Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Agresion i Serbisë ndaj shtetit demokratik të Kosovës

by

Fjala e plotë e kryeministrit të Republikës së Kosovës, Albin Kurti në konferencën për media

Prishtinë, 20 qershor 2023

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, bashkë me zëvendëskryeministren, njëherësh Ministre e Punëve të Jashtme dhe Diasporës, Donika Gërvalla-Schwarz, kanë mbajtur sot konferencë për media.

Gjeni të plotë fjalën e kryeministrit Kurti në konferencën për media:

Të nderuara medie,

Të dashur qytetarë,

Mirëdita dhe ju falemnderit që i jeni përgjigjur pozitivisht ftesës sonë për këtë konferencë të ftuar së bashku me Zëvendëskryeministren dhe Ministren e Punëve të Jashtme dhe Diasporës, zonjën Donika Gërvalla- Schwarz.

Në mesditën e 14 qershorit, u ushtrua agresion i Serbisë ndaj shtetit demokratik të Kosovës, me rrëmbimin e tre zyrtarëve të Policisë sonë, thellë në brendi të territorit të Republikës. Ky akt agresioni i pashembullt nga formacionet ushtarake policore të Serbisë është hakmarrje direkte ndaj Policisë së Kosovës, vetëm e vetëm sepse po luftohet krimi i organizuar, dhe që ka për synim destabilizimin atëherë kur veç një ditë para, pra më 13 qershor, patëm propozuar planin pesë pikësh për deeskalim të plotë të situatës në veri të vendit tonë.

Arrestimi i kapos të krimit të organizuar dhe njërit prej krerëve të ashtuquajturës “Mbrojtje civile”, strukturë ilegale kjo e Serbisë në Kosovë, Milun Milenkoviç – Llune, shfaqi efikasitet të jashtëzakonshëm, dhe nga ana e Serbisë u përcoll me hakmarrje ndaj aksioneve për sundim të rendit dhe ligjit në Republikën tonë. Një ditë pas arrestimit, Serbia pra, përdori instrumentin më qyqarë e të kundërligjshëm ndërkombëtarisht, pra atë të rrëmbimit të tre zyrtarëve të Policisë së Kosovës. Për këtë hakmarrje çnjerëzore, kemi kërkuar denoncim të hapur dhe kundërshtim me forcën e ligjit nga të gjithë partnerët tanë.

Në vendin e ngjarjes ka qenë Policia e Kosovës, ka qenë edhe KFOR-i, aty kanë gjetur gjurmët e çizmeve, këpucë të huaja në drejtim të Serbisë, kanë gjetur edhe prangat lidhëse të plastikës së forcave të Serbisë.

Rrëmbimi është zhvilluar me plan, me njerëz të armatosur që i përkasin dy formacioneve, atij të Njësitit Special Antiterrorist, që njihet me akronimin “SAJ”, dhe të formacionit të Njësive Ushtarake Speciale, që njihen me emrin “Kobra”.

Ata që pretendojnë se policët janë arrestuar në Serbi, duhet ta shpjegojnë se si lidhëset e tyre të plastikës si pranga, kanë qenë pikërisht në vendin ku tashmë kemi njoftuar në konferencën e 15 qershorit, unë bashkë me ministrin Sveçla, pas Mbledhjes së Këshillit të Sigurisë së Kosovës, pra 1 kilometër larg kufirit në njërën anë, në pjesën veriperëndimore, 670 metra larg në veri –verilindje nga kufiri me Serbinë dhe 300 metra në jugperëndim të kufirit sërish larg prej Serbisë, e në brendi të territorit të Kosovës.

Vendngjarja e rrëmbimit të tre policëve të Kosovës ka ndodhur në Kosovë. Nuk bëhet fjalë për kurrfarë arrestimi në Serbi, bëhet fjalë për rrëmbim në Kosovë. Për rrëmbimin, janë kontaktuar të gjithë mekanizmat vendor dhe ndërkombëtar që policët tanë të lirohen sa më parë dhe të kthehen në vendin e tyre.

Këtu një punë të jashtëzakonshme e ka bërë pikërisht Ministria e Punëve të Jashtme dhe Diasporës, për çfarë unë e falënderoj zëvendësen time dhe Ministren Gërvalla dhe gjithë ekipin e saj, e ambasadorët e diplomatët tanë të tjerë të shërbimit tonë të jashtëm për komunikimin që kanë zhvilluar, për letrat që kanë dërguar në mënyrë që të ngritët një valë e drejtë ndërkombëtare që kërkon lirimin e menjëhershëm e të pakusht të tre policëve të rrëmbyer.

Ne jemi në komunikim të vazhdueshëm edhe me Zyrën Ndërlidhëse të Republikës së Kosovës në Serbi, me shefin e zyrës, ambasadorin Jetish Jashari. Ai ka qenë në kontakt me institucionet atje, në përpjekje për të marrë sa më shumë informacione për gjendjen e policëve të rrëmbyer. Ambasadori Jashari sot i ka vizituar të tre policët, të cilët po mbahen peng nga Serbia, i ka vizituar ndaras njërin pas tjetrit. Përshkrimi i tre policëve se si ka ndodhur rrëmbimi është i njëjtë. Janë tri rrëfime ndaras identike të tre njerëzve të cilët thonë se në momentin e rrëmbimit me 14 qershor kanë qenë tek tryeza e improvizuar për ngrënie, pra kanë qenë duke ngrënë drekë së bashku, kur 15 persona i kanë rrethuar, i kanë sulmuar dhe i kanë rrëmbyer. Të tre kanë qenë bashkë dhe që të tre e thonë rrëfimin e njëjtë kur pyeten ndaras nga njëri-tjetri nga ambasadori ynë, Jetish Jashari. Kjo heq çfarëdo dileme edhe për ata të cilët dëshirojnë të jenë skeptikë për të drejtën e Kosovës, se Serbia ka zhvilluar agresion me 14 qershor dhe ka rrëmbyer tre policët tanë.

Vendi ku ndodhet tryeza e ngrënies është 7 metra prej veturës së policisë. Edhe një herë pikërisht në atë vend ku e kemi theksuar qysh me datën 15 qershor, pra 1 kilometër në brendi nga njëra anë, 300 metra nga ana tjetër dhe 670 metra nga ana tjetër. Pra, gjithsesi në brendi, vetëm 7 metra larg veturës së tyre.

Ne jemi në të drejtën tonë, në të drejtën e Republikës dhe dëshmitë që posedojnë institucionet tona të sigurisë, dhe dëshmia e tre policëve tanë, dokumentojnë qartë se zyrtarët e Policisë së Kosovës, pra ishin brenda territorit të Republikës. Policët ishin në nivel detyre, në luftim të kontrabandës, aty ku është mbyllur njëra nga 16 rrugët ilegale, që janë mbyllur në vitin e kaluar. Pra rrugët ilegale duhet të ngelen rrugë ilegale të pakapërcyeshme, prandaj edhe i kemi pasur policët aty.

Ne jemi Republikë demokratike dhe këtu kemi sundim të ligjit, nuk ka as nënshtrim e as kthim mbrapa. Jemi në të drejtën tonë të respektimit të kushtetushmërisë dhe ligjshmërisë, për shtet të së drejtës, kundër asnjë qytetari ose komuniteti, por në mbrojtje të ligjit dhe të rendit.

