s p – Page 312 – Dielli

Rritja e rrezikut të luftës në Ngushticën e Tajvanit

June 5, 2025 by s p

Analizë nga Rafael Floqi

Hyrje: Një konfrontim në horizont

Në fillim të vitit 2024, Tajvani zgjodhi presidentin William Lai, një figurë me orientim të qartë pro pavarësisë, çka e ka tensionuar më tej marrëdhënien tashmë të brishtë me Kinën. Bonny Lin, Jude Blanchette dhe Ryan Hass, tre ekspertë të njohur të politikës kineze dhe sigurisë aziatike, argumenton se rreziku i luftës në Ngushticën e Tajvanit është jo vetëm i pranishëm, por edhe në rritje të shpejtë. Kjo analizë do të shqyrtojë shkaktarët kryesorë të këtij përshkallëzimi, pasojat e mundshme për rajonin dhe rendin ndërkombëtar, si dhe rolin vendimtar të SHBA-së në menaxhimin e krizës.

I. Dilema e status quo-së: Pse po thyhet ekuilibri?

Historikisht, Kina ka ndjekur një qasje të duruar ndaj ribashkimit me Tajvanin, duke përdorur presion ekonomik, diplomatik dhe ushtarak pa kaluar vijën e kuqe të konfliktit të hapur. Megjithatë, me ardhjen në pushtet të presidentit Xi Jinping dhe retorikën më të ashpër të tij për “ribashkim të pashmangshëm”, kjo strategji po evoluon drejt një më të asertive dhe të përballshme ushtarakisht.

Nga ana tjetër, Tajvani ka ndjekur një strategji të zgjuar të “ambiguitetit të pavarësisë” – pa shpallur pavarësi formale, por duke vepruar si shtet de facto i pavarur. Fitorja e William Lai ka thelluar dyshimet e Pekinit se Tajvani po largohet përfundimisht nga koncepti “Një Kinë”. Kina e percepton këtë si një provokim ekzistencial dhe një sfidë për legjitimitetin e Partisë Komuniste, duke e shtyrë të rrisë presionin ushtarak dhe diplomatik.

II. Përgatitjet kineze dhe opsionet e mundshme të luftës

Artikulli thekson se Pekini nuk ka vendosur ende për një datë lufte, por po ndërton kapacitetet për të qenë gati deri në vitin 2027. Strategjitë e mundshme përfshijnë:

Bllokadë detare: Një mënyrë më pak e rrezikshme sesa pushtimi, por që do të testonte vullnetin e SHBA-së dhe të aleatëve për të ndërhyrë.
Fushatë ajrore dhe raketore: Për të neutralizuar mbrojtjen tajvaneze pa hyrë menjëherë në një pushtim amfib.
Ndërhyrje kibernetike dhe destabilizim të brendshëm: Me synim rrëzimin e qeverisë tajvaneze pa përdorur trupa në terren.

Këto opsione janë pjesë e një arsenali kompleks presioni që Pekini po përgatit, duke krijuar një atmosferë të përhershme tensioni dhe pasigurie në rajon.

III. SHBA midis “strategjisë së paqartësisë” dhe angazhimit të qartë

Që nga viti 1979, SHBA ka ndjekur një politikë të paqartësisë strategjike, duke mos e garantuar hapur mbrojtjen e Tajvanit, por as duke e përjashtuar atë. Kjo ka ndihmuar në ruajtjen e status quo-së, por në kontekstin aktual, kjo paqartësi po vihet në provë.

Presidenti Joe Biden ka deklaruar disa herë se SHBA do të mbrojë Tajvanin në rast sulmi, një deklaratë që është përkthyer nga Kina si largim nga paanshmëria e mëparshme. Kjo rrit rrezikun e përllogaritjeve të gabuara – njëra palë mund të besojë se pala tjetër nuk do të reagojë ose do të zmbrapset, duke e çuar konfliktin në përshkallëzim të pakthyeshëm.

IV. Roli i Tajvanit: A është demokracia një barrë apo një forcë?

Autorët analizojnë edhe sfidat e brendshme që ka Tajvani: një shoqëri demokratike me polarizim të madh politik, ku qeveritë mund të ndërrohen dhe ku disa parti janë më të hapura për dialog me Kinën (si Partia Kuomintang). Kjo e bën strategjinë kombëtare më pak koherente në krahasim me vendimet e centralizuara të Pekinit.

Por njëkohësisht, sistemi demokratik është edhe burimi kryesor i legjitimitetit ndërkombëtar të Tajvanit dhe një arsye pse SHBA dhe partnerët liberalë kanë interes për ta mbrojtur si simbol të qëndresës ndaj autoritarizmit.

V. Dilema ndërkombëtare: Cili është çmimi i përballjes me Kinën?

Një luftë në Ngushticën e Tajvanit do të kishte pasoja kolosale për ekonominë botërore. Tajvani është prodhuesi më i madh në botë i çipave gjysmëpërçues (semiconductors), ndërsa një konflikt do të ndërpriste zinxhirët globalë të furnizimit. Një ndërhyrje amerikane mund të përfshijë edhe Japoninë, Korenë e Jugut dhe Australi në konflikt, duke rritur rrezikun e një lufte të madhe rajonale, në mos globale.

Nga ana tjetër, nëse SHBA nuk ndërhyn, kredibiliteti i saj në Indo-Paqësor dhe në të gjithë aleancat e saj do të dëmtohej rëndë, duke i hapur rrugë Kinës për të imponuar një rend të ri autoritar në rajon.

VI. Konkluzion: Mësimet e historisë dhe nevoja për maturi strategjike

Artikulli përmend rrezikun e përllogaritjeve të gabuara – një skenar të ngjashëm me Luftën e Parë Botërore, ku fuqitë e mëdha hynë në luftë jo nga dëshira, por nga mungesa e kanaleve efektive të komunikimit dhe perceptimeve të gabuara për qëllimet e kundërshtarit.

Rrjedhimisht, autorët propozojnë që SHBA, në vend të përshkallëzimit retorik, duhet të forcojë kanalet diplomatike me Kinën, të ndihmojë Tajvanin të ndërtojë një strategji të fortë mbrojtjeje dhe të punojë me aleatët për një qëndrim të përbashkët që ruan status quo-në, por që dekurajon agresionin.

Ngushtica e Tajvanit është kthyer në pikën më të rrezikshme të globit. Në këtë nyje të tensionuar, çdo hap i gabuar mund të çojë në katastrofë. Për të shmangur luftën, nevojitet një përzierje e rrallë e fuqisë së matur, diplomacisë efektive dhe unitetit ndërkombëtar. Artikulli e bën të qartë: lufta nuk është e pashmangshme – por pa veprime të mençura, ajo po bëhet gjithnjë e më e mundshme.

SHKOLLA AMERIKANE DYDEGËSHE NË KAVAJË GJATË PERIUDHËS 1926-1939

June 5, 2025 by s p

Dr. Nikollë Loka/

Veprimtaria arsimore amerikane në Shqipëri

Investimi në arsim dhe kulturë ka qenë një nga kontributet më të qëndrueshme që Shtetet e Bashkuara të Amerikës i kanë ofruar vendeve të Europës Juglindore, si pjesë e mbështetjes së tyre për zhvillimin rajonal gjatë shekullit të kaluar dhe në vazhdimësi (Pano, Gjika, 2022: 24–34). Kontaktet e para të amerikanëve me shqiptarët datojnë në periudhën pas reformave të Tanzimatit, përmes themelimit të misioneve ungjillore amerikane në territoret e Perandorisë Osmane. Gjatë këtyre kontakteve, misionarët amerikanë vërejtën me vlerësim etjen dhe dëshirën e shqiptarëve për dije, arsim dhe kulturë. Në fund të shekullit XIX, shumë të rinj shqiptarë përfituan bursa studimi të ofruara nga institucionet amerikane, të cilat u mundësuan atyre të arsimoheshin në kolegje dhe institute prestigjioze në Princeton, Boston dhe Filadelfia, si edhe në shkolla të tjera në rajone më të afërta si Bullgaria dhe Turqia (Pano, Gjika, 2020: 74).

Përpjekjet individuale të amerikanëve në dekadën e parë të shekullit XX u pasuan nga ndërhyrje më të strukturuara dhe institucionale. Në shkurt të vitit 1919, një ekip prej 60 vetash nga Kryqi i Kuq Rinor Amerikan (AYRC) mbërriti në Shqipëri, ku ndërmori një sërë nismash humanitare dhe shëndetësore. Ata hapën spitale dhe ambulanca për trajtimin e tuberkulozit dhe malaries në qytete kryesore si Tirana, Shkodra, Elbasani, Durrësi e të tjerë. Njëkohësisht, ata u angazhuan në përkujdesjen për fëmijët jetimë, duke i strehuar në qendra të veçanta që më pas u transformuan në strehimore shtetërore (Pano, Gjika, 2020: 74).

Në shtator të po atij viti, selia qendrore e AYRC në Uashington dërgoi në Shqipëri përfaqësuesin e saj, O. M. Salisbury, me qëllim vlerësimin e nevojave urgjente të vendit. Gjatë vizitës, Salisbury evidentoi mungesën e plotë të shkollave dhe vlerësoi lart etjen e shqiptarëve për arsim. Ai rekomandoi ofrimin e menjëhershëm të bursave për të rinjtë shqiptarë që dëshironin të studionin në kolegje amerikane në Stamboll, si dhe propozoi themelimin e shkollave të mesme bujqësore dhe profesionale në Shqipëri (Pano, Gjika, 2020: 74).

