Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Shpërbërja e Ushtrisë Mbretërore Italiane në Shqipëri në 1943! Nga luftërat në diktaturë, dokumentet mbi dramën që pësoi kombi

by

Prof. Romeo Gurakuqi/

Vijon nga numri i kaluar

Një vend të veçantë autori i kushton rrënimit të Italisë në Shqipëri në pranverën, verën dhe vjeshtën e vitit 1943, shpërbërjes së Ushtrisë Mbretërore Italiane, lënies së divizioneve në Shqipëri, pa asnjë urdhër të qartë nga Roma (tanimë vetë në kaos komande dhe kontrolli), dramën e oficerëve dhe ushtarëve të thjeshtë të lënë në mëshirë të fatit me 9 shtator 1943. Këtë tragjedi italiane brenda tragjedisë shqiptare, Nigris e trajton në mënyrë të hollësishme, të bashkëngjitur me dramën e civilëve, teknicienëve, që u bënë target për plaçkitje i forcave paramilitare të Xhafer Deves në muajt e parë të pushtimit gjerman.

Një vëmendje të posaçme i kushtohet dezintegrimit të qeverisjes së fundit të Ekrem Libohovës, kohës së pushtimit gjerman që pasoi, regjimit të përkohshëm që ata krijuan pas rënies së Italisë, anarkitë që kapërthyen vendin, veprimtaritë e partive politike shqiptare, për t’u përqendruar në mënyrë intensive në muajt, korrik, gusht, shtator, tetor dhe nëntor 1944, pra në kohën e zjarrtë të përmbysjes katastrofike të vendit, rënies së përshpejtuar në formë kaskade të qeverive të njëpasnjëshme kuislinge (të ashtuquajturit “patriotë tradhtarë”, siç historiografia perëndimore i klasifikon këtë bashkësi politikanësh kolaboracionistë, që u munduan të shpëtonin vendin duke amortizuar goditjen fatale të regjimeve fashiste mbi popullin), të invadimit komunist të Shqipërisë së Veriut të paprekur deri në këtë kohë nga kaosi i gjithanshëm i Jugut, instalimit të diktaturës partizane me preferencë jugosllave dhe përmbajtje antinacionale.

Duke qenë se në muajt e fundit ai ka qëndruar më së shumti në Shkodër ku gjendej edhe rezidenca e tij, Nigris, në pjesën fundore përshkruan me detaje ngjarjet në këtë qytet në këto ditë të jashtëzakonshme, çorientimin e përgjithshëm të popullatës, dezintegrimin institucional, krijesat e reja diktatoriale krahinore si përpjekje për shpëtimin e Shqipërisë Veriperëndimore nga invadimi partizan dhe jugosllav, ikjet e të targetuarve, strehimet e filogjermanëve që deshtën të mbanin shtetin nacional në këmbë, frikën dhe anarkinë, terrorin e gjithanshëm dhe të shumëngjyrshëm, sjelljen dhe raprezaljet gjermane, posaçërisht vrasjet masive në kampin e Prishtinës, fatin e Kosovës, Mirditës dhe malësive të Veriut, largimin e gjermanëve nga Shkodra dhe nga vendi (duke na dhënë madje me saktësi datën dhe orën e ikjes së tyre nga qyteti i veriut, çështje aq shumë e debatuar me kotësi në 30 vitet e tranzicionit parademokratik në vend), planin gjerman të tërheqjes, hyrjen e partizanëve në qytetin dhe krahinën e lënë pa asnjë kontroll politik dhe ushtarak legal, epilogun e vendosjes së pushtetit komunist në Shqipëri, Malësi dhe Kosovë.

KTHIMI I PAVARËSISË

Gjermania, në shtatorin e vitit 1943, ia riktheu Shqipërisë pavarësinë, neutralitetin dhe veteqeverisjen, por kjo pavarësi ishte fiktive, përderisa kishte një ushtri pushtuese gjermane në vend dhe jo të gjitha vendimmarrjet ishin sovrane dhe të përcaktuara nga Regjenca, Asambleja dhe qeveria, institucione këto të krijuara rishtazi dhe të shkëputura nga trashëgimia e pushtimit italian. Këto institucione kishin më së shumti një pushtet fiktiv se sa real, përndryshe komunistët, nën komandën serbe, nuk e pranonin konceptin e shtetit kombëtar të rikthyer në kornizën kushtetuese të 1 shtatorit 1928 dhe në kufijtë etnikë të të gjithë trevave të banuara nga popullsia shqiptare, siç u mundësua në vitin 1941. Autori ia ka dalë të tregojë me mjaft realizëm dy qasje të përkundërta politike dhe ushtarake, pjesë e luftës së brendshme civile që kulmoi në kohën e pushtimit gjerman: nga njëra anë është elita intelektuale dhe shtetformuese e vendit, pjesa e pakompromentuar me pushtuesit italianë, që përpiqet të ristabilizojë mbi ligjshmëri shtetin e paraluftës, ta shpërbashkojë entitetin shtetërorë nga vendet fashiste në tërheqje, në mënyrë që ditën e tërheqjes së ushtrive të vendit të dytë pushtues nga Shqipëria, vendi të kishte institucione përfaqësuese të gatshme për mbajtur në këmbë ngrehinën e sferës publike.

