Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Vota dhe kandidatët për deputetë të Diasporës

by

Nga Keze Kozeta Zylo/

E drejta e votimit të Diasporës dhe marrja pjesë në proceset zgjedhore ishte një hap civilizimi për Kushtetutën e Shqipërisë, ndonëse duhet të ishte bërë shumë më parë, edhe pse ka pasur përpjekje të vazhdueshme, por siç thotë mençuria popullore më mirë vonë se kurrë.

Pjesëmarrja e Diasporës në votime të Parlamentit të ri ishte jo e kënaqshme, pasi dihet që vetëm në Amerike jetojne më shumë se një milion shqiptarë, kur nga gjithë Diaspora në botë morën pjesë shumë pak.  Sipas Top Channel vetëm 197 mijë votues dërguan për herë të parë zarfet e tyre me postë. Nga votat e shqiptarëve jashtë vendit Partia Socialiste siguroi 122.070 vota, kurse PD doli forcë e dytë me vetëm 47.018 vota.

Në bisedat që kam pasur me shumë bashkatdhetarë shqetësimi kryesor ka qenë se votimi i tyre nuk do të ndikonte në politikbërjen shqiptare për shkak të listave të mbyllura super të sigurta për të shkuar në Parlament.  Listat e mbyllura s’jane gjë tjetër vetëm favorizime dhe dëshmi e qartë e ngritjes si një institucion ligjor, që zor se ndryshohet për dekada me radhë.

Diaspora duhet të përfaqësohet denjësisht në Parlament, sepse shumica e shqiptarëve jetojnë jashtë trojeve të saj.  Diaspora duhet të ketë deputetët e saj jo të zgjedhur dhe të vendosur nga partitë në Shqipëri që më së shumti zgjedhin militantët e tyre, natyrisht ka dhe përjashtime, por kandidatët t’i votojë vetë Diaspora.  Në këtë rast po flas për Diasporën shqiptaro amerikane, meqënse po më shkon më shumë balanca të jetoj në Amerikë dhe të jem një pjesë e rëndësishme aktive e saj dhe ta njoh mirë.  

Diaspora Shqiptaro Amerikane është pjesa më vitale e Kombit dhe ka një potencial të fuqishëm intelektual të integruar plot kulturë në Amerikë dhe që punojnë fort për rrënjët e tyre shqiptare.  E duke qenë kaq e lidhur me Kombin e ka treguar me punë dhe lidhje të jashtëzakonshme në instancat më të larta të mbështetjes së politikës amerikane për ecjen në udhën e duhur të Shqipërisë.  Por në këtë shkrim më intereson më shumë të ngre problemin që Diaspora duhet të organizohet në forume të ndryshme në lidhje me zgjedhjen e deputetëve nga Diaspora në Parlamentin shqiptar.  Zgjedhja e kandidatëve për deputetë duhet të bëhet nga vetë anëtarët e Diasporës, pasi ata i njohin më mirë, për kontributin, punën e palodhur dhe sukseset e tyre në fusha të ndryshme.  Vota e tyre është pronë e Diasporës për t’u përfaqësuar denjësisht në Kuvendin e Shqipërisë.   Kur zgjidhen kandidatët deputetë nga Diaspora në bazë të përqindjes së numrit të votuesve dhe ligjit kushtetues në Shqipëri, Parlamenti bëhet më i konsoliduar institucionalisht dhe ndikimi është më i madh për integrimin dhe emrin e Shqipërisë në arenën ndërkombëtare.  Kandidati për deputet nga Diaspora duhet të ketë ekipin e tij po nga Diaspora me plan dhe program të caktuar për ta mbrojtur dhe ekspozuar në publik tek votuesit, pasi votuesit në Shqipëri nuk kanë si ta besojnë nëse prezantohet vetëm nga Partia, kryetari i saj në Shqiperi në të cilën ai ose ajo merr pjesë.        

Kur flitet për perfaqësim të Diasporës medoemos dhe ligjërisht duhet të jetë përzgjedhur nga vota e Diasporës dhe jo të perzgjedhur nga shteti i cili është votuar nga gjysma e shqiptarëve brenda Shqipërisë dhe jo nga Diaspora deri tani. Kur perzgjidhesh nga shteti do te hedhësh vallen sipas avazit të shtetarëve, je palë me të dhe s’ngre asnjë problem nëse gabon apo abuzon. 

Për më tepër nuk bëhen fare zgjedhje, por qëndron përjetësisht në atë fron. Gjithmonë kam shkruajtur që të jetë e caktuar me kushtetutë që presidentë, kryeministra, kryeparlamentarë etj… duhet të jenë vetëm njëherë të zgjedhur, jo dy herë, sepse “shqipot” kanë dhënë prova kokëfortë abuzimi duke vënë pasuri marramendëse në llogari të xhepave të tyre dhe kanë vërtetuar katërcipërisht se nuk janë si Rilindasi i madh Abdyl Frashëri që i këndohet kënga përjetësisht:

 Abdyl shite pasurinë, një barrë flori,

Hype vaporit dhe shkove, vajte në Berlin,

Me Bismarkun u takove, për Shqipëri.