Një nga projektet që u konkretizua në këtë frymë ishte hapja e Shkollës Amerikane të Kavajës, e njohur më vonë si Instituti Shqiptaro-Amerikan i Kavajës (Dervishi, 2021: 56). Ky institucion arsimor funksiononte me dy degë: një për djem, e përqendruar në bujqësi, dhe një për vajza, me fokus në formimin e mësueseve dhe ekonominë shtëpiake.

Instituti Shqiptaro-Amerikan në Kavajë

Themeluesi i kësaj shkolle ka qenë misionari protestant Dr. Telford Erikson, i cili shërbeu për dymbëdhjetë vjet si përfaqësues i Kryqit të Kuq Rinor Amerikan në Shqipëri dhe më pas, për katërmbëdhjetë vjet të tjera, qëndroi e punoi si individ i pavarur. Për përkushtimin, kontributet dhe dashurinë e dëshmuar ndaj Shqipërisë, Federata e Shqiptarëve të Amerikës dhe Qeveria e Përkohshme e Durrësit e zgjodhën delegat nderi në Konferencën e Paqes në Paris (Krisafi, 2020: 89).

Në vitet 1922–1923, si pjesë e stafit të Legatës Amerikane në Tiranë dhe me mbështetjen e qeverisë shqiptare, Erikson themeloi një shkollë bujqësore për djemtë dhe një shkollë të arteve shtëpiake për vajzat (Krisafi, 2020: 90). Më 8 mars 1922, Kryeministri Ahmet Zogu e njoftoi Eriksonin se i lejohej të zgjidhte një nga fermat më të mira shtetërore për ngritjen e shkollës. Me një marrëveshje qiraje për 25 vjet, qeveria i vuri në dispozicion 300 hektarë tokë në nënprefekturën e Kavajës (Dervishi, 2021: 57).

Shkolla Shqiptaro-Amerikane e Kavajës nisi funksionimin në dy degë: më 20 shtator 1926 u hap dega për vajzat në ndërtesën e një ish-shkolle greke të riparuar sipas standardeve të kohës, ndërsa më 10 tetor 1926 u hap dega bujqësore për djemtë në një godinë të re, ndërtuar me mjete modeste (Dervishi, 2021: 57).

Pas tre vitesh, shkolla hasi vështirësi financiare dhe menaxhimi i saj iu kalua një tjetër bamirësi amerikan, Samuel Irvin. Me vendimin nr. 503, datë 18.06.1929, Qeveria shqiptare ratifikoi një marrëveshje 20-vjeçare sipas së cilës Irvin do të themelonte një kolegj me një klasë përgatitore, gjashtë klasë gjimnazi dhe dy klasë kolegji. Drejtimi dhe stafi pedagogjik do të përbëhej nga amerikanë, dhe mësimi do të zhvillohej në anglisht. Lëndët si shqipja, historia, letërsia dhe gjeografia e Shqipërisë do të mësoheshin nga mësues shqiptarë të caktuar nga Ministria e Arsimit. Programet mësimore miratoheshin nga Ministria dhe shkolla ishte nën mbikëqyrjen e saj (Dervishi, 2021: 57).

Në korrik të vitit 1929 nisën punimet për ndërtimin e godinave, por shumë shpejt fondet u shterruan për shkak të mungesës së donacioneve nga SHBA, në kohën kur kishte nisur kriza ekonomike botërore. Në qershor 1930, Irvin i dërgoi një letër Ambasadës Shqiptare në Uashington, ku hiqte dorë nga të gjitha të drejtat që i ishin dhënë nga qeveria shqiptare.

Në këto kushte, u angazhua një tjetër shoqatë amerikane, “Fondacioni i Lindjes së Afërme”, që ofronte ndihmë për arsimin rural në vende të ndryshme. Në tetor 1930, u nënshkrua një marrëveshje 20-vjeçare me këtë fondacion, përfaqësuar nga Xhejms Bartën dhe Barsli Eiçson, për ngritjen e Institutit Bujqësor Shqiptaro-Amerikan të Kavajës. Qeveria shqiptare i vuri në dispozicion institutit tokat e mëparshme dhe shtoi edhe 50 ha në zonën e Malit të Robit (Dervishi, 2021: 58).

Nxënësit dhe nxënëset përfitonin nga bursa të ndara në mënyrë të barabartë nga qeveria shqiptare dhe vetë institucioni. Programi mësimor dhe administrimi mbeteshin në duart e institutit, duke iu përmbajtur ligjeve në fuqi dhe zakoneve vendore. Mësimi i historisë dhe gjeografisë kryhej nga mësues shqiptarë të emëruar nga Ministria e Arsimit, dhe shkolla i nënshtrohej inspektimit të rregullt shtetëror.

Vendosja e institutit në lokale të reja u kushtëzua nga reforma Ivanaj, që parashikonte kalimin e shkollave private nën kontrollin e Ministrisë së Arsimit. Në këtë kuadër, pranë drejtorit teknik amerikan u vendos edhe një nëndrejtor shqiptar, Ali Cungu.

Kushtet në konviktin e Institutit Shqiptaro-Amerikan të Bujqësisë në Kavajë ishin të mira për kohën. Ndriçimi sigurohej me llampa vajguri të furnizuara nga shoqëria SESA në Durrës. Uji i pijshëm merrej nga një krua pranë institutit, ndërsa për nevojat shtëpiake përdorej ujë i nxjerrë me pompa. Ushqimi shërbehej në një sallë të madhe ngrënieje, ku nxënësit ishin të ndarë në tryeza me nga 9 veta.

Konviktet ishin ndërtesa të reja dhe të pastra, të ndërtuara në formën e odave fshatare. Në çdo ndërtesë banonin 18 nxënës. Shtretërit ishin metalikë, të thjeshtë ose dykatësh, me dyshekë të mbushur me bar. Për kujdesin shëndetësor shërbente një infermieri me dy shtretër, ku punonte doktoresha Zllatkova, e diplomuar në Universitetin e Sofjes. Gjithashtu, kishte edhe farmaci.

Programi mësimor në degën e bujqësisë përfshinte: gjuhën shqipe, anglishten, historinë, gjeografinë, matematikën, fizikën, kiminë, shkencat natyrore dhe lëndët profesionale si bujqësi, kultivimi i bimëve njëvjeçare dhe drunore (pemë të ndryshme, vreshta, ullinj, mana për krimba mëndafshi, pyje), zootekni, veterinari, industria bujqësore (përpunimi i produkteve si tlyeni, djathi, etj.), mekanika bujqësore me përdorimin praktik të makinerive, kontabiliteti tregtar dhe bujqësor, ekonomia rurale dhe patologjitë e bimëve (AQSH, F.195, v.1926, fl.1; Pano, Gjika, 2020:177).

Pjesa praktike e programit përfshinte 50 orë mësimore në javë, nga të cilat 3 ishin për mekanikën bujqësore (teori dhe praktikë), dhe 10 orë për përdorimin e traktorëve dhe motorëve, përveç punës së përditshme në fermën shkollore. Ferma përdorej nga specialistët amerikanë për formimin profesional të nxënësve dhe për të ndihmuar ekonominë shqiptare me kuadro të përgatitur (Pano, Gjika, 2020:177).

Specialiteti i zooteknisë zinte një vend gjithnjë e më të rëndësishëm. Puna kryesore zhvillohej në stallat moderne të tipit amerikan, të ndërtuara me moton: “Më e mira dhe më e bukura në Shqipëri”, me qëllim shtimin e pasurisë blegtorale e bujqësore të vendit (Pano, Gjika, 2020:177).

Në vitin 1938, Instituti dispononte 300 ha tokë. Përveç drithërave, kishte 10 ha jonxhë dhe tërfil për ushqim bagëtish. Në fermë mbaheshin 33 krerë lopë, dema dhe viça të racave Jersey dhe Guernsey, 575 bagëti të imta, 200 pula të racës livorneze dhe kafshë të tjera bujqësore. Një pjesë e mirë e produkteve bujqësore dhe blegtorale për konsumin e shkollës sigurohej nga prodhimi i vetë fermës.

Dega femërore ofronte mësim në: gjuhën shqipe, anglisht, histori, gjeografi, matematikë, shëndetësi, shkenca natyrore dhe lëndë shtëpiake si: qepje, larje, mirëmbajtje të shtëpisë, gatim, rritje foshnjash dhe përkujdesje ndaj të sëmurëve. Përveç punimeve me dorë, mësohej edhe punimi me vegjë dhe përpunimi i pambukut, leshit dhe mëndafshit, të prodhuara në fermën e shkollës.

Qëllimi i degës së bujqësisë ishte të formonte administratorë dhe specialistë të rinj, të aftë për tregun e punës në sektorë si mekanika bujqësore, kontabiliteti dhe zanatet bujqësore. Shkolla kishte një vendndodhje të zgjedhur me kujdes, që të tërhiqte nxënës nga zona të gjera si Myzeqeja dhe Durrësi (Pano, Gjika, 2020:176).

Përmes teknikave të avancuara në bujqësi dhe blegtori, synohej të tregohej përparësia e fermerit të kualifikuar ndaj bujkut tradicional. Shkolla përgatiste teknikë bujqësorë të mirëtrajnuar. Në degën e djemve pranoheshin nxënës me shëndet të plotë, që kishin mbushur moshën 14 vjeç dhe kishin mbaruar arsimin fillor. Pranimi bëhej me çertifikatë shëndetësore dhe dëftesë të arsimit fillor (AQSH, f.195, Viti 1933, D.73.f.9).

Viti shkollor fillonte të hënën e parë pas datës 15 janar dhe përfundonte të shtunën e fundit para datës 15 dhjetor. Përveç festave zyrtare, pushimet përfshinin një muaj në dimër, 10 ditë në pranverë dhe një javë në vjeshtë. Në përfundim të kursit, nxënësit merrnin një dëftesë provizore, e cila zëvendësohej me një dëftesë përfundimtare vetëm pasi vërtetohej zotësia për të ushtruar profesionin (Dervishi, 2021:59).