Nga ana tjetër janë partizanët e LNÇsë dhe PKSH, të drejtuar nga Enver Hoxha dhe emisarët jugosllave me një agjendë krejt tjetër, që nuk ndalen para asgjë, jo vetëm në goditjen e rrugëve të kalimit të gjermanëve në tërheqje, por para së gjithash në marrjen e pushtetit, goditjen e pamëshirshme të shoqërisë deri atëherë në pritje të Gegnisë dhe shpërbërjen e shtetit nacional të krijuar në viti 1941. Nigris e thoshte qartë se serbët po kryenin një veprimtari shpërbërjeje kombëtare, po kultivonin qëllimin e tyre të fshehtë të shkatërrimit të vlerave morale të shqiptarëve, me qëllimin për të krijuar alibinë se ai popull nuk vlen si unitet etnik. Në këtë ballafaqim midis arsyes shtetërore të brezit të vjetër të elitës dhe mendjes revolucionare e internacionaliste të rinisë, të kapërthyer nga komanda komuniste e Enver Hoxhës dhe Dushan Mugoshës, rezultati final ishte i qartë shumë herët: askush nuk mund ta shpëtonte Shqipërinë e krijuar nga Etërit e Kombit nga përdorimi jugosllav dhe sovjetik, veç një ndërhyrjeje të vendosur të aleatëve perëndimore, zbarkim masiv ky, që nuk dukej askund në horizont.

ANARKIA POLITIKE

Për kohën e regjimit të krijuar nga gjermanët, Nigris dallon shfaqjen e shtatë anarkive: anarkinë politike, anarkinë e ministrive, anarkia e forcave të sigurisë publike, anarkia e rendit publik, anarkia ushtarake, anarkia administrative lidhur me rolin e dyfishtë të gjermaneve. Ai shpjegon hollësisht prapaskenën e autorizimit të Padër Antonit për t’u përfshirë ne regjencë; na ndihmon të kuptojmë krizat e brendshme të regjimit kuisling, ose të përkohshëm nacionalist, konfliktet brenda katërshes së Regjencës, rolin e Gjeneralit Neubacher, ndërhyrjet e Fiqiri Dines dhe Gjon Markagjonit, rolin e çetave private të Lumës, Dibrës, Krujës, Pukës; rolin e forcave të Ministrisë së Punëve të Brendshme të Xhafer Devës; mposhtjet e përkohshme të aktivitetit të Nacional-Çlirimtares për shkak të kombinimit të operacioneve spastruese të gjermanëve dhe reparteve të caktuara të Ballit; çështjen e Arit Shqiptar në Reichsbank, grabitur në Romë nga nazistët; çështjet e mbrojtjes nga arrestimet dhe të shpëtimit të hebrenjve, rolin e vendimtar të politikanëve shqiptarë në shmangien e tragjedive, duke respektuar “Besën” dhe “Mikpritjen” për familjet dhe individë të martirizuar ndër vend e të tjera, etj..

