s p – Page 2507 – Dielli

NË PËRKUJTIM TË FAIK KONICËS

December 17, 2021 by s p

Prof. Dr. Romeo Gurakuqi

Në kulmin e aktivitetit diplomatik per njohjen e udheheqesise politike shqiptare perkrah Aleances Antifashiste ne Luften e Dyte Boterore, populli shqiptar dhe emigracioni shqiptar në Amerikë, do të mbesë pa kreun më të lartë dhe më me autoritet të përfaqësisë. Më 15 dhjetor 1942, ish Ministri shqiptar në Washington, Faik Konica vdiq në Boston pas një infrakti kardiak.Ceremonia e varrimit të Faik Konicës u zhvillua me 20 dhjetor 1942 në Boston. Kjo ceremoni ishte njëkohesisht edhe një moment reflektimi dhe programimi të qendrimeve përfaqësuese shqiptare, të mishëruara këto në fjalimin në funeral të mbajtur nga Imzot Fan Noli. Fjalimi ishte ndërtuar në një formë të atillë, jo vetëm për të vlerësuar shqiptarin më të ditur të kohës, por edhe për t’i tërhequr vëmendjen autoriteteve amerikane mbi çështjen shqiptare dhe mbi faktin se bëhej fjalë për ambasadorin e një shteti sovran, të pushtuar nga një vend agresor fashist. Për rrjedhojë, përmes nderimit të merituar dhe të naltësuar të Konicës, Noli synonte ta impenjonte diplomacinë amerikane për detyrime të mëtejshme në përputhje me Karten e Atlantikut, mbi pavarësinë, integritetin dhe vetëvendosjen e Shqipërisë. Pikërisht ky synim siç duket ka qenë, kur në fjalën e fundit, Noli përmend angazhimin e USG për dërgimin e trupit të Faik Konicës në vendlindje. Mirëpo, me sa kuptohet, kjo deklaratë e Nolit ka qenë vetjake, paraprirëse dhe nxitëse dhe jo e bazuar mbi një vendimarrje të vërtetë prej SD, mbasi në muajin janar 1943, SD do të deklaronte se nuk ekzistonte ndonjë vendimarrje e tillë prej USG.Faik Konica u largua nga kjo botë pikërisht në momentin që Shqipëria kishte më shumë nevojë për atë në aspektin e mbrojtjes diplomatike të çështjes shqiptare në Perëndim.Përsa i përket bibliotekës së lënë nga Faik Konica në Washington: sipas sekretares së Konicës, zonjushës Graham, ai para se të vdiste, e kishte lënë me gojë deshirën e tij, që biblioteka personale të përfshihej brenda Bibliotekës Kombëtare në Tiranë. Deri atëherë, librat dhe objektet personale të Faik Konicës, përfshirë monella shqiptare në ar, gioeli, një mbajtëse cigaresh në ar, etj., u depozituan në emër të “Vatrës”. pranë, “Fidelty Storage Company” në Washington D.C., ndërsa kujdesin për pasimin e postit të tij në SHBA, e morën mbi vete Federata Panshqiptare “Vatra” dhe Ipeshkvi Fan Noli, në cilësinë e Kryetarit të Kishës Orthodokse Autoqefale Shqiptare në Boston.Por Nolit, me vdekjen e Konicës i ishte dëmtuar siguria kryesore vendimarrëse, saktësia dhe forca përbashkuese e dy mendjeve të mëdha në konsulencë.Më poshtë në shënime keni versionin e saktë të fjalës të dërguar nga vetë Noli, Sekretarit të Shtetit Cordell Hull.