Dega për vajza e Institutit Shqiptaro-Amerikan të Kavajës kishte si synim përgatitjen e mësueseve dhe amvisave të arsimuara, të afta për t’u përshtatur me një shoqëri shqiptare në proces modernizimi. Vajzat mësonin vlera të rëndësishme, si përkushtimi për t’u shërbyer të tjerëve dhe formimi i një karakteri të fortë. Në këtë degë pranoheshin vajza që kishin mbushur moshën 11 vjeç (Lita, 2004: 119).

Shkolla normale për vajza funksionoi me mësuese kryesisht të huaja, të përgatitura në shkolla pedagogjike amerikane, të cilat zhvilluan një punë të strukturuar dhe serioze. Edhe pse personeli ndërrohej shpesh, disa prej mësueseve më të qëndrueshme ishin: Merverette Smith, Anne Irvin, Busta Mai Taylor dhe Margaret Ewans.

Më vonë, personelit mësimor iu bashkua edhe stafi shqiptar, fillimisht me Sadije Bogdon dhe Angje Qerraxhinë, të pasuara nga Vrisidha Pepo, Bediha Asllani, Afërdita Asllani, Shpresa Hamzarai dhe Marie Çelo (Historia e arsimit dhe mendimit pedagogjik shqiptar, 2003: 490). Përveç mësuesve, shkolla kishte edhe 25 punonjës shërbimi, përfshirë mjek, infermier dhe specialistë të fushave të ndryshme të bujqësisë dhe blegtorisë (Dervishi, 2021: 59).

Deri në vitin 1933, dega femërore funksionoi si një institucion pesëvjeçar pedagogjik, me programe të hartuara në SHBA dhe të miratuara nga Ministria e Arsimit. Nga viti 1934 deri në 1937, ajo u kthye në një shkollë dyvjeçare, që përgatiste vajza për punë në ekonomi shtëpiake dhe bujqësi. Megjithatë, edhe ato që përfunduan programin dyvjeçar dolën të afta për profesionin e mësueses, falë formimit cilësor që morën në shkollë (Historia e arsimit dhe mendimit pedagogjik shqiptar, 2003: 490).

Në dy vitet e para të funksionimit, shkolla drejtohej nga Telford Erikson, me zëvendësdrejtor amerikanin David McConnell dhe mësues të bujqësisë si Dr. Swoppe dhe Dr. Harold Freeman-Button. Gjatë vitit shkollor 1927–1928, drejtimin e shkollës e mori agronomi i specializuar në hortikulturë, Dr. Kenneth Reeves, ndërsa Dr. Burch Schneider ishte mësues i zooteknikës dhe veterinarisë. Nga viti 1927, Reeves shërbeu si drejtor, ndërsa nëndrejtor ishte Arthur R. Dalamarter – të dy me përgatitje të lartë në bujqësi. Ndërkohë, mësim jepte edhe Dr. Elliot J. Taylor, i specializuar në zooteknikë.

Në vitin 1931, drejtori Reeves u zëvendësua nga Dr. Joseph Beach Bangor, i cili kishte përvojë 14-vjeçare në Armeni dhe Siri, dhe qëndroi në krye të shkollës deri në fund të vitit shkollor 1933–1934. Në tetor të vitit 1934, drejtimin e institutit e mori Dr. Ralf H. Alleen, i cili shërbeu për katër vite shkollore. Gjatë kësaj periudhe, në shkollë dhanë mësim edhe Dr. Merrill Knapp dhe Jones McLean.

Në degën e bujqësisë, gjatë një periudhe 14-vjeçare, u diplomuan 177 agronomë të mesëm. Prej tyre, 65 u punësuan si agjentë bujqësorë në administratën lokale, 48 u angazhuan në administrimin e tokave të tyre, 19 u bënë mësues, dhe 21 vijuan studimet e larta në universitete të Evropës dhe SHBA-ve. Ndërkohë, nga dega normale për vajza, deri në vitin 1930, kishin dalë 90 mësuese të diplomuara (Historia e arsimit dhe mendimit pedagogjik shqiptar, 2003: 490).

Instituti Shqiptaro-Amerikan i Kavajës, me staf të kualifikuar amerikan, dha një kontribut të rëndësishëm në formimin e brezit të parë të teknikëve bujqësorë dhe të mësueseve shqiptare të përgatitura profesionalisht, të cilat punuan me përkushtim për zhvillimin dhe modernizimin e vendit.

Sindroma Williams: Njerëzit që janë shumë miqësorë

June 4, 2025 by s p

Nga Rafael Floqi nga libri “Psikologjia e Vetvetes”

Kourtezi Getty images

Njerëzit me Sindromën Williams i trajtojnë të huajt si miqtë e tyre të rinj më të mirë. Tani kjo gjendje po jep të dhëna për të kaluarën tonë evolucionare – dhe çfarë na bën njerëz.

Imagjinoni të ecni në rrugë dhe të ndjeni një dashuri dhe ngrohtësi të madhe për çdo person që keni takuar. Kjo është një përvojë e njohur për njerëzit me Sindromën Williams (SW), një gjendje e rrallë gjenetike që prek afërsisht 1 në 7,500 individë.

Njerëzit me SW, të quajtur shpesh ‘e kundërta e autizmit’, kanë një dëshirë të lindur për të përqafuar dhe për t’u miqësuar me të huajt totalë. Ata janë jashtëzakonisht të dashur, empatikë, bisedues dhe të shoqërueshëm. Ata i trajtojnë të gjithë ata që takojnë si mikun e tyre të ri më të mirë, megjithatë ka një anë negative të të qenit kaq miqësor. Individët shpesh kanë vështirësi të mbajnë miqësi të ngushta dhe janë të prirur ndaj izolimit dhe vetmisë.

Njerëzit me SW janë gjithashtu ndonjëherë shumë të hapur dhe të besueshëm ndaj të huajve, duke mos e kuptuar kur janë në rrezik, duke i lënë ata të prekshëm ndaj abuzimit dhe ngacmimit.

“Është shumë e lehtë për dikë të mashtrojë një person me Sindromën Williams dhe të përfitojë prej tij, sepse ata janë shumë të besueshëm”, thotë Alysson Muotri, profesoreshë e pediatrisë dhe mjekësisë qelizore dhe molekulare në Universitetin e Kalifornisë, San Diego (UCSD). “Ata ia japin veten kujtdo pa paragjykime, gjë që duket si një tipar i bukur, por në fund të fundit ekziston një arsye pse truri i njeriut evoluoi për të qenë paksa dyshues ndaj një personi të ri. Nuk e di nëse ai person është aty për të të lënduar apo për të të dashur, dhe ata [një person me Sindromën Williams] nuk mund ta bëjnë këtë dallim”, thotë ai.

Pak njerëz me Sindromën Williams jetojnë të pavarur si të rritur dhe shumë prej tyre vuajnë nga ankthi i rëndë. Ka edhe probleme shëndetësore që shoqërojnë gjendjen, të tilla si sëmundjet kardiovaskulare, vonesat në zhvillim dhe vështirësitë në të nxënë. Shumë njerëz me Sindromën Williams kanë një IQ më të ulët se mesatarja, për shembull.

Gjatë dekadës së fundit, shkencëtarët kanë mësuar më shumë rreth gjendjes, e cila po ofron një dritare unike se si kanë evoluar disa nga tiparet që na bëjnë njerëz – të tilla si mirësia, besimi dhe mirëdashësia.

Së pari, disa fakte. Njerëzit kanë 46 kromozome, të organizuara në 23 çifte. Gjatë zhvillimit të spermës ose vezës, ndodh një proces i quajtur ‘rekombinim’ ku materiali gjenetik shkëmbehet midis çifteve të kromozomeve që përputhen. Megjithatë, në WS, procesi shkon keq dhe një pjesë e tërë e ADN-së nga një kopje e kromozomit shtatë fshihet aksidentalisht. Si rezultat, njerëzve me WS u mungon një kopje e 25-27 gjeneve.

Serenity Strull/ BBC/ Getty Images

Disa studime të pabotuara sugjerojnë se mizat e frutave që nuk kanë një gjen që mendohet të jetë i përfshirë në Sindromën Williams preferojnë të hanë së bashku (Krediti: Serenity Strull/ BBC/ Getty Images)

Këto gjene shërbejnë për funksione të ndryshme. Për shembull, njëri, ELN, kodon për një proteinë të quajtur elastin, e cila siguron fleksibilitet dhe elasticitet për indet në të gjithë trupin. Mungesa e elastinës bën që muret e arterieve të ngurtësohen, duke çuar në probleme kardiovaskulare gjatë gjithë jetës për njerëzit me Sindromën Williams.

Një tjetër gjen, BAZ1B, ndikon në rritjen e asaj që njihet si qeliza të kreshtës nervore. Këto janë qeliza burimore të cilat përfundimisht formojnë bazën e shumë indeve, duke përfshirë kockat dhe kërcin e fytyrës. Njerëzit me Sindromën Williams kanë karakteristika të dallueshme të fytyrës, të tilla si një hundë e vogël dhe e ngritur, gojë e gjerë dhe mjekër e vogël.

Një gjen social

Megjithatë, përcaktimi i gjenit, ose gjeneve, përgjegjës për rritjen e miqësisë së njerëzve me Sindromën Williams ka rezultuar më i pakapshëm. Një teori është se BAZ1B mund të ketë një rol edhe këtu. Disa qeliza të kreshtës nervore vazhdojnë të formojnë gjëndrat mbiveshkore, të cilat, përmes çlirimit të adrenalinës, janë përgjegjëse për përgjigjen “lufto ose ik”. Është e mundur që njerëzit me më pak qeliza të kreshtës nervore ose të dëmtuara të mund të prodhojnë më pak adrenalinë. Kjo, nga ana tjetër, mund t’i bëjë ata më pak të frikësuar nga të huajt.