Edhe një herë kërkojmë lirimin e menjëhershëm të tre zyrtarëve policor. Ata duhet të lirohen sa më parë, pa kushte dhe të pacenuar. Njëkohësisht kërkojmë nga faktorët ndërkombëtarë, Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe NATO-ja që ta dënojnë agresionin e Serbisë që paraqet edhe shkelje të pikës katër të Marrëveshjes tekniko-ushtarake të Kumanovës, më 9 qershor të vitit 1999.

Ju falemnderit shumë, e tash po ia kaloj fjalën Zëvendëskryeministres dhe Ministres për Punë të Jashtme dhe Diasporë, zonjës Donika Gërvalla Schwarz, e cila do t’ua shpjegojë më gjerësisht për informacionin që kemi marrur nga raportimi i ambasadorit tonë Jetish Jashari.

Përcjellja e aktorit

by

(Përshtatur në shqip nga Astrit Lulushi)/

Bernie Brillstein, agjent i John Belushit, duke komentuar jetën dhe vdekjen e John Belushit:

Një ditë në fillim të marsit 1982, unë fluturova me John Belushin nga Los Angeles në Martha’s Vineyard me një avion privat. Ne i kishim të gjitha. Ai ishte tridhjetë e tre vjeç. Unë isha pesëdhjetë e një. Akomodimet ishin të klasit të parë. Në fakt, John Belushi nuk kishte më jetë. Ai ishte shtrirë në dy ndenjëse të ngushta në avionin e vogël.

Destinacioni ynë ishte funerali i tij.

Të gjithë e donin John Belushin. Problemi ishte se ai nuk e donte veten aq sa të besonte se kishte vlerë në botë dhe se nuk ishte i pathyeshëm. Ndërsa televizori, më pas filmi, karriera e John Belushit u ngrit dhe fama e tij u rrit, kështu që bëri paaftësinë për të kontrolluar orekset e tij. Pasi u largua nga Saturday Night Live, jeta e tij humbi kontrollin dhe sjellja e tij e çrregullt u bë më e shpeshtë. Njerëz që s’e njihnin i jepnin drogë vetëm për t’u afruar. Dhe Belushi i konsumoi të gjitha. Nuk ishte thjesht një epsh tepër të madh për jetën; ai përpiqej të mbushte një vrimë brenda. Nëse Zoti nuk do të kishte krijuar drogën, John-i do të kishte gjetur diçka tjetër për të abuzuar Lorne dhe unë menduam se Belushi dëshironte dashuri dhe pranim. Unë mund të identifikohesha me këtë. Doja të njëjtat gjëra; ne të gjithë i duam. Por në vend që të përdor drogë, u bëra një menaxher personal.

Belushi në vitin 1976

Belushi mund të ishte, dhe shpesh ishte, një djalë i mrekullueshëm. Pjesën tjetër të kohës, teksa kujdesej drejt fundit, ai ose rrëzohej ose dilte nga kontrolli. Ata që kujdeseshin për të thoshin: ‘Ti po e lëndon veten dhe njerëzit që të duan’, por ai thjesht do të përpiqej të magjepste rrugën e tij pas paralajmërimeve.

E kam pyetur veten vazhdimisht nëse atëherë duhet të kisha provuar edhe më shumë. Përgjigja, mendoj, është jo. Shikoni Chris Farley-n, i cili gjithashtu vdiq nga një mbidozë droge kur ishte tridhjetë e tre vjeç — ashtu si heroi i tij, John Belushi. Ne përfaqësonim Farley. Menaxheri i tij, Marc Gurvitz, bëri gjithçka njerëzore për ta ndihmuar. Farley shkoi në rehabilitim aq shumë herë. Në fund ai bëri një gabim budalla dhe vrau veten.

Nuk ka asgjë më të dhimbshme sesa të shikosh një njeri që do të shkatërrojë veten. Nuk e di pse ndodh. Unë nuk jam psikolog, megjithëse ndonjëherë në punën time më sillem si i tillë. Mendoj se ka aq shumë arsye sa ka njerëz: Frika nga suksesi. Frika nga dështimi. Frika nga të qenit fals sjellje të tjera të çuditshme që janë të vështira për t’u imagjinuar. Madje edhe interpretuesit që nuk janë të çoroditur ndonjëherë veprojnë në këtë mënyrë, kështu që është e vështirë të thuash se çfarë do të ndodhë ose sa serioze është – derisa ndonjëherë të jetë tepër vonë.

E dija vetë frikën, por më dukej se kishte pak lidhje me atë që e shtyu Belushin në skaj. Do të doja që para se ta humbnim, të më kishte thënë se çfarë e shtyu. Më besoni, e pyeta, edhe pse nuk është natyra ime për të bërë shumë pyetje personale. Mendoj se e nuk pyeta mjaftueshëm. Ndoshta nëse ai do të ishte më i shprehur për dhimbjen, ndoshta nëse do ta kishte ndarë atë, kjo nuk do të kishte ndodhur. Por ai i mbajti të gjitha “brenda në shishe deri sa u fryu tapa”.

Pas vdekjes së Belushit, Lorne Michaels i tha New York Times se John kishte ‘vështirësi për të kontrolluar orekset e tij’. Pasi u largua nga Saturday Night Live, Belushi jetoi në një mjedis me më pak kontrolle. Jam dakord. John ishte një personalitet i tepruar. Në zemrën e tij ai donte të bëhej një yll rock.

Në vend të kësaj, ai thjesht jetoi dhe vdiq si i tillë. Në Çikago ishte pothuajse e pamundur që John të dilte në rrugë.

Të gjithë e njihnin, e donin, e përqafonin. Një natë kur sapo ishim ulur ai tha: “Duhet të dal — por do të maskohet”. Ai mbante grim, kapele dhe syze të errëta. Shkuam në një lokal dhe u përziem me njerëzit. Pas gjysmë ore ai hoqi fasadën dhe tha: “Unë jam këtu!” Ai duhej t’i bënte të ditur. “Pije për të gjithë!” Pastaj, “Bernie, a ke njëqind dollarë?”

Belushi nuk bënte kurrë drogë para meje. Mendoj se jam si baba. Nëse dikush më ofronte drogë kur ishim bashkë, Belushi do t’i largonte dhe do t’i thoshte “Mos e ofendoni kurrë ashtu”

Natyrisht, e dija që ai bënte diçka – shumë njerëz drogoheshin në atë kohë – por për shkak se nuk e etiketova, nuk e kuptova kurrë shkallën e saj.

