Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ZËRI I BUJAR QAMILIT NDERON KOMBIN 

by

Këngëtari i madh Bujar Qamili vlerësohet me titullin e Lartë “Nderi i Kombit”.

Nga Ramazan Çeka/

K’ndo Bujar me t’bukrin za, 

Se largohen ret’ nga qielli, 

Thot bilbili nuk k’ndoj ma, 

Ma kalon Bujar Qamili. 

   Këto vargje i shkëputa nga strofa e një kënge, tekstin e së cilës e kam shkruar disa vite më parë kushtuar këngëtarit të madh Bujar Qamili. Sa herë zë pendën me dorë dhe vendosi të shkruaj për të madhin e të mëdhenjëve, për zëëmblin, bilbilin e Shkodrës, këngëtarin Bujar Qamili, asnjëherë nuk ndjehem i plotësuar në atë çfarë dua të paraqes për lexuesit kur është publicistikë, por veçanërisht kur thur vargje kushtuar zërit të tij, këngës së tij, artit të tij. Për mua është një sfidë më vete duke ditur pritshmëritë e artëdashësve të tij, nivelin e këngëve që tashmë janë një album me vlerë, ku shpërthen aroma e këngës së bukur qytetare shkodrane. Janë të shumta shkrimet dhe tekstet e dedikuara këtij kollosi bashkëkohor me të cilin mburremi, krenohemi dhe vlerësohemi si qyteti i djepit të kulturës dhe sërish e ndjej se nuk është thënë sa duhet. 

   Të njëjtat gjëra po diskutonim me një grup miqsh të Bujarit edhe gjatë udhëtimit tonë nga Shkodra për në Tiranë, ku na dukej vetja si dasmorë të motivuar nga entuziazmi i kësaj dite të shënuar për Bujarin aq sa, pothuajse askujt nuk i ra në sy fakti, se gjatë gjithë rrugës na shoqëroi një mot me shi të dendur. 

   Me të mbërritur në Pallatin e Brigadave, ku Presidenti i Republikës z. Ilir Meta kishte përgaditur një pritje ekselente enkas për të, entuziazmi arriti kulmin, aq sa Ai të recitonte vargjet e një kënge kushtuar Bujarit. Në të vërtetë kjo është edhe një nga arsyet që më ka motivuar për të shkruar edhe për këtë rast, ndaj me plot të drejtë mund të them se me këtë vlerësim të akorduar nga z. Ilir Meta, Bujar Qamili ka prekur majat e sukseseve të tij. 

   Sot Bujar Qamili, bilbili i djepit të kulturës u vlerësua me titullin më të lartë “Nderi i Kombit” dhe vetë Presidenti i Republikës, gjatë një ceremonie madhështore të organizuar në Pallatin e Brigadave, u shpreh me fjalët: “Nuk besoj të ketë shqiptar në çdo trevë ku flitet dhe këndohet shqip, që të mos ketë dëgjuar dhe kënduar të paktën një këngë të artistit të madh dhe shumë të dashur, Bujar Qamili. Për mbi katër dekada në skenë, me zërin magjik dhe interpretimin e jashtëzakonshëm, ai është kthyer në simbolin e këngës popullore shkodrane dhe shqiptare, duke fituar zemrat dhe duartrokitjet e zjarrta të publikut, për t’u bërë me repertorin e tij të magjishëm, pjesë e gëzimeve në familjet dhe vatrat shqiptare. Në vlerësim të kontributit të vyer dhe të rëndësishëm, në ruajtjen, kultivimin dhe përhapjen e këngëve popullore, duke e shtuar dashurinë dhe krenarinë për vlerat e jashtëzakonshme kombëtare dhe kulturore, e çmova sot Bujar Qamilin me Dekoratën e lartë “Nderi i Kombit”. 

“Nuk k’ndoj ma thotë bilbili, 

Ma kalon Bujar Qamili.” 

   Dhe me të vërtetë do ta quajmë një vlerësim mëse të merituar, këtë nderim që i bëhet në emër të Kombit, pasi këngëtari i madh Bujar Qamili për një gjysëm shekulli ka dhënë një kontribut tepër të çmuar në ruajtjen dhe kultivimin e këngës popullore shqiptare e në veçanti asaj shkodrane. Ai është një ndër këngëtarët më të mëdhenj të shekullit, i cili me zërin e tij ka arritur të bëjë për vete Kombin Shqiptar. Falë  dhuntisë, punës, pasionit  dhe përkushtimit ndaj këngës ndër vite, ka akumuluar në karrieren e tij një mori vlerësimesh e çmimesh të fituara si interpretues i këngës popullore, duke e sjellë atë para publikut jo vetëm me një repertor shumë të pasur, por edhe me një performancë brilante. 

   Ai, në jetën e tij artistike e sociale është ndër të rrallët artistë që është vlerësuar si misionar i paqes për interpretimin dhe kultivimin e artit muzikor shqiptar, duke e bërë atë urë komunikimi jo vetëm në hapësirën shqipfolëse, por edhe me kombe e kultura të tjera. 

   Bujar Qamili është një këngëtar i freskët dhe tepër i dashur, i cili që në moshë të re i këndoi popullit të vet, i këndoi qytetit të tij, i këndoi dashurisë dhe rinisë. Ai, që fare i ri, që në debutimet e para, arriti të fitojë dashurinë dhe admirimin e publikut shkodran dhe mbarë artëdashësve shqiptarë. Me zërin e tij brilant arriti ta lartësojë këngën popullore, këtë trashëgimi të kulturës shqiptare, në skajet më të largëta në të pesë kontinentet e botës ku ka shqiptarë. 