Funeral Oration of Faik Konitza, delivered by Bishop F.S. Noli, Boston Mass., December 20, 1942. “Ladies and Gentleman, We are gathered together here to pay our last respects and say farewell to one of the most distinguished sons of Albania, Faik Konitza. As you all know, Faik Konitza was one of the greatest master of Albanian prose-writing. Moreover he is the man who rediscovered the old Albanian flag of Scanderbeg. There are three titles which even his bitterest opponents would not dream of denying him: Albanian Flag. Let me add a few words about the Albanian Flag. As you all know none of the flags of our Balkan neighbors are older than a century and a half. Some of them are less than a century old. Ours is at least 500 years old and perhaps several centuries older. It was the flag of George Castriot Scanderbeg, the national hero of Albania, who fought against the Turks for a quarter of a century and was the last Christian warrior in the Balkans to defy successfully the greatest sultans of Turkey. After Scanderbeg’s death, Albania, abandoned by the European powers, had to succumb. Albania had to groan for four centuries and a half under the yoke of the unspeakable Turk. During that period, Scanderbeg flag was forgotten— nobody knew of its existence until a young scholar dug it up in a library from a Latin biography of Scanderbeg by Barletius. That Scholar was Faik Konitza and that flag over his coffin, the red flag with the black double-headed eagle, is the one which he re-discovered. Education: From what I have said, you can imagine that he was a highly educated man. He was trained in French schools and received his Bachelor’s Degree at the College de Lisieux, University of France. Later on he received his Master’s degree at Harward University in the Romance Languages. He was not satisfied with degrees but throughout his whole lifetime, he collected and read books and never forgot anything he read. As a matter of fact he was a walking encyclopedia. Career: At the age of 26, he began to publish his review “Albania in Brussels, in French and Albanian and he continued that publication until 1910 when he came to America. His review is a treasure-house of Albanian history, literature, philology and folklore. It is written in beautiful style, and is the most enduring piece of work he has left us. Harward University has a complete collection in Widener Library where it can be consulted. In America he served as editor of the Albanian newspaper “Dielli” and as President of the Albanian federation “Vatra”. In connection with his journalistic work you all know that he was not exactly an angel, as he sometimes dipped his pen in vitriolic acid in true French fashion, but after all no one is perfect, and we will just let bygones be bygones. In 1926 he was appointed Minister Plenipotentiary of Albania by King Zog and remained at that post until 1939, the fatal year when Albania was invaded by Italy on Good Friday. Last Act: After the Italian occupation of Albania, Mr. Konitza was notified by SD that he could not enjoy diplomatic privileges any longer, because Albania had ceased to exist and the Albanian legation in Washington was closed. It was the period of appeasement policy, but since 1939 things have changed. War broke out, Mussolini was not appeased but joined Germany, and finally the USA was forced into war by Pearl Harbor. Moreover, the Albanians, though forgotten by everybody, did not stop fighting the Italian invaders. Guerrilla fighting was going on all the time in the Albanian mountains until at long last both Washington and London saw that the Albanians were doing some real fighting and could be helpful to the UN. And so, as recognition of their bravery, came that fine statement of the Secretary of State, Mr. Cordell Hull, on the 10th of these months by which Albania was assured of regaining her independence under the Atlantic Charter. King Zog took Mr. Hull at his word, re-appointed Mr. Konitza as his representative in Washington, and applied for official recognition as the head of the Albanian government in exile. Mr. Konitza wrote immediately to the SD in the name of King Zog, regarding this recognition and that was Konitza’s last act. He died a few days later and so he never got the answer from the SD. But there are so many of us waiting and we hope that before long the answer will come and we are quite sure that the answer will be favorable. Mr. Hull in his historic statement of December 10, 1942, concerning Albania said: “Consistent with its well-established policy not to recognize territorial conquest by force, the government of the USA has never recognized the annexation of Albania by the Italian crown”. If that pronouncement has any meaning at all it means that USA still recognizes King Zog and tot the King of Italy as the head of the Albanian Government. Fine Gesture: There is evidence that the answer of the SD will be favorable. The American government has decided to send Mr. Konitza’s remains to Albania in due time at the end of the war. Such courtesies are usually extended only to foreign diplomats who die in active service. This means that Mr. Konitza is recognized as the representative of the Albanian government who died in active service. However, I may be, we deeply appreciated that noble gesture of the American Government and we know that Faik Konitza deserves it. He deserves to find eternal rest in the country he served all his life so faithfully and so loyally. May God Almighty grant him eternal peace.”Burimi arkivor: NAMP USA, M 1211, Records of the Department of State Relating to Internal Affairs of Albania, 1910-1944, Decimal File 875, Roll 15, F.S. Noli to Secretary of State Cordell Hull, December 22, 1942,

