s p – Page 417 – Dielli

JA PERSE VALLJA GORARÇE, DUHET TE SHPALLET: “VLERE KOMBETARE E TRASHEGIMISE KULTURORE JO MATERIALE”

March 29, 2025 by s p

ANDREA JOSIF KOKERI /

Ish solist valltar AKV P dhe Koreograf.

“ Valle GORARÇE ” Valle e Burrave Fluturues

Vallja “Gorarçe” është një valle burrash që nga vetë emërtimi i hershëm i saj identifikon me zonën përkatëse ku ajo ka lindur, pra në Krahinën e Gorës, krahinë e cila ka një shtrirje mjaf të madhe në juglindje të Republikës së Shqipërisë dhe për rrjedhoj kjo krahinë ka influencuar edhe në levizjet demografike të të gjitha zonave juglindore të vendit tonë .Vallja “Gorarçe” ka qenë dhe vazhdon të jetë vallja më autentike e folklorit shqiptar për nga bukuria dhe larmija e lëvizjeve të saj virtuoze dhe madhështore njëkohësisht. Motivi bazë i kërcimit në hyrje të kësaj valleje ( Rrëshkitja deri për tokë ), shoqëruar me mënyrën e lidhjes së interpretuesëve valltar ( para krah për para krah ) dhe mbështetja tek njëri tjetri ( Shpinë e Gjoks ) qysh në fillimin e saj na jep të kuptojmë se kemi të bëjmë me një valle burrash trimërore megjithatë duhet theksuar gjithashtu se kjo valle ka qënë vallja bazë e të gjitha dasmave të Krahinës së Gorës. Nga ana strukturore “Gorarçe” perbehet nga dy pjesë

1. E shtruara ( moderato )

2. E shpejta ( Alegro )

1. E shtruara ( moderato )

Motivi 1- a Rrugëtimi rrëshqitës në mënyrë graduale i valltarit të parë deri në tokë dhe mbajtja e tij nga shokët në mënyrë të tensionuar të jep të kuptosh se kemi të bejmë me një veprim njerzor për të zbritur së poshtmi nga një terren malor.

Motivi 2- a. Hedhja e këmbëve herë pas here të thyera në lartësinë e gjurit përforcon edhe më shumë idenë e rrugëtimit në malësi.

Motivi 1- b. Rrugëtimi rrëshqitës në mënyrë graduale i valltarit të parë deri në tokë dhe mbajtja e tij nga shokët në mënyrë të tensionuar ripërsëritet edhe më i tensionuar pasi edhe shokët e tjere i afohen tokës me rrëshqitjen e tyre. Tashme burrat valltar janë bërë thuajse një trup i vetëm ku vështërsin më të madhe e ka i fundit.

Motivit 1- b bëhet më e lehte dhe më virtuoze deri në fund të pjesës së shtruar muzikore, mbarimit të terrenit të vështirë malor. Jo rastësisht burrat e Gores kur vendosen në valle zënë vend nga më i shkurtri deri tek më i gjati. Këtë element të rëndësishm stukturor koreografik në vallen “Gorarçe“ koreografi Gëzim Kaceli (Artist I Merituar) duke punuar së bashku me Enver Birkon (artist I Merituar) dhe bartësin burimor të kësaj valleje Xhemali Adellarin (mjeshtër i Madh) i lindur dhe rritur në fshatin Zvezdë, nip në Gorë, e pikasi këtë veçanti dhe pas një hulumtimi të gjatë profesional e vuri më në evidence kur e përpunoj thellësisht profesionalisht dhe artistikisht në funksion të skenave teatrale. Kjo valle e interpretuar nga valltarët e Ansamblit Shtetëror të Këngëve dhe Valle ve Popullore ka patur dhe ka një sukses të jashtzakonshëm si brënda dhe jashtë vendit fal autenticitetit të saj Gorar.

2. E shpejta ( Alegro ) E shpejta vjen pas pjesës së pare të shtruar, valltarët e gurës popullore, i japin një alegri të madhe kërcimit të tyre duke mbrritur në kulminacion me rrutullime dhe ngritjen fluturuese të valltarit të parë Valltart tashmë lirohen nga parakrahët dhe mbahen gjatë kërcimit dorë për dorë. Kjo mënyrë lidhjeje i bën ata më të lirshëm dhe më të zhdërvjellët duke kërcyer fillimisht në rreth dhe më pas të ndarë dy nga dy. Elemente të tjetëra karakteristike të valles janë:

a) Kapërcimet nga njëra këmbë në tjetrën.

b) Uljet e thella me këmbë të bashkuara. c) Rrutullimet e shpejta me duar të shtrira here në të djathtë dhe here në të majtë.

d) Ngritja lart fluturuese e valltarit kryesor. Lidhja dorë për dorë, ndarje dy nga dy, kapercimet, uljet e thella, rrotullimet e shpejta si dhe ngritja fluturuese e valltari kryesor janë veçanti strukturore të valles “ Gorarçe “ veçanti të cilat e bëjnë këtë valle autentike. Gjithashtu janë këta element strukturor që bëjnë edhe dallimin midis valleve të krahinave fqinje. Këto krahina fqinje (për mendimin tim) janë ndikuar dhe influencuar prej dekadash nga motivet autoktone burimare të valles, “ Gorarçe “.Edhe këto element të rëndësishm strukturor të kësaj valleje, përpunuesi dhe koreografi i saj Gëzim Kaceli ( Artist I Merituar ) i ka ruajtur me fanatizëm në punimin e tij duke e mbajtur kërcimin afër burimit autentik origjinal të valles “ Gorarçe “ . Gjithashtu vlen për tu theksuar fakti se ky motiv valleje me influencën apo kopjimin në burimin autentik Gorar u përpunua vetëm pas gati 25 vjetësh nga Mjeshtri i Valles koreografi Panajot Kanaçi . ( Nderi i Kombit ) . Ky mjeshtër i përpunimit koreografik pas Festivalit Folklorit të Gjirokastrës 1983 krijoi një valle me këto motive dhe e titulloj “ Djell në fushë të Devollit “ .Panajot Kanaçi duke i kostatuar ngjashmërit, influencat apo kopjimet e bëra nga krahinat fqinje të Gores ka ditur të përdorë ose krijoi disa karakteristika të tjera strukturore dhe kërcyese në vallen “ Djell në fushë të Devollit “. Panajot Kanaçi që në hyrje të valles “ Djell në fushë të Devollit “ nuk ruajti strokturen e Valles Gorarçe. Influencuar nga ideologjit e kohes, për edhe për ti dhënë valles më shumë hare dhe optimizëm përdori ndërtimin strukturor:

