Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PARA DHE PAS  17 JANARIT 1982:  DISA NGA SUKSESET E DIASPORËS SHQIPTARE DHE TË ISH-EMIGRACIONIT POLITIK SHQIPTAR 

by

Fatmir Lekaj/                                                                    

Është fakt i ditur se në rastin e shqiptarëve, roli i rëndësishëm i diasporës shqiptare ka ndikuar edhe për nismën dhe inkurajimin e procesit të kombformimit shqiptar. Ngase pothuajse të gjithë  ideologët e fazës së parë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare jetonin jashtë atdheut dhe ishin të arsimuar dhe të influencuar nga idetë e iluminizmit dhe romantizmit.   Përveç të tjerëve, Naum Veqilharxhi ishte në moshë të mitur kur familja e tij emigroi në Rumani. Jeronim de Rada ishte pasardhës i një familje emigrantësh shqiptarë që kishin emigruar në Itali pas vdekjes së Skënderbeut. Thimi Mitko, emigrant në Egjipt. Elena Gjika, kishte lindur në Konstancë të Rumanisë dhe ishte vajzë e një fisniku me origjinë shqiptare. Ndërsa Hasan Tahsini dhe Konstantin Kristoforidhi ishin emigrantë në Stamboll. Veprimtaria e tyre karakterizohet nga zhvillimi i studimeve mbi historinë, gjuhën, duke përfshirë alfabetin, folklorin, letërsinë, artin, botimin e gazetave, themelimin e shoqatave kulturore dhe arsimin – në kuptimin e kërkesave për hapjen e shkollave shqipe, krahas atyre greke, latine etj., në kuadër të Perandorisë Osmane. Qëllimi kryesor i ideologëve të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare ishte unifikimi i shqiptarëve në një komb, pa dallim të feve dhe ndarjes administrative të shqiptarëve, në kuadër të Perandorisë Osmane. [1]   Edhe studiues të huaj i japin rëndësi të veçantë veprimtarisë patriotike të diasporës shqiptare. Për shembull sipas historianit Noel Malcolm, arbëreshët e Italisë, të influencuar nga «Risorgimento» (Rilindja), kanë qenë më radikalët në kuadër të idesë për çlirimin dhe pavarësimin e plotë të shqiptarëve në një shtet shqiptar në Ballkan, duke përfshirë edhe qarqet intelektuale-patriotike të diasporës shqiptare në Rumani, Bullgari dhe deri në Egjipt, të cilët  kanë pasur një rol të rëndësishëm, e veçanërisht Bashkësia Shqiptare e Stambollit, që ka pasur kontaktin më të drejtpërdrejtë me trevat shqiptare.[2]  Gjithashtu ballkanologu Svein Mønnesland, konsideron se fillesa e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare zuri vend jashtë trojeve shqiptare, veçanërisht në kuadër të qarqeve intelektuale-patriotike shqiptare, në Bukuresht dhe Stamboll.[3]  Këto nisma jashtë atdheut (në diasporë), e karakterizojnë fazën e parë (a) të procesit të kombformimit shqiptar, që në historiografinë shqiptare identifikohet me fillesën e të ashtuquajturës Rilindja Kombëtare Shqiptare, dhe që mund ta quajmë edhe si fillesë e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, ose si fillesë e ngjizjes së identitet kombëtar shqiptar.  Për më tepër kjo fazë e parë (a) ka qenë e rëndësishme për shtytjen / kalimin në fazën e dytë (b) të procesit të kombformimit shqiptar, që rezultoi me organizimin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878) etj. Në lidhje me rëndësinë e fazës së parë (a), studiuesi i shquar i procesit të kombformimeve, Miroslav Hroch, konsideron se në shumë raste, faza b është bërë më e suksesshme kur të tjerët para tyre (faza a) kanë kontribuar për një ide/vetëdije të përbashkët kombëtare. [4]     Rrjedhimisht mund të konstatohet se në rastin e shqiptarëve,  suksesi i parë i madh i diasporës shqiptare është nisma/fillesa e procesit të kombformimit shqiptar (drejt unifikimit të shqiptarëve në një komb, pa dallim të feve dhe ndarjes administrative të shqiptarëve, në kuadër të Perandorisë Osmane), dhe kontributi i vazhdueshëm i diasporës shqiptare në kuadër të procesit të përgjithshëm të kombformimit shqiptar duke përfshirë ngjarjet (si Kongresi i Manastirit etj.), që i paraprinë shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë më 28 Nëntor 1912. 