Photo: https://www.nytimes.com/…/john-belushi-documentary.html

SHQIPJA NË SYNORIN E STUDIUESVE TË HUAJ

by

Prof. dr. Bahtijar Kryeziu/

Gjuha shqipe, si njëra ndër gjuhët më të vjetra të kontinentit, bashkë me simotrat e saj: armenishten dhe greqishten e vjetër, gjatë historisë nuk pati fatin dhe aq të mirë. E folur aq herët, por e shkruar aq vonë – në shekullin XV, ajo dhe problemet e saj mbetën në duart dhe në mëshirën e studiuesve të huaj, e natyrisht, në mungesë të intelektualëve dhe studiuesve tanë (të shkollës shqipe), edhe matej, sigurisht, me kutet e tyre. Jo gjithherë kjo dhunti jona studiohej e studiohet, vetëm për të mirën e saj, por, në radhë të parë, ishte interesi i atyre studiuesve të huaj, për gjuhët e popujve të tyre – për studimet krahasimtare të gjuhëve indoevropiane, ku bën pjesë edhe gjuha shqipe. Ndër ata dijetarë të huaj, që të parët ju rreken shqipes, pa dyshim se duhen përmendur: G. V. Lerbniz, F. Bopp, G. Majer, Gustav Vaigand, H. Pedersen, V. Cimohovski, F. Nopça, N. Jokël, H. Bariq, V. Pisani, K. Taliavini, A. Desnickaja, E. Hamp etj. Këtu nuk duhet lënë pa i zënë në gojë edhe studiuesit, si: Selishçev, J. Cvijiq, P.Skok, A. Urosheviq, M. Gërkoviq, J. Ristiq, I. Popoviq etj. (gjuhëtarë, historianë, demografë etj.), disa nga të cilët, me paragjykimet dhe detyrat që kishin marrë nga urdhërdhënësit e tyre, përpiqeshin e nxënësit e tyre përpiqen edhe sot, që përmes një “objektiviteti shkencor” të caktojnë, jo vetëm fatin e shqipes, si një dialekt ilir, pellazg, trakas ose edhe tjetër, por edhe për të treguar “shtëpinë tjetër” të shqiptarëve, të cilëve, në shekullin XX e në fillim të shekullit XXI, me objektivitetin më të madh shkencor, përgjigjen e duhur ua dhanë studiuesit tanë, me në ballë profesor Çabejn në Shqipëri e profesor Ajetin në Kosovë.

Po i qasemi kësaj teme, Shqipja në synorin e studiuesve të huaj, në këtë përvjetor të rëndësishëm, të 70-vjetorit të themelimit të Institutit Albanologjik, organizuar në kuadër të “Javës së Albanologjisë”, i cili institucion shkencor, me gjithë trajektoren e lakuar jo rrallë gjatë historisë së tij, të sfidave më të ndryshme që e përcollën në çdo hap të veprimtarisë, ia doli mbanë, e besojmë se do t’ia dalë mbarë edhe në të ardhmen me këtë staf të ri e entuziast që ka sot dhe bashkëpunëtorët e jashtëm vullnetmirë që ka e do të ketë gjithmonë.

T’i kthehemi temës në fjalë me një pohim të profesor Shaban Demirajt se “shqipja, si një gjuhë e gjallë i.e., u ka qëndruar rrebesheve të kohës, me gjithë trysnitë e forta dhe të gjata të greqishtes, latinishtes, sllavishtes dhe turqishtes”. Problemet kryesore të trajtuara për një kohë të gjatë ishin:

1. Prejardhja e gjuhës shqipe (tezat e hipotezat rreth saj)

2. Vendi i shqipes në familjen e gjuhëve indoevropiane

3. Çështje dialektologjike, onomastike si dhe

4. Aspekte të ndryshme të leksikut dhe të strukturës gramatikore të gjuhës shqipe etj.

Interesimi për shqipen dhe shqiptarët, në krye të herës erdhi nga studiuesit gjermanë, siç edhe dihet, të prirë nga filozofi, shkencëtari, matematikani, diplomati dhe juristi Gotfrid Vilhelm Lajbnici, i cili, përkitazi me prejardhjen e kësaj gjuhe dhe vendin e saj ndër gjuhët e tjera të familjes së gjuhëve indoeurpiane, dha ndihmesa të çmuara për kohën.

Hipoteza më e përhapur lidhur me burimin e gjuhës shqipe mbetet ajo e prejardhjes ilire të kësaj gjuhe, me përfaqësuesit kryesorë, si: Thunmann, i cili pohon se “fqinjët e stërmoçëm të grekëve të vjetër dhe nënshtetasit e Romës… më tregojnë ilirët e vjetër”; Leku e Xyklander se “baza e shqipes ka burimin te ilirishtja”; G. Hahn se shqiptarët janë “pasardhësit e banorëve të lashtë parasllavë të vendit”; Mikloshiq, i cili gjatë trajtimit të rumanishtes, shpreh mendimin se disa elementë të kësaj gjuhe, qenë të afërt për nga burimi me shqipen e sotme, “të cilën ne e konsiderojmë si vazhdimin e shqipes”; Mayer se “shqipja me fjalorin e saj dëshmon se bën pjesë në familjen e gjuhëve i. e., një “fazë e re e ilirishtes së moçme – ose më saktë e njërit prej dialekteve ilire”, të cilin mendim e tumir edhe Paul Kreçmeri, me ç’rast shton edhe këtë se “shqiptarët banojnë aty ku në kohë antike kanë banuar fise ilire”; pastaj H. Pederseni se “shqipja ka prejardhje nga ilirishtja”; ashtu siç mendon edhe filologu serb, M. Budimiri; gjuhëtari polak, indoeuropianisti e albanologu, V. Cimohovski, e jo nga trakishtja, një teori tjetër që mbiu nga mbarimi i shekullit XIX, siç mendonte psikologu e indoeuropianisti, H. Hirti, ose siç kanë menduar edhe disa dijetarë të tjerë, si: K. Pauli; filologu e orientalisti çek-austriak, V. Tomashek; gjuhëtari gjerman G.Weigandi; H. Bariqi (kundërshtar i rreptë i doktrinës së Mayerit në qasjet metodologjike, disa fjalë të të cilit kinse janë huazime latine, të cilat Bariqi i kthen te shqipja); psikologu e linguisti gjerman, H. Krahe, I.Popoviqi e ndonjë dijetarë tjetër.

Një fushë ku më tepër bie në sy interesimi i tyre, ishte ajo e dialektologjisë (me të cilën disa u morën në udhëtim e sipër, me vështrime të shkurtra për tiparet e të folmeve të caktuara), duke shprehur mendimet e tyre herë-herë jo dhe aq të qëndrueshme.

Kështu, bie fjala, në studimin e tij monografik “Istorijski razvitak gegijskog govora arbanasa kod Zadra” (Zhvillimi historik i së folmes gege të shqiptarëve të Zarës së Dalmacisë), Sarajevë, 1961, profesor Ajeti, nuk pajtohet me Hahnin se zanorja e rrokjes së theksuar në përgjithësi del e gjatë; se okluzivet palatale q, gj në mbarë të folmet e Kosovës (shih vepërzën Vehbije të Boshnjakut) janë rrafshuar në afrikatet paragjuhore ç, xh, siç kanë menduar edhe: Lamberci, Albanische Märchen, 103; Mladenov, Balkan-Archiv, I, 5; Jokli, Vuks albanesische Liedersammlung te Zbornik A. Beliq, faqe 40, 41; 103, 105; Tagljavini, Le pallate albanesi di tipo zhego orientale, f. 50-52 etj., të cilin mendim, në gjysmën e parë të shekullit XIX, duke u mbështetur në këngët popullore nga rrethi i Pejës, të mbledhura nga Vuk Karaxhiqi, e dëshmon edhe vetë Jokli, e të cilin problem Ajeti e vërteton edhe një herë te studimi i tij mbi gjuhën e Divanit të Sheh Maliqit, rahovecas.

