Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

GONXHJA E SHKUPIT NË KURORËN E BOTËS

by

Si një simbol i paqes dhe shpresës, Nënë Tereza vazhdon të frymëzojë breza të tërë me mesazhin e saj të dashurisë dhe shërbimit ndaj të tjerëve. Pavarësisht kohës që kalon, filozofia e saj humane mbetet e pavdekshme dhe një udhërrëfyes për ata që dëshirojnë të bëjnë një ndryshim në botë. Për shqiptarët, ajo është një emër i paharruar, një model përulësie dhe dinjiteti

Nga Prof.dr Skender ASANI

Nënë Tereza, e njohur me emrin e lindjes Gonxhe Bojaxhiu, mbetet një nga figurat më frymëzuese dhe të ndritura të kombit shqiptar. E lindur në Shkup, ajo i dha kuptim të ri sakrificës dhe shërbimit ndaj njerëzimit, duke u shndërruar në një ikonë universale të dashurisë, paqes dhe humanizmit. Jeta dhe vepra e saj janë një dëshmi e fuqisë së bamirësisë dhe përkushtimit të pakushtëzuar ndaj të tjerëve. Si një figurë qëndrore e identitetit shqiptar, dhe si personazh kryesor i librit tim të posa botuar “GONXHJA E SHKUPIT NË KURORËN E BOTËS”,Nënë Tereza është një shembull frymëzimi për të gjithë ne. Ajo dëshmoi se madhështia nuk matet me pasurinë apo pushtetin, por me veprat e mira dhe gatishmërinë për t’u shërbyer të tjerëve. Në një kohë kur bota përballet me sfida të shumta, mesazhi i saj për dashurinë dhe dhembshurinë mbetet më i rëndësishëm se kurrë.

Trashëgimia e saj është një thesar shpirtëror për kombin tonë dhe për mbarë njerëzimin. Vepra dhe filozofia e saj na mësojnë se ndryshimi fillon me gjeste të vogla dashurie dhe mirësie. Prandaj, Nënë Tereza mbetet një figurë e pavdekshme, një dritë që vazhdon të ndriçojë rrugën e atyre që besojnë në fuqinë e dashurisë dhe shërbimit ndaj të tjerëve.

Në historinë e njerëzimit, pak figura kanë arritur të mishërojnë vlera universale si humanizmi dhe sakrifica në mënyrën që e bëri Nënë Tereza. Gonxhe Bojaxhiu – Nena Tereze, ajo ia kushtoi gjithë jetën ndihmës ndaj më të varfërve dhe të sëmurëve, duke u bërë një simbol i dashurisë dhe dhembshurisë pa kufij.

Humanizmi i saj nuk ishte thjesht një filozofi, por një mënyrë jetese. Duke themeluar Misionaret e Bamirësisë, ajo krijoi një rrjet global ndihme, duke u kujdesur për ata që shoqëria shpesh i harronte: të pastrehët, të sëmurët, fëmijët e braktisur dhe të vdekurit pa mbështetje. Për të, çdo njeri kishte vlerë dhe meritonte dashuri, pavarësisht fesë, kombësisë apo statusit shoqëror.

Por humanizmi i Nënë Terezës nuk do të kishte kuptim pa sakrificën e saj të jashtëzakonshme. Ajo la pas familjen, rehatinë dhe gjithçka personale për t’iu përkushtuar plotësisht të tjerëve. Kaloi vite të tëra duke punuar në kushte të vështira, shpesh mes sëmundjeve dhe varfërisë ekstreme, por asnjëherë nuk hoqi dorë nga misioni i saj.

Nënë Tereza është dhe mbetet një shembull frymëzimi për brezat e sotëm dhe të ardhshëm. Në një botë ku shpesh dominon egoizmi dhe materializmi, mesazhi i saj për dashurinë dhe shërbimin ndaj të tjerëve është më i rëndësishëm se kurrë. Ajo na kujton se lumturia e vërtetë nuk vjen nga ajo që marrim, por nga ajo që japim.

Nënë Tereza e jetoi misionin e saj jo vetëm si një akt bamirësie, por si një angazhim të përhershëm për të ndihmuar më të dobëtit. Themelimi i Misionareve të Dashurisë ishte një nga arritjet e saj më të mëdha, duke krijuar një rrjet ndihme që u shtri në të gjitha kontinentet. Kauzat e saj humane nuk mbetën thjesht pjesë e së kaluarës, por vazhdojnë të jenë një udhërrëfyes edhe për të ardhmen tonë, duke na kujtuar se rruga drejt paqes dhe drejtësisë nuk mund të ndahet nga vlerat që ajo promovoi.

Shkupi, qyteti ku lindi dhe u rrit Nënë Tereza, ka një histori të pasur dhe një rëndësi të madhe për identitetin shqiptar. Për shekuj me radhë, ky qytet ka qenë një qendër kulturore, historike dhe shpirtërore për shqiptarët, duke dëshmuar lashtësinë dhe qëndrueshmërinë e tyre në këtë rajon.

Që nga periudha ilire, Shkupi ka pasur rrënjë të forta shqiptare, veçanërisht përmes fisit dardan, i cili ndikoi në formësimin e kulturës dhe traditave të kësaj zone. Me kalimin e shekujve, qyteti u bë një pikë kyçe e zhvillimit gjuhësor dhe kulturor shqiptar, duke qenë një vend ku u ruajtën dhe u përhapën vlerat kombëtare.

Ndikimi i krishterimit, veçanërisht i Kishës Katolike Shqiptare, luajti një rol të rëndësishëm në ruajtjen e identitetit kombëtar. Figura të njohura si Pjetër Bogdani kontribuuan në mbrojtjen dhe përhapjen e gjuhës shqipe, duke lënë pas një trashëgimi të çmuar letrare dhe shpirtërore. Përkundër periudhave të vështira si sundimi osman dhe represioni jugosllav, shqiptarët e Shkupit mbetën të vendosur në mbrojtjen e gjuhës, kulturës dhe traditave të tyre.

Shkupi nuk është thjesht një qytet, por një simbol i qëndresës shqiptare. Ai ka dhënë personalitete të mëdha që kanë ndikuar në historinë tonë kombëtare, duke përfshirë edhe Nënë Terezën, e cila u bë një figurë botërore e humanizmit. Përmes këtij qyteti, historia jonë dëshmon se identiteti shqiptar nuk është thyer asnjëherë, pavarësisht sfidave dhe ndryshimeve historike.

Prandaj, Shkupi mbetet një gur themeli për kombin shqiptar, një vend ku historia, kultura dhe identiteti kanë gjetur gjithmonë rrugën për të mbijetuar dhe për të ndriçuar të ardhmen.

Figura e Nënë Terezës është një nga më të ndritshmet jo vetëm në historinë botërore, por veçanërisht për kombin shqiptar. E lindur në Shkup me emrin Gonxhe Bojaxhiu, ajo u bë simbol i dhembshurisë, përkushtimit dhe humanizmit, duke ndikuar në miliona jetë në mbarë botën.

Ndikimi i saj kaloi përtej kufijve kombëtarë dhe fetarë. Përmes themelimit të Misionareve të Bamirësisë, ajo krijoi një rrjet të madh ndihme për të varfrit dhe të sëmurët, duke treguar se dashuria dhe kujdesi janë vlera universale. Jeta e saj ishte një dëshmi e sakrificës, duke e bërë atë një figurë frymëzuese për të gjithë njerëzimin.

Por për shqiptarët, roli i saj është edhe më i madh. Në një kohë kur kombi shqiptar kërkonte figura që ta përfaqësonin me dinjitet në botë, Nënë Tereza u bë një ambasadore e paqes dhe e humanizmit. Ajo e mbajti gjithmonë gjallë identitetin e saj shqiptar, duke e quajtur veten “një bijë e popullit shqiptar”. Kjo lidhje e saj me rrënjët shqiptare është një burim krenarie për kombin tonë.

