohej nga zhdukja prej faqes së dheut, muslimanët e të krishtenët janë vëllazën dhe duen me jetue në të njejtin shtet, ai nuk i bazonte argumentet e veta në përqindje! » Porse françeskanët dhe katolikët e tjerë shqiptarë ishin, sa patriotë, aq edhe përparimtarë. Në Shqipninë e ngushtë, françeskanët si Atë Harapi e përkrahën qeverinë jetëshkurtë të Fan Nolit, i cili me sukses e kish themelue Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare dhe e kishte marrë pushtetin në qershor të vitit 1924, tue e përvetësue nji program reformash. Nji prej akteve të para të Nolit ishte themelimi i marrëdhanieve diplomatike me Bashkimin Sovjetik; nga ana e tij, Atë Harapi ma vonë do të kujtonte: «këto ishin kohëna kur mendoshim se shqiptarët ia kishin kthye shpinën orientit dhe po shikjoshin përpara»”.

Në librin Kosovo: “Kosovo: Background to a War” ( Kosova: Prejardhja e një lufte) autori Stephen Schwartz ndalet në një nga periudhat më të ndërlikuara të historisë së shqiptarëve dhe marrëdhënieve shqiptaro–serbe (1914–1943), duke analizuar politikën e monarkëve serbë, tensionet etnike, rezistencën kulturore dhe raportet ndërfetare brenda shoqërisë shqiptare. Në këtë kuadër, ai sjell edhe qëndrime të studiuesve bashkëkohorë, ndër të cilët edhe Aurel Plasari, i cili ka hulumtuar me thellësi rolin e klerit katolik dhe elitës shqiptare në proceset e shtetformimit. Teksti i Plasarit, i cituar brenda librit, hedh dritë mbi një të vërtetë të rëndësishme historike: patriotizmi shqiptar nuk është ndërtuar mbi ndasitë fetare, por mbi bashkimin kombëtar. Figura të shquara si Dom Nikollë Kaçorri, Atë Anton Harapi, Imzot Luigj Bumçi, Noli, Konica dhe Gjergj Fishta, përfaqësues të tri besimeve të ndryshme, dëshmojnë se fryma rilindëse dhe projekti i pavarësisë u mbështetën te vlerat identitare, kulturorë dhe qytetare. Ky pasazh i rëndësishëm, i sjellë nga Schwartz, e vendos theksin në rolin e pazëvendësueshëm të klerit katolik dhe të elitave të tjera kombëtare në orientimin e Shqipërisë drejt Perëndimit, modernitetit dhe reformave demokratike.


Rishkruar në Nëntor /2025

Takimi i përvitshëm i Malësorëve të New Yorkut – Mbrëmje fondmbledhëse për Shoqatën “Malësia e Madhe”

by

Driton Sinishtaj/

Mbrëmë, në ambientet e restorantit “Ciao”, në pronësi të bashkatdhetarit tonë malësor Zef Gjelaj, u zhvillua mbrëmja tradicionale fondmbledhëse e Shoqatës “Malësia e Madhe” në New York. Është një traditë pothuajse gjysmëshekullore, mbledhja e komunitetit malësor të New Yorkut çdo fundvit për të kontribuar financiarisht në mbështetje të vendlindjes sonë, Malësisë. Fondet e grumbulluara menaxhohen nga Shoqata “Malësia e Madhe” dhe përdoren për projekte zhvillimore, kulturore, arsimore e humanitare, si dhe për organizimin e aktiviteteve që nderojnë historinë, heronjtë dhe trashëgiminë tonë kombëtare.

Shoqata “Malësia e Madhe” është një nga shoqatat më të vjetra shqiptare në Shtetet e Bashkuara dhe një shtyllë e rëndësishme e kontributit të diasporës malësore. Ajo ka qenë element kyç e lobimit dhe e mbështetjes materiale për çështjen shqiptare, përfshirë edhe angazhimin e drejtpërdrejtë të anëtarëve të saj në Luftën Çlirimtare të Kosovës.