    Vlen të theksohet se menjëherë pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë (e cila shpallje përfshiu edhe Kosovën), u organizua Konferenca e Ambasadorëve në Londër në dhjetor 1912, ku u morën vendimet për copëtimin e dytë të territoreve të banuara me shqiptarë (pas copëtimit të parë në Kongresin e Berlinit). Tashmë pothuajse gjysma e territoreve të banuara me shqiptarë (Kosova me vise dhe Çamëria), mbetën nën pushtimin e vendeve fqinje (Serbisë, Greqisë etj.). Ndërsa me insistimin e Austro-Hungarisë dhe Italisë u arrit të pavarësohet vetëm gjysma e territoreve të banuara me shqiptarë, e ashtuquajtura Shqipëria Londineze. Me fjalë të tjera, fuqitë e mëdha perëndimore, nuk munden t’i rezistojnë ekspansionit të mëtutjeshëm serb të ndihmuar nga Rusia dhe kjo rezultoi me ndarjen e kombit shqiptar në dysh, ku gjysma e kombit shqiptar mbeti nën okupimin e vendeve fqinje si një rast unik në kontinentin evropian. Ky gjymtim i Shqipërisë konsiderohej si një kompromis i domosdoshëm për ta arritur paqen evropiane në mes të fuqive të mëdha. Drejtuesi i Konferencës së Ambasadorëve në Londër (njëherësh ministër i Jashtëm i Britanisë së Madhe), Edward Grey, gjatë raportimit të tij më 12.08.1913, në parlamentin britanik u shpreh: “Duhet mbajtur në mend se në bërjen e kësaj marrëveshje, rëndësi kryesore pati ruajtja e mirëkuptimit mes vetë fuqive të mëdha, e nëse marrëveshja mbi Shqipërinë e arrin këtë, atëherë ka bërë punën më të rëndësishme në interes të paqes në Evropë”.[5]   Pa u mbushur një vjet nga ky raportim i Edward Greyit, shpërtheu Lufta e Parë Botërore dhe e prishi paqen evropiane dhe më gjerë, njëkohësisht u vu në pikëpyetje pavarësia e Shqipërisë. Megjithëkëtë, fitorja e Bolshevikëve në Rusi (që, përveç të tjerash, ndikoi për tërheqjen e Rusisë nga Lufta e Parë Botërore, në nëntor të vitit 1917),) dhe sidomos hyrja e SHBA-ve në Luftën e Parë Botërore, ndikuan për një të ardhme më të mirë të pavarësisë së Shqipërisë Londineze.[6] Në kuadër të këtyre zhvillimeve për përmirësimin e perspektivës së pavarësisë së Shqipërisë Londineze, kontribut të rëndësishëm dha edhe diaspora shqiptare, veçanërisht Shoqata Shqiptaro – Amerikane ‘Vatra’ . Në lidhje me këtë, historiania Nicola Guy, përveç të tjerash, shkruan se: “Roger Mac Ginty ka nënvizuar se në rastin e nacionalizmave të shteteve të vogla në Evropën Perëndimore, hyrja e Shteteve të Bashkuara në luftë dhe veprimet e bolshevikëve kanë pasur një ndikim të rëndësishëm. Këto ide mund të gjejnë zbatim në rastin e çështjes shqiptare. Hyrja e amerikanëve në luftë ndikoi së tepërmi mbi lulëzimin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Nismat më të rëndësishme lindën në Shtetet e Bashkuara, veçanërisht brenda ‘Vatrës’ (Shoqata Shqiptaro-Amerikane). Fillimisht, gjatë luftës ‘Vatra’ kishte mbështetur Austrinë, por hyrja në luftë e Shteteve të Bashkuara në krah të Aleatëve bënte të domosdoshme një ndryshim në besnikërinë e saj. ‘Vatra’ përqafoi dhe mbështeti sidomos idealet dhe institucionet politike liberale amerikane, me besim në parimet e Wilsonit rreth vetëvendosjes. Anëtarët e saj mendonin se një qëndrim i tillë do të ishte mjaft dobiprurës për kauzën shqiptare për sa i përket rimarrjes së atyre territoreve (Kosovë, Çamëri, Hot, Grudë etj.) të mohuara atyre më 1913-n”.[7] Këto ndryshime në kuadër të marrëdhënieve ndërkombëtare e përmirësuan perspektivën e pavarësisë së Shqipërisë Londineze. Në këtë vazhdë organizimi i Kongresit të Lushnjës, më 21-31 janar të vitit 1920 (ku u miratua akti kushtetues për pavarësinë e plotë të vendit etj.), dhe anëtarësimi në Lidhjen e Popujve më 17 dhjetor 1920, i forcuan themelet e Shqipërisë Londineze. Por pritjet e shqiptarëve, duke përfshirë “Vatrën” (Shoqatën Shqiptaro-Amerikane) në krye me Fan Nolin etj., për t’i kthyer territoret e banuara me shqiptarë (Kosovën me vise), në kuadër të kufijve të Shqipërisë Londineze (bazuar në parimet e Wilsonit për vetëvendosje), nuk u realizuan. Megjithëkëtë, duke e marrë parasysh situatën e vështirë politike të shqiptarëve që nga Traktati i Shën Stefanit dhe Kongresi i Berlinit (1878), realizimi dhe stabilizimi i gjysmës së shtetit shqiptar (Shqipërisë Londineze) ishte një arritje e shqiptarëve. Gjithashtu, përpjekjet e shqiptarëve për çlirimin e Kosovës me vise dhe bashkim kombëtar nuk u ndalën.