Trashëgimia e Nënë Terezës vazhdon të ndikojë brezat e rinj. Ajo na mëson se madhështia nuk matet me pasurinë apo pushtetin, por me gatishmërinë për të ndihmuar të tjerët. Mesazhi i saj na kujton se secili prej nesh mund të bëjë diçka të mirë për të tjerët, duke e bërë botën një vend më të dashur dhe më të drejtë.

Prandaj, Nënë Tereza mbetet një figurë e ndritur, një simbol frymëzimi dhe një pasuri shpirtërore për shqiptarët dhe për mbarë njerëzimin. Roli dhe vepra e saj do të jenë gjithmonë një udhërrëfyes për ata që besojnë në fuqinë e dashurisë dhe të mirësisë.

Edhe pse pjesën më të madhe të jetës së saj e kaloi jashtë trojeve shqiptare, Nënë Tereza nuk e harroi kurrë origjinën e saj. Dashuria e saj për popullin shqiptar ishte e pakufishme, dhe ajo vazhdimisht e promovoi harmoninë dhe paqen. Vlerat që ajo përfaqëson – humanizmi, sakrifica dhe ndihma e pakursyer ndaj të varfërve – janë të rrënjosura thellë në kulturën dhe traditën tonë kombëtare.

Institucionalizimi i trashëgimisë së saj, siç po bëhet nga ITSHKSH përmes një departamenti të posaçëm, ndihmon në ruajtjen dhe studimin shkencor të figurës së saj. Shkupi, megjithëse përpjekjet për ta nderuar Nënë Terezën janë të dukshme, ka ende nevojë për përkujdesje institucionale më të thellë, si organizimi i meshave në gjuhën shqipe dhe ngritja e qendrave humanitare në emrin e saj.

Njerëzimi ka njohur shumë figura të mëdha, por pak prej tyre kanë ndriçuar botën me dritën e dashurisë dhe sakrificës si Nënë Tereza. Ajo mbetet një fanar ndriçues, jo vetëm për shqiptarët, por për gjithë botën, si simbol i përkushtimit dhe dhembshurisë.

Jeta e saj ishte një dëshmi e gjallë e humanizmit të pastër. Duke lënë gjithçka pas, ajo zgjodhi të jetonte mes më të varfërve të Kalkutës, duke u bërë nënë për ata që nuk kishin askënd. Me veprat e saj, ajo tregoi se dashuria nuk ka kufij dhe se çdo njeri, pavarësisht fesë, kombësisë apo statusit, meriton dinjitet dhe kujdes.

Nënë Tereza jo vetëm që ndihmoi qindra mijëra njerëz, por edhe frymëzoi miliona të tjerë që të ndjekin rrugën e saj të mirësisë. Ajo na mësoi se nuk ka rëndësi madhësia e veprës që bëjmë, por dashuria me të cilën e kryejmë atë. Çmimi Nobel për Paqen që ajo mori në vitin 1979 ishte vetëm një simbol i njohjes globale të veprës së saj, por shpërblimi më i madh ishte dashuria që la pas në zemrat e njerëzve.

Edhe sot, vite pas shkuarjes së saj në amshim, figura e Nënë Terezës vazhdon të na udhëheqë. Ajo na kujton se bota mund të bëhet një vend më i mirë përmes veprave të vogla të dashurisë dhe mirësisë. Prandaj, ajo mbetet një fanar ndriçues, një dritë shprese që nuk shuhet kurrë.

Historia e saj na kujton se, pavarësisht sfidave që mund të hasim, vlerat tona dhe rrënjët tona kombëtare duhet të mbeten të patjetërsueshme. Trashëgimia e Nënë Terezës na kujton se forca e shpirtit dhe dashuria për tjetrin janë vlerat që duhet të na udhëheqin drejt një bote më të mirë dhe më të drejtë.

Nënë Tereza mbetet një nga figurat më të ndritura të njerëzimit dhe një krenari e madhe për kombin shqiptar. Jeta dhe vepra e saj dëshmojnë se humanizmi dhe sakrifica nuk kanë kufij, por burojnë nga dashuria e vërtetë për tjetrin. Përkushtimi i saj ndaj më të varfërve dhe të sëmurëve është një shembull i jashtëzakonshëm i altruizmit dhe dhembshurisë, vlera që janë thelbësore për një shoqëri më të drejtë dhe më të bashkuar.

Si një simbol i paqes dhe shpresës, Nënë Tereza vazhdon të frymëzojë breza të tërë me mesazhin e saj të dashurisë dhe shërbimit ndaj të tjerëve. Pavarësisht kohës që kalon, filozofia e saj humane mbetet e pavdekshme dhe një udhërrëfyes për ata që dëshirojnë të bëjnë një ndryshim në botë. Për shqiptarët, ajo është një emër i paharruar, një model përulësie dhe dinjiteti, një fanar ndriçues që do të udhëheqë gjithmonë rrugën tonë drejt mirësisë dhe solidaritetit.

Kryengritja e Fierit e 14 gushtit 1935

by

Ilirjan Gjika/

Në periudhën midis dy luftërave botërore të gjitha vendet e Ballkanit u karakterizuan nga paqëndrueshmëria politike dhe lufta për pushtet midis grupeve të ndryshme. Kështu në Greqi, ndodhi konflikti i ashpër midis republikanëve dhe monarkistëve që vazhdoi për më shumë se një dekadë. Nga ana tjetër Jugosllavia, njohu përplasjet ndëretnike midis grupit serb dhe atij kroato-slloven. Bullgaria dhe Rumania patën përballje midis të majtës dhe të djathtës. Ndërsa në Shqipëri situata paraqitej paksa ndryshe. Pas paqëndrueshmërisë politike të viteve 1920-1924 gjatë së cilës u ndërruan 12 qeveri, si dhe kryengritjes së qershorit 1924, u vendos së fundmi stabiliteti politik. Ai vijoi përgjatë viteve 1925-1939, kohë që njihet nga historia jonë si, periudha e drejtimit politik të Ahmet Zogut. Në këtë etapë për herë të parë në jetën e tij u bë edhe konsolidimi i shtetit shqiptar. Duke u bazuar te këto zhvillime, historianët theksojnë se, fillimisht si president dhe më pas si mbret, Zogu, u përpoq t’i jepte vendit rend, qetësi dhe stabilitet. Arritje të rëndësishme u bënë në shumë fusha, ku shteti shqiptar kishte: monedhën e tij, pushtet gjyqësor, legjislacion bashkëkohor, administratë efektive, arsim fillor falas, lëvizje të lirë brenda dhe jashtë vendit, etj. Gjithashtu Shqipëria e asaj kohe kishte një orientim perëndimor ku garantohej e drejta e jetës, pronës, barazia përpara ligjit, e drejta e besimit fetar, etj. Ndërkohë ekzistonin edhe probleme të tilla si: mungesa e pluralizmit politik, demokracisë, censura mbi shtypin apo përndjekja e kundërshtarëve të regjimit. Por në aspektin ekonomik mungonin strategjitë e qeverive për zhvillimin e mirëfilltë të ekonomisë, ku disa probleme kryesore ishin ai i tokës, i prodhimit të drithërave, përhapja e fajdesë dhe një prapambetje e përgjithshme. Këtyre problemeve i shtohej edhe ekzistenca e një opozite politike jashtë dhe brenda vendit. Ajo zhvillonte jo vetëm një propagandë ta fuqishme kundër regjimit në emigracion, por ndërmerrte herë pas here dhe veprime të armatosura. Të tilla ishin atentati ndaj Zogut në Vjenë (1931), komploti i organizatës së fshehtë të Vlorës (1931-32), kryengritja e Fierit (1935), si dhe lëvizja e Delvinës e vitit 1937. Gjithsesi të gjitha këto veprime nuk e kërcënuan seriozisht stabilitetin politik, megjithëse e rrezikuan ndjeshëm regjimin e kohës. E tillë ishte edhe Kryengritja e Fierit e 14 gushtit të vitit 1935 e cila ishte përpjekja më serioze për rrëzimin e regjimit politik.