   Bujar Qamili është fitues i shumë çmimeve dhe trofeve në konkurse e veprimtari kulturore e artistike. Ai është pëfaqësues i Shqipërisë në disa Festivale Ndërkombëtare dhe pjesëmarrës në shumë koncerte në Radio Televizionin Shqiptar. Bujar Qamili gjatë karrierës së tij artistike ka realizuar shtatë koncerte recitale në Tiranë e në Shkodër, ku sallat e mbushura plot kanë dhënë vlerësimin e tyre me ovacione e duartrokitje të pafund. 

   Ai ka organizuar disa koncerte bamirësie brenda  dhe jashtë vendit për njerëzit në nevojë, aty ku arti shëron, lumturon dhe jep jetë, si në Shtëpinë e Fëmijës e në Shtëpinë e të Moshuarëve, për të ardhur tek disa koncerte madhështore gjatë periudhës së pandemisë në mes të qytetit, ku triumfoi me koncertin madhështor “Dhuratë për Shkodren”, një sfidë ndaj së keqes që kërcënonte njerëzimin, por edhe një zë shprese e optimizmi për ta mposhtur atë. Ai u ndoq nga qindra qytetarë të të gjitha moshave që e duartrokitnin nga dritaret e ballkonet e pallateve, që këndonin bashkë me të dhe që i tregonin atij se e donin dhe e vlerësonin pikërisht se ai, me këngët e tij, me këngët e qytetit të tyre, ua bënte më të lehtë situatën që ishte krijuar duke i motivuar që ta kalonin sa më lehtë.

   Ky këngëtar i madh shquhet edhe për bashkëpunime e kontribut të lartë në evidentimin dhe inkurajimin e zërave të rinj, e talenteve që Shkodrës nuk i kanë munguar kurrë, duke bërë që kënga e bukur popullore të jetojë e të lulëzojë brez pas brezi. 

   Bujar Qamili është padyshim një gurrë e pashterrshme me fondin e tij të pasur muzikor edhe në lëmin etnokulturor. Ai është një thesar me vlera të vyera kombëtare, me të cilat shqiptarët ruajnë dhe trashëgojnë gjuhën, muzikën dhe dashurinë për Kombin. 

   Ndihem me shumë fat që në repertorin e tij spikasin një mori këngësh mjaft të vlerësuara të bashkëpunimit tonë, por mbi të gjitha për faktin se këngëtari Bujar Qamili është edhe miku im më i afërt. 

   Përtej karrierës artistike ai mbetet një qytetar model, njeri dinjitoz dhe artist mjaft i dashur, çka e dëshmoi edhe gjatë tryezës së shtruar me këtë rast në lokalin “Kaon” në Tiranë me pjesëmarrjen e familjes dhe miqve të tij të shumtë: Agron Çela, Edmond Ndou, Zija Vukaj, Engjell Ndocaj, Ben Tafili, Ramazan Çeka, Jetmir Barbullushi, Bardhyl Hysa, Gazmend Kraja, Mukades Çanga, Adnan Bala, Mateus Frroku, Shkëlqim Hajdari, Dritan Ylli, Gani Muçmeraj, Skender Kaziu, Jahir e Ilmije Hasani, Dule Malindi, Klinsman Llazani e shumë të tjerë dhe ku pjesëmarrja e Presidentit të Republikës z. Ilir Meta ishte qershia mbi tortë e gëzimit të Bujar Qamilit dhe ku me modestinë e tij brilante tregoi edhe njëherë se ai, këngëtari Bujar Qamili, “Mjeshtër i Madh” i Këngës dhe “Nderi i Kombit” për kontributin e pashoq, mbetet po i njëjti shkodran karizmatik, bujar dhe dashamirës ndaj kolegëve, miqve dhe artëdashësve të shumtë që vërshuan me telefonata dhe mesazhe për ta uruar në këtë ditë të shënuar. 

   Në emër të të gjithë artëdashësve shqiptarë, anë e mbanë botës, qytetarëve të Shkodrës dhe miqve tanë të përbashkët gjej rastin t’i uroj nga zemra e mbash me shëndet e me suksese të mëtejshme titullin e lartë “Nderi i Kombit”.