Dhe Bimarku se ç’të pyeti, djalë kush je ti?

“Unë jam nga Shqipëria; Abdyl Frashëri!

I rritur në ato male me libra në gji,

Ju lutem, shikoni mirë dhe për Shqipëri

Mos e bëni copa copa, sikur s’ka njeri…”

Askush s’ka të drejtë të flas në emër të Diasporës, kur nuk i ka zgjedhur njeri nga Diaspora dhe nuk është kërkuar asnjë mendim, asnjë votë.  Të flasësh në emër të Diasporës në këtë mënyrë është jo normale dhe shpesh befasuese, sepse të jetosh në këtë vend demokratik, të njohësh ligjet e saj si funksionon përfaqësimi doemos ndjen keqardhje dhe dhimbje në kësi veprimesh. Sidoqoftë kjo është një temë tjetër shumë e mprehtë që duhet trajtuar me kulturë dhe profesionalizëm. 

Do të ishte ideale, por aspak e pamundur që deputetët e Diasporës shqiptare në të gjithë botën të zgjedhur në Parlament të kenë grupin parlamentar të Diasporës.  Diaspora luan një rol të rëndësishëm sidomos ne aspektin ekonomik, është fuqi pasi miliona dollar dërgohen në shtetin amë si në investime dhe në ndihma të familjarëve të tyre duke ulur ndjeshëm varfërinë në një pjese të popullsisë.  E për këto arsye më lart kandidatët për deputetë të Diasporës duhet të zgjidhen nga vetë Diaspora pasi aty jetojnë, punojnë, kontribuojnë dhe ajo i njeh më mirë se askush tjetër.  Le të shpresojmë në votimet e ardhshme!   

19 Maj, 2025

New York  

Përse t’u japësh njerëzve shpresë të rreme të bën të fuqishëm?

by

Artan Nati/

Një nga armët më të fuqishme në histori nuk është një shpatë, një armë apo edhe paraja, por shpresa dhe jo çdo shpresë. Shpresa e rreme, ajo lloj shprese që të pëshpërit se vuajtja jote

ka një qëllim, që nesër gjithçka do të ndryshojë, që dikush diku ka një plan për ty. Tingëllon e njohur dhe duhet të jetë e tilë, të paktën për historinë e zgjedhjeve të 35 viteve demo(n)kraci në Shqipëri. Nga perandorët te diktatorët, profetët dhe politikanët, manipulimi i shpresës është përdorur jo vetëm për të frymëzuar, por edhe për të dominuar.

Një sundimtar, thotë Makiaveli, duhet të mësojë të gënjejë në mënyrë bindëse, të mbajë një maskë që fsheh qëllimet e tij të vërteta dhe të bëjë premtime që ai kurrë nuk planifikon t’i mbajë. Përse besimi në një të ardhme më të mirë, edhe nëse është e sajuar, i mban masat pasive në të tashmen? Shpresa funksionon si një ilaç për të qetësuar masat, si karburant për të mbajtur njerëzit në lëvizje dhe si një zinxhir për t’i mbajtur ata në vend. Ajo qetëson dhe nënshtron. Dhe ajo që e bën Makiaveli-n vërtet të rrezikshëm është se ai nuk e quan këtë imorale. Ai e quan të domosdoshme. E vërteta që ai sugjeron është një luks i të fuqishmëve. Të gjithë të tjerët kanë nevojë vetëm për një histori që i mban të palëvizshëm. Njerëzit nuk kanë nevojë për të vërtetën. Ata kanë nevojë për stabilitet ose të paktën për iluzionin e saj. Ata kanë nevojë për diçka për të besuar, për diçka për t’u kapur kur realiteti bëhet i padurueshëm. Dhe më shpesh sesa jo, kjo diçka është një ëndërr që nuk është menduar kurrë të bëhet realitet, por është mjaftueshëm e besueshme për të vonuar rebelimin. Ky është gjenialiteti mizor i saj. Shpresa e rreme nuk e rregullon padrejtësinë. Ajo e qetëson atë. I bind të varfrit, të shtypurit, të harruarit, se ata që shpresojnë do të shpërblehen, se sistemi po përkulet drejt drejtësisë, se drita është shumë afër. Por drita vazhdon të jetë afër, por gjithmonë afër dhe kurrë aty. E megjithatë njerëzit vazhdojnë të ecin, sepse ëndrra, sado e largët, ndihet më e sigurt se boshllëku i dëshpërimit.