2
Në pranverën e vitit 1934, në Tiranë, u formua “Organizata e Fshehtë” e cila ngriti degët e saj në disa qytete të vendit. Ajo përfaqësonte njerëz me formim të ndryshëm politik të cilët vinin nga shtresa të ndryshme shoqërore si: ushtarakë, ish ushtarakë, nëpunës, tregtarë, pronarë të mëdhenj tokash, intelektualë, mësues, të rinj me prirje revolucionare, etj. Të gjithë këta persona kishin bindje të ndryshme politike, të tilla si republikane, nacionaliste apo komuniste. Një pjesë e madhe e tyre ishin njerëz që ishin prekur nga reformat shtetërore të ndërmarra nga regjimi i Zogut dhe kërkonin përmbysje të tij dhe shpalljen e republikës. ‘’Si president i republikës së re (monarkinë pjesëtarët e komplotit përgatiteshin për ta eleminuar), ishte vendosur të vihej Nuredim Vlora, përfaqësues i një prej familjeve të parisë shqiptare…’’, thekson për qëllimet e Organizatës së Fshehtë, historiania ruse Nina Smirnova (Smirnova N, 2004: 185-186).
Ndërsa, pjesa tjetër e organizatës kërkonte që pasi të merrte pushtetin t’i imponohej mbretit, që të shpallte pluralizmin politik dhe të largonte ndikimin italian nga Shqipëria. Organizata e Fshehtë drejtohej nga Ali Shefqet Shkupi, ish oficer i lartë i nxjerrë në lirim dhe kishte vendosur të realizonte një kryengritje, duke u bazuar te një grusht shteti që do të ndërmerrej nga segmente të ushtrisë, i cili do të kombinohej edhe me veprime kryengritëse të forcave civile. Për këtë qëllim, organizata, ngriti degët e saj në disa qytete dhe krahina të vendit si: Tiranë, Durrës, Shijak, Elbasan, Peqin, Berat, Lushnje, Fier, Mallakastër dhe Skrapar. E ndërsa ajo bënte përgatitjet, strukturat e specializuara të shtetit, ranë në gjurmët e saj, gjë që e nguti organizatën ta niste kryengritjen përpara kohe (Belegu M, 1987: 82-85). Në këtë mënyrë ajo nuk e organizoi si duhet kryengritjen duke e shpërthyer atë vetëm në Fier dhe Skrapar. Por le të kthehemi tek Fieri, në të cilin funksiononte dega lokale e Organizatës së Fshehtë. Autori Mentar Belegu, te libri i tij ‘’Kryengritja Antizogiste e Fierit’’, pavarësisht trajtimit të kësaj ngjarjeje sipas një këndvështrimi të njëanshëm, karakteristikë e botimeve të periudhës së komunizmit na jep këto të dhëna. Sipas tij, grupi i Fierit, përbëhej nga Hekuran Maneku, Mustafa Kaçaçi, Zenel Hekali, Musa Kranja, Dervish Hekali, Jashar e Namik Cakrani, Abdurrahman Zelka dhe Xhevahir Abazi (Belegu M, 1987: 72, 75). Por ndryshe nga degët e tjera të Organizatës së Fshehtë, ky grup ju vu punës, duke ngritur strukturat përkatëse dhe rekrutuar njerëzit për kryengritjen e armatosur (Emiri H, 2001: 165: 168-169). Në bazë të punës së zhvilluar dhe organizimit të mire, ai ishte i pari që nisi revoltën, duke dhënë sinjalin e kryengritjes. Për këtë qëllim e mërkura e 14 gushtit ishtë një ditë optimale, pasi në Fier zhvillohej pazari lokal dhe grumbullimi i njerëzve nuk do të binte në sy. Nga dëshmitë që kanë lënë disa nga protagonistët pjesmarrës në këtë ngjarje, kryengritja, u drejtua nga nëntoger Musa Kranja, zëvendëskomandant i xhandarmërisë së Fierit. Ato së bashku me të dhëna të tjera të hollësishme rreth kësaj ngjarjeje të pjesmarrësve Jakov Milaj, Ramiz Omari apo Xhevahir Abazi (Arapi), i gjejmë në librin e autorit Hysen Emiri: ‘’Historia e Fierit’’, botuar në vitin 2001. Sipas tyre, në orën 14: 30, Kranja, mblodhi njerëzit e grumbulluar së bashku me 11 xhandarët e postës së Fierit dhe hapi depon ushtarake të garnizonit duke shpërndarë armët që ndodheshin aty. Sipas kujtimeve të, Ramiz Omarit, me to u armatosën civilët e ardhur nga fshatrat e Fierit dhe Mallakastrës (Emiri H, 2001: 185-186). Më pas veprimet vijuan me arrestimin e nënprefektit Hasan Lame, i cili sapo ishte informuar dhe po përgatitej për tu nisur që të informonte Tiranën. Arrestimi i tij u bë nga Musa Kranja, në ambientet e godinës së nenprefektures (Emiri H, 2001: 168). Duke cituar Dr. Jakov Milajn, Emiri, shkruan se kryengritësit morën masat e para duke shpallur shtetrrethimin. U ndalua dalja e makinave jashtë qytetit, u ndërprenë lidhjet telefonike dhe telegrafike me qytetet e tjera. Veprime të mëtejshme për të marrë autoritetin ishin edhe mbledhja në nënprefekturë ku u krijua Komisionit Administrativ i drejtuar nga Spiro Papa. Për të drejtuar bashkine u zgjodh drejtues Ramiz Omari, kurse komandat i vendit u caktua, Hekuran Maneku, i cili krijoi patrullat që do të ruanin qetësinë dhe rendin. Pas këtyre veprimeve filloi në sheshin përpara bashkisë mitingu. 