Gjatë 33 viteve të veprimtarisë, shoqata ka kaluar vlerën e 10 milionë dollarëve kontribute, ka ndarë mbi 1000 bursa për studentë, ndërsa vetëm gjatë viteve 2024–2025 diaspora malësore ka grumbulluar mbi 2 milionë dollarë.

Ndër projektet më të rëndësishme që janë filluar nga Malësorët në ShBA gjate dy viteve të fundit janë mbi 400 mijë $ për ndërtimin e TV Boin; rreth 150 mijë $ për monumentin e viktimave malësore të vitit 1941; kontribute të konsiderueshme për rindërtimin e shkollave në Skorraq dhe Kshevë; mbi 220 mijë $ për rikonstruksionin e rrugës së Pashkallës; mbi 100 mijë $ për hapjen e qendrës zjarrfikëse në Triesh; mbi 600 mijë $ për ndërtimin e kishës katolike në Kakarriq; 180 mijë $ për përmendoren e Gjergj Kastriot Skënderbeut në qendër të Malësisë, mbi 200 mijë $ bursa për studentë dhe familje në nevojë dhe shumë e shumë projekte tjera lokale, arsimore, kulturore dhe sportive që janë përkrahur në vendlindje.

Vetëm mbrëmë, diaspora malësore e New Yorkut kontribuoi me 100 mijë dollarë, duke dëshmuar edhe një herë solidaritetin, përkushtimin dhe përgjegjësinë ndaj Malësisë dhe çështjes kombëtare shqiptare.

Takimin e përshëndetën kryetari i Shoqatës “Malësia e Madhe” në New York, z. Senad Lulanaj, si dhe veprimtarë të njohur të diasporës malësore: Nikollë Junçaj, Gjekë Gjonlekaj, Rasim Nikaj, Niki Bojaj, Vasel Ulaj, ndërsa kontributdhënës kishte nga të gjitha trevat shqiptare. Faleminderit të gjithë kontribuesve! Jemi dhe do të mbetemi gjithmonë pranë Malësisë dhe çështjes shqiptare.

Edi Rama, Belinda Balluku, SPAK, kur drejtësia troket, pushteti zbulohet!

by

Nga Arian Galdini/

Dhe vjen sërisht ky çast ku pushteti pushon së qenuri retorikë dhe bëhet karakter. Ai çast vjen kur kontrolli prek majën, kur ligji kërkon të flasë me zë të vet, dhe qeverisja gjendet përballë tundimit të vjetër, ta kthejë procesin në klimë, ta kthejë procedurën në trofe, ta kthejë institucionin në mburojë.

Këto ditë, ky çast është bërë edhe kalendar. Nga njoftimet zyrtare rezulton se Gjykata Kushtetuese ka pranuar kërkesën e Kryeministrit për zgjidhje konflikti kompetencash lidhur me masën “pezullim nga ushtrimi i detyrës” ndaj një anëtareje të Këshillit të Ministrave, duke e vendosur çështjen në shqyrtim në themel.

Pas kësaj, me një vendimmarrje të mëhershne, janë pezulluar efektet e vendimeve përkatëse të GJKKO-së dhe është caktuar seancë publike plenare më 22 janar 2026, ora 10:00.

Në të njëjtën kohë, sipas raportimeve publike, SPAK i është drejtuar Kuvendit për autorizim për arrestim/heqje lirie, në kuadër të hetimeve ndaj së njëjtës zyrtare.

Këtu fillon keqkuptimi që ushqehet si bukë e zhurmës, dy shina juridike trajtohen si një duel personal.

Në të vërtetë, shinat kanë logjikë të ndryshme.

Shina kushtetuese flet për kompetencë, kufij, raport pushtetesh, dhe për standardin se ku mbaron ndërhyrja mbi funksionin publik.

Shina penale flet për dyshim të arsyeshëm, rrezik procesual, proporcionalitet të masës, integritet të provave.