1. Hyrja e Shpejtë ( Alegro )

2. E shtruara ( moderato ) 3. E shpejta ( Alegro ) Hyrja e Shpejtë. Me futjen në skenë të valltarëve së bashku me valltaret me hyrjen e shpejtë vallja në analizë jep qysh në fillimin e saj atmosferën e një feste. Kjo atmosferë justifikon emërtimin e saj “ Djell në fushë të Devollit “ por e largon atë nga karakterin i saj burrëror. Këtë konstatim na e përforcon edhe më shumë kërcimi i vajzave me lëvizjet e tyre pothuajse unike gjatë valles, lëvizje të dala nga hapat e kërcimit të burrave të përdorura në Vallen Gorarçe.Në këtë valle kemi gjithashtu hapa kërcimi të frymzuara dhe të përpunuara me mjeshtëri nga koreografi bazuar në motivet e Valles Dardhare e cila është autoktone Dardhare pra jo Devolliçe.

E SHTRUARA

E shtruara si pjesë e dytë e valles nuk kishte mos influencohej nga hapat e kercimit të Valles burrërore Gorarçe nga ka origjinën. Panajot Kanaçi duke ditur autenticitetin e Valles gorarçe

zbuti në maksimun karakterin burrër Gorar duke e sjell atë në Fushën e Devollit. Kjo zbutje ndihet qysh në fillim kur tre valltarët e parë e fillojnë motivin jo direk me shtrirje por me një përgatije më delikate kushtëzuar nga prania e vajzave në kërcimin e tyre.

E shpejta.

E shpejta përsërit motivet e Hyrjes së Shpejtë duke rritur edhe më shumë rritmin muzikor për ta shpënë vallen në kulminacionin e saj. Mjeshtri i valleve Panajot Kanaçi shfrytëzoj me profesionalizëm përpunues materjalin koreografik si Valle Brezash interpretuar si nga valltar pleq, djem të rinj dhe fëmijë, paraqitur në Festivalin e Gjirokastrës 1983 nga Grupi Folklorik i Rrethit të Korçës. (emërtim i kohës) Me këtë analizë dua të them se vallja “ Djell në fushë të Devollit “ është një përpunim koreografik profesional me një strukturë përgjithësuese e të gjithë Qarkut të Korçës. ( emërtim i sotçem e asaj zone etnografike ).Natyrshëm lind pyetja pse referuesi bën një analizë kaq të gjatë dhe merr si shembull vallen “Gorarçe“ dhe vallen “ Djell në fushë të Devollit “ Sipas mendimit tim përgjigjja ime është kjo: Sepse janë të vetmet këto valle që i kanë rezistuar kohës pas përpunimit të koreografëve pasi kanë bazë të shëndoshë burimore. Sepse në burimet e tyre etnografike këto motive vallesh kanë mardhënije prindë fëmijë ku prindi është vallja “Gorarçe“ dhe fëmija, më pas i rituri i cili natyrisht u bë prind më pas është “ vallja e Devollit “ E jap këto përgjigje dhe kongludoj në këto përfundime analitike pasi jam i bindur plotësish nga përvoja ime fillimisht si Solist valltar e interpetues i kësaj valleje dhe me vonë koreograf pranë Maestro Panajot Kanaçi (Nder i Kombit) në Ansamblin e Këngëve Popullore të Shqipërisë. Qysh në gjenezë dhe në 50 – 60 vjetët e përpunimit dhe kërcimit të saj profesional, Vallja “Gorarçe” është një dëshmi e gjallë e traditave kulturore dhe artistike të Shqipërisë në përgjithsi dhe të zonës së gores në veçanti, nisur edhe nga emërtimi i saj autokton ndër vite. Pra nëse vallet e Devollit janë më të lehta , më të gjalla, më të pranishme dhe më festive në ditët e sotme, Vallja “Gorarçe” është një valle e rëndë burrash, një manifestim i jetës malore e lidhjes së ngushtë të kësaj zone me traditat e hershme trashëguar brez pas brezi, ndonse ajo u përthith me pa të drejtë nga realitete të tjera etnografike. Vallet e Devollit pa dyshim me bukurit e tyre kanë origjinë dhe janë trashëguar më së pari nga Vallja Origjinale Gorarç. Kjo origjinë dhe kjo lidhje mes karakterit të këtyre valleve është dëshmi e lëvizjeve të njohura demografike të popullit nga malet në fusha, apo nga fshatrat në lokalitete dhe qytete . Kjo lëvizje demografike dhe këto mardhënije ndër qytetare në ditët e sotme krijojnë bashkime pseudo origjnalitetesh të cilat dëmtojnë artin burimor folklorik në përgjithësi dhe paksojnë në mënyrë të ndjeshme pasurin arkivore të artit të kërcimit duke e reduktuar atë vetëm në ndarje veri dhe jug.

NË DITËLINDJEN E ANDON ZAKO ÇAJUPIT

March 29, 2025 by s p

“S’ka pra m’i lehtë zanat se politika, o vëllezër shqiptarë…zanati më i lehtë është të bënesh minister…” (Andon Zako Çajupi)

Nga Frank Shkreli/

Gjatë viteve më ka pëlqyer të sjell, nga koha në kohë, shkrime, artikuj ose përmbledhje, të fillim shekullit të kaluar, si për shembull nga At Gjergj Fishta, Faik Konica, Fan Noli e të tjerë, të cilët ndonëse kanë jetuar dhe zhvilluar veprimtarinë e tyre në fillim të shekullit XX – mendimet dhe qëndrimet e tyre të shprehura atëherë, tingëllojnë mjaft aktuale edhe për ditët e sotme, përballë zhvillimeve politike në Shqipëri, Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare gjatë gjithë vitit, por sidomos në prak të zgjedhjeve parlamentare, siç janë ato të 11 majit, 2025.