Një studiuese e përkorë e gjysmës së dytë të shekullit XX, e cila shfaqi interesim të madh për gjuhën dhe letërsinë shqipe, ishte edhe profesoresha, studiuesja e themeluesja e Degës së Gjuhës dhe të letërsisë shqipe në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Leningradit (1957), A. Desnickaja (1912-1992), e cila si mision studimi të saj kishte: historinë e gjuhës shqipe, dialektet e saj, huazimet leksikore, strukturën morfologjike, gjuhën letrare dhe gjuhën e folklorit, me lidhjet ballkanike të shqipes, por edhe me gjuhët gjermanike. Vepra e saj “Gjuha shqipe dhe dialektet e saj”, ETMM, Prishtinë, 1972, që merrej me të folmet shqipe të Shqipërisë, Kosovës, të arbëreshëve të Italisë, të tërthoreve të Greqisë e të Bullgarisë, e që krahas disa botimeve të dialektologëve tanë atëherë, ishte bërë literaturë themelore për ne si studentë të gjuhës shqipe. Në dallim prej shumë sllavistëve të tjerë, Agnija “i përmbahej mendimit për prejardhjen ilire të shqipes”.

Se shqipja është një gjuhë e vjetër që bën pjesë në grupin e familjes së gjuhëve indorveropiane, nuk është më punë e atyre që e pranojnë këtë të vërtetë shkencore, por e atyre që kanë dilema rreth kësaj çështjeje. Faktet e një bashkë-kohësie dhe konkordancave të shqipes me gjuhët e tjera i.e., edhe pse shqipja paraqitet grup më vete ndër 23 grupet e kësaj familjeje të madhe, duken në gjithë nënsistemet e saj:

– Në leksik: numërorët:…, emrat:…; mbiemrat:…; përemrat:…; foljet:.. etj.

– Në fonetikë: kundërvënia, zanore të gjata – zanore të shkurtra; ndërrimet fonetike të tipit marr – mora; dal – dola etj.

– Në strukturën gramatikore: së pari: sistemi tri gjinish: mashkullore, femërore, asnjanëse etj.;

– së dyti, lakimi dhe zgjedhimi me anë mbaresash të posaçme;

– së treti, në sistemin foljor ku bien në sy dhe tipare të hershme indo¬evropiane, si supletivizmi: jam – qeshë; kam – pata; bie – prura; bie – rashë; jap – dhashë etj.

Megjithëse shqipja ka bashkëpërkime me gjuhë të tjera simotra, sidomos me gjuhët ballkanike, ajo si gjuhë indoevropiane ka ndjekur një rrugë të vetën të evoluimit, siç janë edhe këto dukuri gjuhësore: a) ngulitja e theksit mbi një rrokje të caktuar të temës së fjalës (e për¬jashtimet nga kjo rregull janë të pakta); b) nyjat e përparme i, e, të, së; c) mënyra habitore dhe format e pashtje-lluara me punue, pa punuar etj.; ç) organizimi i zgjedhimit jovetor me tri mjete gjuhësore: mbaresa të posaçme (hap-em; hapesha); pjesëza përemërore u (u hap-a; u hap-sh); me foljen ndihmëse jam (jam hapur etj.); d) prapa-vendosja e mbiemrave, e për-emrave pronorë etj.

Është thënë më se njëherë se gjuha shqipe, me simotrat e saj indoevropiane ka marrëdhënie arife, ndërsa me ilirishten ka lidhje “birërie”. Shqipj’a, është pra, pasardhëse e ilirishtes, megjithëse në literaturën gjuhë¬sore qarkullojnë edhe teza të tjera për origjinën e saj: teza e origjinës pellazge (e cila viteve të fundit është bërë mjaft aktuale), e origjinës trake, e origjinës dako-myze etj.

Edhe më me ngulmë se shumë autorë të huaj, birëria e shqipes nga ilirishtja, mbështetet fuqishëm nga dijetarët tanë, si: E. Çabej, M. Domi, Sh. Demiraj, S. Riza, A. Kostallari, D. Lluka, K. Ashta, J. Thomai, Xh. Lloshi, K. Topalli, E. Lafe, Gj. Shkurtaj, S. Mansaku, A. Jashari, Ç. Bidollari etj., andej kufiri dhe I. Ajeti, S. Riza, R. Qosja, B. Bokshi, Sh. Sejdiu, R. Ushaku, R. Ismajli, S. Gashi, R. Doçi, Sh. Islamaj, Q. Murati, B. Baliu etj., e tash edhe studiuesit e rinj të IAP te ne.

Një ndër ato argumente të këtij mendimi, është padyshim, forma e toponimeve, që nga antikiteti e deri më sot, e shpjegueshme vetëm përmes ligjeve fonetike të historisë së gjuhës shqipe”(I. Ajeti), siç dihet për toponimet: Scupi – Shkupi; Naissus – Nish; Scardus – Sharr; Astibos – Shtip; Drinus – Dri-Drin; Mathis – Mat etj., mbështetur te alternimi s > sh, çështje kjo e trajtuar disa herë nga studiuesit tanë dhe të huaj, ashtu siç është shpjegimi edhe i emrave të vendeve me fjalë të shqipes së sotme, si: Dal¬matia, Delmatia (ga shqip dele); Dardania (nga dardhë); Ulqini (nga ulk, ujk); Dimale (nga dy (di) male) etj.

Studimet dhe prurjet e këtyre dijetarëve për shqipen, e kemi fjalën këtu, kryesisht për ata të huaj, nga cilado fushë qofshin, mbeten një ndihmesë e padiskutueshme, porse jo, natyrisht, edhe pa të meta të caktuara. Duke ndjekur parimet dhe metodat e gramatikanëve të rinj, ata rroknin kryesisht historinë e jashtme të shqipes, ndërsa studimit shkencor, historisë së brendshme të saj, i lihej një vend i ngushtë. Megjithëkëtë, pa ndihmesën e tyre të vyer, ndoshta do të ishim sot diku në gjysmën e rrugës që jemi – për të vërtetën e popullit tonë e të gjuhës sonë.

Për shkak të kohës e vendit këtu, shumë shembuj që përligjin fjalët tona, do të mund të lexohen, besojmë, me rastin e botimit të kësaj kumtese në një përmbledhje të veçantët, bashkë me ato të bashkëpjesëmarrësve të tjerë të paraqitura në këtë ngjarje të rëndësishme të IA të Prishtinës.

Faleminderit për durimin e treguar!

Prishtinë, 19-21 qershor 2023

Me rastin e 70-vjetorit të themelimit të IAP

(Konferenca shkencore “Albanologjia dje, sot dhe nesër)

Pjesë nga kumtesa e plotë.

Jeronim De Rada – pararadhësi i Rilindjes Kombëtare Shqiptare (1814-1903)

by

Don Lush GJERGJI/

Prejardhja dhe jeta 

“Stërgjyshët e mi qenë mbase pinjoj të Pietro Antonio Radës nga Arbëria” shkruan Jeronim De Rada në Autobiografi.

Jeronim De Rada është poet dhe autor/publicist shumë i njohur. U lind në Makia të Kalabrisë mësimet e para i kreu në kolegjin e Shën Adrianit të Shën Mitër Koronës. Më 1834 shkoi për të studiuar drejtësi në Napoli, ku mori pjesë gjallërisht në lëvizjen politike dhe kulturore të  asaj kohës…

Duke nisur nga v. 1861, në jetën e De Rada nisi një fazë e re, kur ai shfaqet si një nga figurat më në zë te Rilindjes sonë Kombëtare. Pas traktatit Parimet e estetikës (Principii di estetica, 1861) botoi veprat lashtësia e kombit shqiptar (“Antichità della nazione albanase”, 1864) dhe Rapsodi të një poeme arbëreshe (“Rapsodie d’un poema albanese”, 1866), që luajtën një rol të rëndësishëm për propagandimin e çështjes kombëtare shqiptare.