Kur këto dy shina shkrihen në një nerv të vetëm politik, shteti humbet kthjelltësinë, ndërsa pushteti fiton terren të rrezikshëm, terrenin ku “procedura” shitet si “shpëtim”.

Në këtë çast, një fjali mjafton për ta mbajtur shtetin në këmbë.

Ligji është vijë e përbashkët.

Radha vjen edhe për majën.

Masa e përkohshme e Gjykatës Kushtetuese nuk mban brenda saj as pafajësi, as fajësi. Ajo mban vetëm frymëmarrjen e procedurës, derisa gjykimi në themel të vendosë.

Në çastin kur kjo frymëmarrje shndërrohet në slogan “normaliteti u kthye”, lind një deformim i hollë, më i rrezikshëm se çdo fjalim, përkohshmëria fillon të lexohet si amnisti morale.

Kjo është pika ku pushteti zbulohet.

Sepse një qeverisje e bindur ndaj kufijve e ndjen masën e përkohshme si hapësirë gjykimi, jo si çelës rikthimi.

Ndërsa një qeverisje e mësuar me përjashtime e sheh si mundësi komunikimi, një vendim i përkohshëm kthehet në perde, prapa së cilës dyshimi penal trajtohet si bezdi e menaxhueshme.

Në këtë logjikë, një kryeministër që e vendos veten në qendër të klimës dhe e lexon hetimin si “sulm ndaj qeverisjes”, krijon një mesazh të rrezikshëm, drejtësia pranohet sa kohë prek periferinë, ndërsa sapo prek qendrën shpallet politike.

Në raportimet publike, reagimi i Kryeministrit ndaj kërkesës së SPAK për autorizim u vendos pikërisht në këtë regjistër, duke e trajtuar kërkesën si “fakt të turpshëm” dhe duke e lidhur me narrativën e “arresteve pa gjyq”. 

Këtu nuk lexohet thjesht një qëndrim. Lexohet një model.

Masa sigurimi dhe rreziku procesual janë alfabeti i shtetit serioz.

Masat e sigurimit nuk janë dënim.

Ato janë instrumente që mbrojnë procesin, prova, dëshmitarë, mosndikim, mosprishje, mosikje, proporcionalitet.

Kjo logjikë është e ftohtë, e njohur, dhe pikërisht për këtë arsye është e civilizuar.

Kur SPAK kërkon autorizim për masa më të rënda, në thelb artikulohet një tezë, rreziku procesual shihet i pranishëm, ose kushtet e hetimit kërkojnë garanci më të forta. 

Kur kjo tezë përkthehet në “inat”, shteti ftohet nga brenda.

Sepse një shoqëri që e etiketon kontrollin si turp, e bën pandëshkueshmërinë të duket stabilitet.

Dhe stabiliteti i pandëshkueshmërisë është vetëm një emër i bukur për një rrëzim të ngadaltë.

Balluku vjen si rast, dhe morali i parasë publike si provë…

Një zyrtar i lartë në hetim nuk është thjesht individ në proces.

Ai funksionon si provë e moralit të administrimit.

Në raportimet publike, kërkesa e SPAK lidhet me dyshime mbi procedura prokurimi dhe shkelje të barazisë në tendera, me pretendime për paracaktim fituesish. 

Në një shtet që e merr seriozisht veten, një hetim i tillë nuk lexohet si “teknikalitet”.

Lexohet si radiografi e qeverisjes, a trajtohet kontrata publike si përgjegjësi e kontrollueshme, apo si privilegj që shpërndahet brenda rrethit.

Kjo është arsyeja pse barra publike është më e lartë se minimumi penal.

Prezumimi i pafajësisë mban vendin e vet si kufi civilizimi.

Ndërsa etika e postit të lartë mban një tjetër vend, distancën e matur, llogaridhënien, refuzimin për ta përdorur zyrën si strehë personale.

Në vende ku ky test është kaluar prej kohësh, largimi vullnetar nga funksioni ka ardhur shpesh para fjalës së gjykatës, jo si pranim faji, por si respekt ndaj institucionit që mbartet mbi shpinë.