Mënyra se si përzgjidhen “përfaquesit e ardhëshëm të popullit” çdo 4 vjet, është kthyer, vërtetë, në një situatë komike për zgjedhsit shqiptarë. Mjafton të shikoni listat e fundit (të hapura dhe të mbyllura) të njoftuara nga partitë e ndryshme në Shqipëri për zgjedhjet e majit, 2025. Ditëlindja e Çajupit (27 mars, 1866) më kujtoi një shkrim të tijin – që e kam pasqyruar edhe njëherë tjetër e që mban datën 22 Shkurt, 1922 shkruar në Kairo – si parathënie në krye të dramës, “E Thëna” të Milo Duçit – ribotuar në numrin e parë të revistës “Shejzat” të Ernest Koliqit (Viti i Parë, gusht -1957) në Romë me mbishkrimin, “Zane të Kalesës”.

Na ishte një kohë, shkruante ndër të tjera, Çajupi, një shekull më parë, kur populli kërkonte nga qeveritarët dhe përfaqsuesit e tij, që të jenë, “sidomos, atdhetarë të vërtetë”. Në atë artikull, Çajupi përshkruante situatën politike të kohës së tij duke pasqyruar realitetin e atëhershëm politik – deri diku, në përputhje me të sotmen, 100-vite më vonë — se të jesh “një atdhetar i vërtetë”, nuk merret aspak në konsideratë si një vlerë ose cilësi për një deputet ose për cilindo do politikan të niveleve më të larta, përfshir ministrat në shërbim të popullit duke theksuar se për tu future në politikë, të jesh atdhetar nuk është e nevojshme për “aspirantët” politikë: “Jo, sot s’është nevojë! Ndë Shqipëri, një turkoman, një grekoman, një sllavoman, një intrigant, një tradhëtor, tokon të bënet, pa vesvese, regjent, ministër, depytet, prefekt, faqe me nder dhe mbret.”

Artikulli i Çajupit, është shkruar prej tij një shekull më parë, në formën e një parathënieje të dramës “E Thëna”. E përzgjodha këtë shkrim të Çajupit, në përvjetorin e tij të lindjes (27 Mars, 1866) sepse sjell edhe sot një freski të gjëndjes politike dhe kulturore, që mbretëronte në atë kohë, anë e mbanë trojeve shqiptare, por duke marrë parasysh, sidomos, zhvillimet aktuale politike në Shqipëri në prak të zgjedhjeve të majit, e bën atë shkrim mjaft aktual për botën politike shqiptare sot. Ngjan sikur Çajupi të përshkruante pothuaj, ekzaktërisht, duke pasqyruar me mjaft përpikmëri, sidomos, gjëndjen aktuale politike në Shqipëri para zgjedhjeve të ardhëshme. Përzgjedhja e kandidatëve të partive të ndryshme politike shqiptare nuk bëhet duke u bazuar në meritat e kandidatit ose kandidatëve. Në të vërtetë, ashtu si në kohën e Çajupit, një shekull më parë, as sot, të jesh kandiddat për ofiqe të larta në shtet e qeveri, pore dhe në parliament, “S’ke nevojë të dish asnjë punë, asnjë mjeshtëri me themel.”

Ndonëse kanë kaluar mbi 100-vjet nga botimi – sa të vërteta janë fjalët e Çajupit! Ato pasqyrojnë edhe sot shqetësimet dhe trishtimet e patriotëve të vërtetë të asaj kohe në lidhje me gjëndjen politike dhe kulturore të shqiptarëve atëherë. Por sa aktuale janë edhe sot. Ato janë në përputhje të plotë dhe, përpikmërisht, me gjëndjen e sotme komike politike dhe kulturore në rrafshin politik dhe shoqëror shqiptar, si në marrëdhëniet e shqiptarëve me njëri tjetrin ashtu dhe me të tjerët.

Andon Zako ÇAJUPI

“Për shumicën e shqiptarëve, politika është një punë fort e lehtë dhe u vërtetoj se, për me fitu bukën, në këtë botë të reme, zanati m’i lehtë është të bënesh ministër. S’ke nevojë të dish asnjë punë, asnjë mjeshtëri me themel… Si shpjegonet kjo pasuni në pikëpamje të politikës?… Ministri i bujqësisë, bie fjala, tokon të mos çquaj qepët nga prasët; ministri i luftës tokon të mos ketë marë një pushkë në dorë; ministri i financës tokon të mos ketë fituar asnjë grosh, veç me të grabitur; ministri i arsimit tokon të mos dijë as shqip, veç të mundi të shkruaj një ë me dy pika mbi krye; ministri i punëve të përjashtëme tokon të jetë prift a hoxhë…., dhe puna të vejë mbarë gjithmonë…” (Çajupi)

Përveç kritikës ndaj gjendjes politike të kohës së tij, Çajupi, ka shprehur gjithashtu zhgënjimin dhe trishtimin e tij mbi gjëndjen e atëhershme dhe për mungesën e zhvillimeve letrare e kulturore, në nivel të duhur, të gjuhës shqipe, në përgjithësi, në Shqipërinë e 1920-ave. Ndërkohë që “shqiptarët janë të lindur për politikë”- sipas Çajupit, të pakët janë njerëzit e kulturës. “Për njëmënd, ndë Shqipëri gjënden plot ministra, qeveritarë, depytenj, diplomatë të fortë. Mbijnë sikurse kërpudhat nga dhéu…Përkundra, shkronjëtorët, vjershëtorët, janë fort të pakët.” Megjithse kanë kaluar mbi 100-vjet nga botimi – fjalët e Çajupit në ditëlindjen e tij — pasqyrojnë edhe sot shqetësimet dhe trishtimet e patriotëve të vërtetë të asaj kohe në lidhje me gjëndjen politike dhe kulturore të shqiptarëve atëherë, por që, pothuaj, përputhen aq përpikmërisht edhe me gjëndjen e sotme politike, shoqërore dhe kulturore në marrëdhëniet e shqiptarëve me njëri tjetrin dhe me të tjerët.