   Shkurt 2022

JETA NË KAMP-BURGUN E SPAÇIT, NJË RRUGËTIM I KUJTESËS NGA RRËFIMET TEK VIZATIMI

by


Tri dekada pas mbylljes së kampit të Spaçit, kur koha po fshin pak nga pak shumë gjurmë jete aty, Fondacioni “Konrad Adenauer” dhe Kujto. al, realizojnë një projekt të ri, që ndërthur artin me punën kërkimore dhe synon të memorizojë vizualisht ditët dhe veprimtarinë e të burgosurve përmes një serie skicash. Ekspozitë me grafika ” Jeta e të burgosurve në kamp-burgun e Spaçit” ishte nji prej aktiviteteve që tërhoqën vëmendejn e gjerë të publikut, mbrëmjen e të dielës me 20 shkurt në Tiranë, në kuadër të “Ditëve të Kujtesës 2022” dhe lajmëron vijimin e një projekti të gjatë me këtë temë. Skicat grafike, janë realizuar nga artistja Ina Elezi dhe zbërthejnë momentet kyçe te jetës në Spaç, bazuar ne rrefimet e detajuara te ish te burgosurve qe i mbijetuan atij ferri te regjimit komunist. “Te kthenim ne imazhe, rrefimet e dhjetra te burgosurve politike te regjimit komunist qe vuajten ferrin ne burgun e Spaçit, ka qene prej tre vitesh nje ide ngacmuese qe u kthye nga muaji ne muaj ne nje projekt te mirefillte. Bashke me koleget e Kujto.al, e titulluam thjeshte “Jeta e te burgosurve ne kamp-burgun e Spacit” dhe fale mbeshtetjes se Konrad – Adenauer- Stiftung Albanien kjo ide u be realitet”, thotë Admirina Peçi, ideatore dhe drejtuese e këtij proejkti. Ajo vecon bashkëpunimin me artisten Elezi, si një zgjedhje e mirëmenduar për të përfshirë në këtë temë nëj artiste të re, e cila gjengjuhën e duhur që të ftuar në këtë proces të domosdoshëm njohjeje brezin e saj që nuk e jetuan periudhën e diktaturës. “Është një eksperiencë e vëçantë, puna në bashkëpunim me nëj artiste si Ina, e cila i qaset kësaj teme dhe përfshihet emocionalisht në ngjarje historike që kanë ndodhur në një epokë, kur ajo nuk kisha lindur ende, por që falë rrëfimeve të detajuara dhe kujtesës fotografike të disa prej dëshmitarëve, ajo arrin të nxjerrë nga kujtesa e tyre dhe të skicojë momente kyçe të jetës. e shohim shumë të rëndësishëm këtë projekt të Kujto.al, që vijon punën që po bëjmë prej 3 vitesh, për të krijuar hartën dixhitale të gjithë vendeve të vuajtjes në Shqipëri. “Harta e Kujtesës.al” po pasurohet tashmë nga viti në vit me imazhe, fotografi, skica e dëshmi mbi jetën në seicilin prej këtyre vendeve të vuajtjes, duke memorizuar kështu për brezat e ardhshem imazhe të vyera të një historie që nuk duhet të harrohet”. Projekti i jetës së të burgopsurve ën kampburgune Spaçit, do te vijoje deri ne realizimin e mbi 50 skicave grafike, dhe krijimin e nje video, permes te ciles te vizualizohen aspektet kyce te jetes se perditshme, punes se detyruar ne miniere, ndeshkimeve te shumta dhe vuajtjet e te burgosurve politikë aty.

BRONX MARKS 14th ANNIVERSARY OF KOSOVO INDEPENDENCE DAY

by

by Rafaela Prifti/

The 2022 celebration of Kosovo Independence Day in the Bronx displayed the affinity and support of New York Governor’s and Bronx Borough President’s office for the Albanian community. Prior to the event, New York Acting Secretary of State Robert J. Rodriguez and Bronx Borough President Vanessa Gibson jointly invited the community to the February 17th celebration.

The ceremony marked both the start of a tradition of the Bronx Borough celebrating the annual event as well as a continuation of the legacy of building up the bonds with the community. That was emphasized in a statement released by the Acting Secretary of State Robert J. Rodriguez prior to the event: “On behalf of Governor Kathy Hochul, the State of New York is pleased to celebrate the 14th Annual Kosovo Independence Day. Throughout the history of New York, our state has welcomed people from all over the world. On this Kosovo Independence Day, we will continue this tradition by recognizing the distinct contributions Kosovars offer to our communities, helping to add to the rich and diverse fabric of our Empire State. Congratulations and Happy Independence Day!”

The ceremony was well attended by state officials, representatives, distinguished guests, members of the diplomatic corps, community leaders and dignitaries. Among them, Head of Kosovo’s General Consulate Frymezim Isufaj delivered the welcoming remarks. The U.S. representative of New York’s 15th congressional district and co-Chair of the Congressional Albanian Issues Caucus, Ritchie Torres greeted the gathering. The address by the career diplomat Ambassador William Walker, highly regarded in the community for his role in exposing the atrocities committed on the Kosovo Albanian population at the hands of the Serbian regime before the outbreak of the war, brought back for the participants the very moment when Kosovo’s parliament proclaimed the country’s independence in 2008.

Fourteen years later, Bronx Borough President Vanessa Gibson proclaimed “February 17th – a day of celebration, of recognition and a celebration of survival – as the Bronx Day of Kosovo’s Independence.” In partnership with the New York State, she presented Ambassador Frymëzim Isufaj with a proclamation and recognized the 2022 honorees for their contribution to the Borough and New York state in areas of healthcare, journalism and community activism: Dr. Sulejman Celaj, Dr. Eleonora Gashi, Rafaela Prifti, Esad Rizai. A posthumous tribute was presented to Ali A. Rizai with a National Hero citation.

I asked the Acting Secretary of State Rodriguez for his perspective on the celebration this year and in the future. He said that “it presents an important opportunity to recognize the work that’s done among the Kosovo community, and also helps to build those ties and celebrate them. Obviously today is the 14th annual event and next year will be the 15th anniversary, but it is an important one for the New York State for recognizing one of its many different, diverse communities. It is a good opportunity to connect and celebrate. Our goal is to connect and support our immigrant communities. The office of New Americans is critical to that. I look forward to making sure that we don’t forget anyone in our conversation about making New York as diverse and as vibrant as we can amongst all of our new American communities.

Mr. Rodriguez noted that the message to the Albanian community is that “we know you are here, we love your contributions to our communities and to our life. We will continue to celebrate it and to help all the Albanians continue to build their businesses, thrive and support their communities in every way now and in the future.”

The ceremony concluded with the symbolic act of raising the Kosovo flag at Grand Concourse and 161 Street seemingly spreading across the 4,610 miles distance between the borough of the Bronx and the Republic of Kosovo.