 Më 1878 përkrahu Lidhjen Shqiptare të Prizrenit dhe ngriti zërin kundër gjymtimit tokësor të Shqipërisë. Një ndihmesë të çmuar çështjes kombëtare i dha me revistën “Flamuri Arbrit”, që botoi në vitet 1883-1885. Në “Testamentin politik” (1902) shprehu optimizmin në të ardhmen e Shqipërisë dhe pakënaqësinë e tij ndaj politikës imperialiste të Italisë ndaj atdheut të të parëve.

Në veprimtarinë gjuhësore të De Rada duhet përmendur edhe organizimi i dy kongreseve gjuhësore të shqipes, i pari (1895) në Koriliano Kalabro, i dyti (1897) në Lungro (Kongreset gjuhësore arbëreshe). 

Dha me vetmohim mësimin e shqipes në Kolegjin arbëresh të Shën Mitër Koronës për dhjetëvjeçarë të tërë gjersa vdiq.

De Rada luajti një rol të madh në historinë e letërsisë shqiptare; ai është i pari që shkroi vepra me frymë kombëtare. Ndikimi i tij mbi shkrimtarët arbëreshë dhe kudo shqiptarë bashkëkohës ishte i madh;. Pas Çlirimit në Shqipëri janë botuar të adoptuara veprat e tij kryesore. Mban titullin “Mësues i Popullit”

Vepra dhe vlerat

Biografia e tij numëron deri në 43 vepra, të gjitha të ndryshme nga njëra-tjera për nga gjinia, por tek të gjitha me damarin e krijimtarisë, me ndjenja të thella dhe burimore të patriotizmit të lartë, për t’i shfaqur kështu si “fragmente zemre”; ose “copëza zemre” , si armë në  fushë-betejë për të sfiduar armiqtë e  Shqiptarëve dhe të Shqipërisë, me një fjalë: për të qenë vetvetja!. 

Edhe atëherë kur për disa njerëz apo rrethana kishte ide shumë të errëta dhe të paqarta, mos të themi të dyshimta,  Jeronim De Rada ishte dhe mbetet tejet i shquar dhe shumë i dalluar, unik, si “pionier” i etnicitetit arbëror dhe shqiptar:

  • si vazhdimësi e etnicitetit të më hershëm ilir dhe arbëror,  së pari nëpërmjet lashtësisë dhe autoktonisë, pra,  gjuhës, traditës, kulturës dhe qytetërimit tonë, pastaj edhe religjionit antik të krishterë prej Shën Palit dhe nxënësve të tij e deri në ditët tona; 
  • më pastaj kujtimeve të gjalla dhe shumë të fuqishme, frymëzuese kushtuar heroit tonë kombëtar Gjergj Kastriotit –   Skënderbeut dhe idealeve të tija për  rifitimit të lirisë dhe  pavarësisë, e, mbi të gjitha, rikthimi në qytetërimin e humbur apo edhe më qartë, të rrënjët  e lashta dhe të gjithmonë të gjalla. Thelbi i misionit dhe meritave të tija të pamohueshme janë këto: Jeronim  De Rada pas Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, imzot Pjetër Bogdanit, është vigani i historisë, kulturës dhe qytetërimit tonë ilir – arbëror dhe shqiptar, së pari për Arbëreshët e Italisë, pastaj edhe për të gjithë shqiptarët, në trojet e dikurshme etnike apo gjetiu. Kjo strategji dhe metodologji që t’i kthehemi vetvetes dhe të vërtetës, lashtësisë dhe autoktonisë, burimeve dhe frymëzimeve është gjithnjë e rëndësishme  dhe tejet aktuale.

Qortimi i tij profetik: O Shqiptarë, perandoria turko – otomane është një “cofëtinë” e madhe, e cila po mbaron, por nëse ne e lidhin fatin tonë me ata, atëherë ne do të hyjmë për së gjalli në varr me ata!!!

Atë Zef Valentini,  thotë se Jeronim De Rada e “nxori” prej varrit të robërisë dhe rrezikut të asgjësimit gjuhën, traditën, kulturën dhe qytetërimin tonë të lashtë dhe aktual.

Me rastin e marrjes së çmimit “Jeronim de Rada” më 15 nëntor 2014,   për jetën dhe veprimtarinë e tij Ismail Kadareja thotë “…jam i nderuar dhe i prekur për këtë çmim që mban emrin e gjeniut të parë të Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe poetit që e ndihmoi të lindte rilindja dhe u bë paraardhësi i dritës së madhe që mbuloi në atë kohë Shqipërinë. De Rada riktheu letërsinë shqipe në orientimin evropian që letërsia shqipe ishte duke e humbur…De Rada ishte poet i madh dhe profet i së ardhmes”.

Ishte studiues i mirëfilltë dhe hulumtues i palodhshëm, gjithnjë në kërkim të mënyrës dhe formave të reja gjuhësore dhe përmbajtësore. Ajo çka mund të themi me siguri është fakti se me  shkrimet dhe poemat e tij ai s’ndihej kurrë plotësisht i kënaqur, pavarësisht se ishte i ndërgjegjshëm se bëhej fjalë për diçka të madhe. Ja pse shumica prej tyre, edhe pse të ripunuara shpesh, mbetën për të në gjendjen e tentativave të pakënaqura asnjëherë.

DISA POROSI JETËSORE TË JERONIM DE RADËS:

De Rada thoshte: “Në një shoqëri të organizuar, për të mirë, për kombin, për shtetin, njeriu ndihmon dhe ndihmohet nga të tjerët, në një rreth ku lulëzon dija dhe nderi”, duke theksuar se: “Ky organizim niset nga individi dhe shkon nëpër shkollat, në familje dhe arrin deri në shtet”. Prandaj, sipas Jeronim De Radës: “Shteti është organizëm që udhëhiqet nga ligjet (drejtësia), si shtresë e parë e jetës shoqërore, shtresë që shkon tej jetës së brendshme dhe individuale të njeriut”. Ai në mes të tjerash thoshte: “E mira dhe e keqja  janë si jeta dhe vdekja, janë dy skaje stabile ndërmjet të cilave lëviz dhe paraqitet bota trupore dhe ajo shpirtërore”.

De Rada së shpejti u nxitë që të botojë synimet, kërkesat, dëshirat, planet, aspiratat e kahershme të popullit tonë, si dhe të kohës përmes revistës “Fiamuri Arbërit” apo “La Bandiera Albanese”. Përmes kësaj reviste mujore mund të thuhet se ka origjinën zanafilla e shtypit shqiptar.  Ai përmes saj i bëri të njohur Evropës se ekziston një popull shqiptar me histori të lashtë dhe të lavdishme, martire, një gjuhë dhe tradita të forta, si parakusht që të  mund të aspironte pa frikë lirinë dhe pavarësinë e vendit të vetë, pra, edhe shtet-formimin si garanci e ruajtjes dhe zhvillimit të autoktonisë dhe lashtësisë, por edhe si përballje të suksesshme me batica dhe zbatica aktuale.

 Gazeta “L’Albanese d’Italia” qe një tribunë e fuqishme që kërkonte ringjalljen e atdheut të robëruar dhe pavarësinë e tij, ai merr përsipër të organizojë dy Kongrese Linguistike Arbëreshe, një më 1895, dhe një në 1897.