‘’Në ballkon të bashkisë doli komisioni administrativ, Musa Kranja dhe pas tij folën Kost Çekrezi (i ardhur para dy ditësh me Musain nga Tirana), Zenel Hekali dhe të tjerë’’, thekson Jakov Milaj rreth këtij zhvillimi (Emiri H, 2001: 153-190). Kost Çekrezi njoftoi pjesmarrësit se në Tiranë pushteti i Zogut kishte rënë dhe se qeveria e re e kishte dërguar atë në Fier si përfaqësues të saj. Ndërkohë në këtë momemt mbërriti me makinën e tij gjenerali Leon De Gilardi, figura e tretë e hierarkisë ushtarake shqiptare. Gjenerali u ndodh rastësisht dhe ndaloi automobilin të shihte se ç’po ndodhte (Fischer. J. B, :255). Ai po udhëtonte nga Berati për në Fier me destinacion Apoloninë, ku ishte ftuar nga arkeologu Leon Rei, drejtues i misionit arkeologjik francez. ‘’Gjenerali ishte rrugës për në Apoloni, ku e prisja për drekë dhe unë u habita kur mora vesh lajmin e vrasjes të nesërmen në mëngjes’’. Kështu shkruan Leon Rei në ditarin e tij për vrasjen e gjeneral Gilardit atë ditë të 14 gushtit 1935 (Rei L, 2012: 98). I shoqëruar nga shoferi, gjenerali, ndaloi përpara turmës, e cila e ekzaltuar ishte mbledhur në manifestimin ku po shpallej kryengritja dhe rrëzimi i monarkisë. Në momentin kur makina ndaloi përpara saj u shfaqën dy xhandarë: Xhevair Abazi dhe Myrteza Dajlani. Gilardi i cili ishte Inspektor i Përgjithshëm i ushtrisë replikoi shpejt me ta dhe në momentin kur nisi të dilte nga makina u vra nga Xhevahir Abazi. Këtë fakt e ka pohuar edhe vetë autori, Xhevahir Abazi, si dhe disa nga pjesëmarrësit në kujtimet e tyre. ‘’I bëra thirrje që të dorëzohej por ai nuk ju bind fjalës dhe më në fund më tha: ‘’Jam gjeneral Gjilardi’’. Në kohën, kur ai donte të dilte nga e majta e veturës, u godit për vdekje’’. Kështu i ka dëshmuar në gusht të vitit 1975, Xhevahir Abazi (Spathara), shkrimtarit dhe studiuesit Hysen Emiri rreth kësaj ngjarje (Emiri H, 2001: 189). Ndërkohë që në mbrëmjen e asaj dite, kryengritësit rreth 200-250 veta, pasi pritën pa rezultat kryengritësit e Vlorës që duhet të vinin sipas planit të organizatës, marshuan drejt Lushnjes. Sipas konspiracionit ata do të takoheshin në hyrje të saj me kryengritësit e tjerë që do të vinin prej Beratit dhe Skraparit. Pasi mbërritën aty në orën 22: 00, ata u takuan vetëm me kryengritësit e Karbunarës të drejtuar nga Taullah Sinani. Së bashku, pas një ore tentuan të futeshin në Lushnje, për ndeshën në qendresën e xhandarmarisë lokale, e cila menjëherë i goditi me armë (Belegu M, 1987: 101). Të dy palët patën një shkëmbim zjarri që nuk shkaktoi të vrarë. Të dëshpëruar nga qëndresa e forcave qeveritare kryengritësit u tërhoqën me panik duke u shpërndarë në drejtim te Fierit. Tërheqja u bë me pështjellim të plotë dhe pa qëllim rigrupimi. Sipas kujtimeve të Xhevahir Abazit (Spathara), krerët e kryengritjes u kthyen në Fier. Këtu pasi u veshën civilë u nisën drejt Karavastasë, ku gjetën një benzinatë italiane. Duke mashtruar pronarin se do të shkonin në Durrës, dolën në det të hapur dhe pas disa miljesh morën drejtimin për në Itali (Emiri H, 2001:190). Ndërsa Tafil Boletini i cili të nesërmen e kryengritjes në datën 15 gusht 1935 nisi detyrën e nënprefektit në Lushnje, në librin e tij ‘’Kujtime’’, tregon për Musa Kranjën dhe Kostë Çekrezin se: ‘’Pasi hypin, me kobure në dorë, dashtë e pa dashtë, e detyrojnë kapitenin me u nisë për Itali’’ (Boletini T, 2003: 412). Grupi që u arratis përbëhej nga Musa Kranja, Kost Çekrezi dhe Zenel Hekali, të shoqëruar edhe nga Arshi Shehu, dhe Xhevahir Arapi. Në Karavasta ata hipën në motobarkën italiane ‘’Due Fratelli’’, të drejtuar nga kapiteni Ranjo Nikolo dhe nëpërmjet saj mbërritën në Bari (Belegu:118). Këtu ata pasi qëndruan për tre muaj u liruan duke marrë statusin e emigrantit politik.

Ndërkohë lajmi kishte mbërritur në kryeqytet dhe qeveria mori masa të shpejta ushtarake. Menjëherë u nisën kundër kryengritësve dy batalione nga Tirana dhe Elbasani. Me të mbërritur në Lushnje, trupat ushtarake, panë se gjendja ishte e qetë ndaj morën drejtimin duke marshuar drejt Fierit, ku ishte qendra e rrebelimit. Aty, këto forca mbërritën në mëngjesin e datës 15 gusht pa hasur asnjë lloj rezistence (Fischer J. Bernd, 2004: 255). Ndërsa qëndra tjetër e kryengritjes do të ishte Skrapari, protagonisti kryesor i drejtimit të së cilës u bë Riza Cerova. Pas 11 vjetësh emigracioni politik (1924-1935) ai do të kthehej në Shqipëri në 6 prill 1935 (Nishova M, 1971: 90-91). Autoritetet e Ministrisë së Brendëshme e lejuan Riza Cerovën të vendosej fillimisht në Elbasan dhe më pas në Tiranë, ku shumë shpejt do të binte në kontakt me krerët e Organizatës së Fshehtë. Fillimisht u planifikua që ai do të kryente disa funksione drejtuese por i përgjuar nga autoritetet, Cerova, do të largohej për të drejtuar këtë lëvizje në Skrapar. Këtu, grupi i ‘’Organizatë së Fshehtë’’ përbëhej nga Riza Vala, Pasho Hysi, Tahir Grepcka, Ramiz Spathara, etj. Përveç agjitacionit dhe propogandës ai u mor edhe me anën organizative të kryengritjes së ardhshme. Për të qënë sa më pranë njerëzve dhe terrenit, në javën e fundit të muajit korrik, Riza Cerova, u zhvendos nga Tirana për në Skrapar i shoqëruar nga bashkëluftëtari i tij Myrto Cerova (Belegu M, 1982: 107). Ndërsa autori Mane Nishova na jep një tjetër datë tjetër të lëvizjes së tij. ‘’Pas 41 ditëve që ishte kthyer nga emigracioni, duke u mbajtur gjithmonë nën survejim, më datën 22 maj, Riza Cerova, u nis për në familjen e tij në Skrapar’’, shkruan ai në monografinë ‘’Riza Cerova’’ (Nishova M, 1971: 92). Në bazë të planit të grupit të Skraparit dhe të miratuar edhe nga qëndra e organizatës në Tiranë, kryengritësit nën drejtimin e Riza Cerovës do të sulmonin Beratin, të cilin do ta merrnin nën kontroll. Një gjë e tillë do të bëhej e mundur në bashkëpunim me grupin që vepronte në këtë qytet dhe që drejtohej nga Seid Vrioni. Pas marrjes së Beratit, këto forca do të avanconin drejt Lushnjes, për të vijuar më pas marrshimin drejt Tiranës (Belegu M, 1982: 108-109). Një hap tjetër i këtij plani ishte që, forcat kryengritëse, të mos sulmonin fillimisht qëndrën e nënprefekturës, Çorovodën. Fillimisht ato do ti afroheshin në fshehtësi Beratit për të mos ngjalluar dyshime të cilat do të sillnin reagimin e forcave qeveritare. Pas marrjes së Beratit, që ishte dhe qëndra e prefekturës, do të niste sulmi në Çorovodë, nga forcat nën drejtimin e Pasho Hysit (Belegu M, 1982: 108). Në bazë të kësaj skeme nisën veprimet kryengritëse, ku Riza Cerova, mblodhi një grup të armatosur prej 70 personash, ku bënin pjesë edhe Myrto Cerova, Ramiz Spathara, Riza Vala, Hudai Cerova, Tahir Hasani, Ali Cerova, etj. Në mbrëmjen e 13 gushtit 1935, kryengritësit, u nisën në drejtim të Beratit duke përshkuar itinerarin Spatharë-Vëndreshë-Therepel-Ustinjë-Valë-Plirëz. Ndërkohë që autoritetet në Çorovodë ndryshe planifikimit të Riza Cerovës nisën të vepronin duke njoftuar Ministrinë e Brendëshme (Belegu M: 109-110). Nënprefekti I. Dibra njoftonte Zyrën Sekrete për atentatet që do të zhvilloheshin në Tiranë nga grupi i grupi i skraparlinjve që shërbenin në xhandarmëri dhe lëvizjet e Riza Cerovës, shkruan studiuesi Kastriot Dervishi, në librin e tij ‘’Historia e Shtetit Shqiptar 1912-2005’’. Biles në çetën e Riza Cerovës, Zyra Sekrete, kishte infiltruar informatorin E. Mollasi, i cili raportonte në lidhje me të. Ndërsa më pas, Prefekti Beratit Qazim Bodinaku, do të kërkonte anulimin e thirrjes në gjyq të këtij personi, i cili duke rrezikuar jetën kishte dhënë informacione të sakta (Dervishi K, 2006: 350, 355). Në zbatim të planin të saj, çeta e Skraparit, në mbrëmjen e 14 gushtit 1935 u vendos në fshehtësi në periferi të Beratit. Këtu, Riza Cerova, do të mësonte se grupi Organizatës së Fshehtë ishte tërhequr nga kryengritja dhe se grupi i Fierit ishte thyer në Lushnje. Në këto kushte, ai, vendosi të tërhiqej dhe e shpërndau grupin kryengritës. Së bashku me shtatë bashkëluftëtarët më të besuar vendosën të arratiseshin në Jugosllavi nëpërmjet Malit të Thatë. Duke u tërhequr në brendësi të vendit, grupi i tij u ndoq nga tre detashmente të forcave të xhandarmërisë të nisura nga Berati dhe Skrapari, që drejtoheshin nga Veiz Xhindi, Jako Kumani dhe Kamber Prishta (Nishova M, 1971: 100). Ndërsa një grup tjetër i nisur nga Pogradeci dhe që drejtohej nga Gjon Destanishta u përpoq t’i priste rrugën (Belegu M, 1982: 110-111). Për ti shpëtuar ndjekjes grupi i Riza Cerovës ndoqi itinerarin: mali i Tomorrit-Kulmak-Zaloshnjë-Mazrekë (Opar)-Krosnishtë (Gorë)-Marjan (Gorë). Pavarësisht kësaj përpjekjet me armë e shoqëruan kudo. Në përballjen e fundit, Riza Cerova do të vdiste nga plagët e marra në orët e para të mëngjesit të 25 gushtit, në pyllin e Marianit në Pogradec. Këtu ai do të shkruante edhe një letër të fundit dërguar familjes (Belegu M, 1982: 110-111). Të njëjtin fat patën edhe shokët e tij Myrto Cerova dhe Ramiz Spathara që do të vriteshin disa muaj më vonë, pikërisht në 10 tetor 1935. Ndërsa bashkëluftëtarët e tjerë si Riza Vala, Shuaip Hyseni dhe Tahir Hasani do të kapeshin nga forcat qeveritare menjëherë pas vrasjes së tij (Belegu M, 1982: 112-113). Vdekja e tij u pasqyrua në dy qëndrime të ndryshme nga shtypi proqeveritar në Shqipëri dhe nga ai që botonte emigracionit politik jashtë. Edhe media europiane shkroi për këtë ngjarje ku së bashku me përshkrimin e saj qarkulloi edhe fotografia e Riza Cerovës së vrarë.