Ndërkohë, shkencëtarë të tjerë besojnë se një gjen i quajtur GTF2I mund të jetë përgjegjës. Për shembull, hulumtimet kanë treguar se kafshët individuale që nuk kanë GTF2I kanë tendencë të jenë më sociale sesa anëtarët e tjerë të specieve të tyre. Hulumtime të pabotuara sugjerojnë se mizat e frutave që nuk e kanë gjenin u pëlqen të hanë së bashku. Minjtë pa GTF2I kanë më shumë gjasa t’i afrohen një miu të dytë “të huaj”. Qentë gjithashtu përmbajnë një variant të gjenit GTF2I që mendohet se e bën atë më pak efektiv, gjë që mund të shpjegojë shoqërueshmërinë dhe mirëdashësinë e tyre të dukshme krahasuar me ujqërit. Ndërkohë, njerëzit që kanë një dyfishim të gjenit kanë tendencë të zhvillojnë një formë autizmi të karakterizuar nga fobia sociale.

Megjithatë, mekanizmi i saktë me të cilin GTF2I kontrollon shoqërueshmërinë nuk dihet. Proteina për të cilën kodifikohet GTF2I është një faktor transkriptimi, që do të thotë se ndihmon në rregullimin e shprehjes së shumë gjeneve të tjera. Një teori pohon se profili i personalitetit të individëve me WS mund të lidhet me një dëmtim të mielinës, shtresës izoluese ose ‘mbështjellësit’ që mbështjell nervat, veçanërisht ato në tru dhe palcë kurrizore.

“Ashtu si kablloja elektrike në y…” “Në shtëpinë tonë, e cila është e mbuluar nga një shtresë izoluese plastike, mielina është thelbësore për transmetimin e duhur të sinjaleve elektrike nga një neuron në tjetrin”, thotë Boaz Barak, një profesor i asociuar në Universitetin e Tel Avivit në Izrael.

Barak dhe kolegët e tij treguan së fundmi se jo vetëm që minjtë ishin rritur për të pasur mungesë të GTF2I më socialë, por edhe se neuronet e tyre përmbanin më pak mielinë. Dhënia e një ilaçi që përmirësonte mielinizimin e bëri sjelljen e tyre më të ngjashme me atë të minjve të tjerë.

Individët me Sindromën Williams kanë tipare të mahnitshme nga të cilat njerëzit neurotipikë mund të mësonin – Boaz Barak

Ndërsa mielina përshpejton në mënyrë dramatike shkallën me të cilën sinjalet elektrike mund të udhëtojnë, një shpjegim është se humbja e mielinës mund të çojë në qeliza nervore më të ngadalta dhe të ngadalta. Kjo mund të shpjegojë disa nga vështirësitë njohëse me të cilat përballen njerëzit me Sindromën Williams, si dhe aftësitë e dobëta motorike të lidhura me këtë gjendje.

Megjithatë, Barak beson se kjo gjithashtu mund të prishë komunikimin midis amigdalës, rajonit të vogël në formë arre të trurit që përpunon frikën dhe emocionet, dhe korteksit frontal – një rajon përgjegjës për vendimmarrjen, personalitetin dhe emocionet. Kjo mund të shpjegojë pse njerëzit me Sindromën Williams nuk kanë frikë, ose mos u besoni të huajve.

“Ajo që zbuluam është se kur nuk keni GTF2I, procesi i mielinizimit dëmtohet, duke çuar në komunikim të dobët midis rajoneve të trurit përgjegjëse për frikën dhe atyre që janë përgjegjës për vendimmarrjen sociale”, thotë Barak.

Çuditërisht, një ilaç i miratuar nga FDA i quajtur klemastinë – që përdoret zakonisht për të trajtuar alergjitë – dihet se përmirëson mielinizimin. Meqenëse mostrat e trurit të dhuruara nga njerëzit me Sindromën Williams tregojnë gjithashtu dëmtime në mielinizim, Barak dhe ekipi i tij planifikojnë ta ripërdorin klemastinën si një trajtim të mundshëm për gjendjen. Ata aktualisht po vlerësojnë sigurinë dhe efektivitetin e saj në një provë klinike të fazës 1 – faza e parë e testimit të bërë te njerëzit – që pritet të përfundojë në dhjetor 2025.

“Individët me Sindromën Williams kanë tipare të mahnitshme nga të cilat njerëzit neurotipikë mund të mësojnë, kështu që sjellja e tyre nuk është diçka që duhet ta korrigjojmë domosdoshmërisht”, thotë Barak. “Ne takojmë shumë familje dhe është e zakonshme të dëgjojmë një prind të thotë: ‘Nuk do ta ndryshoja kurrë sa shumë dashuri i jep botës, ose e adhuroj sa miqësore dhe e dashur është ajo’. Megjithatë, ajo që po përpiqemi të bëjmë është të zhvillojmë trajtime të bazuara në ilaçe që tashmë janë në dispozicion për ata që duan t’i përdorin ato”, thotë ai.

Serenity Strull/ BBC/ Getty Images

Një teori se pse njerëzit me Sindromën Williams janë kaq miqësorë është se ata kanë më shumë lidhje nervore që përfshijnë shpërblimin (Krediti: Serenity Strull/ BBC/ Getty Images)

Laboratori i Barakut ka zbuluar gjithashtu se minjtë e rritur me mungesë të gjenit GTF2I gjithashtu kanë mitokondri jofunksionale në neuronet e tyre. Mitokondritë janë termocentralet e pranishme në çdo qelizë që prodhojnë energji që trupi ta përdorë. Mostrat e trurit nga individët me Sindromën Williams tregojnë gjithashtu se mitokondritë e tyre nuk zhvillohen dhe funksionojnë siç duhet.

Ekuilibri specifik [i GTF2I] është ndoshta mjaft i rëndësishëm, pasi të qenit shumë miqësor nuk është një gjë e mirë, por edhe të mos qenit mjaftueshëm miqësor nuk është një gjë e mirë – Alysson Muotri

“Neuronet kanë nevojë për energji për të bërë punën e tyre, dhe ajo që zbuluam është se pa GTF2I, rrjeti i mitokondrive nuk formohet siç duhet”, thotë Barak. “Si rezultat, neuronet kanë vështirësi në përmbushjen e energjisë së tyre nevojat – ata vuajnë nga një ndërprerje e energjisë elektrike.”

Si rezultat i kësaj, substancat toksike grumbullohen brenda neuroneve, duke i penguar ato potencialisht të aktivizohen siç duhet, sipas Barakut.

Ndërkohë, të tjerë kanë sugjeruar që humbja e gjenit GTF2I mund të rrisë nivelet e oksitocinës, të ashtuquajturit “hormon dashurie”, në tru. Hulumtimet tregojnë se njerëzit me WS prodhojnë më shumë oksitocinë dhe kanë më shumë receptorë oksitocine – proteina që njohin dhe lidhen me oksitocinën – sesa kontrollet e shëndetshme.

Muotri, nga ana tjetër, beson se miqësia e shtuar e treguar nga njerëzit me WS mund të shpjegohet me numrin e sinapseve – ose lidhjeve – në trurin e tyre. Në vitin 2016, ekipi i tij mori qeliza burimore nga dhëmbët e qumështit të hedhur të fëmijëve me WS. Qelizat u riprogramuan më pas për të formuar neurone të afta për të formuar lidhje, ashtu si ato që shihen në trurin në zhvillim. Në një ekzaminim të afërt, neuronet e këtyre mini-trunjve të rritur në laborator ishin dukshëm të ndryshme.

“Kishte më shumë sinapse se normalja, kështu që neuronet ishin më të degëzuara dhe bënin më shumë kontakte”, thotë Muotri.

Në studimin e vitit 2016, ekipi shqyrtoi gjithashtu Mostrat post-mortem të marra nga njerëz me WS që kishin dhuruar trurin e tyre për shkencën. U vunë re të njëjtat modele – neuronet e njerëzve me WS ishin më të degëzuara dhe formonin më shumë lidhje me neurone të tjera.

Edhe pse Muotri dhe ekipi i tij ende nuk i kanë zbuluar të gjitha qarqet e përfshira, ai sugjeron se ka të ngjarë që në WS, korteksi frontal të formojë më shumë lidhje me pjesët e trurit të përfshira në shpërblim. “Kur kujtoni dikë ose shihni dikë që ju pëlqen, truri juaj liron dopaminë e cila…” krijon një ndjesi të mirë”, thotë ai.

“Mendoj se njerëzit me Sindromën Williams mund të kenë një çrregullim të këtij neurotransmetuesi. Pra, kur shohin një fytyrë të re, ata menjëherë çlirojnë dopaminë dhe ndihen mirë për këtë.”

Nga ana tjetër, ekipi zbuloi se mini-trurët e rritur duke përdorur qeliza burimore nga fëmijët me autizëm kanë më pak lidhje neuronale.

“Ne treguam se nëse ulni shprehjen e gjenit [GTF2I], krijoni më shumë lidhje, dhe nëse rrisni shprehjen e gjenit, krijoni më pak lidhje – gjë që është e mahnitshme”, thotë Muotri.

Meqenëse tipare si besimi, mirësia dhe miqësia janë kaq të rëndësishme për mbijetesën njerëzore, Muotri beson se evolucioni duhet të mbajë një fren të fortë mbi shprehjen e gjenit GTF2I. Njerëzit janë një specie shoqërore dhe mbijetesa jonë mbështetet në bashkëpunimin me njëri-tjetrin. Ne duhet të jemi në gjendje t’i besojmë njëri-tjetrit deri në një farë mase.