Kjo kulturë e bën shtetin të qetë, sepse e mban qeverisjen larg tundimit për ta kthyer veten në objekt adhurimi.

Kuvendi tashmë bëhet vendi ku shteti bie ose ngrihet pa bujë.

Autorizimi parlamentar nuk është medalje partie.

Është filtër kushtetues.

Dhe pikërisht sepse është filtër, ai shfaqet si pasqyrë karakteri.

Në çastin kur shumica e sheh veten si repart mbrojtjeje për rrezikun penal të ministrave të vet, republika pushon së qenuri rend dhe fillon të ngjajë me pasuri të shumicës.

Kjo është kapje e shtetit jo si slogan, por si sjellje, një votë që nuk pyet më çfarë kërkon ligji, por kë mbron numri.

Kjo sjellje është më e rrezikshme se çdo konflikt i hapur, sepse jeton gjatë dhe pa zhurmë.

Në këtë vend, refleksi ka qenë i njohur, ligji duartrokitet kur prek kundërshtarin, anatemohet kur prek tanët.

Për sa kohë ky refleks mbetet normë, çdo pushtet gjen alibinë e vet të artë: “s’po më gjykon ligji, po më sulmon pala”.

Dhe kur kjo fjali pranohet nga turma, shteti bëhet dekor, ndërsa zakoni bëhet sundim.

Kjo është arsyeja pse mbështetja e SPAK-ut nuk ka nevojë për himne.

Ka nevojë për një gjë më të vështirë, mos-helmim të procedurës, respekt të filtrave, durim të radhës.

Drejtësia nuk kërkon adhurim. As frikë. Kërkon hapësirë.

Nëse hapësira kthehet në skenë, pushteti fiton një ditë dhe shteti humbet një brez.

Nëse hapësira ruhet si kufi, drejtësia del normale.

Dhe normaliteti, në një vend të lodhur nga përjashtimet, është revolucioni i vetëm realist.

Ligji, në fund, nuk është armë për kundërshtarin dhe strehë për veten.

Ligji është vijë e përbashkët, ku radha vjen edhe për majën.

“Strategjia Trump, ShBA më e fortë, Interesat Amerikane mbi gjithçka”

by

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Në fund të Nëntorit, u publikua Strategjia e Sigurisë Kombëtare (NSS-2025), një produkt gjithëpërfshirës i Institucioneve, Agjencive, Instituteve dhe Expertëve të Sigurisë Kombëtare, që mban firmën edhe emrin e Presidentit të 47 të ShBA-ve, Donald J. Trump.

Strategjia – 2025 demostron kthesë të fortë në politikën Amerikane, pasi formalizon vizionin dhe vendosmërinë e Presidentit Trump si dhe objektivat e Washingtonit Zyrtar mbi përdorimin e instrumenteve të fuqisë për të mbrojtur sovranitetin si dhe zhvilluar interesat kombëtare dhe gjeopolitike të ShBA-ve.

Pesë mesazhe gjeostrategjike që mund të nxjerrim nga Strategjia /Trump – 2025:

Pikësëpari, përtej të përbashkëtave p.sh me Strategjin Trump/1-2017, ajo që e bën të veçantë SSK – 2025 është vizioni, qasja, përkushtimi dhe vendosmeria e Presidentit Trump-2 për ta bërë: “Amerikën përsëri të madhe” (shqip, edhe më të fortë), ose një superfuqi të pakonkurueshme, të pamposhtur dhe vdekjeprurese për cilindo shtet ose Aleancë armiqësore që/qoftë do guxonte që kërcënonte sovranitetin territorial (terësisht e pamundur) ose interesat gjepololitike të ShBA-ve!

Po ashtu konfirmohet Zotimi Nr.1 i Trump-2: “do ta shpëtojë/shërojë ShBA nga Deep State; demokracia fasadë, shteti i kapur nga korrupsioni i pushtetareve të lartë; ushtria e burokratëve majtist si dhe interesat e filantropistëve që kanë pushtuar (jo vëtëm/autori) shtetin Amerikan”, por që vijojnë të mbajnë të prangosura edhe vendet e BE, Balkanit, përfshi RSh dhe Kosovën.