Jeronim de Rada e arriti kulmin e krijimtarisë së tij në vitin 1866 kur botoi në Firence “Këngët e Milosaos”. Ky libër përmban rapsoditë më të bukura shqiptare, të cilat autori i kishte mbledhur në kolonitë shqiptare të Kalabrisë dhe të Napolit. Këto këngë i patën sjellë me vete të shpërngulurit (arbëreshët) dhe u transmetuan gojë më gojë nga brezi në brez për katër shekuj. Pa të gjithë kjo begati dhe trashëgimi do të rrezikohej përgjithmonë. 

Jeronim de Rada ishte mësues, botues, folklorist, filolog, poet dhe shkrimtar italo–shqiptar – arbëresh , themelues  dhe në një mënyrë edhe paraardhësi i Rilindjes Kombëtare Shqiptare.  Aktivitetet e tij publicistike, letrare dhe politike, ishin thelbësore, jo vetëm për ndërgjegjësimin rreth minoritetit Arbëresh në Itali, por edhe për vendosjen e themeleve të një letërsie kombëtare shqiptare, me këtë, kuptohet edhe të vetëdijes dhe ndjenjës së përkatësisë së përbashkët gjithë-shqiptare.  Veprat e tij, në të cilat mbizotëron dashuria e zjarrtë për prejardhjen e tij, janë një dëshmi e mbijetesës së identitetit shqiptar, i vënë përballë sfidave të shumta gjatë historisë. 

Në vitin e revolucioneve në Evropë, 1848, De Rada themeloi gazetën Shqiptari i Italisë (L’Albanese d’Italia), ku u përfshinë artikuj në gjuhën shqipe. Kjo gazetë dygjuhëshe, me karakter ‘politik, moral e letrar’ e me një tirazh prej 3200 kopjesh ishte i pari periodik në gjuhën shqipe i botuar ndokund.

Emri i Jeronim  De Radës si katalizator i ndërgjegjes kombëtare shqiptare u bë i njohur dhe u përhap në mesin e shekullit XIX. Ai mbajti letërkëmbim me figura të tilla udhëheqëse të lëvizjes së Rilindjes si Thimi Mitko, Zef Jubani, Sami Frashëri, shkrimtaren rumune me prejardhje shqiptare Dora d’Istria, si dhe me studiues dhe shkrimtarë të huaj të interesuar për Shqipërinë.

I mërzitur nga ngjarjet e vitit 1848, De Rada e la botimin e gazetës Shqiptari i Italisë (L’Albanese d’Italia), iku nga Napoli dhe u kthye në Shën Mitër për të dhënë mësim në shkollë. Atje arriti të përfshijë gjuhën shqipe në programin mësimor, por më 1853, për shkak të bindjeve politike liberale, u pushua nga puna.

Më 1850 u martua me Madalena Melikion (Maddalena Melicchio) nga Kajberici (Cavallerizo) me të cilën pati katër fëmijë: Gjyzepe, Mikelangjelo, Rodrigo, Etore. Që të katër vdiqën sa qe gjallë poeti. Këto ishin vite të vështira  dhe tejet të pikëllueshme për De Radën. Më vonë i vdiqën gruaja dhe vëllezërit, ndërsa ai jetoi i vetmuar në fshatin e tij malor të Kalabrisë, pa ndonjë burim të ardhurash, pra, në vetmi dhe në varfëri. 

Në një çast dëshpërimi, asgjëson të gjithë përmbledhjen e këngëve popullore që i kishte mbledhur me dëshirë të flaktë vit pas viti. Më 1868 mori detyrën e drejtorit të shkollës së mesme të Garopolit në Koriliano Kalabro, detyrë kjo që do ta mbante për dhjetë vjet. Gjatë kësaj periudhe u shtypën një numër veprash të tjera të tij, pjesa më e madhe në italisht.

I vetmuar dhe i varfër, gjysmë i verbuar e në prag të urisë, De Rada vdiq në vendlindje në malësinë e Kalabrisë më 28 shkurt 1903 – një fund tragjik ky për një figurë të madhe të kulturës shqiptare. Mirëpo vepra e tij nuk do të vdesë kurrë

“Skënderbeu i pafaan”, një nga kryeveprat e De Radës, të cilën e mbajti në duar një kohë të gjatë (1837-1896). Në vepër janë shkrirë mjaft nga këngët dhe poemat që kishte botuar më parë. Aty u shpreh në mënyrë më të plotë dhe më të qartë patosi kombëtar që kishte frymëzuar veprën e De Radës. Ndonëse nuk ka njësi veprimi dhe vazhdimësi, poema jep një tablo të gjerë të Shqipërisë në shek. XV, të bëmat e lavdishme të popullit, dashurinë e tij të flaktë për jetë të lirë dhe të pavarur, gjallërinë e mahnitshme që shfaqi përballë sulmeve të egra të armiqve. Në qendër të veprës është konflikti midis shqiptarëve dhe osmanëve, dhënë me anë skenash ku paraqiten beteja të ashpra e të furishme, që shquhen nga ngjyresa e theksuar historike dhe imtësitë shprehëse.

Heroi kombëtar shfaqet në vepër si burrë shteti i shquar dhe trim i rrallë, që diti me mençurinë dhe me heroizmin e tij të ngrejë popullin e vet në luftë çlirimtare të pashoqe, t’i takonte, afronte dhe bashkonte principatat arbërore – shqiptare për formimin e shtetit të vogël që i bëri ballë për 25 vite perandorisë së madhe turko-otomane. Në karakteret e personazheve të tjera mishërohet heroizmi dhe trimëria e shqiptarëve. Skënderbeu i pafat është kryevepra e De Radës në të u dukën në mënyrë të qartë veçoritë kryesore të talentit të tij, si mjeshtër i tablove të gjera historike dhe i përshkrimit me zotësi të botës së brendshme të heronjve, të mendimeve dhe të ndjenjave më të thella e më të fshehta të njeriut të asaj kohe.

De Rada mbetet poeti që hodhi themelet e letërsisë me të vërtetë artistike arbëreshe, dhe dha një ndihmesë të madhe për tërë letërsinë  tonë kombëtare. Ai qe i pari që ngriti në art epokën e lavdishme të Skënderbeut. Duke pasqyruar “Motin e madh”, kohën e “Skënderbeut”. De Rada hodhi kushtrimin për luftë të armatosur kundër zgjedhës osmane. Ai është njëkohësisht i pari që çeli traditën e mbështëtjes së letërsisë arbëreshe në poezinë popullore. De Rada qe edhe lëvruesi i parë i poemës epiko-lirike, i novelës në vargje dhe i poemës epike. Gjithashtu ai ka meritën që lëvroi deri diku poemën shoqërore, ndonëse nuk i kuptonte deri në fund kontradikatat klasore. Poeti ka simpati për njerëzit e thjeshtë, pasqyron me dhembje mjerimin dhe shfrytëzimin, ka besim të madh te njeriu dhe te mundësitë e tij, megjithatë deri diku ndikohet nga fatalizmi dhe misticizmi, që vende-vende ia dëmtojnë krijimtarinë nga ana ideore, madje edhe estetike dhe letrare. 

Në thelb vepra e De Radës i përket romantizmit përparimtar, një romantizmi veçanërisht origjinal, që nuk i këndon vetëm të jashtëzakonshmes, por zbulon edhe poezinë e së zakonshmes. De Rada është mjeshtër i stilit të përmbledhur dhe tepër shprehës, i përdorimit të figuracionit, që dallohet për freski dhe ndikim të fortë emocional. Gjuha me të cilën shprehet De Rada, është e pasur, por disi e errët, ndoshta edhe e “tkurrur”. 