NJË SHTËPI MUZE PËR SHKRIMTARIN YMER ELSHANI

by

Teuta Elshani, vajza e shkrimtarit, poetit, prozatorit dhe kritikut letrar, Ymer Elshani rrëfen për Diellin e Vatrës në New York nismën për ndërtimin e “Shtëpia Muze Ymer Elshani”. Në një bashkëbisedim me Editorin e Diellit Sokol Paja, Teuta Elshani rrëfen jetën tragjike të babait të saj Ymer Elshanit, detaje nga projekti dhe mbështetja nga mërgata shqiptare, e sidomos vizioni i saj që shtëpia të rinovohet dhe të hapet për vizitorët, si një dëshmi lufte dhe në nderim të shkrimtarit. Ajo e sheh si një muze që do të vizitohet veçanërisht nga brezat e rinj për të mësuar mbi jetën e Ymer Elshanit, fatin tragjik, si dhe çmimin e lirisë e si lufta nuk i kurseu as fëmijët, as shkrimtarin e tyre. 

POETI, PROZATORI DHE KRITIKU LETRAR YMER ELSHANI

Poeti, prozatori dhe kritiku letrar, Ymer Elshani, u lind në fshatin Korroticë e Ulët të Drenasit (Kosovë), më 14 qershor 1948. Shkollën fillore dhe të mesme i kreu në vendlindje. Shkollën normale dhe Fakultetin filozofik, Dega e gjuhës dhe letërsisë shqipe, i kreu në Prishtinë. Po aty, më 1978, magjistroi në lëmin e poezisë për fëmijë. Punoi në arsim që nga viti 1968, si mësues, profesor, e më vonë edhe si drejtor i gjimnazit “Skënderbeu” të Drenasit.  Pas demonstrative të vitit 1981 në Drenas, Ymerin e përjashtuan nga puna si përgjegjës për demonstrata dhe ia ndaluan botimet letrare. Deri ne vitin 1985 mbetet pa punë, dhe mirret me bujqësi, për të mbajtur familjen. Gjatë kësaj kohe shkrimtari u mishëru shumë me natyrën, gjë që reflektohet edhe në shkrimet që shkroi gjatë kësaj kohe. Vitet e fundit të jetës me tërë qenien u zotua për pavarësimin e shkollës shqipe, në rolin pedagog i arsimit. Shkonte në çdo shkollë fillore të komunës. Hospitonte në orë, udhëzonte dhe përpiqej për mirëvajtjen dhe përparimin e arsimit. 

FATI TRAGJIK I YMER ELSHANIT

Pastaj dihet fati tragjik i Ymer Elshanit, këtij krijuesi të talentuar për fëmijë. Fati i tij është unik në gjithë rruzullin tokësor. Të hulumtosh gjithë kronikat e popujve të çdo kontinenti nuk mund të gjesh histori më të dhimbshme e më çnjerëzore, më kriminale e më makabre. Është historia-simbol e nënë Kosovës, e masakrës serbe mbi të. Gjatë kohës së luftës, Ymeri me familje ishin dëbuar nga fshati i tij dhe ishin vendosur në Polek të Vjetër të Drenasit. Më 17 prill 1999, strehohen në shtëpinë e Sinan Muçollit, ku kishte fëmijë, gra, vajza, mbi 50 civile. Atë mbrëmje policët serbë kishin hyrë në shtëpi dhe kishin nxjerrë Ymer Elshanin dhe Sinan Muçollin. Sapo i kishin nxjerrë jashtë, ishin dëgjuar krismat e automatikëve, të cilët ua kishin shuar jetën mizorisht. Pas kësaj policia kishte hedhur bombë dhe breshëri plumbash në dhomën me civilë, ku mbetën të vdekur pesëdhjetë e tre vetë. Në mesin e tyre ishte edhe bashkëshortja e Ymer Elshanit, Nafija (45 vjeçe) me të katër bijtë: Ardianin (25), Miranin (20), Kujtimin (15) dhe Nderimin (10), si dhe kunata, Shukrija. Të nesërmen, në një shtëpi afër, vritet edhe nëna e Ymer Elshanit. Shpëtoi vetëm vajza e tij, Teuta, e cila në atë kohë ishte studente në Prishtinë. Kështu u ndërpre, pa precedent, jeta e një krijuesi të talentuar, e një pende të fuqishme të letërsisë sonë për fëmijë. Pas vetes la 22 vepra (poezi, prozë, romane, etj).

SHTËPIA MUZE KU JETOI DHE PUNOI SHKRIMTARI YMER ELSHANI

Nisma ime quhet “Të mbrojmë shtëpinë e poetit”. Misioni i kësaj nisme është rinovimi i shtëpisë ku jetoi dhe punoi shkrimtari Ymer Elshani. Shtëpia ishte shënjestruar për t’u djegur gjatë luftës dhe ende duken gjurmët e flakës që kishte filluar, por pa sukses. Shtëpia vazhdon të jetë e mbyllur që nga paslufta dhe është në gjendje të rënduar. Prandaj është momenti i fundit për të ndërhyrë për ta mbrojtur atë. Vizioni im është që shtëpia të rinovohet dhe të hapet për vizitorët, si një dëshmi lufte dhe në nderim të shkrimtarit. E shoh si një muze që do të vizitohet veçanërisht nga brezat e rinj për të mësuar mbi jetën e Ymer Elshanit, fatin tragjik, si dhe çmimin e lirisë e si lufta nuk i kurseu as fëmijët, as shkrimtarin e tyre. Projekti tash ka filluar nga një grup vullnetar arkitektësh, dhe qëllimi është që këtë vit, duke filluar nga prilli, të ndërmerren hapat e parë për një intervenim urgjent, që të parandalohet dëmtimi i mëtutjeshëm. Në shtëpi poeti i kishte lënë të gjitha dorëshkrimet, aty është dhoma e punës e tij, makina e shkrimit, orendi, rrobat e familjes. Plani eshte që të gjitha gjërat që i kanë shpëtuar luftës dhe kohës të konservohen si pjesë e shtëpisë muze.