Së dyti, kjo strategji konfirmon besimin e amerikanëve në projektin e Presidentit Trump-2: “interesat e ShBA mbi të gjitha, Amerikanët të parët”! Ndaj si nën-prioritete të saj janë: “rivitalizimi ekonomisë së lirë; privalimi i interesave ekonomike në çdo angazhim ndërkombëtar, përfshi kontributet për paqen; sigurinë kufitare (me çdo mjet/çmim, ngritja e murit diçital, përdorimi i fuqisë ushtarake ndaj emigrantëve të pa-ligjshëm, etj); ri-vendosjen e hegjemonisë në fushën e kërkimeve shkencore, IA, energjisë, lufta kundër krimit ndërkombëtar, narko-terrorizmit, karteleve të drogës”.

Së treti, konformohet përqasja e Trump-2: “paqe (e imponuar) nëpërmjet forcës”, pra mbajtjen e rolit të superfuqisë së pakonkurueshme ushtarake të SHBA-ve përfshi fuqinë nukleare, kibernetikës, inteligjencës Artificiale (AI), etj. Mjafton të përmendim emërtimin e Pentagonit si “Ministri e Luftës”: rritjen në rreth 1 trilion $ të shpenzimeve të mbrojtjes (2 herë më shumë se 31 vendet e NATO-s dhe 50 % të GDP-së Rusisë), investimeve për AI, forcën hapësinore, etj.

Si shëmbull përmendim “sulmin më të suksesshëm të historisë së njerëzimit”, që fuqia ushtarake e ShBA (37 orë fluturim, 6 avion B-2 me kosto 2-Bilion $ sejcili; 12 bomba GBU-57 me nga 14 tonë; dhjetra raketa Tomahawk dhe 125 avionë F-35) realizuan ndaj bazave bërthamore të Ajatallah-ut të Iranit, i cili në 36 vitet e sundimit kërcënonte Izraelin dhe mbarë qytetërimin: “me shfarosje nga faqja e dheut”! Kështu, ky sulm mbetet edhe si mesazh i fuqisë shkatërrimtare të ShBA ndaj diktatorëve gjakatarë, ose të shkalluarve nga fuqia e gjithë-Pushtetit (Putinit, Kim Jong, etj), nëse guxojnë të sulmojnë këdo nga 32 anëtarët.

Strategjia Trump-2 nuk ka të bëjë dhe aq me vlerat, as me promovimin e demokracisë dhe as me traditën që europianët i kanë marrë si të mirëqëna/falas kontributet e SHBA-ve gjatë një shekulli për paqen dhe sigurinë. Në fakt kjo strategji fokusohet në ekspozimin e fuqisë së pakonkurueshme si dhe privalimin e interesave amerikane. E thënë më qartë: “epoka kur ShBA-të kontribuonin për paqe dhe siguri falas ka perënduar!

Së katërti, ndërsa mbetet ende e varur nga garancia strategjike amerikane, (veçanërisht nga (pa) fuqia bërthamore), brënda 2027 Europës i duhet: “të zhvillojë kapacitete për të vetë-marrë barrën e përgjegjesisë së mbrojtjes konvencionale ndaj çdo fuqie kundërshtare”. Mbas rënies së Murit të Berlinit, ShBA mbajtën peshë kritike në garantimin e sigurisë, në luftën kundër Millosheviçit, programet për zgjerimin e NATO-s, etj, në këtë strategji konfirmohet se: “Amerika as po largohet nga NATO dhe as po braktis BE-në, por kërkon që Europa të zhvillojë/marrë pa iluzione përgjegjësit”!