Shumë dorëshkrime dhe letërshkëmbime janë humbur, por De Rada kishte lidhje me njerëz të shquar të kohës së tij. Po i përmendi vetëm disa: Dora D’Istria, Faik Konica, Giuseppe Schirò, Pal Dodaj, Bernardo Belotta dhe shumë të tjerë. Letra me përbajtje atdhedashurie dhe porosi kombëtare, por edhe letrare, u kishte drejtuar: Vaso Pashë Shkodranit, Zef Jubani dhe tjerëve.

Si përbyllje: Jeronim De Rada ishte vegimtar, përparimtar, njohës i mirë i së kaluares, njeri me mend dhe me zemër i angazhuar për kohën dhe hapësirat arbëreshe dhe shqiptare, “profet”, lavërtar dhe kolos për zbulimin, ruajtjen, mbajtjen dhe zhvillimin e “gjakut të shprishur”, që hapi horizonte, përspektiva, rrugërrëfime së pari për Arbëreshët e Kalabrisë dhe Sicilisë, pastaj edhe më gjerë, për të gjitha viset tona ilire, arbërore dhe shqiptare, dhe si i tillë ka dhënë frymëzim dhe motivim për breze të tëra dhe në vazhdimësi.

Prishtinë – Llapushnik, 18 qershor 2023                                                     Don Lush GJERGJI

Bibliografia për Reronim De Radën:

  1. Marchianò, Michele, L’Albania e l’opera di Girolamo de Rada, Trani, 1902.
  2. Gualtieri, Vittorio, Girolamo de Rada poeta albanese, Palermo: Sandron, 1930.
  3. Kastrati, Jup, Jeronim de Rada | Jeta dhe veprat, Tiranë, 8 nëntor 1987.
  4. Zeqo, Moikom, De Rada | Rishpikja e Arbërisë: sprovë kritike për një lexim të ri. Tiranë, 2014.
  5. Kodra, Klara, Erdhi dita e Arbrit, Erik, 2000.
  6. Opera Omnia, në përkujdesje të Prof. Francesco Altimari, 12 vëllime, katedra e albanologjisë, Kozencë, 2005 – 2018.

Botime përkujtimore: 

Shêjzat VIII, 1964, 7-10: 217-460.

Studime 21/2014: Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës. Në 200 – vjetorin e lindjes së Jeronim De Radës. Tryezë shkencore, 21 nëntor 2014.

“Dëgjoni zërat tanë”…

by

Shoqata Shqiptaro-Amerikane “Skenderbej” Inc./

Me datën 17 Qershor, 2023 në zemër të Brooklyn-it në një nga lagjet më të bukura dhe historike të New York-ut , në Brooklyn Height, u zhvillua aktiviteti i fëmijëve të shoqatës Shqiptaro- Amerikane “ Skendërbej” Inc., Dëgjoni Zërat Tanë.

Brooklyn Heights është njëra nga lagjet më të vecanta të New York-ut. Historia e saj përkon me epokën koloniale dhe njihet si periferia e parë e Amerikës. Zona u shtua në rregjistrin kombëtar të vendeve historike në Tetor të vitit 1966. Brooklyn Height, sot përmbledh institucione të rendësishme rreth hapësirave te saj. Aty ngrihet edhe libraria e cila ka një mision shumë të rëndesishëm per banorët e saj, për të siguruar ruajtjen dhe transmetimin e njohurive, historisë dhe kulturës së shoqërise, tek brezat e rinj. Libraria u jep qytetarëve akses të lirë dhe të hapur për vazhdimësi edukimi dhe njohuri. Biblioteka ka zona, të dedikuara vetëm për fëmijë dhe adoleshentë, dhoma private mbledhjesh, si edhe një sallë kryesore të mbushur me libra, ndenjëse, dhe nje rreth leximi.

Me datën 2 Prill, 2023, në Kuvendin e shoqatës, u theksua rëndësia e aktivizimit të fëmijëve në fjalime publike, mendim, i cili u përkrah nga anëtarët dhe kryesia e shoqatës. Aty u theksuan fusha të rëndësishme ku do të shtrihej kjo përparësi , si shkenca, arti, kulturë, historia si edhe promovimi i kulturës Shqiptare tek brezi i ri. Aktivitetet për fëmijë dhe adoleshentë ndikojnë pozitivisht në formimin tërësor të tyre, sidomos në drejtim të të folurit publik. Këto grup mosha kanë nëpër duart e tyre punë shumë cilësore. Shkollat Amerikane kanë programe akademike tepër të avancuara. Ato shpesh i lejojnë fëmijët të punojnë së bashku në grupe, të zhvillojnë konkurse midis tyre në rangje klasash , shkollash distriktesh si edhe më gjerë . Shumë herë në fokusin e tyre këto grupe pune kanë pyetje me fund të hapur, mënyrë e cila nxit krijimin, studimin dhe lejon interpretime të reja nga më të ndryshmet brenda hapësirave të pafundme, duke respektuar kendvështrime të ndryshme.

Manaxherja e librarisë i drejtoi pjesëmarrësit për nga salla ku do të mbaheshin diskutimet e tyre. Grupi i punës së librarisë ndihmoi në lidhjen e mikrofonave dhe kështu skena, brenda pak minutave ra në duart e studenteve. Moderatorët, ishin studentët Arelt Xhaferri dhe Blenda Sehu te citët përshëndetën të pranishmit, dhe kryetarin e shoqates zoti Imer Lacaj per kete mundësi dhe me pas i lejuan vend diskutimeve të shokëve të tyre.

Studentja e lagjes Queens, Simelba Xhaferri diskutoi temën: Format e Energjisë. Ajo shpjegoi rreth energjisë mekanike, elektrike, termale, ndricuese, ngrohëse si edhe energjisë së zërit. Ajo shpjegoi se si objektet bartin energjinë e tyre fillestare dhe se si ato mund të marrin më shumë ose mund t’a humbin atë nga objektet e tjera. Simelba solli shumë shembuj praktikë nga fusha e fizikës dhe prezantimi i saj u mirëprit nga te pranishmit.

Studenti Arelt Xhaferri diskutoi rreth Trashëgimisë Natyrore të Trevave Shqiptare. Ai shpjegoi rreth vlerave materiale (historike, arkitekturore, arkeologjike, fetare, artistike e mjedisore), si edhe letërsisë shqiptare kundër sundimit Osman e qëndresa e saj. Ai permendi Kalane e krujes, Elbasanit Beratit Shkodrës e të Tiranës. Monumentet arkitekturore të Butrintit, Pazari i Krujës, Varri i Kapllan Pashës, banesa e Shijakasve dhe Ura e Tabakeve. Gjithashtu u përmendën monumentet arkeologjike të qytetit të Durrësit, Elbasanit , Tiranës , Vlorës , Beratit, Tepelenës , Sarandës e Gjirokastrës.

Studentja Erla Lamce foli rreth valleve Shqiptare, lashtësite se tyre dhe valleve deri në ditët tona. Erla klasifikoi vallet në kategori si edhe i analizoi ato në raport me kohën në të cilat ato u krijuan. Ajo përmendi valle të burrave, valle të një karakteri luftarak, vallet e grave, të njëj karakteri lirik dhe gazmor, vallet e përziera të kërcyera në zonat urbane më të civilizuara, dhe komentoi vallet më të njohura shqiptare si ajo e Tropojës, Kukësit, Shotës, Katjushkës etj. Prezantimi informativ u mirëprit.