3

Sapo batalionet e ushtrisë u futën në qytetin e Fierit, komanda e tyre shpalli gjendjen e shtetrrethimit, duke marre nën kontroll të gjitha pikat e rëndësishme. U shpërnda komisioni i përkohshëm adminisrativ dhe filluan arrestimet. Gjithashtu nisi veprimtarinë e saj gjykata e posaçme politike e krijuar enkas për këtë rast me dekret mbretëror. Kryetari i trupit gjykues ishte Ali Rizai, komandant i operacionit. Anëtarë të tjerë tëtij ishin: major Hamza Kuçi, kapiten Zef Prenushi dhe gjyqtarët Petro Martini dhe Sadri Faslliu. Prokuror ishte Kiço Bisha, prokuror i pëhershëm i Gjykates së Posaçme (Gazeta Besa: 18 gusht 1935). Gjykimi u bë nën një regjim terrrori dhe mbi të burgosurit u ushtruan edhe torturat të ndryshme. ‘’Bashkia, shtëpitë e Qemal Vrionit ato ditë ishin salla gjyqi dhe natën salla torturash, zyra e post telegrafit, dyqanet e Idris Bulos, zyra e gjindarmërisë e rrethit dhe ajo e postkomandës, shkolla “Plotore” e Fierit në Bishanak, hoteli i Ramis Omarit e të tjerë lokale, ishin burgje dhe salla torturash’’, shkruan në kujtimet e tij vite më vonë Xhelal Staravecka, ish pjesmarrës në këtë kryengritje (Staravecka Xh, 2012). Seanca e parë gjyqësore u zhvillua në ambientet e nënprefekrurës dhe dënoi grupin e parë që përbëhej nga 21 xhandarë, pjesmarrës në këtë kryengritje. Nga këta, 11 prej tyre u dënuan me vdekje dhe u ekzekutuan ndërsa të tjerët e pësuan me afate të ndryshme burgimi. Më pas gjyqi i zhvendosi gjykimet në shtëpinë e Qemal Bej Vrionit, i cili ishte një nga të arestuarit. Gjykimet e tjera kishin të bënin me civilët që kishin marrë pjesë në kryengritje (Emiri H, 2001: 178-179). Në gjyqin e Fierit dolën 539 vetë, nga të cilët 17 ishin të arratisur politikë të cilët u gjykuan në mungesë. Përveç ekzekutimit të njëmbëdhjetë xhandarëve, me vdekje u dënuan edhe 41 të tjerë, të cilët në prag të ekzekutimit si rezultat i presionit ndërkombëtar, ju ndërrua dënimi në burgim të përjetshëm. Prej këtyre vetëm Hekuran Maneku ekzekutua në Fier me varje në 23 shtator 1935 (Belegu M, 1987: 136). Midis personave të dënuar figuronin edhe anëtarët e disa familjeve të dëgjuara dhe me influencës siç ishin familjet: Vrioni, Dibra dhe Vlora. Ndaj këtyre personave gjykata nxori prova të dorës se dytë. Këto prova dëshmonin për një pakënaqësi të përgjithshme ndaj mbretit, qeverisë dhe disa personave të veshur me pushtet si, ministrit të brendshëm Musa Juka, ministrit të luftës Xhemal Aranitasit dhe adjutantit të Zogut, Abdurrahman Krosit (Fischer, J. Bernd, 2004: 256). Gjyqit Politik të Fierit ju nënshtura në gjykim përveç grupeve të tjera edhe ai i Skraparit. Gjykimi për pjesëmarrësit në çetën e Riza Cerovës nisi në 9 gusht 1935 (Dervishi K, 2006: 357, 359). Për ta u dhanë masa të ndryshme dënimesh.
Gjyqi përfundoi në 17 shtator pasi punoi me intensitet për një muaj rresht, duke lënë në Fier një klimë terrrori, e cila arriti kulmin në datën 23 shtator me ekzekutimin e Hekuran Manekut. Ai ishte një nga pjesëmarrësit aktiv në kryengritje dhe u akuzua për vrasjen e Gilardit. Për arësye të torturave të tmerrshme dhe qëndrimit burrëror që mbajti, Maneku, tentoi të vetvrasjen duke shpuar barkun me një gozhdë që gjeti në murin e birucës. Duke qenë se nuk ju dha kujdesi shëndëtësor plaga ju infektua. Mjeku e vizitoi vetëm në momentet e fundit dhe deklaroi se gjendja e tij ishte e pashpresë. Për ti shpëtuar diskreditimin në shtypin e huaj për torturat e përdoruara, regjimi, vendosi ekzekutimin e tij (Emiri H. 2001: 178-180). Por dënimet e ashpra të gjyqit politik të Fierit goditën imazhin ndërkombëtar të Shqipërisë. Do të ishin edhe torturat e përdorura mbi pjesëmarrësit që sollën një reagim të madh, duke nisur nga shtypi i huaj, organizatat ndërkombëtare e deri te Lidhja e Kombeve. Kështu, një ditë përpara mbylljes së gjyqit në 16 shtator 1935, Shoqëria Juridike Internacionale, dërgoi në Tiranë avokaten francize, Stodel. Ndërsa pothuajse të gjitha gazetat më të njohura të shtypit të huaj si, Times, Daily Telegraph, Le Petit Parisien, Le Figaro, Journal de Geneve, Pravda, Kathimerini, Vreme, etj, shkruan artikuj reth kësaj ngjarjeje (Belegu M, 1987: 144, 147, 149). Autorë të ndryshëm theksojnë se problemit të keqtrajtimeve me të burgosurit e Gjyqit të Fierit i kushtoi një seancë të posaçme edhe Lidhja e Kombeve. Biles rreth kësaj çështjeje, gazetari dhe publicisti Tajar Zavalani, në librin ‘’Histori e Shqipnis’’, midis të tjerave shkruante se: ‘’Drama juridike e Fierit pat një jehonë të papritur në Europë. Lidhja për të Drejtat e Njeriut në Paris dhe organizata të tjera liberale protestuan pranë qeveris së Tiranës. Këshilli i Lidhjes së Kombeve, qi ishte mbledhë në atë kohë në Gjenevë, bani presion mbi delegacionin shqiptar qi të mos ekzekutohej ky masakrim i legalizum’’ (Zavalani T, 1998: 290). Gjithsesi presioni ndëkombëtar e detyroi mbretin Zog, që vetëm dy muaj më pas pikërisht për përvjetorin e pavarësisë, në 28 Nëntor 1935, të shpallte një amnisti e cila i falte një pjesë të të dënuarve. Më pas ajo do të pasohej në 30 dhjetor nga një amnisti e dytë, ku një pjesë tjetër e të dënuarve u liruan. Ndërsa me dy amnistitë e tjera të viteve 1936 dhe 1937 u falën edhe të dënuari e fundit (Dervishi K, 2006: 359-360).