Qeveria e fundit në kohën e pushtimit gjerman, ajo e Ibrahim Biçakçiut nuk ishte gjë tjetër veçse një qeveri simbolike, e krijuar në mënyrë të detyruar si përpjekja e fundit për mos me i dhanë pushtetin të gatshëm komunistëve. Në rrethanat e dekadencës së plotë, e vetmja shpresë që kanë pasur Lef Nosi, Padër Antoni, Mehdi Frashëri dhe Cafo Beg Ulqini ka qenë zbarkimi i angloamerikanëve. Ndonëse e përhapur në të gjithë vëllimin, një analizë të veçantë autori i kushton komunizmit, shkaqeve të lindjes së tij dhe rolit servitor, të përkundërt me interesat kombëtare, të organizatës partiake që uzurpoi Frontin Nacional-Çlirimtar të të gjithëve. Komunizmi, shkruan Nigris, doli nga strehat e shkollave, vërshoi tek nëpunësit dhe punëtorët dhe nga një fenomen i pak vetëve, u shndërrua në një lëvizje masive luftarake në Jug, mori një qëndrim të dhunshëm dhe të paarsyeshëm, kreu shume akte terroriste. Përforcimin e komunistëve në Jug të vendit, Nigris e lidh, ashtu në mënyrë të shpërndarë, si me pasojat e Luftës Italo-Greke që rrënoi vendin, me pandjeshmërinë e autoriteteve shtetërore të Tiranës dhe Romës për kompensimin e të dëmtuarve nga lufta, ashtu si edhe me mosangazhimin e mjaftueshëm të forcave ushtarake nga ana e gjermanëve ndër operacione pastruese, duke lejuar në këtë mënyrë, që kjo lëvizje të përdorte shtratin e varfërisë ekstreme dhe të rrënimit të krijuar nga italianët në atë krahinë, për përthithje të plotë të njerëzve, familjeve, fiseve fshatrave dhe krahinave të tëra, në një regjimentim çlirimtar dhe akaparues, që në fakt do të kishte pasoja afatgjata për të ardhmen e Shqipërisë.

Kaosi i nacionalistëve në muaj e fundit të pushtimit gjerman, ngurrimi i tyre për të luftuar okupatorin, lufta e filluar mjaft vonë, në shtatorin 1944, e cila përfundoi në tallje, qëndrimet e dyanshme të Abaz Kupit dhe Muharrem Bajraktarit, vendosmëria e pathyeshme e Marka Gjonit, përpjekjet e nacionalistëve për gjetjen e një rrugë shpëtimi, mosbesimet reciproke ndaj njeri tjetrin, ndërkohë që komunistët marshonin mbi Mirditë, Dibër, Lumë, Mat, Has, të gjitha këto vlerësime, lexuesi do t’i gjejë si shpjegime çelës për të kuptuar zbrazëtirën e krijuar në udhëheqësinë qendrore të shtetit dhe dramën që pasoi më pas Shqipëria e lënë pa udhëheqësi.

Sa më sipër është e mjaftueshme për të kuptuar, pse botimi i këtij dokumenti të rëndësishëm arkivor do të ndihmojë, studiuesit, studentët shqiptarë lexuesit e zakonshëm dhe historishkruesit e teksteve universitare dhe shkollore, për të kuptuar më mirë Shqipërinë me Kosovën, Malësinë, Dibrën, Ulqinin në kohën e Luftës së Dytë Botërore dhe dramën që pësoi kombi i rindarë pas saj, nën diktaturat dhe frymëzime që nuk i përkisnin nacionit dhe traditës shqiptare.

/Gazeta Panorama

PROFILI I NJË SHQIPTARO-AMERIKANI TË HERSHËM: ANTHONY STEVENS – NDIHMËS DHE KËSHILLTAR I HARRY FULTZ

by

Nga Frank Shkreli

A person standing at a podium with a flag behind him AI-generated content may be incorrect.

Shqiptaro-Amerikani Anthony Stevens ka ndërruar jetë me 10 maj,1965. Unë nuk ia kam arrijtur ta njihja të ndjerin Stevens, por kam njohur familjen e tij pas ardhjes time në Amerikë në vitin 1970, sidomos birin e tij Bob Stevens dhe vajzën Marie Stevens (tani të ndjerë) – të dy këta kur i kam njohur fillimisht punonin pranë Departamentit Amerikan të Shtetit. Korriku më kujtoi historinë fillestare të asaj që njihej si Shkollla Teknike Amerikane “Harry Fultz” në vitin 1921 dhe mbylljen e saj nga Ahmet Zogu në korrik, 1933. Nuk dua të flas tani për vet Shkollën Teknike “Harry Fultz” në Shqipëri, Frank Shkreli: Me rastin e Ditës Humanitare Botërore kujtojmë humanistin e madh dhe mikun e Shqipërisë, amerikanin Dr. Harry T. Fultz | Gazeta Telegraf,  pasi historia e saj e lavdishme dihet tanimë.  Njihet roli historik që luajti Shkolla Teknike e Tiranës “Harry Fultz” — një rol të rëndësishëm në edukimin e rinisë shqiptare të asaj kohe, me ndjenjën e atdhedashurisë, disiplinës, dashurisë për njëri tjetrin dhe respektit për punën.  “Perpiqu ta bësh Shqipërinë një vend ku ia vlen të jetosh”, citohet të ketë thënë Harry Fultz në fillimet e veprimtarisë së asaj shkolle.  Por me këtë rast (Korrik 2025) dhe në lidhje me Shkollën Teknike “Harry Fultz”, desha të sjell në kujtim veprimtarinë e hershëme, në fillim të marrëdhënieve shqiptaro-amerikane,  njërin prej shqiptaro-amerikanëve të parë të shekullit të kaluar – Anthony Stevens, në 60-vjetorin e kalimit të tij në amshim – i cili në një dokument të deklasifikuar thuhet se “Si ndihmës e këshilltar permanent, Fultzi ka patur nënshtetasin amerikan Anthony Stevens”. 