SHTËPIA NË MBROJTJE INSTITUCIONALE DHE NISMA PËR FONDIN

Kërkesën për vendosjen e shtëpisë në mbrojtje institucionale e kam filluar në vitin 2019. Fillimisht idenë ia kam paraqitur kryetarit të Drenasit, pasiqë prona është në këtë komunë, më pas kam nisur takimet në ministrinë e kulturës, për 3 vite rresht. Por deri tani pa sukses në hapa konkret. Kështu që vendosa ta filloj vetë këtë mision. Për shkak të interesimit të miqve dhe familjarëve për të ndihmuar, në dhjetor 2021 hapa një fond online për të gjithë ata që kanë mundësi të kontribuojnë. Fondi thirret “Shtëpia Muze Ymer Elshani”, në faqen online GoFundMe. Po ashtu vlen të theksohet angazhimi nga Mërgata në SHBA, në veçanti veprimtari Skënder Karaçica, i cili ka krijuar një këshilli drejtues për sensibilizimin e kësaj nisme në të gjitha viset ku jetojnë shqiptarët. Me këtë rast, dua t’i falënderoj të gjithë për mbështetjen, qoftë përmes shpërndarjes së nismës në rrjetet sociale, por edhe me ndihmë materiale. Gjithashtu dëshiroj të bëj thirrje te institucionet përkatëse të qeverisë dhe te komuna e Drenasit që të bëhen pjesë e kësaj nisme, për nder të shkrimtarit, për hir të historisë e brezave të rinj, ta trajtojnë këtë shtëpi si një dëshmi tjeter e luftës, për t’i treguar botës se deri ku shkoi gjenocidi serb në Kosovë. Mbetem me shpresë se do të kemi mbështetjen e institucioneve, përndryshe ne si familje do të mundohemi ta ruajmë me forcat tona, per aq sa mundemi. 

           KUSH ËSHTË TEUTA ELSHANI?

Vajza e vetme e shkrimtarit Ymer Elshani, e lindur në Korroticë të Ulët. Kimiste e dimplomuar nga Universiteti i Prishtinës. Gjatë kohës së luftës u gjenda në Prishtinë dhe nga aty si shumë shqiptarë, u dëbuam për në Maqedoni, në mars 1999. Sa isha në kampet refugjate në Maqedoni, mora lajmin e kobshme se familja ime (babi, nëna, 4 vëllëzer, gjyshja dhe gruaja e axhës) ishin vrarë. Aty mora vendim të largohesh për në SHBA, më një qëllim të mundja dhimbjen dhe të punoj për t’i botuar dorëshkrimet e prindit që kisha dëgjuar se kanë shpëtuar nga lufta. Në SHBA u vendosa në Atlanta, në gusht 1999. Arrita të gjej punë në një laborator privat dhe aty fillova karrierën si inxhiniere e kimisë. Mbrenda disa viteve botova të gjitha dorëshkrimet e Ymer Elshanit, ku vëllezerit e Ymerit në Kosovë (Zymber dhe Arifi) i bënin gati për shtyp, e unë in financoja, plotë 11 vepra. Poashtu, këtu në SHBA kam krijuar familjen time, 4 fëmijë (Ejona, Era, Mirana, Ardiani), dhe vazhdoj të jem e lidhur me Kosovë dhe të promovoj veprat e Ymer Elshanit. Si dhe tash kohëve të fundit, kam filluar edhe nismën për ta rinovuar dhe kthyer në muze shtepinë e prindit.

VEPRIMTARIA LETRARE E YMER ELSHANIT

Me krijimtari letrare Ymer Elshani u mor qysh si nxënës i shkollës fillore, që në moshën 10-vjeçare. Librin e parë “Anija e miqësisë” e botoi në moshën 19 vjeçar, si normalist në Prishtinë. Gjatë gjithë jetës së vet Ymer Elshani shkroi dhe botoi në periodikun letrar në Kosovë dhe Maqedoni, kryesisht poezi, tregime, drama e romane për fëmijë. Nga viti 1967 e deri më 17 prill 1999, kur u vra mizorisht nga barbarët serbo-sllavë, botoi një varg librash artistikë (4 vëllime me poezi për fëmijë, 5 vëllime me tregime, 2 romane për fëmijë). Pas luftës, vajza Teuta me vëllezërit e Ymerit, ia botuan të gjitha dorëshkrimet (6 vepra me poezi, 4 vepra me tregime, 1 roman, dhe temën e magjistraturës) . Në vitin 2019, me mbështetje të Ministrisë së Kulturës, Rinisë e Sporteve dhe shtëpisë botuese ”MESHARI” në Prishtinë, u botua vepra letrare  e plotë e Ymer Elshanit, kompleti në 11 vëllime.  