Demokracia e vërtetë nuk pret! “Tek prisnim të piqeshin kushtet, na u kalbën dëshirat”, ka thënë dikur i Madhi Faik Konica. Mendonim se 35-vite tranzicion nga sistemi diktatorial komunist do sillte më në fund atë që shpresonin brezat e shqiptarëve, një sistem puralizmi të vërtetë politik e demokratik, me të drejta të barabarta të njeriut, me drejtësi dhe me përgjegjësi qytetare e politike. Por, për fat të keq, falë edhe kësaj “bote të rreme” ndoshta — siç është shprehur edhe Çajupi 100-vite më parë — demokracia përfaqsuese shqiptare – me ndonjë përjashtim aty këtu, nuk ka prodhuar politikanë me nder e integritet, “atdhetarë të vërtetë”, sipas Çajupit, shqiptarë në shërbim të popullit të vet, të cilët mbi interesat personale dhe partiake, vendosin gjithmonë interesat madhore të Kombit. 35-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit dhe 6-javë javë para zgjedhjeve parlamentare në Shqipëri, populli shqiptar – ashtu si në kohën e Çajupit 100-vjet më parë – kërkon nga qeveritarët dhe përfaqsuesit e tij në Kuvendin e ri shqiptar, mbi të gjitha dhe sidomos “Atdhetarë të vërtetë”, për ndërtimin e një të ardhme më të mirë për Shqipërinë dhe Kombin shqiptar.

Frank Shkreli

A room with rows of desks and chairs

AI-generated content may be incorrect.

Salla e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë

Salla e Kuvendit të Republikës së Kosovës

Ju mirëpresim të gjithëve

March 29, 2025 by s p

Ju mirëpresim të gjithëve.

Plagët ende janë të hapura, drejtësia po vonon

March 29, 2025 by s p

Fotoekspozitë mbresëlënëse në Philadelphia për masakrat serbe të luftës së Kosovës (1998 – 1999)

Nga dr. Sadik Elshani

Ditën e diel, më 23 mars, shoqata “Bijtë e Shqipes”në mjediset e saj, në bashkëpunim me Këshillin Shqiptaro – Amerikan, OJQ-ne “For Neë Life Kosovo” dhe Këshillin Koordinues të Asociacioneve Familjare të të Zhdukurve të Kosovës, organizoi një fotoekspozitë të rëndësishme e mjaft mbresëlënëse për krimet gjenocidale të regjimit serb mbi popullsinë e pafajshme shqiptare të Kosovës në vitet 1998 – 1999.

Në këtë ekspozitë ishin të ekspozuara fotografi origjinale me pamje të tmerrshme për masakrat serbe në tërë territorin e Kosovës. Kjo ekspozitë ishte konceptuar edhe si një bashkëbisedim me komunitetin lidhur me 25 vjetorin e gjenocidit serb ne Kosove, hapat e mëtutjeshëm që duhet të marrim ne të gjithë si shqiptarë për ta snsibilizuar këtë çështje, për të kërkuar drejtësi për të gjitha ato viktima të pafajshme, sepse: Drejtësia e vonuar është drejtësi e mohuar. Jehona e pushkëve, topave e bombardimeve nga aeroplanët tani ka pushuar, por gjurmët e luftës në shpirtin e familjeve shiptare që kanë humbur më të dashurit e tyre ende nuk janë shlyer, dhe kurrë nuk do të shlyhen, plagët ende janë të hapura e drejtësia po vonon.

Veprimtarinë e hapi z. Dritan Matraku i cili i përshëndeti të pranishmit, falenderoi dhe u dëshiroi mirëseardhjen mysafirëve nga Kosova,veprimtarëve dhe organizatorëve të kësaj ekspozite:

Z. Ramë Manaj, ish-zëvendëskryeministër i Republikës së Kosovës, kryetar i Komisionit për Personat e Pagjetur të Qeverisë së Kosovës,

Znj. Kumrie Karaçica, organizatore e ekspozitës.

Znj. Xhemile Morina, cicerone.

Z. Sali Muhaxheri, kurator.

Z. Luz Thaqi, gazetar e publicist, veprimtar i komunitetit.

Z. Anton Gojani, veprimtar i komunitetit.

Zoti Matraku shprehu kënaqësinë që kjo ekspozitë po organizohet në mjediset e shoqatës “Bijtë e shqipes”, për t’i nderuar të gjitha viktimat e krimeve serbe në Kosovë, për të kërkuar drejtësi për ta, si dhe për t’ua bërë të njohur brezave më të rinj vuajtjet e popullit tonë.

Fjalën e rastit e mbajti z. Sadik Elshani, njëherësh edhe shkruesi i këtyre radhëve, i cili po ashtu theksoi se kjo ekspozitë është për t’i nderuar të gjitha viktimat e pafajshme, për të shprehur mirënjohjen dhe falenderimet tona për organizatorët e kësaj ekspozite dhe përpjekjet e vazhdueshme ndër vite për zbardhjen e fatitit të më të dashurve të tyre, për ta ndarë dhibjen së bashku, sepse kur një e keqe i ka ndodhur një shqiptari, ajo u ka ndodhur të gjithë shqiptarëve – kjo luftë e ka prekur çdo shqiptar. Pastaj z. Elshani i njoftoi të pranishmit për krimet makabre që kanë ndodhur në Suharekë/Therandë në familjen Berisha. Ai u tregoi të pranishmeve edhe kopjet e disa gazetave e revistave botërore që i kanë pasqyruar ato krime. Zoti Elshani në fjalën e tij theksoi se duhet bërë më shumë për ta sensibilizuar edhe më teper këtë çështje në arenën ndërkombëtare, duke lobuar në Kongresin dhe Qeverinë Amerikane dhe vendet tjera ppërendimore, duke e hapur këtë ekspozitë në qendra të rëndësishme, të cilat mund të ndikojnë tek qeveritë e vendeve përkatëse. Duhet bashkëpunuar edhe me organizatat joqeveritare të vendeve të rajonit, Kroaci e Bosnjë e Hercegovinë, të cilat kanë qenë viktima të regjimit gjenocidal serb dhe politikës së tyre të pastrimit etnik.Të përgatitet një dosje e plotë në mënyrën më profesionale, duke evidentuar çdo krim të kryer në Kosovë, duke angazhuar ekspertë, avokatë e juristë me përvojë e famë ndërkombëtare – theksoi ndër të tjera në fjalën e tij z. Elshani.