Në shtesë(5-ti) (!) ripërcaktimi i kushteve për ri-vendosjen e dialogut dhe stabilitet strategjik me Rusinë (kushti nr.1 paqa në Ukrainë); (!!) marrëdhëniet me Kinën do të dominohen nga interesat ekonomike si dhe parandalimi i përballjes ushtarake për Tajvanin; (!!!) dhe në Lindjen e Mesme me konsilidimin e paqes, për sa kohë që nuk kërcënojnë por çimentojnë supermacinë dhe interesat amerikane jo vetëm në Rajon.

Pesë gjetje & rekomandime strategjike për RSh dhe Kosovën nga leximi i Strategjisë Trump – 2025:

Epoka e garancive strategjike nga ShBA ka përfunduar, pasi kjo strategji demostron një zhvendosje tektonike në gjeopolitikën amerikane, me pasoja në Europë, veçanërisht në Ballkan ku prezenca amerikane mbetet me peshë vendimtare. Kështu mesazhi kësaj strategjie është i qartë: “në një Rend të Ri, ku ne vend të vlerave, interesat “mbeten të vetmet karta”, nuk mjafton të kesh Aleatë, por vendet duhet të zhvillojnë kapacitetet të afta për te ushtruar përgjegjësitë në fushën e mbrojtjes”!

Shqipëria dhe Kosova vërtet kanë statuse të ndryshme por fate dhe interesa të pandashme. Sigurisht, Kosova efektohet më shumë pasi dhe vetë ekzistenca e saj është rezultat i kontributit si dhe fuqisë ushtarake të USA/NATO. SSK-2025 e bën edhe me të qartë se Kosova nuk mund te bazohet përjetësisht me praninë e ShBA/NATO, pra si dhuratë (for granted). Ndaj mbrojtjen e sovranitetit dhe statusquo-së gjeopolitike, Kosova do mund t’i realizojë vetëm duke forcuar më tej dialogun dhe bashkëpunimib strategjik me SHBA për të modernizuar Sistemin e Sigurisë dhe Mbrojtjes.

Ndërsa për Shqipërinë, anëtare e NATO-s dhe aspirante BE, pyetja thelbësore që buron nga kjo strategji nuk është “me kë je” (?), por “çfarë ofron” (?). Fatëkeqësisht, pluralizmi fasadë, (c)balanancat kushtetuese, korrupsioni endemik, etj kanë tronditur besimin e Shqiptarëve te demokracia funksionale.

Gjithësesi, “duke duartrokitur rritjen historike të buxhetit të mbrojtjes për 2026” (2.12 % ose 600 milion €, pra më i madhi në 35 vitet e fundit), objektivin drejt 5 % të GDP-së përveçse kërkesë të Presidentit Trump e gjej edhe si legjitimitet ndërkombëtar (ShBA/NATO/BE) si dhe oportunitet historik për të ekspozuar fuqinë ushtarake në mbrojtje të integritetit dhe interesave Kombëtare.

Pra, 5 %, ose për mbi 1.2 Miliard € për prokurimin e armatimeve dhe sistemeve të gjeneratës së fundit që rrisin aftësitë mbrojtëse si dhe masat e deterrence/shpaguese ndaj çdo vendi që kërcënon sovranitetin territorial dhe interesat gjeopolitike të RSh.

Sigurisht një analizë e thelluar e SSK -2025 kërkon angazhimin e faktorëve shtetërorë dhe ekspertizës elitare, ndërsa mbetet emergjencë kritike ngritja e një “wise group”, me personalitete të gjerësisht pranuara, që përtej pazareve part-iake përulen para interesave Kombëtare si dhe përgjegjësive shtetërore për ta jetësuar Platformën: “2-Shtete sovrane 1-Komb i vetëm”, e cila nuk kërcënon por kontribuon si balancë racionale për bashkëjetesën paqësoresi dhe integrimin Euroatlantik të Rajonit.