    Gjatë periudhës në mes të dy luftërave botërore, Lëvizjet Kombëtare në shumë vende të botës u indoktrinuan ideologjikisht nga komunizmi, fashizmi, nazizmi etj. Ky indoktrinim ideologjik te shqiptarët u bë më i dukshëm gjatë Luftës së Dytë Botërore. Fashizmi dhe nazizmi (që ishin shfaqur si “ideologji” gjatë pjesës së parë të shekullit 19) patën konsekuenca të dhimbshme, veçanërisht gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në këtë vazhdë u keqpërdor edhe zbatimi i idesë komuniste. Ngjashëm sikurse prapavija e hershme e demokracisë, edhe prapavija ideore e komunizmit bazohet në idetë e hershme.  Madje sipas filozofit franqez Didie Zhylia, idenë e një sistemi të tillë të jetës komunitare e gjejmë në ‘Republika’ e Platonit.[8] Për më tepër, këto dy prapavija i kanë karakterizuar edhe dy revolucionet e mëdha. Nga njëra anë revolucionin politik anglez (1688) me ideologun e vet më të spikatur John Locke dhe, nga ana tjetër, revolucionin socio-politik francez (1789) me ideologun e vet më të spikatur, Jean-Jacques Rousseau. Në këtë vazhdë idetë komunitare në disa shtete evropiane ku kishte traditë më të fortë demokratike, u kultivuan në kuadër të partive socialiste/ social-demokrate dhe arritën të bashkëjetojnë me partitë liberale, partitë konservatore etj., në kuadër të demokracive parlamentare, ndërsa në disa shtete të tjera, kryesisht në Evropën Lindore dhe më tutje, idetë komunitare përvetuan (veçanërisht pas Luftës së Dytë Botërore) në sisteme diktatoriale dhe autoritare. Me fjalë të tjera, siç u keqpërdorën (gjatë periudhave të caktuara historike), religjionet, nacionalizmi, demokracia etj., ngjashëm u keqpërdor edhe komunizmi. Në rastin e shqiptarëve indoktrinimi ideologjik në kuadër të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore karakterizohet kryesisht nga dallimi në mes të katër rrymave politike: bashkëpunëtorët e nazifashistëve, ballistët, zogistët dhe komunistët. Megjithëkëtë, vlen të theksohet se ky dallim ka qenë më shumë strategjik sesa ideologjik. Në kuptimin se të gjitha këto rryma politike në kuadër të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare kishin synim parësor çlirimin dhe bashkimin kombëtar të shqiptarëve dhe kryesisht dallonin në kalkulimet e tyre strategjike për mundësinë e arritjes së këtij synimi. Në fillim të muajit gusht 1943 në fshatin Mukje në Shqipërinë Londineze, u arrit një marrëveshje e rëndësishme në mes të komunistëve dhe ballistëve shqiptarë që, përveç të tjerash, nënkuptonte bashkimin në një front të përbashkët kundër okupatorëve nazifashistë dhe bashkimin e shqiptarëve në një shtet, bazuar në parimin e Kartës së Atlantikut për vetëvendosjen e popujve. Kjo ishte një arritje e madhe por, fatkeqësisht, dështoi për shkak të shumë faktorëve të brendshëm dhe të jashtëm. Përveç të tjerash, ballistët nuk u treguan të organizuar dhe të përkushtuar mjaftueshëm në luftën kundër okupatorëve nazifashistë. Ndërsa komunistët shqiptarë në krye me Enver Hoxhën ishin të ekspozuar gjithnjë e më shumë ndaj presionit, ndikimit dhe deri në një masë kontrollit të partisë komuniste jugosllave. Mosarritja e bashkëpunimit në mes të komunistëve dhe ballistëve dhe rrymave të tjera politike të shqiptarëve (gjatë Luftës së Dytë Botërore), e politizoi, njëkohësisht e dobësoi fuqinë e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare (si faktorë i brendshëm) për mundësinë e çlirimit të Kosovës nga Serbia. Në këtë vazhdë shqiptarëve në Kosovë nuk iu lejua referendumi i bazuar në rezolutën e Bujanit dhe Kosova u riokupua formalisht nga Jugosllavia.