“Ekuilibri specifik [i GTF2I] është ndoshta mjaft i rëndësishëm, pasi të qenit shumë miqësor nuk është një gjë e mirë, por edhe të mos qenit mjaftueshëm miqësor nuk është një gjë e mirë”, thotë Muotri. “Pra, ajo që ka bërë evolucioni është të akordojë shprehjen e atij gjeni – ka gjetur sasinë e saktë të duhur të socializimit që “të gjithë mund ta tolerojmë.”

* I gjithë përmbajtja brenda kësaj kolone ofrohet vetëm për informacion të përgjithshëm dhe nuk duhet të trajtohet si zëvendësim i këshillës mjekësore të mjekut tuaj ose të ndonjë profesionisti tjetër të kujdesit shëndetësor. BBC nuk është përgjegjëse ose e detyruar për asnjë diagnozë të bërë nga një përdorues bazuar në përmbajtjen e kësaj faqeje interneti. BBC nuk është përgjegjëse për përmbajtjen e asnjë faqeje të jashtme të internetit të listuar, as nuk mbështet ndonjë produkt ose shërbim komercial të përmendur ose të këshilluar në ndonjë nga faqet. Gjithmonë konsultohuni me mjekun tuaj të familjes nëse jeni në ndonjë mënyrë të shqetësuar për shëndetin tuaj.

URD (1931) / GAZETARJA RUSO-NORVEGJEZE NINA ARKINA : INTERVISTA IME EKSKLUZIVE ME NËNËN MBRETËRESHË SADIJE DHE PRINCESHAT SHQIPTARE

June 4, 2025 by s p

Burimi : Revista norvegjeze “URD”, 13 qershor 1931, faqe n°322 — 324

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 4 Qershor 2025

Revista norvegjeze “URD” ka botuar, me 13 qershor 1931, në faqet n°322 — 324, intervistën ekskluzive asokohe të gazetares ruso-norvegjeze Nina Arkina me Nënën mbretëreshë Sadije Zogu dhe princeshat shqiptare (zhvilluar me 2 qershor 1930 sipas fotografive), të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

VIZITA TE NËNA MBRETËRESHË DHE PRINCESHAT E SHQIPËRISË

Nga Nina Arkina

Mbreti i ri i Shqipërisë është beqar, dhe ana e pashoqe e oborrit përfaqësohet nga nëna e tij, e cila mban titullin “Nëna Mbretëreshë”, dhe motrat e tij, gjashtë Lartmadhëritë Mbretërore, Princeshat Adile, Nafije, Senije, Myzejen, Ruhije dhe Maxhide. Familja mbretërore shqiptare është myslimane nga përkatësia fetare, prandaj edhe këto emra që tingëllojnë të huaj, shqiptohen me një fortësi dhe ëmbëlsi të papërmbajtshme.

Pallati ku jetojnë Nëna Mbretëreshë dhe princeshat është një ndërtesë e gjatë dykatëshe me një kopsht me hije nga pas dhe roje të rrepta në dy hyrje. Tashmë jashtë pallatit më përshëndet princi i kurorës — duket se ndjej hijen e një drame mbretërore, por fëmija i bukur me tipare të bukura dhe flokë të errët bjondë, i cili përshëndet me një përkulje të çuditshme, është djali i Princeshës Nafije. Ajo ishte martuar me ministrin (ambasadorin) shqiptar në Pragë, Cen bej Kryeziun, i cili u vra në një atentat. Më vonë, ndërsa gjyqi ishte ende në vazhdim, vetë shërbëtori i ministrit shpalli dhe zbatoi dënimin me vdekje për vrasësin e zotit të tij : e qëlloi në përputhje me ligjin e pashkruar shqiptar të gjakmarrjes. Fëmija me flokë të verdhë, i cili është princi i kurorës së vendit derisa vetë mbreti të ketë një trashëgimtar, na ndjek me një vështrim serioz, ndërsa unë dhe oborrtari kryesor i mbretit, Shkëlqesia e Tij Ekrem Libohova, ngjitemi shkallëve të pakta.

Brenda derës hyjmë në një korridor të gjerë të shtruar me gurë me një rresht të gjatë qilimash dhe një rresht dritaresh të hapura, të cilat zhduken në distancë. Këtu më bie në sy edhe një kolltuk i ndërtuar çuditërisht, por nuk e kuptoj menjëherë qëllimin e tij. Një zonjë e moshuar në pritje, e veshur me të zeza, na mirëpret dhe hap derën e një salloni të kuq “Empire” me kolltuqe të mëdha e të rehatshme, qilima orientalë në dysheme dhe një kurorë veneciane mrekullisht të bukur në tavan. Dritaret e shumta në dhomën e madhe kanë perde të kuqe mëndafshi, dhe në murin e veshur me letër-muri, i cili është i motivuar me shqiponja gri në një sfond të kuq të errët, varet portreti i mbretit : një fytyrë bjonde nordike me sy të qetë blu dhe profil shqiponje. Gjatë pak minutave të pritjes, ndërsa shikoj përreth dhomës, Shkëlqesia e Saj më thotë se Nëna Mbretëreshë flet vetëm shqip dhe se ai do të veprojë si përkthyes. Një çast më vonë dera hapet menjëherë dhe një zonjë e vogël, me sy dhe flokë të zinj dhe me një fytyrë të këndshme e të re, hyn brenda.

Kjo është Madhëria e Saj Zonja Sadije, e lindur në vitin 1873 në kryeqytetin e sotëm, Tiranë, bijë e familjes së lashtë udhëheqëse shqiptare Toptani, që nga viti 1908 vejushë me 7 fëmijë pas guvernatorit të Shqipërisë, Xhemal pashë Zogu, dhe që nga viti 1928 — nënë mbretëreshë !

Pas prezantimit, Madhëria e Saj më kërkoi të ulesha përballë saj, ndërsa Kryemarshalli qëndroi në këmbë gjatë gjithë bisedës. Mbretëresha foli dhe tha diçka me një gjuhë të ëmbël dhe të këndshme, asnjë fjalë e së cilës nuk mund të kuptohej. Dhe menjëherë, Shkëlqësia e Tij përktheu në frëngjishten e harlisur :

— Madhëria e Saj ju uron mirëseardhjen në Shqipëri dhe shpreh kënaqësinë e saj që ju ishit kaq e interesuar dhe e guximshme për të ardhur vetëm nga pjesa më veriore e Evropës në Tiranë. Madhëria e Saj shpreson që të mos pendoheni për udhëtimin tuaj dhe që të jeni pritur mirë në Shqipëri.

Tani, ndërsa Shkëlqesia e Tij po merr frymë thellë, është radha ime të flas frëngjisht, dhe ju siguroj se në Shqipëri kam hasur mikpritjen dhe mirësinë më të madhe, si nga Madhëria e Tij Mbreti, ashtu edhe nga të gjithë ata me të cilët kam rënë në kontakt, dhe se Shqipëria, për mua — si një banore e veriut — është një vend mjaft i ri dhe shumë interesant.

Mbretëresha flet sërish dhe marshalli i oborrit përkthen.

— Çfarë përshtypjeje ju ka lënë vendi ynë ?

— Përshtypjet personale që mora, thashë, janë ato të një vendi në zhvillim, me mundësi të mëdha për iniciativë dhe kreativitet personal, dhe një gjë tjetër që më la një përshtypje të fortë : mendoj, nga ajo që pashë me sytë e mi, se këtu në Shqipëri gjenden burrat më mashkullorë, më të pashëm dhe gratë më femërore dhe më simpatike.

Ndërsa Shkëlqesia e Tij përkthen në shqip, unë shikoj Madhërinë e Saj. Ajo është kontrasti më i madh me djalin e saj të gjatë, bjond, mbret. Mbretëresha është e vogël, e ulur në kolltukun e kuq të thellë. Ajo ka veshur një kostum mëndafshi blu të errët me pika të bardha, me fund dhe xhaketë dhe një bluzë mëndafshi të bardhë, të qëndisur me dorë. Ajo ka këpucë të zeza dhe çorape gri mëndafshi. Flokët e saj të zinj janë të mbledhur prapa dhe të lidhur në një nyjë në qafë. Fytyra e saj është e lëmuar dhe me ngjyrë të çelët si në rininë e saj, me tipare të holla e të vogla, dhe sytë e saj — sipas “bon ton” femëror oriental — nuk e shikojnë personin me të cilin po flet, por shikojnë me edukatë anash. Nëna Mbretëreshë konsiderohet një grua shumë e mençur dhe kompetente, si dhe një diplomate e shkëlqyer, siç e konfirmojnë të afërmit e saj personalë. Madhëria e Saj tani e ka urdhëruar Marshallin e Oborrit të thotë :

— Shpresojmë që do të qëndroni në vendin tonë për një kohë të gjatë, në mënyrë që të shihni me sytë tuaj si avantazhet që kemi, ashtu edhe vështirësitë tona. Djali im, Madhëria e Tij Mbreti, po punon shumë dhe me sukses për ndërtimin e vendit, dhe unë besoj se po bëjmë përparim të mirë, por duhet kohë për të ndërtuar një vend, dhe kemi shumë për të përballuar, një klimë të vështirë, shumë pak shkolla, spitale e të ngjashme. Por tani gjithçka po ecën pak nga pak, madje edhe emancipimi i grave po fillon të ndihet.