Së fundmi (5), kjo strategji promovon besimin e amerikanëve te “fuqia ushtarake e pakonkurueshme dhe vdekjeprurëse e ShBA-ve si dhe Leadershipi i fortë i Trump”! Nga ana tjetër, shërben si këmban alarmi për vendet e NATO/BE, Ballkanit, përfshi RSh/Kosovën për të marrë barrën në kuadër të Aleancës si dhe zhvilluar përgjegjësitë kombëtare, në mënyrë që: “jo Lufta por Paqja, rendi global, vlerat e qytetërimit dhe demokracisë të triumfojnë mbi neo-Fashistët, neo-Stalinistët, neo-Millosheviçët, shtetet dhe organizatat terroriste”!

Pse leku shqiptar duket i fortë ndërsa ekonomia ndihet e dobët

by

Cafo Boga/

Iluzioni Monetar Pas Krizës Shqiptare

Po lexoja një artikull në Panorama, të shkruar nga një mik i imi dhe akademik i respektuar, Prof. Dr. Anastas Angjeli, i cili më ngjalli kuriozitet dhe reflektim. Në shkrimin e tij, Prof. Angjeli e trajton stabilitetin monetar dhe euroizimin e ekonomisë shqiptare si një mundësi strategjike, duke sugjeruar se Shqipëria mund të shndërrohet në një pol financiar rajonal përmes afrimit natyror me euron, zhvillimit të sektorit energjetik dhe forcimit të kapitalit njerëzor. Ky vizion, megjithatë, ngre një pyetje thelbësore që më shtyu të shkruaj këtë artikull: a pasqyron forca e lekut dhe ky stabilitet monetar një ekonomi reale prodhuese dhe institucione funksionale, apo mbështetet kryesisht në flukse të përkohshme eurosh që maskojnë dobësitë strukturore dhe nxisin emigracionin masiv?

Në shikim të parë, monedha shqiptare jep një përshtypje qetësuese. Leku ka mbetur relativisht i fortë dhe i qëndrueshëm kundrejt euros, edhe pse inflacioni është rritur dhe standardet e jetesës kanë ngecur. Për vëzhguesit e rastësishëm, kjo mund të duket si shenjë qëndrueshmërie ekonomike. Por për shumë shqiptarë, realiteti i përditshëm është shumë ndryshe: çmime të larta, paga të ulëta, mundësi të kufizuara dhe një largim i vazhdueshëm i njerëzve nga vendi.

Ky kontrast i dukshëm nuk është i rastësishëm. Ai është rezultat i një iluzioni monetar — një situatë në të cilën një monedhë duket e fortë për arsye që kanë pak lidhje me shëndetin real të ekonomisë.

Çfarë e Bën Normalisht një Monedhë të Fortë

Në një ekonomi të shëndetshme, një monedhë e fortë pasqyron produktivitet dhe besim. Vendet me eksporte të fuqishme, industri të diversifikuara, punësim të lartë dhe institucione të besueshme priren të tërheqin investime të huaja. Monedhat e tyre forcohen sepse tregjet globale besojnë në aftësinë e tyre për të krijuar vlerë në afatgjatë.

Shqipëria nuk i përmbush këto kritere. Baza e saj e eksporteve është e ngushtë, industria prodhuese është e dobët, bujqësia ka vështirësi të konkurrojë dhe institucionet mbeten të brishta. Nëse vetëm faktorët themelorë do të përcaktonin kursin e këmbimit, leku do të ishte nën presion.

Nga Vjen Valuta e Huaj

Forca e lekut nuk buron nga prodhimi, por nga flukse të mëdha dhe të vazhdueshme të valutës së huaj, veçanërisht euro. Këto flukse krijojnë kërkesë për lek, duke rritur vlerën e tij, edhe pse ekonomia vendase mbetet e pazhvilluar.

1. Remitancat – Shtylla Kryesore

Remitancat vjetore drejt Shqipërisë në vitet e fundit vlerësohen rreth 1.4–1.6 miliardë euro, që përfaqësojnë rreth 9–10 për qind të Prodhimit të Brendshëm Bruto. Këto fonde vijnë kryesisht nga shqiptarët që punojnë në Itali, Greqi, Gjermani, Mbretërinë e Bashkuar dhe vende të tjera të Bashkimit Europian si edhe ne Shtetet e Bashkuara.