Kulturologji, në paradhomën e poetit Mjeda…

December 17, 2021 by s p

Zija Vukaj

(Akoma jemi në paradhomë- pothuajse krejt i pastudiuar si poet)

Për të kuptuar poetët tanë të traditës, duhet të vështrojmë në burimet e tyre të frymëzimit dhe të vëzhgojmë mjeshtrat nga u frymëzuan, për ta përsosur artin e tyre poetik. Ndre Mjeda është i vetmi poet shqiptar, që meriton të quhet neoklasik. Talentit të tij të pazakontë iu bashkua erudicioni i një individi faustian dhe ndikimi i korifejve të neoklasicizmit italian e më gjerë. Kur lexon kumbimet muzikore të simfonive poetike të Mjedës, padashur të jehojnë këto mendime të poetit kombëtar (vate nazionale) Gabriele d’Annunzio mbi vargun poetik: “Një varg i përsosur është absolut, i patjetërsueshëm, i pavdekshëm; mban në vete fjalët me një ndërlidhje diamanti; e mbyll mendimin si në një rreth preciz, që asnjë forcë më nuk arrin ta thyejë; bëhet i pavarur ndaj çdo lidhjeje e çdo sundimi; nuk i përket më mjeshtrit, por është i të gjithëve dhe i askujt, si hapësira, si drita, si gjërat imanente e të përjetshme. Një mendim i shprehur saktësisht në një varg të përsosur është një “mendim i paraformuar” në thellësinë e errët të gjuhës. I nxjerrë nga poeti, vazhdon të ekzistojë në ndërgjegjen e njerëzve. Poeti më i madh është, pra, ai që di të zbulojë, të zhvillojë, të nxjerrë një numër më të madh të këtyre paraformimeve ideale. Kur poeti është pranë zbulimit të një prej të tilla vargjeve të përjetshme, është i paralajmëruar nga një rrëke hyjnore gëzimi, që ia pushton papritmas gjithë qenien.” (Nga romani “Kënaqësia” D’Annunzio”- përkthimi im, 2008, fq 168). Ndërsa Mjeda bashkon me një guxim të frikshëm tri arte bashkë: poezinë, muzikën dhe pikturën; dhe ja, nga “Andrra e jetës”; një diktat ritmik i destinuar për një lexues me vesh të brendshëm muzikor; gjithçka e intonuar, gjithçka e vendosur në tonalitetin përkatës. Për ta interpretuar duhet doemos pentagrami dhe tri duar: dora e poetit, e piktorit dhe e muzikologut.”E kandshme asht hana,kur del me zana,e n’tokë me dritë përndaret.hyjzit që shndrisin e që shetisinn’për qiell janë t’bukur faretkur del agimie rruzullimime j’dritë kuqloshe mblohete përmbi kashta shndrit’ pika lashtazemra për mall gazmohet.Asht i madh shendikur ndihet shpendindër pyje tuj pigrue;e knaqshma a j’lulekur ju përkuleo fllad i leht me e lmuePor s’i ngjet qielli,nuk i ngjet prillias fllad që shëtit lulete me erna veshet,foshnjës që i qeshetnanës, kur mbi të përkulet.

NATA E KINEMATOGRAFISË NË VATËR

December 17, 2021 by s p

Dielli

Federata Panshqiptare e Amerikës VATRA do të organizojë ditën e Mërkurë më 22 Dhjetor 2021, në orën 6.30 PM, një natë speciale kushtuar kineastëve të rinj shqiptarë në New York. Erald Kraja dhe Savina Alimani do të shfaqin për publikun dhe komunitetin shqiptar në New York dy filma me metrazh të shkurtër të vlerësuar maksimalisht në Universitet ku ata kanë studiuar. Eraldi dhe Savina janë dy talente shumë premtuese dhe me të ardhme të sigurtë në botën e filmit. Dy studentët shqiptarë të sapodiplomuar në Departamentin e Filmit ne Brooklyn Film College dhe Hunter College në New York, prezantojnë filmat e tyre të diplomës ku në qendër të realizimit artistik janë histori urbane që ndodhin në Metropolin Amerikan, njerëz në kërkim të identitetit dhe konfliktet që burojnë nga botë të ndara dhe mirësia që i superon dhe i zbut këto konflikte në një shoqëri globale. Ky aktivitet zhvillohet me pjesëmarrjen e veçantë të kineastit të vlerësuar ndërkombëtarisht z.Bujar Alimani.Vatra fton të gjithë komunitetin që të bëhet pjesë e një feste të shkëlqyer të filmit shqiptar në New York. Ju mirëpresim të gjithëve në Selinë Qëndrore të Vatrës në adresën:2437 Southern Blvd, Bronx, NY 10458.