Po kush ishte Anthony Stevens njëri prej të parëve shqiptaro-amerikan i angazhuar, në fillim të shekullit të kaluar, në zhvillimin e lidhjeve fillestare diplomatike shqiptaro-amerikane?  Fatkeqësisht, unë nuk posedoj shumë të dhëna për jetën dhe veprimtarinë e tij dhe të tjerëve shqiptaro-amerikanë të fillim shekullit të kaluar, të angazhuar nga Departamenti Amerikan i Shtetit, në vitet e para të marrëdhënieve dilpomatike shqiptaro-amerikane, vendosur me 1922. Por në rastin e Anthony Stevens ka disa të dhëna, jo aq të plota, por që japin të pakën një pasqyrë të kufizuar nga jeta dhe veprimtaria e Anthony Stevens– në shtypin e komunitetit shqiptar në mërgim, si Shëjzat, Shqiptari ë Lirë dhe Jeta Katolike Shqiptare.  

Sipas atyre të dhënave, Anthony Stevens me origjinë ishte Kosova, i lindur në Zym të Hasit të Prizrenit. Me familjen e tij ai ka ardhur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës me 1909.  Në Amerikë ka filluar punën si nëpunës i Kryqit të Kuq Amerikan, për t’u kthyer në Shqipëri 10-vjet më vonë me 1919 deri në vitin 1924.  Shqipëria e pas Luftës së parë Botërore ishte në gjëndje të mjeruar, nga çdo pikëpamje, sidomos gjëndja ekonomike ishte tepër e rëndë.  Gjatë qëndrimit të tij në Shqipëri, si nëpunës i Kryqit të Kuq Amerikan, Anthony Stevens i shërebu me përkushtim misionit bamirës të Kryqit të Kuq Amerikan në Shqipëri duke ndihmuar bashkatdhetarët e vet me shpërndarjen e ndihmave humanitare, shërbime mjeksore, shpërndarje ilaçesh dhe ndihmash të llojlojshme aq të nevojshme për shqiptarët në atë kohë, e që ishte misioni i Kryqit të Kuq Amerikan në Shqipërinë e pas Luftës së parë Botërore.  Bazuar në punën shembullore të tij në kuadër veprimtarisël së tij si nëpunës i Kryqit të Kuq Amerikan në Shqipëri, por edhe si folës i gjuhës hqipe dhe anglishtes, Anthony Stevens i bashkohet Departamentit të Shtetit me 1922 – vit ky që edhe Harry Fultz mbërrin në Tiranë për të drejtuar Shkollën Teknike deri në vitin 1933.  Siç duket Stevens është kthyer në Washington disa vite më vonë, për tu dërguar përsëri në Tiranë pranë Ambasadës së Shteteve të Bashkuara deri me pushtimin e Shqipërisë nga Italia fashiste më 1939.

Ndërkohë, Anthony Stevens tani si nëpunës Departamentit të Shtetit shërbente në Washington dhe dërgohej nga hera në herë në Ambasadën Ameikane në Romë. Pas Luftës së dytë Botërore, Anthony Stevens, gjithnjë si nëpunës i Departamentit të Shtetit ishte i angazhuar me fatin e Shqipërisë, marrëdhëniet shqiptaro-amerikane dhe me mërgatën shqiptare anti-komuniste që ishte larguar nga Shqipëria pas marrjes së pushtetit nga komunistët. Të vjetërit e komunitetit i kujtonin me mall e respekt për punën dhe përpjekjet e tija për të ndihmuar shqiptarët e mërguar, kundërshtarë të komunizmit të pas Luftës së II Botërore, ndërsa shërbente në Ambasadën e Shteteve të Bashkuara në Romë.  