Në fillim të fjalës së tij z. Luz Thaqi shprehu mirënjohjen e tij për shoqatën “Bijtë e shqipes” për gatishmërinë për të hapur këtë ekspozitë në mjediset e saj, mikpritjen e ngrohtë, atmosferën vëllazërore. Pastaj ai shprehu pakënaqësinë e habinë sesi çështja për zbardhjen e fatit të të pagjeturve po zvarritet për më shumë se 25 vite: “Si është e mundur që Serbia ende nuk është ndëshkuar?!” – u shpreh z. Thaqi me mllef e habi. “Drejtësia e vonuar, drejtësi e mohuar – familjarët kërkojnë drejtësie” – u shpreh z. Thaqi në vazhdim të fjalës së tij. Edhe z. Thaqi u angazhua për një bashkëpunim më të ngushtë me organizatat e ngjashme në rajon. Z. Thaqi shprehu bindjen dhe besimin e tij se diaspora do ta çojë përpara këtë çështje, sepse ajo ka një potencial të madh njerëzor, intelektual e profesional; kemi ekspertë të lëmive të ndryshme që punojnë nëpër universitete e institucione prestigjioze akademike, qeveritare, etj.

Zonja Kumrie Karaçica, e cila ka humbur bashkëshortin në këtë luftë, falenderoi të gjithë të pranishmit dhe shoqatën “Bijtë e shqipes” për ngrohtësinë që ajo gjeti në këtë shoqatë, për gatishmërinë për t’u bërë bashkudhëtar në rrugetimin e tyre për të kërkuar drejtësi. Zonja Karaçica pastaj i njoftoi të pranishmit për OJQ-në “For Neë Life Kosovo”, të cilën ajo e udhëheq, qëllimin e kësaj organizate, që është zbardhja e fatit të të zhdukurve civilë të luftës. Qëllimi i ekspozitës, organizuar me inisiativën e saj, është që të mos harrohet ajo që ka ndodhur, theksoi zonja Karaçica. Ajo pastaj rrëfeu për vuajtjet e saj dhe të familjes së saj dhe të shumë familjeve të tjera. Ajo u bëri thirrje të gjithëve që rë bëjmë diçka, një hap drejt padisë në gjykatat ndërkombëtare. Ajo nga diaspora kërkoi ndihmë profesionale, ekspertizë ligjore, “sepse ne nuk e dimë gjuhën e avokatit, politikës, por vetëm gjuhën e dhimbjes”.

Zoti Ramë Manaj, i cili në këtë luftë e ka humbur djalin, vëllain e shumë anëtarë të familjes, falenderoi shoqatën për këtë organizim “nga bijtë e vërtetë të shqipes”. Z. Manaj i bëri një pasqyrë të shkurtër të dëmëve, tragjedive njerëzore të kësaj lufte, pasojat e tmerrshme që ajo ka lënë pas: 13950 të vrarë, 20000 gra të përdhunuara, 1620 persona ende të pagjetur dhe mijëra të gjallë me shpirt të vrarë, të traumatizuar nga tmerret e luftës. “Kjo ekspozitë paraqet vetëm pjesërisht vuajtjet tmerret që kanë përjetuar familjet shqiptare, është vetëm një dritare e errët në historinë e krimeve serbe ndaj shqiptarëve. Ta mbajmë gjallë kujtimin e atyre që nuk janë më. Kjo ekspozitë është një apel për t’u angazhuar që të bëjmë dicka më tepër” – u shpreh z. Manaj. Në fund të fjalës së tij ai shprehu mirënjohjen e tij për NATO-n, ShBA-të, për angazhimin e tyre vendimtar në mbrojtje të popullsisë shqiptare.

Zonja Xhemile Morina, e cila ka humbur bashkëshortin dhe z. Sali Muhaxheri, i cili ka humbur bashkëshorten, paraqiten ekspozitën duke përshkruar në detale masakrat që kanë ndodhur në tërë Kosovën, masakrat e Lubeniqit, Çikatovës, Poklekut, Krushës së Madhe e shume fshatrave e qyteteve te tjera; krimet që janë kryer ndaj familjeve Ahmeti, Muqolli, Deliu e shumë familjeve të tjera shqiptre. Çdo pëllëmb e tokës së Kosovës eshtë e ngopur me gjakun e dëshmorëve, gjakun e viktimave të pafajshme civile.Ishin fotografi që flisnin vetë, fotografi që pasqyronin tnerr, sillnin pikëllim, fotografi që lëshonin klithma e bënin thirrje për drejtësi. Zonja Xhemile theksoi se qëllimi i ekspozitës është që të sensibilizohet çështja e të pagjeturve në arenën ndërkombëtare. Zonja Xhemile dhe veprimtarët tjerë falenderuan mërgatën për kontributin e tyre në organizimin e kësaj ekspozite në shumë qytete europiane. Më 23 mars kjo ekspozitë u organizua në Nju Jork, në Monroe University. Veprimtarët nga Kosova kërkuan që t’i shtojmë përpjekjet tona për të ngritur padi kundër Serbisë.