QENDRA ISLAME SHQIPTARE NË TORONTO SI VATËR FETARE, EDUKATIVE DHE ATDHETARE

December 17, 2021 by s p

Adnan Berbatovci Imam i Xhamisë Shqiptare në Toronto – Kanada në një rrëfim ekskluziv dhënë Editorit të Gazetës Dielli Sokol Paja, përshkruan me detaje historikun e xhamisë shqiptare në Toronto, xhaminë si qendër islame dhe vatër fetare, atdhetare, sociale dhe edukative, aktivitetet, ndihmat për atdheun dhe ligjionin në kushtet e pandemisë globale.

HISTORIKU I QËNDRËS ISLAME NË KANADA

Qendra Islame Shqiptare në Toronto, mund të themi se kjo është qendra e pare e këtij lloji në Kanada. Kjo falë atdhetarëve tanë të dëvotshëm të cilët erdhen herët qysh në vitet 1920 e tutje, vlen të theksohet Imami i nderuar nga Korça z. Rexhep Asimi, Meri Kerimi, si dhe biznesmeni Shqiptar gjithashtu nga Korca z. Seid Ali Kerimi, ku me iniciativën e tyre u themelua së pari Shoqëria islame e Torontos. Në këtë shoqëri apo xhemat kishte njerëz edhe të kombeve tjera si boshnjak, Turq, arab, Pakistanez etj normalisht që shumica e xhematit ishte Shqiptar. Kjo Shoqëri u formua diku rreth vitit 1950-ve, më pas secili komunitet e bëri qëndrën e vet, e Shqiptarët po ashtu e bënë këtë qendër në të cilën jemi ne sot. Pra blene këtë objekt, dhe vazhduan me aktivitetin fetar e kombëtar si gjithëherë.

QËNDRA ISLAME SI VATËR DHE OAZ FETAR, ATDHETAR, SOCIAL DHE EDUKATIV

Vlen të theksohet se kjo qendër ka eduakuar breza të tërë të Shqiptarëve këtu në Toronto por ka shërbyer edhe për të gjithë Shqiptarët në zonat përreth Torontos, si me kryerje të obligimeve fetare, si namaze ditore, të xhumave, për Bajrame etj. Krahas kësaj kjo vatër ka qenë edhe bosht themelor i aktiviteteve kombëtare të të gjitha aspekteve, si për festën e flamurit, Lidhjes se Prizrenit, mësimin Shqip, programe të ndryshme të larmishme kombëtare e shumë e shumë gjëra të tjera në të mirë të kombit Shqiptar. Vlen të përmendim punën e palodhshme të udhëheqësve të Xhamisë, atyre që e formuan po edhe të z. Bedri Bylykbashit dhe Sedem Hysenit, Halit Hoxha, Minire Omeri, Nuri Shefkiu, Behadin Qafleshi etj që ka qenë Kryetar në 2015-2017, astaj Ismet Mirena kontribues dhe Sekretar 2015- 2021, Zemri Sallai kryetar 2017- 2021, të cilët ishit në krye të detyrës me dekada duke bërë punë të palodhshme si në aspektin fater ashtu edhe në atë kombetarë. Vlen gjithashtu të theksojmë se gjithmonë ka patur takime pos tjerash me rastin e dy Bajrameve, ku janë organizuar mbrëmje të Bajrameve apo darka për komunitetin Shqiptar, ku me këtë rast kanë shuajtur sado pak mallin e atdheut duke u bërë së bashku familjarisht.