Shqiptaro-Amerikani Anthony Stevens dhe familja e tij, si nëpunës të Departamentit të Shtetit – djali i tij Bob Stevens dhe vajza Maria Stevens, edhe ata të punësuar pranë këtij enti diplomatik për dekada në Washington dhe në Evropë – kanë lënë pas një reputacion në komunitetin shqiptaro-amerikan që i ka dalluar ata si një familje patriotike shqiptare dhe amerikane. Revista e kohës, Shejzat, e ka cilësuar Anthony Stevens, me rastin e kalimit të tij në amshim, si një “Fytyrë tipike shqiptare.  Në zêmër ushqente kultin e bujarisë së lashtë e në frymën e kulluet të zakoneve tona mâ bujare, rriti në dhé të huej bij e bija. Sado që rrethanat e jetës e kishin hjedhë jashta tue e bâ me xânë vend në shërbim të nji shteti të huej, Ai kurr nuk u çvesh nga cilsitë e ndiesitë shqiptare dhe kudo e kurdo i u paraqit rasti, me fjalë e me vepra, mprojti e përkrahi Shqipninë… përvoja e dendun, rrethanat e  jashtazakonshme nëpër të cilat iu përshkue jeta, e kishin pajisë me nji urti e  mprehtësi të spikatun gjiykimi.  Prej gojës së Tij rridhte fjala paqtuese, këshillat  për bashkim, nxitja m’u përdorë për çlirim e naltësim të Shqipnisë. Tue u ndâ prej  nesh Ai lên nji zbrazti të madhe sepse, burra të mbrujtun me tharmet mâ fisnike  arbnore, pak mbeten tashmâ”.

Jeta dhe veprimtaria e Anthony Stevens – si nëpunës i Kryqit të Kuq Amerikan në Shqipëri në fillim të shekullit të kaluar, bashkpunimi i tij ingusht me të madhin dhe të paharrueshmin mik të shqiptarëve Harry Fultz – tregojnë një shqiptaro-amerikan i cili nuk ka pushuar kurrë së punuari për miqëqenjen e popullit të vet, për ndriçimin e tij në idetë përparimtare pas 500-vjet otomanizëm dhe ideve demokratike pas vednosjes së diktaturës komuniste pas Luftës së dytë Botërore në Shqipëri. Si i tillë, Anthony Stevens (por edhe familja e tij diplomatike shqiptaro-amerikane në Amerikë) mund të renditet – me ata shqiptaro-amerikanë që janë dalluar gjatë dekadave — me të drejtë dhe për merita të dalluara – në shërbim të ringjalljes së marrëdhënieve midis dy kombeve tona – atij amerikan dhe atij shqiptar.  

Frank Shkreli

               Ish-Diplomati shqiptaro-amerikan, Anthony Steevens (1891-1965)                      

A flag and flagpole with a black eagle on it AI-generated content may be incorrect.

Takimet e Prespës, diaspora nuk e harron kurrë vendlindjen

by

Takimet e Prespës nuk janë thjeshtë festa por ritual i shpirtit kolektiv të një popullsie që nuk e harron kurrë vendlindjen, të një populli vëllezër të një gjaku, të një gjuhe dhe të një dheu. Osman Shukriu drejtori i eventit që bashkoi atdhetarët e mërguar nga Prespa shënoi një tjetër sukses komunitar të bashkimit të atdhetarëve të mërguar.

Takimet e përvitshme të Prespës zhvillohen në një copë shpirti – aty ku kujtimi takon rrënjën, ku largësia zbehet dhe shqiptarët e mërguar bëhen një.

Takimet e diasporës së Gërçarit në Prespë, i cili nuk është vetëm një fshat por simbol i asaj që Prespa përfaqëson: krenari, besë, nder, mikpritje dhe kujtim që nuk shuhet.

Në këtë vend të vogël, janë rritur gjenerata që kanë mbajtur mbi supe historinë, dijen, mallin dhe sakrificën, thuhet në njoftimin e organizatorëve. Këto “takime vjetore” sipas organizatorëve le të jenë dëshmi e dashurisë sonë për këtë tokë të bekuar. Një përulje e mirënjohjeje të thellë organizatorët shprehën për Shoqatën “Prespa” në Amerikë e cila nuk është vetëm një bashkim emrash, por një vazhdim i shpirtit shqiptar përtej oqeanit.

Sipas organizatorëve ky vit shënon një moment të rëndësishëm për eventin, pasi për herë të parë, ne investuam në një skenë dhe sistem zëri profesional – një përmirësim i qëllimshëm për të siguruar që të ruajmë standardet më të larta dhe të ofrojmë një përvojë të jashtëzakonshme për komunitetin tonë.

Takimet e diasporës në Prespë janë dëshmi e dashurisë që patriotët e mërguar ushqejnë për vendlindjen, historinë, traditat, trashëgiminë dhe kulturën e përbashkët.