E gjithë kjo duket shumë dëshpëruese, sidomos në këto momente që ne sapo kemi mbaruar votimet. Gjithsecili prej nesh mendon se ka votuar atë që beson dhe shpreson. Pikërisht kjo shpresë është problemi dhe kjo varet se kush na e ka shitur më mirë shpresën për të ardhmen dhe ushqyer ëndërrën tonë për të ardhmen. Dhe shpresa apo gënjeshtra e ofruar nga Rama tingëlloi si muzikë në veshët e zgjedhësve. Kjjo fushatë dhe shpresë e paraqitur nga Rama në thelb është një moral i ndërtuar për të përfituar të fortët,oligarkët dhe shërbëtorët e regjimit, duke paralizuar të dobëtit dhe kundështarët. Rama apo PS-ja nuk ka asgjë në dorë për anëtarëimin në BE të vendit. Ne jemi vendi i fundit për plotësimin e standarteve, ne kemi qeverinë më të korruptuar në rajon dhe ekonominë në duart e oligarkëve dhe krimit. Si ka mundësi atëhere që shqiptarët votuan PS-në? Përse PD-ja humbi kaq thellë dhe alternativat e reja ishin në nivel mbijetese? Në fakt PD-ja kishte programin më të mirë, por njerëzit duan shpresë dhe vizion. Vizioni dhe shpresa duhet të paraqiten nga njerëz që perceptohen si shpresëdhënës e vizionar. Pikërisht PD-ja nuk arriti të kuptojë këto mësime të vjetra sa edhe demokracia. Alternativat e reja më shumë sabotuan vetveten se sa u dëmtuan nga partitë e mëdha. Vizioni i tyre i paqartë dhe i zbehtë u shuajt nga propaganda dhe artikulimi i qartë i makinerisë së Ramës. Ndoshta i vetmi vizion i saktë por gjithsesi i shprehur jo qartë ishte ai i Agron Shehaj. Ai u shpreh për një alternativë tipike të djathtë, për një qeveri të vogël efektive pro biznesit dhe lirinë e individit.Ndoshta për herë të parë dhe të vetme dëgjuam në këtë fushatë për dallimin thelbësor të forcave të djathta dhe atyre të majta. Ne kemi nevojë për përplasje vizionesh dhe filozofish dhe jo premtime të pabazuara. Në mbarim të kësaj maratone zgjedhjesh PS-ja por edhe PD-ja duket qartë se mund t’i thonë shqiptarëve se kjo ishte loja. Tani është momenti që të shpresojmë për premtime dhe shpërblime që nuk do t’i shohim por gjithsesi shpresa jeton dhe vdes e fundit. Mos u ngrit. Mos rezisto. Duro. Shpreso. Prit. Dhe ndërsa shqiptarët presin, të fuqishmit konsolidojnë më shumë pushtet. Në fakt shpresa në Shqipëri është kthyer në anestezi dhe na ka mpirë shpirtin e revoltës. Shpresa ka institucionalizuar padrejtësinë e patolerueshme dhe korrupsionin masiv. Në fakt shpresa nuk është vetëm një emocion por është pjesë e sistemit partiak dhe qeveritar. Ajo është opiumi që mban sistemin gjallë.

Politikanët, reklamuesit dhe media nuk na shesin të ardhme reale. Ata shesin të ardhme hiperreale, iluzione të redaktuara në mënyrë të përsosur, rezonance emocionale. që ndihen më reale se çdo gjë që kemi përjetuar ndonjëherë. Këto nuk janë vetëm gënjeshtra. Ato janë ëndrra të lëmuara të transmetuara në përsëritje. Dhe në këtë botë shpresa bëhet një mall, një strategji, një aset narrativ i kontrolluar.  Shikoni fushatat politike Shikoni sloganet shpresës: Shqipëria në BE vetëm me PS, rroga mesatare € 1200, një agim i ri, ky është momenti ynë. Sa nga këto premtime realisht nuk realizohen? Pothuajse asnjë. E megjithatë njerëzit vazhdojnë të shfaqen. Ata votojnë dhe presin. Ata besojnë përsëri e përsëri Përse? Sepse simulimi i ndryshimit, shpresa për të ardhmen që ndihet afër dhe performanca e progresit është më ngushëlluese sesa realiteti i hidhur dhe i zymtë. Është më e lehtë të besosh se diçka po ndryshon sesa të pranosh se asgjë nuk lëviz. Ëndrra, sado e rreme, ndihet më mirë se heshtja e së vërtetës Dhe kjo është arsyeja pse shitësit e ëndrrave, krijuesit e imazheve, tregtarët e shpresës qëndrojnë në pushtet Sepse realiteti mund të rezistohet, por iluzioni mund vetëm të konsumohet