Mbretëresha buzëqesh dhe i kërkoj Shkëlqesisë sê Tij të pyesë se çfarë mendon Madhëria e Saj për emancipimin e grave dhe “avantazhet dhe bekimet” e tij. Pas disa minutash bisede në shqip, kam përshtypjen se Mbretëresha ngurron ta përdorë gjuhën. Më në fund, Marshalli i Oborrit thotë :

— Madhëria e Saj është e mendimit se emancipimi i grave është i mirë dhe i dobishëm, por se ai ka, si shumë gjëra të tjera në jetë, anët e tij të ndritshme dhe të errëta. Madhëria e Saj beson më tej se edhe nëse emancipimi nxit gra të guximshme si ju, të cilat as nuk kanë frikë nga malaria tepër famëkeqe shqiptare, por që vijnë tek ne si udhëtare nga Veriu, gratë e paemancipuara gjithashtu tregojnë guxim dhe aftësi të mëdha. Madhëria e Saj beson se duhet gjithashtu guxim dhe aftësi për t’iu nënshtruar burrit, për të lindur dhe për të rritur fëmijë në kushte të vështira, ku as klima dhe as uji i pijshëm nuk janë të sigurt, dhe fëmijët duhet të shkëputen nga shtëpia në moshë të re dhe të dërgohen jashtë vendit nëse duan të kenë një arsim të duhur. Madhëria e Saj beson se është guximi dhe aftësia që gratë e paemancipuara shqiptare kanë treguar gjithmonë.

Kur marshalli i oborrit mbaroi përkthimin, shpreh dakordësinë time të plotë me mendimet e Madhërisë së Saj. I kërkoj Shkëlqesisë së Tij të pyesë nëse e kam lodhur shumë Madhërinë e Saj. Gjithashtu ndiej keqardhje të thellë për Marshallin e dashur të Oborrit, i cili ka qëndruar në mes të dhomës për më shumë se gjysmë ore. Mbretëresha e kupton pyetjen time, siç ka gjithashtu shumë të drejtë, se tani kam pasur mjaft shkëmbime shqip-frengjisht dhe thotë se tani marshalli i oborrit do të më çojë te princeshat.

E falënderoj me fjalë mirësjelljeje për “lumturinë dhe gëzimin” që kisha marrë, dhe Madhëria e Saj më përshëndeti duke më uruar një qëndrim të këndshëm në Shqipëri.

Nën përkuljen time të thellë dhe atë, po aq të thellë, të Marshallit të Oborrit, Nëna Mbretëreshë Shqiptare del nga dhoma dhe hapet dera e sallonit anësor — ku janë mbledhur gjashtë Lartmadhëritë Mbretërore.

Marshalli i oborrit prezanton princeshat, dhe unë shtrëngoj duart e tyre, një nga një. Princesha Adile, nënë e fëmijëve gjysmë të rritur, të cilët studiojnë në Gjenevë, ka një fytyrë zemërmirë me sy të ngrohtë. Princesha Nafije, nëna e princit të vogël të kurorës, e veshur me një zi të thellë, jep imazhin në miniaturë të një “Niobe” të pikëlluar. Ajo është shumë e vogël dhe sytë e saj të mëdhenj ngjyrë kafe e ruajnë shprehjen e tyre të trishtuar edhe nën buzëqeshjen zyrtare të mirëseardhjes.

Por Princesha Senije, 27 vjeç, është e gjallë dhe bisedon me të gjithë të tjerët. Ajo e fton të huajin të ulet, i ofron kafe dhe cigare dhe sillet si një mikpritëse e sjellshme. Ajo e zhvillon bisedën me qetësinë e saj të zakonshme. Princesha Senije është motra e preferuar e mbretit, ajo është presidente e Kryqit të Kuq Shqiptar dhe është ajo që është përgjegjëse për përfaqësimin e grave në oborr.

Princesha Senije është 27 vjeç dhe presidente e Kryqit të Kuq Shqiptar. — Burimi : Revista norvegjeze “URD”, 13 qershor 1931, faqe n°322 — 324.

Tri princeshat e tjera, Myzejen, Ruhije dhe Maxhide, janë vajza të reja e të adhurueshme të moshës 25, 24 dhe 23 vjeç, të gjitha me flokë kafe dhe bjonde të errët, ndoshta një model flokësh i veçantë “mbretëror shqiptar”, pasi të katër princeshat e pamartuara mbajnë këto flokë me gjatësi mesatare, të cilat u bien butësisht në qafë. Princeshat janë të veshura me fustane të lehta verore dhe mbajnë si bizhuteri një gjerdan me perla rreth qafës dhe një ose dy unaza diamanti. Këto janë — më thanë më vonë — dhurata nga vëllai, Mbreti. Në përgjithësi, mbreti i ri, ende i pamartuar, supozohet t’i dojë nënën dhe motrat e tij me gjithë zemër.

Princesha Myzejen 25-vjeçare — Burimi : Revista norvegjeze “URD”, 13 qershor 1931, faqe n°322 — 324.

Princesha Ruhije 24-vjeçare — Burimi : Revista norvegjeze “URD”, 13 qershor 1931, faqe n°322 — 324.

Më e vogla nga princeshat shqiptare, Maxhidja, është një vajzë e adhurueshme 23-vjeçare. — Burimi : Revista norvegjeze “URD”, 13 qershor 1931, faqe n°322 — 324.

Në sallonin e princeshave, biseda zhvillohet në gjermanisht, ndërsa ne pimë kafenë aromatike turke dhe cigare të mira shqiptare. Me cigaret, gjithçka shkon bashkë, kështu që krijohet përshtypja se princeshat janë mësuar të pinë duhan. Biseda sillet rreth qytetit të bukur të Vjenës, ku princeshat kanë jetuar gjatë. Ato kanë qëndruar gjithashtu në Gjermani, Hungari dhe Jugosllavi dhe kanë shumë komente për të bërë nga udhëtimet e tyre, por “Vjena është qyteti më i bukur dhe elegant”, thotë më e reja, Princesha 23-vjeçare Maxhide. Ajo ka tipare të veçanta të fytyrës, është e gjatë dhe e hollë dhe është e vetmja që i ngjan vëllait të saj mbretëror.

Princesha Senije flet për punën e saj si Presidente e Kryqit të Kuq dhe për jetën në oborrin mbretëror në Tiranë.

— Ne jetojmë, thotë Madhëria e mençur mbretërore, ashtu siç mund të jetojnë princeshat shqiptare, domethënë shumë të tërhequra. Motra ime më e madhe ka fëmijë për t’u kujdesur, sepse ata po studiojnë në Gjenevë, dhe të gjithë kemi princin e vogël të çmuar të kurorës për t’u kujdesur dhe për t’u siguruar që ai të mos jetë i llastuar midis kaq shumë tezeve tepër të sjellshme.

Fjalët e fundit thuhen me një vështrim plot dashuri ndaj princit të vogël, i cili ka hyrë me disa lule dhe është ulur me nënën e tij. Shoh gishtat e hollë të nënës-princeshë që kalojnë nëpër flokët e tij të çrregullt e të verdhë.

— Përndryshe, ne do të kujdesemi për çdo bamirësi që mundemi dhe mund të përballojmë, vazhdoi princesha. Duke folur për këtë, duhet të vizitoni ekspozitën tonë të refugjatëve. Atje do të gjeni punime artizanale dhe tapiceri kombëtare shqiptare. Ka një angleze, zonjusha Pennington, e cila është shpirti i kësaj organizate. Është një ekspozitë interesante. Ne ishim në hapje dje, dhe duhet ta shfrytëzoni rastin për ta parë.

Sigurisht që përgjigjem se absolutisht do ta bëj dhe pyes me kujdes se çfarë lloj refugjatësh janë në të vërtetë. Ato më shikojnë me sy të zgurdulluar :

— Çfarë lloj refugjatësh ? Popullsia jonë fshatare shqiptare nga Jugosllavia dhe Greqia. A keni qenë në këto vende ?

— Po, Madhëria Juaj, përgjigjem unë, dhe kam parë turma refugjatësh grekë nga Turqia në Greqi. Edhe atje, organizata bamirëse publike organizon ekspozita të punimeve artizanale të refugjatëve.

Princeshat e reja dëgjojnë me interes dhe në sytë e tyre shprehës, dhimbja e thjeshtë e gruas pasqyrohet për një moment ndaj rendit të pandjeshëm botëror.

Megjithatë, meqenëse dua të di më shumë rreth jetës së oborrit mbretëror në Tiranë, bëj një pyetje të kujdesshme dhe Madhëria e Saj Mbretërore raporton :

— Ne bëjmë një jetë familjare më private, lexojmë shumë, marrim libra të rinj gjermanë, francezë dhe italianë dhe kemi një bibliotekë të madhe. Luajmë shumë muzikë dhe bëjmë ekskursione me makinë. Në verë jetojmë buzë detit në Durrës dhe notojmë.

— A jetojnë madhëritë e tyre mbretërore krejtësisht pa shoqëri ? — i lejoj vetes këtë pyetje.

— Jo tamam, përgjigjet princesha e mençur me një buzëqeshje. Gjatë festivalit “Romasson”, i cili zgjat një muaj të tërë, ne kemi shoqëri dhe argëtohemi pothuajse çdo natë.

— Çdo natë, e përsëris, pak e çorientuar.

— Epo, po, — buzëqeshi princesha. — Agjërojmë gjithë ditën, si myslimanë të mirë që jemi, dhe flemë gjithë ditën. Vishemi vetëm në mbrëmje dhe hamë vaktin e parë kur shfaqet ylli i mbrëmjes. Në orën tetë, gjithmonë kemi një darkë të madhe, me qengj të pjekur në hell dhe gjithmonë me disa të ftuar. Ndonjëherë vjen vëllai ynë, mbreti, kur ka kohë të lirë. Janë edhe ndihmësit e mbretit, gratë e tyre dhe të afërm të tjerë të oborrit. Pas darkës, rrimë zgjuar deri vonë natën duke folur, duke luajtur muzikë dhe duke kënduar… Duhet të vish ti më pas në “Romasson”, — tha princesha duke qeshur, — dhe të hash një qengj në hell me ne.