VJERSHA PËR FËMIJË:

1. Anija e miqësisë (vjersha). Pionieri, Prishtinë 1967

2. Çka ëndërrojnë lulet (vjersha). Rilindja, Prishtinë 1971

3. Unaza magjike (vjersha). Rilindja, Prishtinë 1980

4. Kalorësi i bardhë (poemë). Rilindja, Prishtinë 1987

5. Ylli ëndërrimtar (vjersha). Rilindja, Prishtinë 2000

6. Përralla për ylberin (poemë). ROZAFA, Prishtinë 2000

7. Zogu i lirisë (vjersha). ZEF SEREMBE, Prishtinë 2001

8. Gjelastreni mendjelehtë (vjersha). GUTENBERG, Prishtinë 2003

9. Le të vijë në Sharr pranvera (poema).ROZAFA, Prishtinë 2002

10. Kur vallëzojnë Buzëqeshjet (përzgjedhje poezish), Faik Konica 2021.

TREGIME PËR FËMIJË:

1. Loti udhëtar (tregime). RILINDJA, Prishtinë 1972

2. Ishulli i lumturisë (tregime). RILINDJA, Prishtinë 1973

3. Guri i çmueshëm (tregime). RILINDJA, Prishtinë, 1977; OSCE 1999

4. Plaku me violinë (tregime). RILINDJA, Prishtinë 1984

5. Përjetimet e bardhoshit (tregime). RILINDJA, Prishtinë 1989

6. Vajza e diellit (tregime). RILINDJA, Prishtinë 2000

7. Njohja e trimave (tregime e përralla). ROZAFA, Prishtinë 2000

8. Gjeli i kuq (tregime të zgjedhura). ASDRENI, Sh. 2000

9. Flokargjendta (tregime të zgjedhura). ROZAFA, Prishtinë 2004

ROMANE PËR FËMIJË:

1. Ndodhitë e Hundëkarrotës (roman). RILINDJA, Prishtinë 1971, 1979, 1987

(romani u botua nga ShB “NAIM FRASHERI”, Tiranë 1987)

2. Aventurat mbi trotinetin e vjetër (roman). RILINDJA, Prishtinë 1975

3. Udhëtimet e Xhuxhimaxhuxhit (roman). Prishtinë 2008

PUNIM STUDIMOR (TEMA E MAGJISTRATURËS):