Ku është vija ndarëse midis lidershipit dhe manipulimit? Kur e vërteta bëhet një kërcënim çfarë ndodh? Atëhere ndodh ajo që ka ndodhur gjithmonë. Ata na shpallin ne armiq, të shitur dhe spiun, të shitur te armiqtë etj.  Ata që refuzojnë shpresën e rreme që vënë në dyshim sistemin shpesh hidhen poshtë si negativë, të hidhur, të vështirë. Ata e kuptojnë se pushteti ka nevojë për iluzion ashtu si një flakë ka nevojë për oksigjen. Dhe kur ne e kuptojmë mekanizmin, jemi skeptikë, mund të ndryshojmë veten, shoqërinë, sistemin dhe vendin. Duhet të kuptojmë se ne jemi në pozicione të kundërta me qeverinë e partitë politike. Ata janë në këtë betejë për veten e tyre dhe jo për ne. Është kjo arësyeja që në perëndim egziston një shoqëri civile aktive dhe në mbrojtje të interesave të grupeve shoqërore që ata përfaqësojnë. Unionet, sindikatat, shoqatat e biznesit, të fermerëve etj, janë pikërisht për të mbrojtur interesat e tyre. Vetëm kështu mund të mbrohet demokracia dhe të demaskohet shpresa e rreme. Mos pyet vetëm se çfarë po të premtohet. Pyet kush përfiton nga besimi yt, sepse bota nuk funksionon mbi të vërtetën. Bota funksionon mbi besimin e projektuar nga ata që e kuptojnë se sa e vlefshme shpresa juaj është vërtet.

“Dialogu Kosovë–Serbi”, një interpretim politik

by

Nga Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/

Që nga fillimi i dialogut të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian në vitin 2011, Kosova ka dëshmuar angazhim të palëkundur për të gjetur rrugë të qëndrueshme për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë. Ky proces ka qenë i mbështetur edhe nga faktori ndërkombëtar, veçanërisht Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, si pjesë e vizionit për stabilitet dhe paqe afatgjatë në Ballkanin Perëndimor.

Por ndërkohë që Kosova ka zbatuar pjesën dërrmuese të marrëveshjeve të arritura, Serbia ka zhvilluar një strategji të qartë të moszbatimit, bllokimit dhe sabotimit, duke dëmtuar besimin në proces dhe duke përçuar mesazhin se mund të përfitohet edhe pa përmbushur detyrimet ndërkombëtare.

Çfarë ka ndodhur që nga Marrëveshja e Brukselit?

Në vitin 2013, u arrit Marrëveshja e Parë e Parimeve për Normalizimin e Marrëdhënieve. Ajo parashihte shpërbërjen e strukturave paralele të sigurisë së Serbisë në veri të Kosovës, integrimin e policisë, drejtësisë dhe administratës brenda institucioneve të Kosovës dhe krijimin e një forme bashkëpunimi për komunat me shumicë serbe, por gjithmonë në përputhje me rendin kushtetues të Kosovës.

Por çfarë ndodhi?

Serbia nuk integroi realisht policinë paralele, përkundrazi strukturat e sigurisë të financuara nga Beogradi vazhduan aktivitetin ilegal në veri, shpesh në bashkëpunim me grupe kriminale.

Financimet ilegale dhe kontrolli politik i Beogradit mbi komunat veriore nuk u ndërprenë asnjëherë, përkundër obligimeve për normalizim.

Marrëveshja për njohjen e diplomave, e nënshkruar qysh në 2011, nuk është zbatuar as në vitin 2025 – një pengesë e madhe për të rinjtë kosovarë që studiojnë jashtë ose kërkojnë punësim në rajon.

Marrëveshja e Ohrit – një marrëveshje në letër, e shkruar për të mos u zbatuar

Në mars 2023, Kosova dhe Serbia nënshkruan Marrëveshjen për rrugën drejt normalizimit, e njohur si Marrëveshja e Ohrit, me një aneks të qartë për zbatim. Marrëveshja parashihte:

Njohje de facto të dokumenteve të shtetit të Kosovës.

Mospengim të Kosovës për t’u anëtarësuar në organizata ndërkombëtare.

Zbatim të ndërsjellë të obligimeve ndërkombëtare.

Në vend të kësaj, çfarë pamë?

Serbia loboi hapur kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës, në kundërshtim të drejtpërdrejtë me pikën 4 të Marrëveshjes së Ohrit.

Asnjë dokument zyrtar i Kosovës – as leternjoftimet, as diplomat, as targat – nuk pranohen ende nga Serbia.

Çdo diskutim për zbatim është kthyer në një mjet për të ushtruar presion mbi Kosovën, kryesisht për çështjen e Asociacionit, i cili po përdoret si shantazh politik.

Rasti Banjskë – prova e drejtpërdrejtë e agresionit të organizuar

Më 24 shtator 2023, në Banjskë ndodhi një akt i rëndë: një grup i armatosur paramilitar sulmoi Policinë e Kosovës dhe vrau rreshterin Afrim Bunjaku. Hetimet, përfshirë edhe raportimet e mediave ndërkombëtare si New York Times dhe BBC, konfirmuan se grupi ishte i lidhur me strukturat e sigurisë të Serbisë dhe se operacioni kishte përkrahje të organizuar nga Beogradi.