Photo credentials by: Malespi Pro (Tirana)

Trump, Obama dhe lufta për narrativën: një betejë që kapërcen dy presidenca

by

Analizë nga Rafael Floqi/

Në një akt të pazakontë, Barack Obama ka reaguar publikisht ndaj thirrjeve të Donald Trump për ta ndjekur penalisht, duke i quajtur këto akuza “të turpshme” dhe të paprecedentë në një demokraci funksionale. Kjo deklaratë erdhi në një kohë kur ish-presidenti Trump ka intensifikuar retorikën e tij politike duke akuzuar Obamën, FBI-në dhe komunitetin e inteligjencës për një “grusht shteti të brendshëm” të kryer kundër tij pas zgjedhjeve të vitit 2016. Akuza të cilat u ndezën sërish pas publikimit të raportit Durham – një hetim i gjatë i Departamentit të Drejtësisë, por i emëruar dhe udhëhequr nga një prokuror i zgjedhur gjatë presidencës Trump.

Tulsi Gabbard, drejtoresha e inteligjencës kombëtare, publikoi të mërkurën dokumente të reja që ajo tha se minonin përfundimin e agjencive të inteligjencës gjatë administratës Obama se Rusia favorizonte zgjedhjen e Donald J. Trump në vitin 2016. Znj. Gabbard publikoi një version të deklasifikuar të një raporti nga Komiteti i Inteligjencës i Dhomës së Përfaqësuesve, i hartuar fillimisht në vitin 2017, kur republikanët drejtonin komitetin. Raporti kundërshtoi përfundimin e arritur në dhjetor 2016 se Presidenti Vladimir V. Putin i Rusisë kishte favorizuar Z. Trump.

Të dielën, znj. Gabbard premtoi t’ia referonte detajet e gjetjeve të saj Departamentit të Drejtësisë. Dhe të mërkurën, ajo tha në një postim në mediat sociale se Z. Trump kishte urdhëruar deklasifikimin e raportit dhe se informacioni tregonte “armatimin dhe politizimin më të egër të inteligjencës në historinë amerikane”. Administrata Obama, shkroi znj. Gabbard, po “promovonte GËNJESHTËRËN se Vladimir Putin dhe qeveria ruse ndihmuan Presidentin Trump të fitonte zgjedhjet e vitit 2016”.

Znj. Gabbard ka fituar lëvdata nga z. Trump për hetimin e saj mbi gjetjet e inteligjencës dhe foli gjatë rreth asaj se si vlerësimi i vitit 2016 ishte pjesë e një gjuetie shtrigash kundër tij. Z. Trump është kritikuar ashpër për trajtimin e dokumenteve që lidhen me financierin e turpëruar Jeffrey Epstein, dhe sulmet e tij ndaj administratës Obama duket se janë pjesë e një strategjie “shpërqendrimi dhe shmangia e vëmendjes”.

Znj. Gabbard përsëriti pohimin e saj se vlerësimi i inteligjencës kishte për qëllim të minonte presidencën e z. Trump.

“Duke vepruar kështu, ata komplotuan për të përmbysur vullnetin e popullit amerikan”, shkroi ajo, “duke punuar me partnerët e tyre në media për të promovuar gënjeshtrën, me qëllim që të minonin legjitimitetin e Presidentit Trump, duke kryer në thelb një grusht shteti njëvjeçar kundër tij”.

Pikëpamja e përgjithshme e Komitetit të Inteligjencës së Dhomës së Përfaqësuesve ishte e njohur mirë dhe anëtarët shpesh e kundërshtuan gjetjen. Por raporti i plotë me detaje të punës së CIA-s mbi vlerësimin e inteligjencës së vitit 2016 nuk është publikuar.

Zyrtarët e administratës Trump kanë pohuar se rishikimi i inteligjencës i vitit 2016 ishte i ndotur nga informacione të paverifikuara në një dosje të përgatitur nga një ish-oficer i inteligjencës britanike, Christopher Steele. E ashtuquajtura dosja Steele u përmend në një aneks të klasifikuar të raportit, por ish-zyrtarë thanë se CIA nuk e mori seriozisht dhe nuk e lejoi atë të ndikonte në vlerësimin e tyre.

Pak, nëse ka ndonjë nga pretendimet në dosje rreth zotit Trump, janë verifikuar në vitet në vijim. Sulmi ndaj përfundimeve të vlerësimit të vitit 2016 se Rusia kërkoi të denigronte Hillary Clinton, kandidaten demokrate, dhe të mbështeste zotin Trump ka qenë një kalë hobi për disa nga mbështetësit e presidentit. Republikanët prej kohësh kanë synuar veçanërisht idenë se Kremlini favorizonte zotin Trump, duke argumentuar në vend të kësaj se Rusia thjesht po përpiqej të mbillte kaos ose të minonte institucionet demokratike.