1. Aspekte të poezisë sonë për fëmijë (1945-1976). ANDENA, Prishtinë 2013

HALIT DACI BASHKON NË NJË LIBËR SHKRIMTARËT ANGLO-AMERIKANË QË KANË SHKRUAR DRAMA DHE BALADA PËR SKËNDERBEUN

by

NGA DALIP GRECA/

Studiuesi Halit Daci,i cili për më shumë se dy dekada jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në tetor të vitit 2021 publikoi librin përmbledhës”Scanderbeg Redivivus”. Ky është libri i tretë i autorit. Libri, që realisht është një koleksion dramash, tragjedish e baladash,vjen në gjuhën angleze dhe është i pajisur me komente për autorët, për dramat, për shfaqjet e tyre në skenë, për jehonën në media, ndërkohë që është ruajtur origjinaliteti. Hulumtimet prej shumë kohësh të autorit kanë sjellë një libër voluminoz, që u botua nga Fulton Books, Inc- Medville në Pennsylvania.Disa prej dramave dhe poemave janë të panjohura për lexuesin. Autori i hyri hulumtimit rreth autorëve anglezë, amerikanë dhe irlandezë për Gjergj Kastrioti -Skënderbeun,15 vite të shkuara, tek kryente Master në Lehman College në Nju Jork.Prej asaj kohe ai nuk i ndali kërkimet, hulumtoi nëpër biblioteka, porositi dhe bleu libra apo gazeta derisa ia arriti qëllimit për t’i bashkuar autorët dhe veprat e tyre në original. Libri ka një përcjellje hyrëse, ku autori prezanton lëndën dhe autorët.Ky vëllim i zgjeruar, i pari i këtij lloji, bashkon drama dhe poezi të shkruara nga shkrimtarë dhe poetë anglezë dhe amerikanë në periudha të ndryshme kohore, filluar që nga vitet 1730 e deri në fillim të shekullit XX. Koleksioni voluminoz u ofron lexuesve, kritikëve, studiuesëve të Skënderbeut drama dhe poema pak të njohura ose të mosnjohura fare. Hulumtimet këmbëngulse të Dacit kanë sjellë edhe tituj dramash të humbura, të cilat janë shfaqur nëpër teatro, por nuk u gjendet teksti, kanë humbur. Gjurmët ua ka gjetur nëpër gazetat e kohës, në afishet, në reklamat, e publikuara për disa nga ato që janë luajtur në teatrot e kohës në Amerikë apo Angli. Autori ka bashkëpunuar me biblioteka të universiteteve amerikane. Në përcjelljen që i bën koleksionit të përbashkët të veprave për Skënderbeun, Halit Daci kumton mendimin se ndërsa gjenden kritika letrare për disa nga dramat e hershme mbi Skënderbeun, nuk gjenden të tilla kritika apo promovime për Skënderbeun e Charles Stearns”Scanderbeg ose Princi i Epirit”, të shkruar nga William D. Eaton, vënë në skenë nga Frederick B. Warde, që u shfaq me sukses në shumë teatro në Shtetet e Bashkuara të Amerikës gjatë sezonit 1896-1897. Me interes janë poezitë origjinale “A Ballad of Iscander-beg” e Maurice F. Egan-it,;“Iscander at the Bridge” e George Murphy-t, “Scanderbeg” e Charles T. Ericson apo “Scanderbeg” e Padraic Colum, disa prej të cilave nuk janë përmendur nga studiuesit e Skënderbeut, dhe nuk flitet për to. Në bashkëbisedim me lexuesin përmes librit-koleksion, autori thekson se emri dhe fama e Skënderbeut u përhapën në të gjithë Evropën menjëherë pas vdekjes së heroit nëpërmjet përkthimeve të kronikave të shkruara në latinisht, italisht dhe frëngjisht. Duke filluar nga fillimi i viteve 1500 e më pas, Skënderbeu u shfaq fuqishëm në median botërore në gjuhë të ndryshme.Pranohet gjerësisht se rrëfimi më autentik për Skënderbeun është “Historia de Vita et Gestis Scanderbegi Epirotarum Principis”, shkruar nga Marin Barleti, një humanist, historian dhe prift shqiptar, lindur në Shkodër, ndërroi jetë në Padova, Itali. Pas botimit latinisht në Romë, vepra thelbësore e Barletit u përkthye në disa gjuhë evropiane, duke ndikuar tek historianët, dramaturgët, romancierët, eseistët dhe poetët për vite e vite me radhë.Nën këtë ndikim janë dhe dramat që bashkohen në këtë koleksion. Ky koleksion i veçantë i të pasionuarit pas figurës së heroit Kombëtar, studiuesit Halit Daci, shtë një ribashkim letrar i dramaturgëve, poetëve, interpretuesve dhe ekspertëve të Skënderbeut. Ai përmban drama dhe poezi mjaft të njohura dhe të pa njohura angleze dhe amerikane, së bashku me komente e opinione të shkurtra informative dhe përshkrime të historive të jetës së tyre dhe rrethanat që i krijuan veprat e tyre, motivet, ndikimet etj.Është interesant fakti që vepra mbi Skënderbeun e Charles Stearns u përshtat në programet shkollore për vitin 1878, por ky fakt nuk është i njohur. Në mënyrë të ngjashme “Iscander” melodrama e William Dunseath Eaton, luajtur suksesshëm në disa teatro botërore gjatë sezonit 1897-1898, nuk përmendet fare nga studiuesit dhe kritikët letrarë të Skënderbeut. Ndërsa lexuesi shqiptar thuajse i dijnë përmendësh vargjet e ”Çajd Harold” të Lord Bajronit, ndjehen entiziastë ku flitet edhe për “Tokën e Shqipërisë, ku u ngrit Iskanderi”, nuk ndodh kjo me “Një baladë e Iskander-begut” të Maurice Francis Egan, për të cilën nuk gjenden gjurmë,me përjashtim të një komenti kritik që është shfaqur në prag të botimit të tij fillestar në vitin e largët1896.E njëjta gjë vlen edhe për poezitë “Iscander at the Bridge” të George H. Murphy dhe “Scanderbeg” të Charles Telford Ericson, fragment i kësaj të fundit është publikuar në gazetën “Dielli” në SHBA. Në këtë koleksion veprash, dramash, tragjedish dhe poemash, lexuesit do të gjejnë dramën në pesë akte “Scanderbeg” e shkruar nga William Havard. Kjo dramë botohet e plotë në këtë koleksion në 98 faqe. Kush ishte autori Havard?William Havard (1710-1788) ishte një aktor dhe dramaturg me origjinë irlandeze. Ai u lind në Dublin, Irlandë dhe studioi për mjeksi, por e braktisi profesionin dhe la Dublinin për Londrën, ku u vendos me 1730. Havard interpretoi disa role në teatrin Goodman’s Fields si dhe në Theatre Royal në Drury Lane. Ishte dhe dramaturg. Havardi shkroi katër drama,” Skënderbeu” (1733), “Mbreti Karli i Parë” (1737), “Regulus” (1744) dhe “Ikja” (1763). Pas katër shfaqjeve në teatrin “Goodman’s Fields” më 15 mars 1733,” Skënderbeu” i Havardit u shfaq edhe në disa teatro të tjerë të vendit. Në