    Dy udhëheqësit kryesorë komunistë në Shqipëri dhe Kosovë, Enver Hoxha dhe Fadil Hoxha,  duke qenë nën presionin e partisë komuniste jugosllave, dhe rrethanave real-politike në përgjithësi, iu kundërvunë rezistencës antikomuniste të shqiptarëve. Ngjashëm sikurse më herët Ahmet Zogu (pas Luftës së Parë Botërore), i cili, duke qenë nën presionin e Qeverisë së Beogradit, dhe rrethanave real-politike në përgjithësi, së bashku me Ceno Beg Kryeziut etj., iu kundërvunë veprimtarisë së Lëvizjes Kaçake në Kosovë dhe rivalëve të tyre politikë: Hasan Prishtinës, Fan Nolit, Bajram Currit etj. Megjithëkëtë, rezistenca e komunistëve shqiptarë kundër nazifashistëve gjatë Luftës së Dytë Botërore e ka pasur rëndësinë e vet, në kuptimin që të mos etiketohet e gjithë Lëvizja Kombëtare Shqiptare si bashkëpunëtore e nazifashistëve, siç ishte tendenca propagandistike e vendeve fqinje me qëllimin për ta justifikuar copëtimin e mëtutjeshëm të territoreve shqiptare, sepse ekzistonte rreziku për copëtimin eventual edhe të Shqipërisë Londineze nga vendet fqinje. Shembull tipik është qasja e politikës shoviniste greke ndaj shqiptarëve në Çamëri (në vazhdën e shtypjes dhe pastrimit etnik ndaj tyre, prej vitit 1913) që kulmoi me gjenocid ndaj tyre gjatë Luftës së Dytë Botërore (1943-1944), duke i akuzuar si “bashkëpunëtorë të nazifashistëve”. Sot e kësaj dite çështja çame rëndon në marrëdhëniet në mes të Shqipërisë dhe Greqisë. Për çështjen çame studiuesit James Pettifer dhe Miranda Vickers, përveç të tjerash, shkruajnë: “… ruajtja e trashëgimisë më të gjerë shoqërore dhe historike e Çamërisë ndërthuret me problemin politik dhe juridik të drejtësisë për pronarët e pasurive çame dhe kërkesat për kompensim nga familjet e prekura nga gjenocidi i Zervas në vitet 1943-44 dhe orvatjet e mëparshme të spastrimit etnik”.[9]  Prandaj, mund të konstatohet se rezistenca e komunistëve shqiptarë në Shqipëri dhe në Kosovë me vise (gjatë Luftës së Dytë Botërore), e ka shmangur mundësinë e copëtimit të mëtutjeshëm të Shqipërisë Londineze dhe të spastrimit të tërësishëm etnik të shqiptarëve në Kosovë me vise.