Zoti Llazar Vero, gazetar e publicist veteran, ish-kryetar i shoqatës “Bijtë e shqipes” falenderoi veprimtarët dhe organizatorët e kësaj ekspozite për punën e tyre të vazhdueshme e këmbëngulëse për zbardhjen e fatitit të të zhdukurve. “Është e pamundur që të mos emocionohesh kur e sheh këtë ekspozitë. Kemi mundësi të bëjmë edhe më shumë” – u shpreh ndër të tjera z. Vero. Pastaj ai rrëfeu për lidhjet e tij me kosovarët në Fier e Myzeqe – ishte rritur me kosovarët, me historitë e trimërisë së Shote e Azem Galicës.

Shoqata “Bijtë e shqipes” nderoi me një Mirënjohje z. Ramë Manaj: “Për angazhimin dhe sakrificën e tij shumëvjeçare personale dhe të familjes së tij për lirinë e pavarësinë e Kosovës, veprimtarinë e vazhdueshme për ndërtimin e shoqërisë dhe institucioneve demokratike të Kosovës dhe punën këmbëngulëse si veprimtar e kryetar i Komisionit Qeveritar për zbardhejn e fatit të të zhdukurve nga gjenocidi serb”. Ndërsa Këshilli Koordinues i Asociacioneve të Familjarëve të të Zhdukurve të Kosovës nderuan me Mirënjohje shoqatën “Bijtë e shqipes” dhe dr. Sadik Elshanin për organizimin e kësaj ekspozite në Philadelphia. Për të pranishmit shoqata “Bijtë e shqipes” shtroi një koktel me ushqime e pije të llojllojshme.

Kjo ekspozitë, kjo veprimtari ishte një homazh, nderim për të gjitha viktimat, por ishte edhe një thirrje e fuqishme që të bëjmë diçka më tepër që drejtësia të triumfojë. Së bashku mund të bëjmë më shumë. Viktimat e familjarët e tyre kërkojnë drejtësi, kërkojnë që trupat e të zhdukurit të gjenden, të kenë një varr ku do të prehan të qetë në tokën e lirë të Kosovës, ku familjarët mund t’i vizitojnë e t’i kenë pranë, të vënë një kurorë, një buqetë me lule mbi varret e tyre.

Të shpresojmë se kjo ekspozitë do të shërbejë si një katalizator për të përshpejtuar përpjekjet e angazhimet tona për të ushtruar trysni në organizatat e institucionet ndërkombëtare, qeveritë demokratike, për të kërkuar drejtësi, për të ngritur padi kundër Serbisë. Të mos lejojmë që me kalimin e kohës kjo çështje të zbehet!

Philadelphia, më 25 mars 2025

Lufta e Shkodrës e vitit 1913 kundër synimeve grabitqare të serbo-malazezëve

March 28, 2025 by s p

Gjon F. Ivezaj/

Mbreti Nikollë i Malit të Zi, i cili kishte vendosur ta pushtonte me çdo kusht Shkodrën me rrethet e saj, nuk u tërhoq as përballë paralajmërimit kategorik ,që i bëri Austria për të hequr një herë e mirë dorë nga Shkodra, as përballë këshillave të vazhdueshme të Rusisë për të mos bërë sakrifica të kota, me qenë se çështja e Shkodrës do të vendosej përfundimisht nga Konferenca e ambasadorëve. Ai e vazhdoi me ngulm luftën duke shpresuar se Shkodra do të binte shpejt. Ky opinion mbizotëronte edhe në shtetet evropiane. Por këto llogari dolën të gabuara. Në Shkodër nuk luftonin vetëm repartet turke: Brenda në qytet, pranë divizionit të rregullt otoman, që komandohej nga gjenerali turk Hasan Riza Pasha, ndodhej edhe një divizion rezervistësh shqiptarë nën komandën e gjeneralit Esat Pashë Toptani. Së bashku me ta luftonin edhe qytetarët shkodranë. Për të cilët rreziku kryesor tanimë nuk ishte Turqia, por Ma li i Zi. Shkodra u qëndroi sulmeve të furishme të ushtrisë malazeze. Gjatë dhjetorit 1912 dhe janarit 1913 mali i Taraboshit, kodrat e Beltojës, Bërdicës e Bardhanjorëve u bënë teatër luftimesh të përgjakshme. Trupat malazeze të komanduara personalisht nga mbreti Nikollë, i cili kishte shpallur se do të luftonte „deri në dhinë dhe fyshekun e fundit”, provuan disa herë ta merrnin me sulm qytetin, por dështuan. Hasan Riza Pasha, ndonëse e vazhdoi qëndresën edhe pas përfundimit të armëpushimit, e kishte kuptuar se Turqia tanimë nuk mund ta rivendoste sundimin e vet në Shqipëri. Ai vendosi ta shpëtonte garnizonin turk duke e nxjerrë nga rrethimi. Por ky plan i tij mund të realizohej vetëm në rast se kundër ushtrisë malazeze organizohej një sulm i kombinuar i garnizonit turk, forcave të qytetit dhe malësorëve. Për ta vënë në jetë këtë plan ai kërkoi ndihmën e përfaqësuesve të parisë së Shkodrës.

Kjo e fundit që mbante kontakte me qeverinë e Vlorës, e pranoi planin e komandantit turk, me kusht që qëndresa të vazhdonte në emër të Shqipërisë së pavarur. Edhe qeveria e Vlorës, duke shpresuar se Esat Toptani do ta vazhdonte qëndresën kundër malazezve dhe serbëve si shqiptar dhe do të lehtësonte kështu detyrën e bashkimit të tokave shqiptare, iu drejtua atij në janar me një letër të aprovuar edhe nga 30 përfaqsues të parisë shqiptare. Me anën e saj ajo e ftonte „ta bënte të pavdekshme jetën e kombit duke ngritur flamurin kombëtar”. Esat Toptani nuk e njohu shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë dhe mbajti një qëndrim armiqësor kundrejt qeverisë së Ismail Qemalit. Ai zhvilloi kundër saj një fushatë shpifëse në Shkodër dhe, sidomos, në radhët e divizionit të rezervistëve shqiptarë të komanduar prej tij. Ai nuk e aprovoi as planin e komandantit turk të garnizonit të Shkodrës dhe, ndërsa ky i fundit po priste aprovimin e marrëveshjes nga ana e Stambollit.