Studentja Jori Lamce diskutoi rreth vendet turistike në Shqipëri. Ajo shprehu kënaqësinë e saj duke shprehur “ Zoti e ka uruar Shqipërinë me aq shumë plazhe , male, qytete turistike , liqene dhe lumenj. Më pas ajo me shkathtësi analizoi individualisht cdo pikë turistike si atë të qytetit antik të Butrintit, Krujës dhe Syrit të Kalter. Ajo foli për malet e Korabit, Tomorrit, e Dajtit dhe plazhet e Durrësit, Shëngjinit, Vlorës, Himarës, Sarandës e Dhërmiut .

Studentja Adisa Tahiri do të prezantonte websidin e krijuar nga vete ajo, të titulluar: Miresevini në Shqipëri. Adisa shpjegoi rreth kultures Shqiptare duke perfshire; elementet e artit, ushqimit , muzikës, diversitetit kulturor she shprehu se “ Shqiperia është një shembull i lartë bashkësie!” . Ajo përmendi simbolin e flamurit, heroin Gjergj Kastriot Skenderbeu, nënë Therezën, aktorin Jim Belushi, këngëtarët Dua Lipa e Inva Mula si edhe shkrimtarin e madh, Ismail Kadare. Ajo solli fakte rreth popullsinë shqiptare jashtë si edhe brenda vendit, Bio-diversiteti, dhe rezervuarëve.

Studenti Elio Tahiri u prezantua me punen e tij artistike. Ai solli dizenjimin e logos se Google-it, me temë: Mbrojtja e Mjedisit. Në tablone e tij dukej qartë ndarja e google-it në dy pjesë. Në njërën anë, pasqyrohej ndotja e mjedisit dhe në anën tjeter pasqyrohej pjesa e pastër, me ajër dhe gjelbërim. Artisti i vogël ngriti idenë e shpëtimit të planetit përmes energjisë së rinovueshme, kursimit të ujit, riciklimit të plehrave, si edhe përdorimit të bicikletave. Ideja që e përshkoi logon ishte: Planeti ka përsëri shpresë. Ngjyrat e ëmbla të tablosë së tij ndritën përmes sallës.

Studenti Kelvin Rustani, prezantoi temën: Si të Lidhemi me Shqipërinë në Jetën tonë të Përditshme. Ai përcaktoi 5 nënkategori të kesaj teme të cilat ishin; Filmi, Ushqimi, Gjuha, Historia dhe Veshjet. Tema e filmave ishte interesante. Studenti tregoi njohuri për shprehjet e përdorura në film, ai kuptonte thelbin e tyre dhe ishte në gjendje t’ia përshtaste ato situatave te përditshme dhe jetës së tij . Kategori të tjera ishin ushqimet shqiptare dhe shumë aktivitete që Kelvin kishte ndjekur përmes jetës së tij dinamike brenda komunitetit Shqiptar. Kelvin e prezantoi vehten edhe si autor vargjesh dhe krijues këngësh. Fjalimi original dhe i shkathët i tij,shpesh i shkëputur nga letrat, krijoi kënaqësi për spektatorin dhe emocion.

Studenti Enzo Rustani foli mbi Influencen e Internetit. Ai sqaroi anët positive të internetit ( lojërat me karakter clodhës, studimi aktiv i gjuhëve të huaja, komunikimi me familjarët përmes internetit, sportet e shahut qe aftësojnë edhe më tej të menduarin. ) Enzo gjithashtu analizoi efektet negative të internetit dhe foli për pasojat negative shëndetësore në trupin e njeriut si rrjedhim i mbingarkesës dhe orëve të gjata duke i lënë të pranishmit të mendojnë për balancën dhe orët që duhet t’I lenë në dispozicion internetit.

Nxenësi Klaus Veshi, referoi temën: Mundësitë e Përcaktimit. Vendosmëria, tha ai, mundëson kalimin e sfidave ne jetë. Me vendosmëri , mund të kalosh malet.” Motivimi mundëson arritjen e qëllimeve. Klausi shpjegoi për planet e tij të verës, motivimin për përgatitjen e tij fizike e cila do t’i jepte mundesi atij të realizonte cmimin titullar në skuadrën e basketbollit . Klausi udhëzoi shokët e tij në sallë,të punojnë fizikisht. Ai i udhezoje ata, të ecin më shumë milje, edhe në rast se shkollat e tyre janë në distanca të afërta me shtëpitë. Klausi i motivoi të pranishmit të shpenzojnë më shumë kohë me talented e tyre fizike, në fushat dhe sportet e preferuara. Nëse punoni, theksoi ai, mund të arrini madhështi!

Studenti Stivi Veshi prezantoi temën – Si Ndikon Interneti ne Obesitetin e Njerëzimit. Ai shpejgoi rreth mundësive të kompromentimit nga reklamat dhe orët e zgjatura ne kompjutër. Studenti shpjegoi se si këto orë kushtëzojne mënyra të shpejta dëfrimi përmes ushqimit të porositur on line. Studenti foli për disa përbërës të ushqimeve të cilët janë të pashëndetshëm për trupin. Disa prej tyre shkaktojnë energji të tepërta në trup dhe krijojnë mundësi për sëmundje të rrezikshme sic është edhe kanceri.

Studentja Diora Hatia erdhi me temën Historia e shvillimit të kompjuterave. Ajo shpjegoi rreth problemeve që hasen gjatë punës me kompjutera. Powerpointi i saj ishte i mbushur me informacion rreth sistemeve operative të kompjuterit, antiviruset, klasifikimi i gjeneratave të komputerave, zhvillimi i tyre në të ardhen si dhe hapat për zgjidhjen e problemeve në fushën teknologjike. Informacioni i prezantuar me nivel intelktual tregoi kualifikimin e saj në këtë fushë kaq të rëndësishme teknologjike.

Studenti Dion Hatia erdhi me dy tema – Shqipëria dhe Njerëzit si edhe me temen e dyte, Zgjidhja dhe Përdorimi i Teknoligjisë së Gjelbert, (përdorimi i energjisë diellore dhe asaj të erës.) Dioni kishte projektuar formën e ardhshme të kompanisë së tij. Ai shpjegoi vizionin, krahasoi format e energjisë së vjetër në raport me atë të rinovuar dhe stimoloi përkrahjen e energjisë së rinovuar tek bashkemoshaterët e tij. Diskutimi i tij la mbresa tek të rinjte për të menduar për kompanitë e tyre të ardhshme.

Studentja Jessica Ndregjoni, diskutoi temën; Besimi në Vehtevete. Ajo shpjegoi se besimi është potencial për gjërat më të fuqishme që mund të bëjmë sot. Kur ne besojmë, marrim rrisqe dhe provojmë gjëra të reja, jeni ne gjendje të ballafaqojmë sfida. Ndërtimi i vetëbesimit kërkon kohë, por ia vlen, tha studentja. Besimi është mjet i fuqishëm. Jessica theksoi se, ne jemi në gjendje të bëjmë gjëra të mëdha dhe arrijmë ato vetëm me besim.

Aktiviteti ishte sukses i rradhës. Rruga e re tregoi edhe nje herë mbështetjen që shoqata Shqiptaro-Amerikane “Skenderbej” Inc. i jep brezit më të ri dhe influences së tyre në jetë.

Shoqata Shqiptaro-Amerikane “Skenderbej” Inc.

Staten Island, New York

19 Qershor, 2023