Gjatë lamtumirës, ndërsa princeshat shënonin emrat e tyre poshtë fotografive që unë do t’i mbaj si kujtim, Madhëria e Saj Mbretërore Ruhije më pyet nëse erdha vërtet në Shqipëri pa njohur asnjë person; a nuk ishte kjo shumë emocionuese ?

E kënaqa kuriozitetin e princeshës së re duke i thënë se e njihja tashmë Ministrin e Punëve të Jashtme, Rauf Fico, se ai e kishte mbrojtur çështjen time tek mbreti dhe më kishte ndihmuar shumë, si me këshillat ashtu edhe me veprimet e tij. Menjëherë, nxora një fotografi amatore të Shkëlqesisë së Tij Fico dhe gruas së tij me kostum kombëtar shqiptar, të cilën e mora si suvenir, dhe deklarova me bindje :

— Shikoni këtë fotografi, Madhëria Juaj Mbretërore, ajo vetëm sa konfirmon faktin se askund tjetër nuk ka burra kaq burrërorë dhe të pashëm dhe gra kaq të adhurueshme femërore, dhe madhëria e re mbretërore e shikon ministrin e jashtëm me kostum dhe fustanellë të bardhë dhe pyet me habi :

— Vërtet mendoni se meshkujt shqiptarë janë kaq të bukur ?

— Po, Madhëria Juaj Mbretërore, unë them se burrat shqiptarë janë raca më e bukur e burrave dhe mendoj se mund të më besoni, sepse kam udhëtuar nëpër katër kontinente dhe tërësisht më janë dashur gjashtë vjet.

— Ju duhet të jeni me fat që jeni në gjendje të udhëtoni kaq shumë, — tha një princeshë e re ëndërrimtare.

Po, Madhëria Juaj Mbretërore, jam shumë e lumtur, por ai që është i lumtur në shtëpi është edhe më i lumtur ! Dhe në gëzimin e përgjithshëm dhe me një “tunjatjeta” të përzemërt, një fjalë që është një nga perlat e leksikut tim të varfër shqip dhe që do të thotë diçka si “jetë të gjatë dhe Zoti qoftë me ju”, i jap lamtumirën Madhërive Mbretërore dhe më shoqëron Marshalli i Oborrit.

Në korridor, shoh sërish kolltukun e çuditshëm, dhe fenomeni shpjegohet : është një karrige dentisti. Lartmadhëritë e tyre Mbretërore nuk shkojnë te dentisti, por e lënë atë të vijë tek ato, dhe kanë instaluar një kabinet dentar të improvizuar në korridor.

Kriza në Parlamentin e Kosovës…

June 4, 2025 by s p

Prof.Asc.Dr. Gëzim MUSTAFAJ/

Kosovës i nevoitet një zgjedhje e menjëherëshme pas zgjedhjeve të mbajtura më 9 shkurt 2025.

Procesi i integrimit përfundimtar të Ballkanit në strukturat euro-atlantike do të ndikoj drejpërsëdrejti në krijimin e kushteve të reja dhe frymës së bashkëpunimit rajonal që do të jetë një garanci për paqe dhe stabilitet në këtë rajon. Kjo ka gjasa të jetë e largët, në radhë të parë nga vetë qëndrimet e këtyre vendeve, por edhe nga situata e turbullt në vetë Bashkimin Europian.

Kjo do të mund arrihet vetem kur Bashkimit Europian e sidomos SHBA-së përcaktojnë një strategji të qartë globale për Ballkanin. Ajo që na intereson ne si komb, janë Shqipëria dhe Kosova.

Zoran Lutovac, studjues në Institutin për Shkencat Shoqërore në Universitetin e Beogradit në gazetën “Nezavisna Svetlost”e Kragujevacit në 10 Maj 1997 jep 12 propozimet për zgjidhjen e çështjes së Kosovës, të cilat u paraqiten për debat publik. Aty përfshin të gjitha propozimet zyrtare dhe jozyrtare dhe kanë nivele të ndryshme të mbështetjes publike. Unë shkurtimisht do ti citoj ato, pa hyrë në komente.

1.Autonomia

Krijimi (vendosja) i statusit të autonomisë për Kosoven, i ngjashëm me atë në vitin 1974, i përmendur si zgjidhje e dëshirueshme nga “Komuniteti Ndërkombëtar”, me mbështetës të fuqishëm. Nën influencën e “Komunitetit Ndërkombëtar”, Shqipëria ka pranuar zyrtarisht autonominë si një zgjidhje kompromisi, ose si “një zgjidhje e pranueshme minimale”, apo një “pikë nisje” për bisedimet Serbo-Shqiptare rreth Kosovës. Propozimi i lart përmendur kishte dy versione. Versioni i parë, “autonomi minus e vitit 1974” që do të pakësonte autonominë e vitit 1974 duke hequr elementët e krijimit të shtetit. Regjimi serb, si dhe shumica e opozitës, e shikonin në favor këtë propozim. Versioni tjetër i këtij propozimi ishte “autonomi plus e vitint 1974” e cila shkon një hap më tej në lidhje me autonominë ku Kosova ishte pjesë e ish Jugosllavisë.

2.Ballkania.

Shtojca ose federalizimi i ri i Republikës Federale të Jugosllavisë (FRY), e cila ishte inkurajuar nga disa intelektualë “të pavarur” me orientim qytetërimi, do t’i jepte Kosovës statusin e një njësie të re federale, atë të një Republike. Kjo në mënyre të saktë përputhej me kerkesën e shqiptarëve të Kosovës gjatë demonstratave të vitit 1981; megjithatë, pas shpërberjes së ish-Jugosllavise shumica e tyre e panë këtë kërkesë si të “vjetëruar”.

3.Rajonalizim.

Akademiku Miodrag Joviçiç ka zhvilliuar dhe justifikuar konceptin e regjionalizimit të RFJ-së. Siç thotë ai, në përpjekje për të bashkuar “avantazhet përkatës si të shtetit unitar ashtu dhe shteteve federale dhe në të njëjtën kohë për të hequr dobësitë përkatëse të këtyre koncepteve”, Joviçiç propozoi konceptin e një shteti të regjionalizuar. Ai propozoi ndarjen e RFJ në trembëdhjetë regjione, ku Kosova dhe Metohia [pjesë të regjionit aktual autonom të Kosovës dhe Metohisë,(një ndarje e tillë e Kosoves ekziston vetëm në konceptin Serb)], do të jenë dy regjione të veçante. Të dy këto regjione (krahina) do të ndryshonin nga të tjerat, sepse asambletë e tyre regjionale do të kishin dy dhoma: një dhomë e zgjedhur “në zgjedhje direkte dhe të përgjithshme bazuar në sistemin miks maxhoritaritar proporcional, ndërsa dhoma tjetër do të kishte numër të barabartë të përfaqësuesve Shqiptarë, nga njëra anë , dhe nga ana tjeter qytetarët e tjerë nga regjionet, serbet, muslimanët, turqit dhe romët”…

4.Shtet Unitar.

Transformimi i RFJ-së në shtet unitar klasik, njëri nga propozimet i cili nuk kishte mbështetje të rëndesishme publike dhe politike. Përveç Partisë Radikale Serbe (SRS) udhëhequr nga Vojislav Shesheli, e cila i përket ekstremit të djathtë për politikën kombëtare të ndjekur, asnjë parti politike tjetër në RFJ me përfaqesim në parlament nuk shprehte mbështetje për këtë propozim.

5.Kosova e pavarur.

Opsioni për pavarësinë e Kosovës nuk është hedhur poshtë nga komuniteti ndërkombetar si krejtësisht i papranueshëm, por është vlerësuar se kufijtë mund të ndryshohen vetëm në mënyrë paqësore, në marrëveshje të plotë me gjithë të interesuarit. Megjithatë, duke patur parasysh prirjen e faktorëve kryesorë publik dhe politike në Serbi, të cilët hedhin poshtë vendosmërisht një opsion të tillë, pavarësia e Kosovës mund të arrihet vetëm nëpermjet një konflikti të armatosur, ku të gjithë palët po përpiqen ta shmangin atë.

6.Kosova në Shqipëri.

Aneksimi i Kosovës nga Shqipëria ishte ide që mbështetej nga krahu i vijës së ashpër brenda lëvizjes nacionaliste Shqiptare, pasuesit e akademikut Rexhep Qosja. Sipas kësaj ideje, Kosova do të behët pjesë e shtetit të vetëm shqiptar në Ballkan. Të quajtur të gjitha “toka Shqiptare”, p.sh. territoret me popullsi të madhe shqiptare ( siç janë Maqedonia Perëndimore, një pjesë e Malit të Zi, komunat Bujanovc, Presheve dhe Medveq në jug të Serbisë, një pjesë e Greqisë) do të bashkoheshin me Shqipërinë.

7.Ndarja e Kosovës.

Ndarja e Kosovës e bazuar në kriteret etnike, ekonomike dhe kulturore-historike është propozim i cili nënkupton një sërë problemesh konceptuale dhe praktike në krijimin e kufirit, një skenar me rrezik të lartë. Një propozim tjetër i ngjashëm është krijimi i dy entiteteve, si në “Dejton Bosnja”. Të dyja, partia në pushtet dhe opozita kanë kundërshtuar ndarjen duke i kushtuar vëmendje votuesve dhe zgjedhjeve iminente federale e lokale (Nëndor 1996). Udhëheqësit e shqiptarëve të Kosovës kanë dhënë një vlerësim pozitiv për këtë propozim; megjithatë, në interpretimin e tyre Kosova do të shkëputej me kufijt aktual administrativ, me modifikim të vogel e të mundshëm të kufijve të bazuar në parimin ” pjesë e Kosovës si një pjesë e Serbisë së jugut”.