Esad Toptani, me të cilin ishin bashkuar edhe oficerë xhonturq, më 30 janar 1913 e vrau Hasan Riza Pashën me anë të një atentati dhe si i dyti gjeneral divizioni që ishte, u bë komandant i garnizonit ushtarak të Shkodrës. Esat Pashë Toptani kishte lindur më 1863 në familjen e çifliga-rëve të mëdhenj Toptanas të rrethit të Tiranës. Ai ishte perfaqesuesi më tipik i feudalëve grabitqarë shqiptarë. Me anën e forcës ky kishte grumbulluar sipërfaqe të mëdha tokash midis Tiranës, Durrësit e Krujës dhe ishte bërë një nga pronarët latifondistë më të mëdhenj të Shqipërisë. Pas revolucionit turk më 1908 u bashkua me xhonturqit. Intrigant, ambicioz e karierist, ky nuk nguroi të përdorte të gjitha mjetet për t’ua arritur qëllimeve të tija egoiste. Njohja nga ana e Konferencës së Londrës e autonomisë së Shqipërisë nën sovranitetin ose suzerenitetin e Sulltanit, i hapi atij perspektivën për të shtënë në dorë drejtimin e shtetit shqiptar. Me qëllim që në luftën për pushtet të siguronte edhe mbështetjen e ushtarëve turq të garnizonit të Shkodrës ai e vazhdoi qëndresën nën flamurin turk. Me fillimin më 3 shkurt të veprimeve luftarake midis Turqisë dhe aleatëve ballkanikë, ushtritë serbo-malazeze e shtuan presionin e tyre kundër qytetit të Shkodrës.

Më 7 deri 9 shkurt ato shpërthyen një sulm të ashpër, por pushtuan vetëm disa pozita në kodrat e Bardhanjorëve e të Taraboshit duke lënë në fushën e luftës mijra të vrarë. Me kërkesën e Malit të Zi qeveria serbe vendosi të dërgonte kundër Shkodrës trupa të reja prej 20 mijë vetësh, të pajisura me artileri të rëndë. Qeveria e mbretit Nikollë, duke e vazhduar luftën me parullën „ose Shkodrën, ose vdekjen”, synonte ta pushtonte atë sa më parë për t’i vënë fuqitë e mëdha përpara një fakti të kryer. Veprimet luftarake midis Turqisë dhe aleatëve ballkanikë u zhvilluan përsëri në favor të këtyre të fundit. Më 6 mars grekët çliruan Janinën. Forca të mëdha të armatës së Epirit vërshuan në Shqipërinë e Jugut dhe brenda një kohe të shkurtër pushtuan Gjirokastrën dhe arritën deri afër Beratit. Më 26 mars bullgarët shtinë në dorë Adrianopojën. Tani luftimet zhvilloheshin vetëm në Shkodër. Ndërkohë edhe në Konferencën e Londrës po përfundonte lufta diplomatike për caktimin e kufirit shqiptaro-malazez dhe shqiptaro-serb. E ndodhur përballë këmbënguljes së Lidhjes Tripalëshe në çështjen e Shkodrës, Rusia pranoi që ky qytet t’i lihej Shqipërisë me kusht që qeveria e Vjenës të hiqte dorë nga Peja, Prizrendi, Gjakova dhe Dibra, duke përfshirë këtu edhe malin e Taraboshit e Lumën. Për ta zgjidhur çështjen, të dy palët u detyruan të benin leshime te reja. Sazonovi hiqte dorë nga Taraboshi dhe Luma, ndërsa Berhtoldi, i interesuar për Shkodrën, e cila rrezikohej të binte në duart e serbo-malazezëve, hoqi dorë nga Peja, Prizrendi, Dibra dhe Gjakova.

Më 22 mars Konferenca e Pembasadorëve vendosi përfundimisht që Shkodra me rrethin e saj t’i mbetej Shqipërisë, ndërsa Rrafshi i Dukagjinit, Kosova dhe pjesët e Maqedonisë t’u mbeteshin Serbisë dhe Malit të Zi. Menjëherë pas vendimit të 22 Marsit fuqitë e mëdha i kërkuan Malit të Zi dhe Serbisë të tërhiqnin trupat e tyre nga Shkodra. Për ta detyruar Malin e Zi i cili nuk e njohu vendimin e Londrës, të largohej nga qyteti, me inisiativën e Austro-Hungarisë dhe të Gjermanisë fuqitë e mëdha organizuan një demonstratë detare pranë bregdetit malazez. Më 5 prill skuadra detare ndërkombëtare nën komandën e nënadmiralit englez Sër I’m Sesil Burnej (Cecil Burney) arriti para Tivarit dhe pas disa ditësh bllokoi bregdetin prej Tivarit deri në grykën e Drinit. Por Mali i Zi përsëri nuk pranoi të largohej nga Shkodra. Edhe qeveria serbe nuk pranoi t’i largonte trupat para se të përfundohej paqja me Turqinë; por përballë kërcënimeve të qeverisë austro-hungareze, e cila shpalli se trupat e saj do të hyninë në Sanxhak, dhe pas presionit që bëri Rusia, kryeministri serb Pashiq u detyrua më 12 prill ta urdhëronte komandën serbe t’i jepte fund rrethimit të Shkodrës dhe të tërhiqte forcat. Me largimin e ushtrisë serbe qeveria malazeze e preu shpresën për ta marrë Shkodrën me luftë. Ajo i shtoi përpjekjet e saj të filluara qysh më parë për ta bindun Esat Pashën të hiqte dorë nga qëndresa.