Kryengritja e Fierit, ishte shprehja më e fuqishme e pakënaqësisë që ekzistonte në vend kundër mbretit Zog. Kjo lëvizje e tronditi seriozisht regjimin, gjë, që u pa në zhvillimet e seancave të gjyqit politik të Fierit apo në shkrimet e gazetës proqeveritare ‘’Besa’’. Ajo u shoqërua me rrëzimin e qeverisë konservatore të kryeministrit Pandeli Evangjeli dhe zëvendësimin e saj, me qeverine e re liberale e të moderuar të Mehdi Frashërit. Ndërkohë që rreth kryengritjes, aludohej se në të kishte ‘’dorë’’ edhe shërbimi i inteligjencës italiane. Natyrisht që italianët kishin dijeni për Organizatën e Fshehtë dhe kryengritjen, por ata nuk ndërhynë fillimisht në zhvillimet e saj.
Në këtë kohë atyre nuk u interesonte zëvendësimi i regjimit të Zogut por vënia e tij në një situatë të vështirë, pikërisht në momentin e krizës së marrëdhënieve dypalëshe. Por në verën e vitit 1935, Italia, ishte e zënë me përgatitjet ushtarake të fushatës për pushtimin e Abisinisë në Afrikë. Kështu, Italia, agjentura e të cilës ushtronte një aktivitet të gjerë në Shqipëri, konstatoi faktin se në Organizatën e Fshehtë, nisi të dominonte fryma nacionaliste dhe antitaliane. Kështu ajo i këshilloi njerëzit e saj që ta braktisnin kryengritjen, biles edhe ta sabotonin atë në pikënisjen e saj. Kjo ishte një nga arsyet e dështimit të Kryengritjes së Fierit. Në këtë drejtim një shkak tjetër ishte se, Organizata e Fshehtë, gaboi në vlerësimin e situatës politike në vend, duke krijuar idenë se me fillimin e revoltës, regjimi, do të rrëzohej artificialisht. Interesant është edhe fati i mëtejshëm i pjesëmarrësve dhe protagonistëve të kësaj lëvizjeje. Do të ishin ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore ato që do të përcaktonin të ardhmen e tyre. Kështu, një pjesë ju bashkua rezistencës antifashiste, disa prej të cilëve ranë dëshmorë në luftë. Të tjerë, bashkëpunuan me pushtuesit italianë dhe gjermanë. Ndërkohë një pjesë tjetër u detyruan që pas lufte të emigronin, të zhvisheshin nga pasuria apo të burgoseshin. Ndërsa, të rrallë ishin ata që u bënë pjesë e elitës së periudhës së komunizmit.

Për herë të parë, më 14 gusht 1989 Nënë Tereza shkeli tokën mëmë !

by

Zenel Çeliku/

Edhe pse jo e mirëpritur për vite me radhë nga regjimi komunist, Nënë Tereza nuk i reshti përpjekjet për të vizituar atdheun dhe varret e nënës dhe motrës, në pamundësi për të marrë pjesë në ceremonitë e tyre mortore. Gjashte muaj më vonë, më 14 shkurt të vitit 1990, Ajo mori nënshtetësinë shqiptare. Nënë Tereza, siç e njohu bota mbarë, Anjezë Gonxhe Bojaxhiun, ishte simboli i ndihmesës së nevojtarëve të cilëve ajo iu kushtoi gjithë jetën. Për përulësinë e pashembullt do të vlerësohej në vitin 1979 me Çmimin Nobel për Paqen, prej nga ku u mësua kudo, kombësia e saj shqiptare. Anjezë Gonxhe Bojaxhiun lindi më 26 gusht 1910 në Shkup. Ajo ishte fëmija i tretë që vinte si fryt i kurorës së vënë mes Nikollë Bojaxhiut nga Mirdita dhe Drane Barnajt nga Gjakova.

Mësimet e para dhe gjimnazin i kreu në vendlindje. Pasionet e saj vajzërore ishin mësuesia, të shkruarit, diktimi i poezive dhe muzika. Më 26 shtator 1928, Nënë Tereza do ta linte Shkupin për të nisur misionin e saj fisnik në shërbim të të pamundurve, pa ditur se prej kësaj dite, do t’u jepte lamtumirën për së gjalli nënës dhe motrës së saj. U vendos në Kalkutë të Indisë, ku fillimisht qe mësuese, sikurse dëshironte hershëm. Më pas, u caktua drejtoreshë e shkollës së atyshme të vajzave. Në kuadër të shërbesës së përkushtuar ndaj nevojtarëve, themeloi urdhrin “Misionaret e Dashurisë” (1951).

Në pasqyrën përmbledhëse të veprimtarisë së “shqiptares trupvogël” në Kalkutë në mesin e viteve ‘80, përmblidheshin, kujdestaria e 7,500 fëmijëve në 60 shkolla, mjekimi i 960,000 të sëmurëve në 213 dispanseri, trajtimi i 47,000 viktimave të lebrozës në 54 klinika, përkujdesja ndaj 3,400 të moshuarëve të braktisur dhe birësimi i 160 fëmijë ilegjitimë e jetimë. Nënë Tereza do të kujtohet gjithmonë si shqipëtarja huministe boterore e cila me arigjinen e saj ka nderuar dhe respektuar shqipëtarët kudo janë në botë.

EQREM ÇABEJ – SHKENCETARI I NACIONALIZMËS SHQIPTARE

by

Prof. Dr. Begzad Baliu/

Në epistemiologjinë shkencore shqiptare Profesor Çabej paraqet individualitetin krijues, mendor, shkencor dhe nacional prej të cilit është mësuar dje, do të mësohet sot dhe do të mësojmë nesër.

Prandaj në 100- vjetorin e lindjes së tij nuk ka pse të mos trajtohet edhe një dimension i jetës dhe veprës së tij: dimensioni i nacionalizmës së tij në kontekst të jetës dhe veprës së tij, me përqendrim të veçantë në dimensionon shkencor të trajtimit të çështjeve shkencore me karakter nacional.

I.

Profesor Çabej ka pasur fatin të lindë, të formohet dhe të rrezatojë mendimin e tij në tri periudha historike, politike dhe madje kulturore e shkencore.

Ai ka lindur në fund të shpërbërjes së Perandorisë Osmane, është formuar në kohën e formimit të shtetit shqiptar ndërmjet sistemit parlamentar dhe mbretëror dhe ka rrezatuar mendimin e tij shkencor në një periudhë të tretë: në periudhën e diktaturës komuniste.

E megjithatë Profesor Çabej ka mbajtur një qëndrim të denjë për respekt dhe ky formim është rezultat i komponentëve themelorë të etikës së tij, të cilat ai i ka ndërtuar në rininë e tij, me etikën e fjalës së tij dhe në konceptet shkencore mbi të cilat ka ndërtuar rezultatet kulturo-historike të albanologjisë.

Eqrem Çabej u lind më 7 gusht 1908 në Eskisher të Turqisë (Perandorisë Osmane), një qytezë të cilën ai kurrë nuk e shënoi për vendlindje të tij. Për vendlindje të tij ai shënoi emrin e qytetit të Gjirokastrës, vendlindjen e prindërve dhe familjes së tij, edhe pse në këtë qytet erdhi gjashtë muaj pas lindjes.