Sulmet ndaj dokumenteve janë intensifikuar në javët e fundit, pasi së pari CIA dhe më pas zyra e znj. Gabbard kanë ngritur pyetje në lidhje me këtë përpjekje.

Rishikimet dypartiake të Senatit kanë vërtetuar punën e CIA-s në vitin 2016, dhe John H. Durham, një prokuror special i emëruar nga Prokurori i Përgjithshëm William P. Barr gjatë mandatit të parë të zotit Trump, gjithashtu nuk arriti të gjejë ndonjë provë që dëmton përfundimet e agjencive të inteligjencës. Ndërsa mbështetësit republikanë të zotit Trump e kritikuan vlerësimin gjatë mandatit të tij të parë, zoti Trump e përqendroi pjesën më të madhe të zemërimit të tij te Robert S. Mueller III, ish-drejtori i FBI-së i emëruar për të hetuar çdo lidhje midis fushatës së Trump dhe zyrtarëve rusë.

Që nga rikthimi i zotit Trump në detyrë, CIA dhe znj. Gabbard janë përpjekur të mbjellin dyshime rreth vlerësimit. Znj. Gabbard ka pohuar se puna e inteligjencës në vitin 2016 nuk ishte vetëm e gabuar, por gjithashtu përbënte një konspiracion kundër zotit Trump.

Të premten, znj. Gabbard lëshoi një raport që ajo tha se ekspozoi një “konspiracion tradhtar”, duke pretenduar se zyrtarë të lartë të administratës Obama kishin ushtruar presion mbi komitetin e inteligjencës për ta ndryshuar atë.

Nga këndvështrimi i demokratëve dhe analistëve liberalë, këto akuza përfaqësojnë një përpjekje të rrezikshme për të shënjestruar politikisht kundërshtarët dhe për të rishkruar të kaluarën. Ata argumentojnë se hetimi mbi ndërhyrjen ruse në zgjedhjet e vitit 2016 ishte i justifikuar dhe i bazuar në të dhëna reale të mbledhura nga komuniteti i inteligjencës amerikane. Raporti i Robert Muellerit, si dhe konkluzionet e komitetit të Senatit të udhëhequr nga republikanë, konfirmuan se Rusia ndërhyri në mënyrë të koordinuar për të ndihmuar Donald Trump.

Në këtë dritë, reagimi i Obamës vjen si një përpjekje për të mbrojtur integritetin e institucioneve dhe për të vënë në dukje rrezikun që paraqet normalizimi i hakmarrjes politike. “Ish-presidenti Obama nuk ka qenë kurrë i përfshirë në asnjë përpjekje për të minuar zgjedhjet ose për të fabrikuar prova,” thuhej në deklaratën e tij, duke e quajtur përpjekjen për ta bërë atë subjekt të hetimeve penale një “akt të ulët politik”.

Por, nga ana tjetër, përkrahësit e Trump dhe shumë komentues konservatorë argumentojnë se hetimi ndaj Trumpit që nga viti 2016 ishte i motivuar politikisht dhe se ka pasur një bashkërendim mes elementëve të lartë të FBI-së dhe zyrtarëve të administratës Obama për të përdorur inteligjencën si mjet për të dëmtuar një kandidat presidencial të opozitës. Raporti Durham, megjithëse nuk solli akuza të reja madhore, ngriti pikëpyetje serioze mbi vendimet fillestare të FBI-së dhe përdorimin e dosjes Steele – një dokument i financuar pjesërisht nga fushata e Hillary Clinton – për të hapur hetimin “Crossfire Hurricane”.

Ky raport u interpretua nga kampi konservator si një dëshmi se disa segmente të aparatit shtetëror ishin vendosur kundër një kandidati dhe më pas presidenti në detyrë, çka për ta përbën një shkelje të rëndë të parimeve të paanshmërisë institucionale. Trump ka përdorur këto gjetje për të forcuar narrativën e tij të “shtetit të thellë” dhe për të kërkuar drejtësi në formën e ndjekjeve penale ndaj atyre që ai i sheh si përgjegjës.

Kjo përplasje nuk është më një debat mbi faktet e vitit 2016, por një konflikt mbi interpretimin e tyre dhe përdorimin e drejtësisë në politikën amerikane. Njëra palë paralajmëron për rreziqet e autoritarizmit dhe personalizimit të drejtësisë; pala tjetër ngre shqetësimin se një kandidat presidencial u bë shënjestër e aparatit shtetëror para se të vinte në pushtet.