QËNDRA ISLAME DHE AKTIVITET E ZHVILLUARA DHE NË VAZHDIM

Aktivitetet e qendrës sonë janë të larmishme, si aktiviteti brenda xhamisë dhe jashtë saj. Brenda Xhamisë kryejme obligimet fetare dhe takimet javore me xhematlinje pas namazit te xhumase, gjithashtu kemi edhe mesim besimin fetare e kombetar te dileve, por qe nga pandemi e ketej kemi marr vendim qe te mos rrezikojme shendetin e femijeve duke i bere se bashku, kjo si preventive mbrojtese qe shpresojme se shume ne te ardhmen e afert do te fillojme serish. Aktiviteti yne arsimor përqëndrohet në leximin Shqip, mesimi kryesisht behet ne gjuhen Shqipe ne menyre qe femijet tane te degjojne Shqip dhe te familjarizohen me te gjate mësimit. Pastaj vazhdojme me mesimet baze te fese islame, Histori te Pejgambereve, dhe ngjarje me karakter edukativ e shoqëror. Të them të drejtën kemi patur deri në 35 nxënës gjatë mesim- besimit ku interesimi ka qënë mjaft i madh, dhe kemi arritur progres goxha të madh në këtë aspekt. Dhashtë Zoti e të vazhdojmë kështu edhe ditëve në vijim.

QËNDRA ISLAME DHE NDIHMAT PËR ATDHEUN

Sa i përket ndihmave për vëllezerit tanë në Atdhe, mund të themi se ato nuk kanë munguar asnjëherë qysh prej fillesave të kësaj qëndre. Ndihma nga më të ndryshmet duke patur parasysh gjendjen e vëllezërve tanë në vatan. Ndihmat janë organizuar në mënyrë transparente duke dhënë llogari për çdo aktivitet që është nderrmarrë. Kjo perfshin ndihma humanitare, kurbane, vitra, dergimin e pakove me veshmbathje, paisje te mjekesise per njerez me nevoja te veçanta, ndihma Bashkesive Islame e po ashtu edhe atyre joqeveritare e po ashtu edhe atyre qeveritare e keshtu me radhe. Gjithmone duke u nisur nga parimi se kemi obligim ti ndihmojme atij qe ka nevoje, por edhe nga shtytja e dashurise per atdheun qe e kemi per obligim ta ndihmojme gjithmone. Vlen te theksohet se nje shtepi e qendres se mjekesise familjare eshte ndertuar po nga kjo Xhami ne fashatin Nikaj te Drenices, pastaj jane dhuruar donacione edhe per nje qendre tjeter mjekesore ne Tetove ku jane pajisur me aparat qe bene kontrollimin e syve. Me nje fjale aq sa kane patur mundesi te ndihmojne vellezerit tane ketu, gatishmeria ka qene gjithmone ne nivel. Vlen të permendet se ndihma kane marru edhe veteranet e njerez qe kane sherbyer ne te mire te atdheut. Kontributi ynë vazhdon sot e kesaj dite ku ne si Xhami çdo here dergojme Kurbane ne te gjitha trevat Shqiptare si ne Shqipëri, Kosovë e Maqedoni në mënyrë që sado pak të ndihet dora jonë atje.

RELIGJIONI NË KUSHTE PANDEMIE

Sa i përket praktikimit të fesë në ksuhte Pandemie mund të themi se është paksa i vështirë duke patur ne konsiderate se masat jane te kufizuara, aktiviteti gjithashtu, por se megjithate deri me tani kemi kaluar mirë pa ndonje problem në aspektin shendetesor. Nga ana tjetër, Religjioni apo feja i jep shpresë njeriut gjithmonë se pas vështirësisë vjen lehtësimi, prandaj ne duhet ta kemi parasysh se nuk jemi të vetëm në këtë situatë, është çështje globale, dhe me ndihmen e Zotit pastaj me ndihmën e mjeksisë dhe me kujdesin tonë do të arrijmë ta tejkalojme edhe këtë sfide të radhës. Duhet ta dime se kjo jete eshte plot sfida, sa kalon njera vje tjetra, kështu që njeriu kalitet permes sfidave dhe vetedijesohet qe tua dijë vlerën gjërave, qoftë shoqërisë, familjes, ushqimit, ujit, kohës e kështu me radhe. Ta dimë që gjëja më me vlerë te njeriu padyshim është shëndeti, kur e ke këtë i ke të gjitha, pastaj kuptohet vijnë në radhe prioritet tjera pa të cilat nuk mund të jetojmë. Me një fjalë sa të jemi gjallë do hasim në sfida e vështirësi por se i fortë është ai që i tejkalon me durim dhe maturi e kujdes. Ne si komb kemi patur sfida shumë më të mëdha se kjo dhe kemi arritur t’ia dalim, edhe pse me sarifica madhore por megjithatë kemi dalë në breg. Zoti na ndihmoftë në punë të mira e të mbara, e ruajt popullin tonë dhe na bëftë të punojmë për të mirën e kombit e të gjithë njerëzisë.