8.Protektorat.

Protektorati Ndërkombetar si ” modus vivendi” është një zgjidhje kalimtare (përkohëshme) i cili do të lejonte integrim pa dhimje, ndarje ose diçka tjetër, zgjidhje permanente. Kjo zgjidhje deri tani ka qënë e propozuar kyesisht nga shqiptarët e Kosovës. Sipas kësaj ideje, Kosova duhet të jetë e çmilitarizuar dhe të vendoset nën administrimin civil të një organi ndërkombëtar të përshtatshëm për një periudhë të kufizuar kohe; pas mbarimit të kësaj periudhe popullsia e Kosovës do të vendose rreth statusit të saj të ardhshëm.

9.Bashkëkzistenca (bashkëjetesa)

Ato që propozojnë bashkëjetesën, zakonisht teoricienët me orientim qytetërimi demokratik, besojnë se pluralizmi politik duhet të pasurohet me demokraci të bashkëjetesës në shtetet multinacionalë dhe ato heterogjene, ku partitë politike, institucionet arsimore, mas media, organizatat joqeveritare dhe shoqatat jopolitike janë formuar gjatë vijave të ndarjeve në shoqëri.

Megjithkëtë duke patur parasysh objeksionet e këtij propozimi duhet të përmendet se karakteristika dominuese e ish Jugosllavise ishte mungesa e demokracise: elitat në republikat anëtare nuk ishin konstituuar nga dëshira e popullit të shprehur në zgjedhje të lira; prandaj kjo do të ishte më e përshtateshme të karakterizonte sistemin e vjeter si “autokraci bashkëjetese” se sa demokraci bashkëjetese.

10.Ndërtimi eklektik.

Kombinimi eklektik i decentralizimit (provincat), regjionalizimi dhe bashkëjetesa (autor i këti propozimi ishte Dragoljub Popovic, profesor në departamentin juridik të Universitetit të Beogradit), mbështeten në dy anëtarët e federatës, Serbisë dhe Malit të Zi dhe përqendrohet në riorganizimin e Serbisë. Ideja kishte të bënte me krijimin e 5-7 krahinave autonome në Serbi. Krahinat do të përbeheshin prej bashkive të cilat duhet të ishin shumë më të vogla se ato ekzistuese. Disa institucione bashkëjetese duhet të ishin gjithashtu pjesë e këtij ndërtimi eklektik, p.sh. opsioni për vetot e minoritetit, i cili duhet të përdorej në nivele të ndryshem të organizimit territorial, dhe në mënyrë shumë të kufizuar, vetëm në rajonet që përcaktohen në kushtetutën serbe, ose në mënyrë alternative, në një akt legal regjional. Autori gjithashtu parashikon përfaqësimin proporcional në qeverisjen lokale dhe regjionale për çdo listë e cila fiton më shumë se 20% të votave në zgjedhjet lokale ose rajonale.

11.Lufta.

Një konflikt i armatosur konsiderohet i fundit, jo si më i vogli i mundshëm, por më tepër si përfundim i vogel i dëshirueshëm. Të dy palët, si ajo serbe dhe ajo shqiptare do të preferonin të shmangnin një luftë, përjashtuar ekstremistet në të dy palët të cilët prej natyrës së tyre janë të prirur për konflikte të tillë. “Komuniteti ndërkombëtar” gjithashtu do të donte të shmangte një luftë. Megjithatë, lufta do të jetë pothuajse e pashmangshme edhe sikur vetëm njera nga palët të trajtoi problemin e Kosovës në mënyrë të papërgjegjëshme. Në fakt edhe pse nga shumë gjykohej se ishte e pamundur, kjo ndodhi dhe në vitin 1999 Kosova me ndihmen edhe të SHBA-së dhe NATO-s fitoi luften dhe u nda përfundimisht nga Serbia.

12.Dialogu.

Duke u treguar autoriteteve në Serbi çfarë ata kanë nevojë të bëjnë me qëllim që t’u hiqen plotesisht sanksionet. Sa më shpejt që ky kuadër të pranohet si një realitet politik, aq më shpejt marrëdhëniet midis shqiptarëve dhe serbeve dhe elitave të tyre politike do të normalizohen, të cilat gjithashtu do të drejtonin në stabilizimin e marrëdhënieve politike në Serbi dhe rajon në përgjithësi. Kjo do mund të krijonte kushtet për tolerancë dhe dialog. Sigurisht, presioni ndërkombëtar do të ketë një rol pozitiv. Gjëja më e rëndësishme në këtë moment në Kosovë është një autonomi funksionale ose vetdrejtim. Një metode “hap pas hapi” është më e përshtateshme për problemin e Kosovës se sa metoda “nga abstraktja te konkretja”. Prandaj, zgjidhja graduale e problemeve të përditshme do të drejtojë drejt zgjidhjes të globales.

Kushdo mund të pyes; Çfar lidhje kanë këto tani? Eshtë budallallek, të diskutohen tani, kur Kosova është shtet i pavarur dhe nuk mund të vihet në diskutim.

Në ngerçin politik të krijuar, kur po bëhen katër muaj nga zgjedhjet e mbajtura më 9 shkurt, me 24 mbledhje të Kuvendit dhe duke mos arritur asgj, ku të gjitha partitë politike të Kosovës janë vendosur në istikamet e tyre dhe nuk lëvizin. Lëvizja Vetëvendosje (LVV), e cila doli fituese në këto zgjedhje, nuk ka arritur të sigurojë numrin e nevojshëm të votave për ta emëruar Albulena Haxhiun si Kryetare të Kuvendit. Deri më tani, në votimet e zhvilluara, ajo ka marrë vetëm 57 vota, ndërkohë që për ta marrë postin i duhen së paku 61 vota. Partitë opozitare, përkatësisht, Partia Demokratike e Kosovës (PDK), Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) dhe Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës (AAK), kanë kundërshtuar kandidaturën e Haxhiut, ku në fakt në gjykimin tim dhe shumë të tjerëve, ata problemin e kanë me Albinin dhe jo me Albulenen. Kur Ambasada e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Prishtinë në një përgjigje për mediat në Kosovë ka përsëritur qëndrimin e saj zyrtar, duke theksuar se përgjegjësia për zgjidhjen e ngërçit institucional bie mbi udhëheqësit politikë të vendit. Një zëdhënës i ambasadës në përgjigjen e dhënë thekson se u takon qytetarëve të Kosovës të vendosin se cili duhet t’i përfaqësojë ata. “E ritheksojmë deklaratën tonë nga java e kaluar: U takon qytetarëve të Kosovës të vendosin se kush duhet t’i përfaqësojë ata. Kosova është një vend sovran, demokratik dhe i pavarur. Është përgjegjësi e lidershipit politikë të formojë një Kuvend dhe një qeveri stabile në përputhje me Kushtetutën”, thuhet në përgjigje. Kur BE ka filluar të heq sanksionet e vendosura ndaj Kosovës.

Në këto kushte ku asnjë nuk lëviz nga pozicioni! Në një situatë mosmarveshjesh dhe gjuhe të acaruar midis SHBA dhe BE, ku po luhet fort për një rend të ri të cilin askush nuk e di si do përfundojë. Ku zakonisht referuar të kaluares, në situata të tilla kusuret i paguajn të vegjlit, dhe historia me keqardhje ka vërtetuar se ne kemi qënë jo në pak raste i keqi i vetes tone. Për të larguar “kokçarjet” nuk është çudi, sepse praktika e ka vërtetuar edhe më parë që Fuqitë Europiane kanë qënë gjithmonë kundër kombit tonë, dhe pro fqinjëve dhe veçanërisht Serbisë, me një të rënë të lapsit ndonjë nga këto opsione të vihet në tavolinë. Asgjë nuk ka të pamundur! Aq më tepër në një situate tej të turbullt dhe të paqartë ku edhe vetë Amerika me politikat e pa qarta të Trump për rajonin, do dëmtojë shtetin dhe objektivat strategjike të Kosovës. Ku lufta politike midis vet shqiptareve i ka krijuar hapësirë Serbisë të punojë siç ka punuar dhe po punon për destabilitetin politik të institucioneve të shtetit të Kosovës duke synuar dështimin e tij. Gjithmonë kur kemi patur mosmarrveshje të huajt kanë thënë; “Zgjidheni vet problemin, në të kundërt, do ta zgjidhin të tjerët, por me pasoja për vendin Tuaj”. Nuk është çudi që ndonjë nga opsionet e mësipërme të dale në prapaskenë, pasi Vuçiqi është i gatshem. Prandaj jo pa qëllim i hodha në kujtesen e çdo politikani në radhë të pare në Kosovë dhe pastaj pse jo edhe në shtetin amë.

Çfar duhet bërë? Në fakt të drejtë nuk ka asnjëra pale! Të gjithë duhet të dalin nga istikami dhe për hirë të Kosovës të bëjnë lëshime. Kosova ka vetëm një rrugë: Të gjithë bashkë për të forcuar shtetin dhe zhvilluar atë. Qeverisje me bazë të gjerë, asnjë zgjidhje tjetër nuk është në interesin e shtetit të Kosovës dhe kombit tone e më gjërë. I pari duhet të jetë Kurti! Ai të mos dërgoi letra, por të ulet në tavolinen e bisedimeve dhe të tregoi veten burr shteti, duke bërë atë që i takon si fitues i shumices, por jo për të qeverisur. Të gjithë bashkë të hyjnë në koalicion duke krijuar qeveri me bazë të gjerë për të krijuar stabilitet politik dhe për të përballuar të gjitha sfidat me te cilat do të ballafaqohet shteti i Kosovës. Në fund të fundit ti tregojnë botes se jemi shtet që dimë të qeverisim dhe dimë të ndertojmë institucione shtetrore të besueshme.