Shkollën fillore e kreu në Gjirokastër gjimnazin në Klagenfurt të Austrisë, ndërsa studimet e larta në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Gracit dhe në Degën e Gjuhësisë në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Vjenës. Momenti i kalimit të Eqrem Çabejt në Vjenë shënon edhe rrugën jetësore të tij. Siç dihet Vjena ishte një qytet me traditë të gjatë arsimore. Universiteti i Vjenës ishte një nga qendrat më të rëndësishme për studimet gjuhësore në gjithë Evropën Qendrore, ndërsa studimet për sllavistikë, romanistikë, studimet greke dhe ballkanistikë e indoeuropeistikë si tërësi, ishin fushat kryesore të studimit. Atë kohë këtu ligjëronin indoeuropianisti i shquar Paul Kreçmer (Paul Kretschmer), albanologu që shënoi studimet shqiptare në gjysmën e parë të shekullit XX Norbert Jokli, arkeologu dhe historiani Karol Paç (Karol Patsch), para të cilëve mbrojti edhe tezën e doktoratës «Italoalbanische Studien» (Studime italo-shqiptare), më 7 tetor 1933.

Me gjithë kërkesën e profesorëve të degës, që të ndalej dhe të punonte asistent në Vjenë, Eqrem Çabej kthehet në Shqipëri, sado prej biografisë së tij nuk shihet se ka pasur një fat të mirë në ushtrimin dhe zgjerimin e aktivitetit profesional. Në fillim e angazhojnë nëndrejtor dhe mësimdhënës i lëndës së letërsisë në konviktin «Malet tona» në Gjimnazin e Shkodrës. Gjatë vitit 1935-1936 Eqrem Çabejn e dërgojnë për të punuar në Normalen e Elbasanit, ndërsa në vitin vijues, pa dëshirën e tij, e transferojnë në Ministrinë e Arsimit.

Gjatë kësaj kohe ai bashkëpunoi me revistat letrare dhe shkencore të kohës duke mos rënë apriori në vorbullën e koncepteve filozofike e kulturore sado atdhetare të ishin.

II.

Njohësit sado të skajshëm të lëvizjeve kulturore, filozofike e politike të kësaj kohe, jo njëherë kanë vënë re se gjatë viteve ’20 dhe ’30, bota shqiptare ishte vërshuar nga diskutime të ashpra dhe me fërkime të rrepta mbi temën e madhe të së ardhmes së popullit shqiptar. Rryma nga më të ndryshmet letrare, filozofike, politike dhe madje ideologjike ishin mbledhur në qytete të ndryshme të Shqipërisë, rreth organeve politike, letrare dhe madje institucioneve e shoqatave fetare dhe diskutonin me ashpërsi çështjet jetësore për të ardhmen e popullit shqiptar, duke shtruar pozitën ndërmjet Lindjes apo Perëndimit (Kristë Maloku, Arshi Pipa); për fe e atme (Gjergj Fishta, Anton Harapi); për një Rilindje Kombëtare (Mithat Frashëri, Branko Mexhani); për një shtet ideologjik (Fan Noli, Nonda Bulka, Migjeni, Sejfullah Malëshova, Dhimitër S. Shuteriqi), etj.

Rreth këtyre temave diskutonin edhe anarkistët e revolucionarët si Petro Marko, Ismet Toto, Selman Riza, apo edhe nacionalistë e aristokratë, si Asdreni, Lasgushi, Çabej, etj.

E kësaj periudhe është fjala e tij emblematike në letrat shqipe, e mbajtur mbi varrin e Bajo Topullit dhe e botuar në organin “Demokracia” e Gjirokastrës (1930). Teksti i tij është një komunikim mes atdhetarit (përfaqësues i djalërisë shqiptare) – heroit të ngritur në kult, dhe Shqipërisë si synim i së ardhmes.

Fjala e tij hapet me një formulë përfaqësie që fillon: “Në emër të Djalërisë, vinj t’i them Bajo Topullit lamtumirën e fundit” dhe vazhdon me dialogun mes tij e heroit, që në të vërtetë është komunikim për gjendjen në Shqipërinë e kohës.

Një paragraf më vete i kushtohet jetës së heroit, një jetë e cila përfundon me konstatimin: “Emri i Bajo Topullit do të rrojë sa rron gjaku i Arbërit”, ndryshe nga shprehja semantikisht më e varfër popullore “të rrosh sa malet”, e cila është bërë njëkohësisht edhe formulë e diskursit politik të gjysmës së dytë të shekullit XX.

Paragrafi gjithsesi më i fuqishëm është ai i mesazhit, i cili përfundon me porosinë: “Bajo, prehu pra! Dergje trupin tënd te balta jote. Për Atdhenë që e bëre dhe na e le trashëgim mos ki frikë! Ne Djalëria betohemi këtu para trupit tënd se ç’fitove ti ne do t’a ruajmë qoftë edhe me gjakun tonë. Flas për lirinë e kombit.

Bajo, lamtumirë! O shpirt i pavdekshëm, bekona!

Lamtumirë!”

Një përshëndetje kjo të cilën nuk e kemi ndeshur dhe nuk e gjejmë në shembujt e sotëm të përshëndetjeve mortore a përkujtimore. Të gjithë bekojnë: presidentë e kryeministra, kryetar partish e drejtues institucionesh qeveritare e joqeveritare. Ata bekojnë Shqipërinë dhe shqiptarët, Kosovën dhe kosovarët, rininë, dëshmorët, martirët, heronjtë, por asnjëri nga këta nuk kërkojnë bekimin për vete dhe për ata, të cilët i udhëheqin.

E vërteta është se ky model nuk është zbulim i Çabejt, po trashëgimi e modelit popullor, të respektit ndaj atij që nuk është më, po për të cilin ndjejmë respekt. Profesor Çabej e njihte mirë këtë rregull të pashkruar të trashëgimisë kombëtare, prandaj në vend që të shkonte e ta bekonte Bajo Topullin, si veprojnë sot presidentët tanë, qeveritarët tanë dhe madje drejtuesit politikë e partiakë, ai shkonte ta merrte bekimin prej tij.

Për këtë arsye sot Profesor Çabej është shembull, të cilin do të duhej ta kishin model edhe sot ata që duan ta përdorin këtë formulë bekimi.

III.

Në vitin 1938 Profesor Çabej emërohet arsimtar i letërsisë në Gjirokastër, ku e zë pushtimi fashist. Qeveria italo-shqiptare e kthen në Tiranë, por Çabej tregoi mospërfillje ndaj pushtimit fashist, prandaj «për punë shkencore» e dërgojnë në Romë. Gjatë kësaj kohe (Luftës së Dytë Botërore), refuzoi të merrte postin e Ministrit të Arsimit, të propozuar nga autoritetet gjermane më 1943, ndërsa një vit më parë kishte kundërshtuar anëtarësimin si «mis i Institutit të Studimeve Shqiptare» në Tiranë.

Më 1944 Eqrem Çabej kthehet në Shqipëri dhe angazhohet në Institutin e Shkencave, pastaj në Shkollën e Lartë, ish Instituti Pedagogjik dhe më në fund në Universitetin e Tiranës, themeluar më 1957. Në vitin mësimor 1972-1973, për studentët e studimeve pasuniversitare në Universitetin e Prishtinës.

Cikle ligjëratash Eqrem Çabej ka mbajtur edhe në shtete të tjera, pa llogaritur këtu edhe pjesëmarrjen e shpeshtë të tij në kongrese e sesione të tjera shkencore në shumë vende të Evropës.

Eqrem Çabej është njëri nga ata pak shkencëtarë shqiptarë, i cili gjatë periudhës së sistemit komunist, nuk ka bartur jo vetëm funksione politike, por as funksione organizative në kuadër të institucioneve, ku ka punuar, prej Institutit Pedagogjik e deri në Akademinë e Shkencave dhe Arteve të Shqipërisë. Miqtë e tij të afërt thonë se për punët politike nuk ka qenë i dëshirueshëm, ndërsa për ato organizative nuk i ka pasur shumë në qejf.