Nisi punimet konferenca ndërkombëtare: “Gjuhët e rrezikuara dhe diaspora”, me fokus të veçantë mbi arbërishten si gjuhë në rrezik

December 17, 2021 by s p

QSPA

Tirana është kthyer dje në kryeqendrën e tubimit më të madh akademik ndërkombëtar, ku studiuesit më të rëndësishëm prej vendeve të ndryshme të botës kanë diskutuar mbi gjuhët që rrezikojnë të zhduken. FEL (Foundation for Endargered Languages) me seli në Londër dhe Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA) po organizojnë konferencën ndërkombëtare: “Gjuhët e rrezikuara dhe diaspora”, ku një vëmendje e madhe i kushtohet edhe gjendjes së arbërishtes dhe studimeve mbi të si gjuhë e rrezikuar e diasporës. Kjo është hera e parë që organizohet një konferencë e përmasave të tilla ndërkombëtare, ku marrin pjesë 54 studiues prej universiteteve e qendrave kërkimore-shkencore më me emër në botë, të cilët për katër ditë me radhë, përkatësisht nga data 16-19 dhjetor 2021, në mjediset e godinës universitare “Liria”, po paraqesin rezultatet e punës së tyre studimore në lidhje me gjuhët që rrezikojnë të zhduken në ditët e sotme.Në ceremoninë hyrëse të ditës së parë përshëndetën veprimtarinë drejtuesit e institucioneve organizatore të konferencës, ku fillimisht profesoresha Eda Derhemi si drejtoreshë e edicionit të 25-të të FEL u ndal mbi rëndësinë e kësaj konference në arenën ndërkombëtare, duke theksuar rolin e madh të nxitjes së kërkimit shkencor mbi ruajtjen e gjuhëve të rrezikuara të diasporave. Gjithashtu, ajo falënderoi për mikpritjen dhe punën e madhe organizative të këtij edicioni nga ana e Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA). Më tej, fjalën e mori drejtoresha ekzekutive e QSPA-së, Prof. Diana Kastrati, e cila pasi falënderoi të pranishmit, theksoi se ekzistojnë tri “primizie”, (që ndodhin për herë të parë) të cilat shënjojnë këtë ngjarje të sotme: Së pari, për herë të parë konferenca e përvitshme e FEL-it, këtij Fondacioni dinjitoz, organizohet në Shqipëri e, përkon me një shifër: të 25-tën e tij;Së dyti, për herë të parë vjen në qendër të vëmendjes të mjediseve akademike e studimore shqiptare, por edhe të qendrave albanologjike në Itali e gjetkë, një argument i tillë: debati mbi gjuhët e rrezikuara, një çështje tejet e rëndësishme jo thjesht për ndjeshmëritë e gjuhëtarëve e të sociolinguistëve. Në këto ditë do të kemi 70 kumtues, 14 nga të cilët nga Shqipëria; 56 nga Europa (Britani, Francë, Itali, Zvicër, Maqedoni, Gjermani, Federata Ruse, Greqi, Turqi, Austri, Suedi, Poloni, Kroaci), Izrael, ShBA, Australi, Malajzi, Pakistan; dhe 6 keynote (lektorë të ftuar), ndër të cilët njëri është për arbërishten. Nga 36 kumtesat në seancat plenare në 3 ditët, 11 janë për arbërishten, kryesisht nga studiues arbëreshë, italianë, apo vende të tjera të Europës – deri për arbëreshët në Kanada. Ka dhe një panel ditën e 4-t nga studiues jashtë zonave arbëreshe: Akademia e Shkencave, QSPA, Universiteti i Elbasanit, Un. Durrësit, Un. “Nënë Tereza” Shkup.Kjo çështje mbart peshë kombëtare. Por ajo që na intereson drejtpërdrejtë, është fakti se do të diskutohet për herë të parë në mënyrë absolute për