Në këtë sfond të polarizuar, reagimi i Obamës shihet nga demokratët si një mbrojtje e institucioneve dhe e reputacionit personal; për republikanët, kjo është një përpjekje për të shpëtuar nga përgjegjësia e mundshme morale ose institucionale për vendime të diskutueshme të administratës së tij dhe akuzat e rreme “Rusia, Rusia, Rusia”.

Përtej emrave dhe partive, mbetet pyetja thelbësore: a po shndërrohet drejtësia në një mjet për të rregulluar hesapet politike në Shtetet e Bashkuara? Nëse kështu, atëherë demokracia amerikane po përjeton një kthesë të rrezikshme, ku jo vetëm e shkuara, por edhe e ardhmja e saj do të vendoset jo më në kutitë e votimit, por në salla gjyqesh të politizuara.

Megjithatë pyetja ngelet, kush e nisi i pari? Sidomos, tani që letrat janë të hapura.

“Dasma shkodrane”, monumenti që Kol Idromeno i dedikoi traditës dhe kulturës, historisë dhe pasurisë shpirtërore të Shkodrës

by

Albert Vataj/

Ka çaste kur një vepër arti bëhet më shumë se një dritare mbi të shkuarën; ajo kthehet në një rit të gjallë, një këngë pa zë që rreh në zemrën e kujtesës. “Dasma shkodrane”, kjo kryevepër e Kol Idromenos e vitit 1924, është një prej atyre mrekullive ku historia dhe arti bashkëjetojnë në një përqafim të rrallë. Një kanavacë ku ngjyrat janë të rrahura nga drita e një qyteti që mbartte mbi supe peshën e traditës dhe hijeshinë e një elegance qytetare, që e shndërron momentin e dasmës në një ikonë të shpirtit kombëtar.

Vështroni këtë peizazh të gjallë: oborri me kalldrëm, muret e larta, portiku që hapet si një skenë teatri, aty ku përplasen zërat e këngëve dhe hapa të veshjeve të trasha, të gjera e të hijshme. Femrat me çitjane të zeza e përparëse të bardha, me shallin e mbështjellë rreth kokës, ecin në një ritëm solemn, një koreografi e lashtë që përçon rregulla dhe krenari. Fëmijët e vegjël, të veshur me rroba festive, mbahen prej dore nga nënat apo qëndrojnë kureshtarë në skaj, duke marrë pjesë pa e ditur në një liturgji të përjetshme. Në sfond, një minare e hollë përshëndet qiellin dhe tingujt e largët të qytetit.

Idromeno nuk e pikturoi thjesht një dasmë; ai ngriti një monument të një qytetërimi të tërë, një kod të heshtur zakonesh e marrëdhëniesh që merr formë përmes veshjes, qëndrimit dhe hapit. Dhe kjo tablo, e veshur me atë tejdukshmërinë e kujtesës që na bën të ndjehemi sikur jemi të fshehur pas xhamit të një dritareje, ose hipur mbi një pemë të lagjes, është një dëshmi e rrallë se si arti shndërrohet në dokument dhe rit njëherësh.

Në të vërtetë, kjo nuk është vetëm një pikturë, por një mjet për të eksploruar shpirtin e një bashkësie. Në fjalët e antropologut Clifford Geertz, një vepër arti është një mekanizëm që forcon rregullat, vlerat, lidhjet shoqërore. Dhe “Dasma shkodrane” bën pikërisht këtë, na lejon të lexojmë kodin e heshtur të një shoqërie ku familja, nderi dhe riti janë të shenjtë.

Nga kjo tablo mësojmë se si ndërtohej marrëdhënia midis fiseve, si peshoheshin rolet gjinore, si merreshin vendimet që mbartnin peshën e një fisi të tërë. Dhe ndonëse sot emocionet tona janë të tjera, ndonëse syri ynë modern sheh më shumë folklor se sa kod social, fuqia e kësaj vepre është se ajo i tejkalon kohët, ajo na lidh me një identitet që, edhe pse i kaluar, është ende i gjallë në rrënjët e shpirtit shqiptar.

Kështu, Kol Idromeno nuk na la thjesht një pikturë; ai na la një rrëfim të përjetshëm, një akt solemn dashurie ndaj qytetit të tij dhe kulturës që e ushqeu. Dhe çdo herë që sytë tanë ndalen mbi këtë kryevepër, ne bëhemi pjesë e asaj dasme, dëgjues të këngëve të vjetra, pjesëmarrës në një vallëzim që nuk resht kurrë.

“Dasma shkodrane” mbetet kështu një dritare drejt një kohe kur arti, tradita dhe jeta ishin një, dhe ku çdo hap i nuseve e çdo vështrim i burrave ishte një poezi e shkruar me ngjyrë e dritë.