Pashaj Toptanas u tregua tani i gatshëm të merrej vesh me Malin e Zi. Ai e kuрtonte se planet e tij ambicioze nuk mund të realizoheshin pa përkrahjen e fuqive të mëdha. Por, me qenë se Lidhja Tripalëshe nuk i aprovonte veprimet e tij, E. Toptani u orientua nga fuqitë e Antantës e fqinjtë ballkanikë dhe shfrytëzoi rastin e Shkodrës për të plotësuar ambiciet e tij politike. Ai vendosi t’ia dorëzonte qytetin Malit të Zi, pasi ishte përfunduar më 16 prill armëpushimi midis Turqisë dhe aleatëve ballkanikë. Si shpërblim, ai siguroi përkrahjen e Malit të Zi e të aleatëve të këtij për t’u bërë sundimtar i Shqipërisë e për të formuar një qeveri të vetën, që do të zëvendësonte atë të Vlorës, si dhe të drejtën për ta nxjerrë nga Shkodra gjithë garnizonin së bashku me armët e municionet. Më 22 prill 1913, kundër dëshirës së qytetarëve shkodranë, ai nënshkroi tradhëtisht marrëveshjen e kapitullimit dhe bashkë me trupat turke e shqiptare, me armët dhe municionet u largua nga qyteti. Kështu, pas shtatë muajve lufte ushtritë malazeze hynë në Shkodër. Tradhëtia e Esad Toptanit ,dhe pushtimi i Shkodrës ngjaIli një valë zemërimi në popullsinë e qytetit dhe në të gjitha rrethet patriotike shqiptare. Brenda në Shkodër u krijuan menjëherë komitete të fshehta, të cilat në bashkëpunim me malësorët filluan të organizonin qëndresën e armatosur. Qeveria e Vlorës, nga ana e saj, u kërkoi fuqive të mëdha të ndërhynin për ta detyruar Malin e Zi të tërhiqej nga qyeti. Pushtimi i Shkodrës nuk u prit mirë as nga fuqitë e mëdha, të cilat me kërkesën e Vjenës dhe të Romës i deklaruan kolektivisht qeverisë malazeze se pushtimi i qytetit nuk do ta ndryshone vendimin e tyre të 22 Marsit. Por këto deklarata nuk e qetësonin qeverinë austro-hungareze. Më 28 prill, pa marrë akoma nga mbreti Nikollë përgjigjen e notës së fuqive të mëdha, Berhtoldi i kërkoi Konferencës së Ambasadorëve që të merreshin masa shtrënguese kundër Malit të Zi. Në rast të kundërt, ai paralajmëronte se monarkia do të vepronte vetëm.

Vjena, nga ana tjetër, nuk mund të qëndronte indiferente kundrejt veprimtarisë së E. Toptanit, i cili u vendos me forcat e veta në rrethin e Tiranës e të Durrësit. Këtu, pa u trazuar nga autoritetet ushtarake serbe që po tërhiqeshin, ai filloi të ngrinte një administratë të veçantë në Shqipërinë e mesme nën drejtimin e tij. Për t’ia hequr nga dora EsadToptanit forcat e konsiderueshme turke që kishte me vehte, Vjena, e përkrahur nga Roma, kërkoi në mënyrë kategorike nga ai dhe nga qeveria e Stambollit që trupat turke në Shqipëri të ktheheshin sa më parë në vendin e tyre. Gjendja ndërkombëtare u ndërlikua përsëri. Trupat austriake dhe italiane u vunë në gatishmëri për të invaduar Shqipërinë nga veriu dhe nga jugu. Shtetet e Anťantës, të shqetësuara, bënë presion mbi Malin e Zi, i cili më 4 maj 1913 shpalli se do t’i tërhiqte ushtritë e veta nga Shkodra. Edhe Porta e Lartë e pranoi kërkesën për tërheqjen e trupave të saj nga Shqipëria. Por deklarata e 4 Majit nuk e pengonte Cetinën të thurte kombinacione të reja në Shkodër. Esat Pasha, nga ana e tij, nuk pranonte t’i niste trupat turke. Ai e kishte siguruar qeverinë e Stambollit për besnikërinë e tij dhe i kishte shfaqur asaj dëshirën për të marshuar kundër Vlorës që të likuidonte pavarësinë e Shqipërisë. Edhe Rusia i bënte presion Portës së Lartë që trupat turke të mbeteshin në Shqipëri. Greqia linte të kuptonte se, pasi nuk kishte përfunduar akoma paqja me Turqinë, nuk do të lejonte të riatdhesoheshin me anën e detit ushtritë otomane që ishin në Shqipëri. Duke përfituar nga kjo gjendje, Austro-Hungaria dhe Italia përfunduan më 8 maj një marrëveshje të fshehtë. Në bazë të kësaj marrëveshjeje, të dy fuqitë, për të vendosur gjoja „një qetësi të qëndrueshme”, ruanin të drejtën ta pushtonin Shqipërinë, të cilën e kishin ndarë në dy pjesë të barabarta.

Pushtimi do të vazhdonte aq kohë sa do të nevojitej për „mbajtjen e qetësisë”, dmth. aq kohë sa do ta kërkonin interesat e tyre imperialiste. Por ngjarjet u zhvilluan në mënyrë të tillë që nuk u dhanë rast Vjenës e Romës të pushtonin ushtarakisht Shqipërinë. Fuqitë e mëdha vendosën të ndërhynin bashkërisht me forcat e tyre në Shkodër në rast se Mali i Zi nuk do të pranonte të largohej. Nën presionin e Rusisë, trupať malazeze pas një qëndrimi prej tri javësh dhe pasi plaçkitën qytetin dhe dogjën pazarin, më 14 maj u larguan nga Shkodra. Në qytet hynë fuqitë ndërkombëtare. Administrimi i qtyetit kaloi në dorën e një komisioni ushtarak të kryesuar nga Sesil Burnej dhe të përbërë prej oficerësh të fltoës që kishte bllokuar bregdetin. Komisioni ndërkombëtar nuk lejoi të ngrihej në Shkodër flamuri i Shqipërisë dhe nuk e përfilli qeverinë e Vlorës. Në qytet ai vendosi një administratë koloniale. Edhe E. Toptani, i trembur nga mundësia e invadimit ushtarak austro-italian, pranoi që t’i largonte trupat turke. Fuqitë e mëdha e detyruan gjithashtu Greqinë të lejonte anijet e Turqisë t’i riatdhesonin këto trupa. Ushtritë turke u larguan nga Shqipëria gjatë muajit qershor.