Remitancat tejkalojnë investimet e huaja direkte në sektorë prodhues dhe janë të krahasueshme me eksportet totale të mallrave. Kur eurot konvertohen në lek për konsum familjar, ato forcojnë monedhën pa krijuar vende pune apo kapacitete industriale brenda vendit.

2. Ndërtimi dhe Pasuritë e Paluajtshme – I Paqartë, por i Fuqishëm

Ndërtimi dhe pasuritë e paluajtshme përfaqësojnë burimin e dytë kryesor të hyrjeve valutore, të vlerësuara rreth 1.2–1.8 miliardë euro në vit. Sot, ndërtimi përbën afërsisht 14–16 për qind të PBB-së.

Një pjesë e madhe e këtij kapitali hyn në ekonomi jashtë kanaleve tradicionale bankare. Pavarësisht origjinës, zhvilluesit konvertojnë euro në lek për të paguar tokën, lejet, fuqinë punëtore dhe materialet, duke krijuar presion të vazhdueshëm rritës mbi monedhën pa gjeneruar potencial eksportues.

3. Turizmi – Vëllim i Lartë, Produktivitet i Ulët

Të ardhurat nga turizmi arritën rreth 3.5–4.0 miliardë euro në vitin 2023, të nxitura nga mbi 10 milionë vizitorë. Ndërsa turizmi gjeneron hyrje valutore, ai është sezonal, i varur nga importet dhe me produktivitet të ulët për punonjës.

Turizmi e forcon lekun përkohësisht, por nuk ndërton qëndrueshmëri ekonomike afatgjatë.

4. Ndërhyrja e Bankës Qendrore

Banka e Shqipërisë ka ndërhyrë në mënyrë aktive për të frenuar forcimin e tepruar të lekut, duke blerë qindra milionë euro në vitet e fundit. Kjo konfirmon se forca e monedhës nuk nxitet nga produktiviteti i tregut, por mbështetet artificialisht nga flukset valutore.

Shkalla e Hyrjeve Valutore dhe Pasojat Ekonomike

Në total, Shqipëria përfiton rreth 6.5–8.0 miliardë euro në vit nga hyrje të valutës së huaj — një shifër jashtëzakonisht e madhe për një ekonomi me rreth 20 miliardë euro Prodhim të Brendshëm Bruto.

Megjithatë, shumica e këtyre fondeve ushqejnë konsumin, pasuritë e paluajtshme dhe importet, jo inovacionin apo kapacitetet eksportuese.

Pse Inflacioni Mbetet i Lartë

Inflacioni vazhdon sepse Shqipëria importon shumicën e mallrave bazë, konkurrenca e brendshme është e dobët, tregjet janë të përqendruara dhe joefikasiteti, së bashku me korrupsionin, shtojnë kosto të fshehura. Një monedhë e fortë nuk mund t’i korrigjojë këto probleme strukturore.

Kush Përfiton dhe Kush Humbet

Një lek i fortë përfiton importuesit, interesat e ndërtimit, mbajtësit e aseteve dhe elitat politike-ekonomike. Ai dëmton eksportuesit, fermerët, prodhuesit dhe punëmarrësit që paguhen në lek. Në thelb, ai funksionon si një taksë e fshehtë mbi prodhimin vendas.

Kurthi Emigracion–Monedhë

Emigracioni rrit remitancat, remitancat forcojnë lekun, dhe një lek i fortë dobëson prodhimin, duke nxitur emigracion të mëtejshëm. Ky është një cikël vetëpërforcues që e zbraz gradualisht ekonominë.

Mesazhi i Vërtetë i Lekut

Leku është i fortë sepse shqiptarët po largohen, jo sepse Shqipëria po prodhon. Kursi i këmbimit pasqyron hyrjet e kapitalit, jo forcën reale të kombit.

Derisa Shqipëria të ndërtojë një ekonomi të bazuar në produktivitet, inovacion dhe besim institucional, forca e lekut do të mbetet një iluzion.