këtë koleksion është përfshirë edhe tragjedia e dramaturgut George Lillo””Christian Hero”, e cila pas botimit të parë pati dhe një botim të dytë. Tragjedia është e shkruar në pesë akte dhe shtrihet në 70 faqe të koleksionit. Ngjarjet zvillohen në fushat dhe malet e Krujës,metropol i Arbërisë. Kush është autori? Kureshtjen na e shuan libri ku i Halit Dacit.Le ta prezantojmë: George Lillo (3 Shkurt 1691-4 Shtator 1739) ishte i biri i një argjendari holandez në Londër. Ai punonte në biznesin e bizhuterive dhe në të njëjtën kohë shkroi pjesë dramatike për teatrin. Megjithëse Lillo nuk kishte arsim formal, ai pati një ndikim të konsiderueshëm në zhvillimin e tragjedisë. Gjatë jetës së tij, Lillo shkroi disa drama. Përmendim”Tregtari i Londrës ose Historia e George Barnwell” (1731), “Kurioziteti Fatal” (1736) dhe “Elmerick or Justice Triumphant” (1740). Lillo shkroi shumicën e dramave të tij në prozë, por tragjedinë në pesë akte“Christian Hero”- “Heroi i krishterë” kushtuar Skënderbeut e shkroi në vargje.Tragjedia u shfaq katër netë në teatrin Drury Lane në janar 1735 dhe më pas edhe në teatro të tjerë. Në renditjen kronologjike të librit që koleksionon drama dhe poema,vepër tjetër kushtuar heroit të shqiptarëve është “Scanderbeg: Or, Love and Liberty” – “Skënderbeu: Ose Dashuria dhe Liria”, që u shkrua nga Thomas Whincop (2 qershor 1697-1730) dhe u botua pas vdekjes nga e veja e tij, Martha Whincop, në vitin 1747. Kjo është e vetmja dramë e shkruar nga Thomas Whincop.Nuk ka shumë informacion për Thomas Whincop, por dihet se ai qe jetëshkurtër. Në prolog tregohet se Whincop vdiq pa e përfunduar veprën e tij të vetme. Redaktori që e vuri në skenë, John Mottley, rrëfen vdekjen e dramaturgut dhe efektet e një skeme financiare spekulative të njohur si “Flluska e Detit të Jugut”, e cila shkatërroi dhe çoi në depresion shumë investitorë në Angli në vitin1720.“Skënderbeu: Ose Dashuria dhe Liria” e Whincop i vendos ngjarjet në kryeqytetin e Arbërisë, Krujë. Personazhet që veprojnë janë Skënderbeu, Mbreti i Epirit dhe Arbërisë, Araniti-Gjeneral i Skënderbeut, Thopia- Princ Kristian i Greqisë,Sulltan Murati i dytë, Selimana-Sulltaneshë, Amissa, motra e Skënderbeut etj…Drama është me pesë akte. Amerikani Charles Stearns (1753-1826) shkroi dramën “Scanderbeg, or the Princ of Epirus”. Autori u lind në Lunenburg Masachusetts. Ai u diplomua në Kolegjin e Harvardit në 1773.Pas diplomimit, u bë pastor i Kishës në Lincoln, Masachusetts, duke shërbyer në këtë cilësi derisa vdiq më 26 korrik 1826. Së bashku me përgjegjësitë si pastor, Stearns studioi teologji dhe dha mësim në kolegje dhe shkolla.Në 1792, ai u bë drejtuesi i Shkollës Liberale në Lincoln. Ishte inisiativa e tij që drama të bëhej pjesë e rëndësishme e mësimit pedagogjik në Shkollën Liberale.“Skënderbeu ose Princi i Epirit” është shkruar në vargje.Disa detaje rreth jetës së Charles Sternes dhe veprave të tij janë përmbledhur nga Levy Jonathan. “Dialogjet dramatike të Charles Stearns dhe Daci i përshkruan në këtë libër. Një tjetër autor i prezantuar në këtë koleksion të autorëve Skënderbejanë është amerikani William Dunseath Eaton nga Chikago, i njohur si gazetar me emër, korrespondent lufte, shkrimtar i librave të historisë së luftës, poet, analist dhe themeluesi e redaktori i parë i gazetës “Chicago Herald”. Midis botimeve të shumta, Eaton u bë i njohur si autor i Spirit Life: Or Do We Die? botuar në 1920, “Woodrow Wilson: Jeta dhe Vepra” botuar në 1919, “Lufta” botuar në 1918, dhe vepra të tjera, duke përfshirë “Iscander”, të shkruara në 1896.Mendohet se dramaturgu përshtati “Iscanderin” bazuar në romancën e Benjamin Disraeli, “The Rise for Iskander”.Studiuesi Daci shfaq opinionin se për të shkruar dramën”Iskander”, Eaton duket se ka lexuar burime të ndryshme që kanë të bëjnë me historinë e Skënderbeut. Ai mendon se Eaton kishte lexuar, përveç “Rritja e Iscander” të Benjamin Disraelit, edhe historinë e Skënderbeut të Marin Barletit dhe “The captain of the Janizaries”-Kapiteni i Jeniçerëve” të James M. Ludlow. Eaton shkroi një rrëfim të shkurtër historik “The Story of Iskander” për Indianapolis Journal. Është interesant fakti se menjëherë pasi Eaton përfundoi përshtatjen e “Iskander” në qershor 1896, tragjediani i shquar shekspirian Frederick B. Warde dhe kompania e tij në Nju Jork e përshtatën atë për skenë. Frederick B. Warde (1851-1935), i cili luajti rolin e Iskanderit, u shpërngul nga Anglia në Shtetet e Bashkuara në 1874. Ai u bë një tragjedian i njohur, duke interpretuar shumë role shekspiriane për rreth pesëdhjetë vjet. Duke udhëtuar nga qyteti në qytet me trupën e tij teatrale, Warde kishte vërejtur se publiku ishte më i prirur ndaj melodramës sesa dramave klasike shekspiriane që ai kishte vënë në skenë për shumë vite. Duke folur për bashkëpunimin e tij të frutshëm me dramaturgun Eaton dhe performancën në”Iscander”, Warde rrëfen se ai iu afrua zotit WD Eaton, nga Çikago, një shkrimtar dramatik dhe një mjeshtër i letërsisë moderne angleze, për të shkruar për pjesë për trupën e tij z. Eaton sugjeroi historinë e Bengiamin D’Israeli”Ngritja e Iskanderit”. E rilexova dhe e gjeta të përshtatur në mënyrë të admirueshme për qëllime dramatike. Zoti Eaton përfundoi përshtatjen dhe e quajti “Iscander”. Janë nëntë drama e tragjedi dhe disa poema që janë bashkuar në këtë libër.Dramat dhe poezitë, të ribotuara në këtë përmbledhje, duke ruajtur origjinalitetin, ashtu siç janë botuar nga autorët për të ruajtur vlerën e tyre historike dhe letrare, meritojnë një lexim të ri në kohën tonë. Ata që duan të lexojnë drama apo poezi nga autorë amerikanë, angleza apo irlandezë, nuk ka nevojë të humbin shumë kohë duke kërkuar nëpër biblioteka por tash mund t’i gjejnë lehtësisht të gjitha bashkë në” Scanderbeg Redivvivus” të studiuesit Halit Daci. Mjafton ta porosini librin në Amazon, ju vjen menjëherë.