Përgjigjja ndërkombëtare ishte e vakët. Përkundër një akti të qartë agresioni, Serbia nuk u sanksionua, ndërsa Kosova u nxit të mos “provokojë” më shumë tensione. Kjo qasje, e cila shpërblen agresorin dhe qorton viktimën, është thellësisht e padrejtë dhe dëmton themelet e dialogut të sinqertë.

Koha për një rishikim të thellë: Dialogu nuk mund të vazhdojë si më parë

Kosova duhet të artikulojë një qëndrim të qartë dhe të fuqishëm:

Dialog po – por me kushte të qarta dhe zbatim të obligimeve ekzistuese nga Serbia.

Asnjë kompromis i ri pa llogaridhënie për marrëveshjet e mëparshme.

Asnjë hap përpara, përfshirë për Asociacionin, pa njohje të ndërsjellë të dokumenteve dhe respekt të sovranitetit të Kosovës.

Kosova nuk mund të jetë palë që “lëviz gjithmonë e para”. Ky model e ka dëmtuar legjitimitetin e institucioneve të saj dhe ka krijuar një asimetri të rrezikshme në raportin me Serbinë. Bashkësia ndërkombëtare duhet të ndalë së trajtuari këtë dialog si proces ku njëra palë mban përgjegjësi, ndërsa tjetra – Serbia – vetëm përfiton.

At Zef Valentini, ndër emrat më të ndritur të albanologjisë dhe historiografisë shqiptare

by

Arian Galdini/

At Zef Valentini, një ndër emrat më të ndritur të albanologjisë dhe historiografisë shqiptare, ka lënë një trashëgimi të jashtë zakonshme intelektuale që vazhdon të ndriçojë mendimin shqip tar. Si një studiues i thelluar i historisë, kulturës dhe identitetit kombëtar shqiptar, Valentini ka kontribuar në mënyrë të pashoqe për shqiptarizmin dhe, në kuadrin modern, për bazat doktrinore të Neoshqiptarizmit. Përmes veprës së tij voluminoze dhe hulumtimeve të palodhura, ai i dha një strukturë të qëndrueshme rrëfimit të identitetit shqiptar dhe theksoi rëndësinë e njohjes dhe ruajtjes së trashëgimisë kombëtare. Një nga kontributet kryesore të At Zef Valentinit ishte përpjekja e tij për të rikthyer në vëmendjen kombëtare dhe ndërkombëtare rolin e shqiptarëve në historinë evropiane dhe në qytetërimin perëndimor. Në veprat e tij, ai i kushtoi vëmendje të veçantë qytetërimit arbëror dhe periudhës mesjetare, duke nxjerrë në pah lidhjet e ngushta të shqiptarëve me Perëndimin dhe rolin e tyre si një urë mes Lindjes dhe Perëndimit.
Në studimet e tij madhore si “Illyricum Sacrum” dhe veprat mbi principatat shqiptare të mesjetës, Valentini dokumenton me saktësi historike dhe rigorozitet shkencor ekzistencën e një identiteti të qëndrueshëm dhe të veçantë shqiptar, i cili ka sfiduar përplasjet e historisë dhe rreziqet e asimilimit.

Ai shkruan:
“Shqiptarët, në historinë e tyre të lashtë dhe moderne, kanë ruajtur një identitet të përhershëm që qëndron si dëshmi e rezistencës dhe e fuqisë së shpirtit kombëtar.” Një nga pikat kulmore të mendimit të Valentinit ishte denoncimi i kolonializmit kulturor dhe përpjekjeve për asimilimin e shqiptarëve. Në analizat e tij, ai argumenton se identiteti shqiptar nuk mund të kuptohet vetëm përmes termave gjeografikë apo ekonomikë, por si një konstrukt shpirtëror dhe kulturor që përfaqëson një ndjenjë të thellë të përkatësisë. Në shkrimet e tij publicistike dhe akademike, Valentini thek sonte: “Shqiptarizmi nuk është thjesht një ide, por një përkushtim për të ruajtur dhe zhvilluar atë që na ka dhënë historia si një trashëgimi shpirtërore.”

Kjo ide përputhet në mënyrë të përkryer me doktrinën e Neoshqiptarizmit, e cila promovon nevojën për të ruajtur dhe lartësuar identitetin shqiptar përmes një ringjalljeje morale, kulturore dhe kombëtare. At Zef Valentini është një nga themeluesit e mendimit modern albanologjik. Ai i qaset historisë shqiptare jo vetëm si studiues, por edhe si një intelektual që kërkon të ndikojë në mënyrë pozitive në të tashmen dhe të ardhmen e kombit shqiptar. Vepra e tij është një dëshmi e përkushtimit të tij ndaj kombit shqiptar dhe një thirrje për shqiptarët që të njohin dhe të vlerësojnë trashëgiminë e tyre.
Një aspekt thelbësor i studimeve të tij ishte trajtimi i ndikimit të traditave fetare dhe kulturore në zhvillimin e identitetit shqiptar. Ai argumentonte se harmonia ndërfetare dhe bashkëjetesa e shqiptarëve është një nga elementët më të fuqishëm të identitetit të tyre kombëtar dhe një model për botën.