Gjatë kësaj periudhe Profesor Çabej shkencës shqiptare i dha njërin prej parimeve emblematike: “të jemi objektivë, por jo indiferentë”. Në këtë mënyrë ai nga shkenca shqiptare, në njërën anë përjashtoi mitin dhe folklorizmin e skajshëm, në anën tjetër nuk lejoi të binte në kthetrat ideologjike të kohës, të cilat jo njëherë bëheshin shkaktare për të mbajtur qëndrim të përulur ndaj konstatimeve të shkollës ruse rreth prejardhjes së popullit shqiptar e të gjuhës shqipe, që në të vërtetë ishin konstatime të përvetësuara nga shkenca serbe dhe bullgare njëkohësisht.

IV.

Profesor Çabej është shembulli i intelektualit, kombëtarja e të cilit nuk përcaktohet dot prej përkatësisë Lindore apo Perëndimore, prej përbërësve ideologjike apo sociale, prej mbështetjes në të Djathtën, të Majtën apo Qendroren.

Prej të gjitha këtyre ai zgjodhi kombëtaren: Ndërmjet dy luftërave ai iu bashkua Djalërisë së Shqipërisë, gjatë Luftës së Dytë Botërore nuk pranoi dot karremin e Italisë fashiste për të marrë poste as në emër të qeverisë as në emër të Institucioneve shkencore që krijonte ajo, ndërsa pas Luftës së Dytë Botërore shikoi me inferioritet gjithë atë që bëhej në emër të ndërtimit të strukturës partiake dhe ideologjike, prandaj kërkoi që të lirohej nga të gjitha angazhimet administrative të Institucioneve shkencore ku punonte, ndërsa lirimin prej mbledhjeve të Institutit a të Akademisë e konsideronte me mburrje, një prej ndereve më të mëdha që ia kishte bërë Partia.

V.

Profesor Çabej vdiq më 7 gusht 1980 në një klinikë të Romës, ku ishte shtrirë për shërim dhe u varros dy ditë më vonë në Tiranë, duke ia lënë popullit shqiptar pasurinë mendore dhe shkencore të një periudhe gjysmëshekullore.

Me jetën dhe veprën e tij Ai ishte shembulli i nacionalistit aristokrat, të cilin intelektualët shqiptarë e kanë trashëguar tek pak idhuj të tyre: te shkrimtari Lasgush Poradeci, te rilindësi i mërguar Asdreni, te ekonomisti dhe shkrimtari Mitrush Kuteli etj.

Shikoni fotografitë e mbetura të kësaj djalërie, që gjatë pushimeve verore përshkonin atdheun skaj më skaj. Të veshur bukur dhe sipas modës së kohës: me bastun, republikë, kostume, këmishë të bardhë, kravatë, pallto të gjatë, këpucë të lustruara bukur, flokë të lyera me levandë e të krehura ne stilin e gjentelmenëve të Europës, pedantë sa nuk ka më shumë etj. etj.

Cili ishte nacionalizmi i tyre: kultura perëndimore, gjuha e lëruar pastër dhe e pasur (gjithsesi e liruar nga orientalizmat dhe refuzuese ndaj latinizmave e italianizmave), filozofia e shkollës kryesisht austro-gjermane, respekti për kulturën materiale e shpirtërore të trashëgimisë shqiptare, mbrojtja e saj në rrethet kulturore e shkencore të kulturave të fqinjëve, theksimi i përkushtuar i racës shqiptare, si një prej vlerave më domethënëse të identitetit kombëtar, dhe mbrojtja e saj kudo e kurdo etj. etj.

Nuk është e rastit që edhe në gjysmën e dytë të shekullit XX, kur besohej se koha e idhujve ishte tejkaluar, në Kosovë, Profesor Çabej, përtej një gjuhëtari të madh ishte një hero, në veprën e të cilit rizbulohej vetëdija jonë kombëtare e ndërtuar në tri paradigma: gjuha, nacioni, kultura (tradita), dhe madje një mit, mbi të cilin rindërtohej krenaria kombëtare e të qenit popull i lashtë dhe popull modern njëkohësisht.

Një atdhe e rilind mendimi…!

by

Aleksandër Çipa/

Krejt perandorët e Romës së lashtë ishin sundonjës dhe gjakatarë. Ata bënë dhe lanë historinë që trashëgohet në mijëra e qindra vjet si qytetërim.

Italianët e sotëm, si pasardhës të tyre, e kanë materializuar këtë trashëgimi në çdo hapësirë të atdheut të tyre. Kanë ngritur statuja e kanë gdhendur fjalët e tyre. Kanë ditur si të përcjellin skriptualisht imazhin e një antikiteti aq shterrues për nga mendimtaria. Qytetërimi romak është aureoluar si qytetërim mendimi dhe jo gjakimi….A ka diçka nga më themeloret që nuk e kemi sulmuar, përçmuar, nënvlerësuar, vënë nën kritika, lehtësisht edhe mohuar, ne shqiptarët?

E shajmë dhe përdhosim emrin dhe lavdinë e Skënderbeut. E bëjmë aq të atakueshëm edhe urbanistikisht,(!) monumentin e tij në qendër të Tiranës….! E nëpërflasim Nënë Terezën- Gonxhen Shqiptare, të shenjtëruar dhe nuk kemi as din e as iman për të dëshmuar kulturë dhe sjellje respekti për rastin unik të saj si imazh dhe reklamim kombëtar…!

Mohuam dhe injorojmë kontributin tonë në disa luftra dhe sherrnohemi për Pavarësinë kombëtare…! Baltosim aktin lavdiplotë të luftës çlironjëse të UÇK-së për Kosovë e shqiptari dhe së fundi, po flemë dhe përçmojmë aftësitë vetiake kombëtare për administrim të lirisë dhe të shtetbërjes, si njerëz të përkohshëm të një atdheu që dëshmohemi sikur na i kanë dhënë me qira apo në përdorim.!!

A ka diçka nga më themelore që nuk e kemi sulmuar?

Ditëzisht kemi sulmuar dhe vazhdojmë të urrejmë edhe gjuhën kombëtare! Shpesh e bëjmë këtë si hileqarë provincialë. Shajmë e satanizojmë gjuhën tonë shqipe sikur na kanë dhënë misionin të rivendikojmë mbi të e matanë saj, dialektet..!

Nuk dhamë një provë përkujdestarie për trupin duke mbitreguar fanatizëm gjasme mbrojtës, për gjymtyrët e gjuhës sonë të dlirë! Ne i kemi arritur të gjitha trofetë e mohimit dhe urrejtjes së themelores dhe trashëgimisë autoktonike tonën…Jemi shoqëri që “po ha dhe mpak” Atdheun. Në një kohë mallkimi kemi mbërritur, por bëjmë kolektivisht të pavëmendshmin.

Në këtë vend, raporti mes vdekjes, ikjes, plakjes, fatkeqësisht dhe ogurkeqësisht është shumë herë më dominant, në raport me dasmat dhe lindjet. !!! Në Atdheun që “po haet nga të vetët dhe banorët” dhe përçmohet si nga kjo shoqëri e sotme, nuk mbillet dhe nuk shtohet ekzistenca e mëtejshme, por shenjohet shuarja dhe zëvendësimi i afërt. Një atdhe, sidomos të vogël si ky i yni, e rilind mendimi dhe bashkimi, jo urrejtja dhe përçmimi.

Dhe meqenëse e nisëm nga romakët e lashtë le ta mbyllim me Ciceronin: “Patria est communis omnium parens.”. (Atdheu është nëna e përbashkët e të gjithëve). Të tillë, nuk mjafton vetëm ta trashëgosh, por më së shumti ta trajtosh dhe për ta arritur apo materializosh si ideal të mishërueshëm, problem i madh është qeverisja, por dalëzotëse e vetme mbetet shoqëria. A jemi dhe a po sillemi ne si shoqëri?!?!

Mes nesh ka dhe shumëshfaqet shpesh: Parashoqëria. Kjo është arsyeja që ndër ne është përherë e më pak i dukur mendimi dhe aq shpesh e më shpesh sheshzënëse: urrejtja dhe mohimi!