arbërishten dhe statusin e saj si gjuhë në rrezik e shpallur nga UNESCO që nga shekulli i kaluar. Referuar Atlasit të gjuhëve ne rrezik i publikuar nga ky organizëm përcaktohen 4 stade apo seksione: vulnerabël, në rrezik, në situatë kritike, të zhdukura pas 1950. Konkretisht në Itali nga 31 gjuhë të shpallura nga ky Atlas, 5 janë seriozisht në rrezik, kurse 22 në rrezik, ndërmjet të cilave arbërishtja. Pra, stadi i dytë. Mendoj se kumona e alarmit nuk mund të flasë më në mënyrë elokuente se kaq. E këtu vijmë tek “primizia” e tretë, por që në gjykimin tim rezulton më e rëndësishmja: qëndrimi i shtetit shqiptar ndaj këtij tharmi të identitetit tonë kombëtar. Për herë të parë në historinë e shtetit shqiptar, në 2019, miratohet me vendim të Këshillit të Ministrave ngritja e një Qendre studimesh dhe botimesh për Arbëreshët, e para qendër me fokus ekskluziv ndaj këtij universi gjuhësor, kulturor, antropologjik që si rrallëherë në historinë e njerëzimit akoma sot pas thuajse 6 shekujsh shpërnguljeje mban sytë tek shteti amë, veneron identitetin e tij pa mëdyshje, kompromis. Përpos detyrimeve institucionale e shtetërore, më lejoni t’ju them se kjo Qendër që në fillimin e punës më 11 mars 2020, ka ndjerë detyrimin moral sa në nivel personal a kolektiv që ky “tren kalon vetëm një herë” e, përgjegjësia është dyfishuar”. Me tej, drejtori i Fondacioni për Gjuhët e Rrezikuara (FEL), prof. Nicholas Ostler bëri një vështrim panoramik të aktivitetit të përvitshëm të FEL dhe u ndal në rëndësinë e temës speciale të edicionit të 25-të, ku arbërishtja përbën një rast unik të mbijetesës gjashtëshekullore si gjuhë dhe si kulturë, tezë të cilën ai e zgjeroi edhe gjatë seancës së dytë me temën e tij mbi hapat për ruajtjen e kësaj gjuhe. Të pranishëm në konferencë ishin edhe përfaqësues të trupit diplomatik të akredituar në Tiranë, si dhe përfaqësues të institucioneve të ndryshme në vend, të cilët përshëndetën punimet e kësaj konference. Në emër të ministres Olta Xhaçka, përshendeti zv.ministria e Ministrisë për Europën dhe Punët e Jashtme, Znj. Megi Fino. Ajo theksoi rolin e madh që arbëreshët kanë pasur në Rilindjen Kombëtare Shqiptare, por edhe në intensifikimin e marrëdhënieve mes Italisë dhe Shqipërisë. Sipas saj, komuniteti arbëresh meriton më shumë vëmendje nga shteti ynë dhe të rinjtë e një gjaku këtej e andej Adriatikut duhet ta njohin më mirë njëri-tjetrin. Ndërsa në emër të ambasadorit të Italisë në Shqipëri, Fabrizio Bucci përshëndeti të pranishmit znj. Lucia Cucciarelli, shefe e zyrës së arsimit pranë Ambasadës italiane në vendin tonë, e cila theksoi hapat institucionalë që bërë vendi pritës për diasporën historike dhe atë të sotme shqiptare.Konferenca “Gjuhët e rrezikuara dhe diaspora” do të vijojë deri ditën e diel në panele të veçanta, ku pritet të trajtohen disa nga temat më të prekshme mbi rrezikun që i kanoset gjuhës së diasporës në përgjithësi dhe arbërishtes në veçanti. Punimet e konferencës janë botuar të plota nga Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA) në bashkëpunim me FEL dhe janë në dispozicion të të gjithë të interesuarve mbi këtë lëmi studimore.