Doktrina e Neoshqiptarizmit, e cila promovon një ripërtëritje kombëtare të bazuar në vlerat tradicionale dhe në sfidat e moder nitetit, gjen në veprën e Valentinit një burim të pasur frymëzimi. Konceptet e tij për rëndësinë e ruajtjes së trashëgimisë kombë tare, përpjekja për modernizim dhe nevoja për të përballuar sfidat e globalizimit janë në përputhje të plotë me Neo shqiptarizmin.

1. Ruajtja e trashëgimisë kombëtare

Valentini theksonte rëndësinë e ruajtjes së traditave dhe kulturës shqiptare si një mënyrë për të mbrojtur identitetin kombëtar përballë ndikimeve të jashtme. Neoshqiptarizmi merr këtë parim dhe e kthen atë në një platformë për veprim kombëtar.

2. Ndërtimi i një kombi të përbashkuar

Për Valentinin, uniteti kombëtar ishte një domosdoshmëri për mbijetesën dhe përparimin e shqiptarëve. Ai besonte se një komb nuk mund të zhvillohet nëse ndarjet ideologjike, fetare apo politike nuk kapërcehen. Neoshqiptarizmi ndërton mbi këtë ide duke promovuar bashkimin e të gjitha energjive kombëtare në një mision të përbashkët.

3. Harmonia ndërfetare dhe kombëtarizimi si prindërim

Mendimi i Valentinit nënvizon rëndësinë e harmonisë ndërfetare si një element që duhet të forcohet dhe të promovohet në çdo iniciativë kombëtare. Ai besonte se kjo harmoni është një trashë gimi e çmuar që shqiptarët duhet ta ruajnë dhe ta zhvillojnë. Neoshqiptarizmi, me fokusin e tij tek prindërimi dhe kombë tarizimi, reflekton këtë vizion të Valentinit për një shoqëri që ndërtohet mbi dashurinë, mirëkuptimin dhe bashkëpunimin.
Vepra e At Zef Valentinit mbetet një testament i përjetshëm për rëndësinë e ruajtjes së identitetit kombëtar dhe të angazhimit për ripërtëritjen morale dhe kulturore të shqiptarëve.

Në një kohë kur sfidat globale dhe rajonale kërcënojnë të asimilojnë identitetet kombëtare, mendimi i Valentinit është një thirrje për veprim të përgjegjshëm dhe të menduar mirë.
Në përfundim, Neoshqiptarizmi, si një doktrinë e cila përpiqet të harmonizojë vlerat kombëtare me sfidat moderne, gjen në veprën e Valentinit jo vetëm një burim frymëzimi, por edhe një udhërrëfyes për të ndërtuar një të ardhme më të ndritur për shqiptarët.

Siç thoshte Valentini: “Një komb që njeh vlerat e veta, njeh edhe forcën e tij për të ndërtuar një të ardhme të denjë.”
At Zef Valentini, përmes mendimit dhe veprës së tij, mbetet një nga arkitektët më të rëndësishëm të rrugës drejt Neoshqiptariz mit dhe një shembull për çdo brez që synon ta ndërtojë kombin mbi themelet e forta të kulturës, historisë dhe vizionit.

QË DRITA E DITURISË PËRPARA TË NA SHPJERË…

by

KOSTA NAKE/

(Vepra 2 e Naim Frashërit, Rilindja, Prishtinë, 1978)

A. Vjersha për mësonjëtoret e para (1886)

Siç përcaktohet edhe nga titulli, vjershat u shkruan si mjet didaktik për shkollat e para shqipe. Janë 37 vjersha, nga të cilat 25 janë fabula të cilat të gjithë brezat e shoqërisë shqiptare i kanë patur si ushqim që prej krijimit të shtetit shqiptar dhe shumë prej tyre i kanë mësuar përmendësh për të mos i harruar deri në fund të jetës.

Me që fabulat përbëjnë shumicën e vjershave, po ndalemi fillimisht tek ato. Fabula është një tregim i shkurtër në vargje me personazhe gjallesa, bimë ose sende, me veprime e fjalë alegorike që japin një mësim moral, e lëvruar gjerësisht në letërsinë botërore. Te fabulat e Naimit zakonisht ka dy personazhe me qasje të ndryshme, shpesh të kundërta ndaj dukurive shoqërore dhe të natyrës. Përjashtim bën vjersha “Dragoi me shokët” (f.50) ku ka katër personazhe kafshë. Shoqërim të pazakontë ka te vjersha “Djali i marrë dhe përçollaku” (f.47) ku akrepi dialogon me djalin. Në inventarin e fabulave të Naimit ndeshen: breshka, dimri, djali, dragoi, dhelpra, gomari, grera, gjinkalla, këndezi, korbi, kunadhja, laraska, lejleku, miza e dheut (milingona), pëllumbi, përçollaku (akrepi), përralla, plaku, qengji, qeni, qetë, shkaba, ujku, i varfëri, vdekja, e vërteta, vera (stinë), zogu. Siç duket nga ky listim, zotërojnë personazhet kafshë dhe ujku qëndron në vendin e parë për rolin aktiv me pjesëmarrje në pesë fabula. Nga përrallat është ftuar vetëm dragoi që nuk është pjesë e realitetit fizik shqiptar. 

Disa nga fabulat e kanë të deklaruar moralin përmbyllës: “…kur të të lëvdojnë,/ Duan të të rjepin, të të varfërojnë.” (f.39), “Me të keqnë e me të liknë/ Kurrë mos u bëni shokë” (f.51), “Botënë mos e gjykoni/ Me fjalët q’u dëgjoni” (f.53), “Secili ç’bën, atë gjen” (f.65), “Fort të larta kush kërkon/ Më së fundi e pëson” (f.66), “Kushdo që gjendet në këtë jetë,/Një farë brenge do të ketë” (f.69), “Syri pangopur,/ Lakmim i shkretë/ Na ka brengosur/ Në këtë jetë” (f.71), “I ligu dorë s’heq nga e tija,/Ndaj atij nuk vlen mirësija” (f.72), etj.

Nga fabulat më e veçanta është “Zogu dhe djali” ku nuk ka kundërvënie, por një argumentim për raportin miqësor që duhet të ketë mes njerëzve dhe shpendëve, prandaj nuk ka një përmbyllje proverbale, por një fund të lumtur. 

Në grupin e dytë të vjershave ka një nëngrup me titullin “Fjalët e të urtët” që përsëritet pesë herë në faqet 12, 21, 30, 44 dhe 54 dhe, sipas emërtimit, janë këshilla që u drejtohen fëmijëve, por që janë po kaq të dobishme për të gjithë brezat e shoqërisë:

  • ta duash Perëndinë, duaj pjesëtarët e familjes tënde, duaje të varfërin,
  • dëgjo fjalët e pleqve, ki mëshirë, mëso, ndaje kohën e punës,
  • bëj të mira, bëj durim, ji, i urtë, i ditur, i drejtë,
  • mos ji me dy faqe, mos shaj, mos gënje, mos u mburr, mos u përzje me të liq, mos përto, mos fillo një punë që s’e bën dot…

Pjesa e mbetur e vjershave, janë si trimi me yll në ballë, ato kanë ngarkesën e plotë për t’u paraqitur të vetme.

Vjersha “Qiriri” (f.10) është një rimarrje nga vëllimi i parë i Veprave duke ruajtur perceptimin e qiririt që digjet si akt i lartë i vetëflijimit për të ndriçuar mendjet dhe zemrat e njerëzve, një simbol që kthehet në një model të prekshëm me Naimin si poet, si vizionar, si humanist.

Vjersha “Shkëndi e diellit ndaj manushaqes” (f.86) është e përmasave antologjike dhe pas saj kemi zbuluar alegorikisht Shqipërinë dhe fatin e saj, kemi ndier thellë dashurinë për mëmëdheun te apostrofa “O lulez’ e Perëndisë!”, kemi zbuluar armiqtë jashtë dhe brenda vetes sonë dhe jemi ndarë me shpresë se vetë Zoti do të kujdeset për ne që lart nga froni i tij.

B. Parajsa dhe fjala fluturake (1894)

Poemthi “Parajsa” ka diçka të përbashkët me plintat që formësojnë themelet e historisë sonë kombëtare dhe që do të rimerren herë pas here edhe në poezitë dhe poemat pasardhëse. Naimi e vë kombin tonë në ballin e gjithë kombeve të Europës, para shqehve, maxharëve dhe vllehëve, madje pretendon se në u kemi vënë emrin perëndive dhe gjallesave në botë. E fillon që me djepin historik dhe teologjik të njerëzimit, pastaj kalon në paradë disa nga figurat më të njohura historike që kanë përcaktuar rrjedhën e lumenjve njerëzorë në epoka të ndryshme: Aleksandrin e Madh, Ptolemeun, Pirron, Konstantinin e Madh, Teutën. Naimi besonte se këtu ishte qendra e Perëndisë dhe e përcakton Tomorin si fronin e tij. Perëndia u dha shqiptarëve trimërinë, mirësinë dhe bukurinë, në funksion të idesë së bashkimit dhe përparimit, prandaj ua paraqiste Shqipërinë e dikurshme si parajsë.

“Mijëra vjet kështu shkuan,

Shqipëtarët s’u ndryshuan…” (f.103)

Numërohen pushtuesit dhe qëndresa ndaj tyre, duke filluar nga romakët, trimërinë e shqiptarëve atëherë kur ulën kokët elinët dhe bullgarët, vllehët dhe venetianët. Një ndalesë në muzeun e Vienës ku janë armët e Skënderbeut, është një zbulim i pazakontë dhe një rast për t’u krenuar. Heroi ynë kombëtar e ndan suksesin e vet me princat shqiptarë që u bashkuan përballë një armiku shumë herë më të madh në numër.

“Te Skënderbeu kishte shpresë

Aher Evrop’ e pabesë.” (f.107)

I madh është kontributi i shqiptarëve për kombet e tjerë:

“Parësi e Shqipërisë

Shihnin punët e Tyrqisë.” (f.108)

“E kush e bëri Morenë?

Gjithë shqipëtarë qenë.” (f.109)

“Cilët për vdekje e për kokë

Garibaldi kishte shokë?” (f.110)

Thirrje që përsëritet pa u lodhur, është bashkimi i shqiptarëve:

“Jemi një fis e një farë,

Një gjak, një gjuhë, një besë.

Besë kemi Perëndinë

Edhe ligjë vëllazërinë.” (f.111)

Mbyllja e poemthit është shpresëshumë:

“Shqipërija do të rronjë,

Paskëtaj të mbretëronjë.” (f.113)

Pjesa e dytë “Fjala fluturake” është një cikël me 12 vjersha të natyrave të ndryshme. “Gjuha shqipe” (f.124) poeti e hyjnizon gjuhën tonë duke kërkuar që ajo të jetë edhe gjuha e Perëndisë, e natyrës dhe e gjallesave. “Plaku” (f.129) sjell qasjen e poetit ndaj kohës në raport me njeriun, bilanci i jetës me shumë gjëra të humbura, me njerëz dhe pasuri. “Fjal’ e përjetshme” (f.130) rimerr idenë e bashkimit të shqiptarëve pa dallim feje, por thirrja u shkon edhe klerikëve që duhet të japin ndihmesën e tyre për çështjen kombëtare. “Të vegjëlit” (f.141) është nga më të veçantat për vëmendjen dhe vlerësimet për nevojën e kujdesit për të vegjëlit me një detajim të këshillave: të bredhin e të gëzohen, t’u falim gaz e dashuri,  të rrojnë gjatë me mëmë e atë, të jenë të veshur mirë, të mësojnë dhe të nderojnë mëmëdhenë. “Pesha”, “I marri dhe i urti”, “Guguçeja” janë ndërtuar mbi subjekte fabuleske për të pëcjellë një mesazh të caktuar  për mirësinë njerëzore.

C. Dëshira e vërtetë e shqipëtarëve (1886)

Vjersha kombiare “Dëshira e vërtetë e shqpëtarëve” (f.149) është simotra e poemthit “Parajsa”. Në funksion të idesë së bashkimit, Naimi përdor në dy raste gegërishten:

“Djelm q’i pate dhanun ner Shqipnis, ma shifni dot po varrë” (f.157)

“Ç’më qënke lodhun vllathi yn, ç’më ke pas ardh kti veni

Ç’më pate marr rrugën e gjan, ç’doni  këtu von të gjeni?

Na që ky dhe ktu po na mba, na, që të dekun jena,

Ç’mund me ju bamun juve, o shoq? Lena, pafsh Zonë, lena!

Në jeni të gjall’ e me shpirt, kapni pushk’ e martinë,

Por n’jeni dekun por si na, tmerohi me robninë!” (f.159)

D. Fletore e Bektashinjet (1896)

Janë 9 vjersha që e kanë të deklaruara përmbajtjen që në titullin përbashkues. 

“Besa” (f.165) dhe “Falja” (f.180) sjellin familjen e profetit Muhamet dhe degën pasardhëse të Abas Aliut me mesazhin: Bëj mirë, mos bëj keq. Pastaj në një plan më të përgjithshëm i kërkohet Zotit që t’u falë njerëzve shëndet e fuqi, miq e shokë, urtësi e mirësi, t’i largojë nga ligësitë dhe mëkatet.

“Perëndija” (f.167), “Mirësija” (f.173) dhe “Dita e shënuarë” (f.179) përcjellin mesazhin: Mirësi e njerëzisë është udha e Perëndisë.

“Njeriu” (f.169) dhe “Vetëdija” (f.177) janë rimarrje e pikëpamjes teologjike për formimin e njeriut si vullnet i Perëndisë duke i dhënë fytyrën e vet, duke e bërë mëkëmbës të tij në tokë dhe duke ia ndriçuar mendjen për të qenë thelbi i gjithësisë.

Poemthi “Shqipëria” (f.185) është me të njëjtën frymë si “Parajsa”, por këtu mëria ndaj Greqisë dhe politikave të saj është më e ashpër duke iu rikthyer deklaratës se shqiptarët e bënë Greqinë  dhe figurat e antikitetit ishin pellago-shqiptare, madje kapërcen edhe matanë Adriatikut për të marrë Danten, Senekën e Virgjilin, gjithmonë sipas idesë së deklaruar që në krye të erës se shqiptarët kanë qenë të parët mbi dhe.