    Pas Luftës së Dytë Botërore, shteti shqiptar arriti të forcoj institucionet shtetërore, duke përfshirë sistemin arsimor, standardizimin e gjuhës, shtypin e shkruar, radiotelevizionin etj. Veçanërisht, Universiteti i Tiranës dhe Akademia e Shkencave e Shqipërisë etj. kanë pasur ndikim të rëndësishëm për masivizimin e ndjenjës kombëtare shqiptare. Në kuptimin e hulumtimit shkencor kulturor-historik (gjuhës, arkeologjisë etj.), dhe distribuimit të këtyre diturive shkencore nëpërmes sistemit arsimor, shtypit të shkruar etj., madje duke pasur ndikim (deri në një masë) edhe në hapësirën shqiptare jashtë kufijve shtetërorë të Shqipërisë.  Megjithëkëtë, instalimi gjithnjë më i fortë i sistemit diktatorial në Shqipëri, pati pasoja të dhimbshme,  veçanërisht nëpërmes luftës së klasave (vrasjet, burgosjet, internimet etj.). Njëherësh politika e jashtme e shtetit shqiptar nuk reflektoi asnjëherë sa duhet, për ti dhënë orientim progresit ekonomik të Shqipërisë, ngase së paku mund të zhvillonte turizmin (duke e marr parasysh kapacitetin e bregdetit shqiptar) fillimisht duke ju dhënë qasje turistëve nga blloku i shteteve socialiste etj.  Madje Enver Hoxha me metodat e tij të dhunshme doli edhe në ekstreme qesharake, duke e shpallur Shqipërinë shtet ateist, dhe krijoi vetëm efekte perverse – afatshkurtra.   Për më tepër, nuk qëndron fare kur dikush përpiqet ta paraqes shpalljen e Shqipërisë shtet ateist në përputhje me frymën e rilindësve kombëtar shqiptar. Madje kjo nuk përputhet as me postulatin e Pashko Vasë Shkodranit: “Feja e Shqyptarit është Shqyptaria”, të shkruar në kuadër të poemës së tij të titulluar “O moj Shqypni e mjera Shqypni” (1880). Në esencë, ky postulat (që pati ndikim të madh), ishte thirrje për unitetin kombëtar dhe harmoninë ndërfetare të shqiptarëve, dhe jo kundër feve si vlerë në vete.  Me fjalë të tjera, Pashko Vasë Shkodrani, nëpërmes kësaj poeme kritikon ca priftërinj dhe hoxhallarë të cilët duke fokusuar më shumë në fe se sa në komb (në një kontekst historik kur çështja kombëtare ishte në një rrezik ekzistencial) ndikonin për asimilimin e mëtejshëm të shqiptarëve në kombet e tjera. Madje  autori i poemës  nuk i bën aspak thirrje ateizmit (siç e interpretojnë disa), sepse ai i referohet Zotit me respekt, siç shihet qartë në fundin / konkludimin e poemës së tij: “Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë, gjithkund lshon dielli vap’edhe rrezë, asht tok’ e jona, prind na e kanë lanë, kush mos na e preki, se desim t’tanë, të desim si burrat që vdiqnë motit, edhe mos marrohna përpara Zotit”.[10] Në fakt as mbreti Zog paraprakisht, dhe sidomos Enver Hoxha (edhe pse arritën t’i zhdukin më pak ose më shumë tribalizmat dhe disa prapambeturi të tjera në dobi të integrimit brendakombëtar shqiptar), nuk e patën vizionin e duhur që ta institucionalizojnë tolerancën dhe harmoninë ndërfetare shqiptare për ta kultivuar paralelisht me procesin e integrimit brendakombëtar shqiptar. Toleranca dhe harmonia ndërfetare shqiptare është pasuri unike e kombit shqiptar (e trashëguar nga rilindësit kombëtar shqiptar) dhe e dallon kombin shqiptar nga kombet e tjera konservative të Ballkanit që e kanë fenë kriter inkludues dhe ekskludues kombëtar. Njëherësh, mosinstitucionalizimi i tolerancës dhe harmonisë ndërfetare shqiptare ka ndikuar që kombi shqiptar të mbetet i brishtë në aspektin fetar. Prandaj vetëm një Këshill Kombëtar Ndërfetar Gjithëshqiptar si institucion do të mund të sigurojë dhe kultivojë në plan afatgjatë tolerancën dhe harmoninë ndërfetare brendakombëtare të shqiptarëve, t’i mbrojë vlerat e mirëfillta fetare dhe, duke u distancuar publikisht nga çdo lloj ekstremizmi fetar, do të mund t’i dobësojë/delegjitimojë bazat e ekstremizmit fetar në praktikë. Është për keqardhje që edhe në ditët e sotme, ende nuk ka interesim për themelimin e Këshillit Kombëtar Ndërfetar Gjithshqiptar, dhe po vazhdohet me politizimin fetar në Kosovë dhe në Shqipëri, për shkak të kalkulimeve të partive politike për marrjen e votave gjatë zgjedhjeve etj. 

                                                                       II

Politizimi i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore i ka pasur pasojat e veta edhe në emigracion sepse deri në vitet ’70 elita e emigracionit politik shqiptar ka qenë kryesisht e shqetësuar me ndonjë përjashtim (Hysen Tërpeza, Tahir Kerrnaja, Sami Repishti, Ihsan Toptani etj.), vetëm me veprimtarinë kundër regjimit diktatorial të Enver Hoxhës dhe jo me ndonjë veprimtari konkrete për çlirimin e Kosovës me vise.   Pas demonstratave të vitit 1981 regjimi i Beogradit i vuri në shënjestër edhe veprimtarët e grupeve klandestine, në kuadër të emigracionit politik shqiptar, të cilët organizonin demonstrata dhe protesta në disa qendra të shteteve perëndimore, me qëllim të sensibilizimit të opinionit ndërkombëtar për shtypjen e shqiptarëve në Jugosllavi dhe për kërkesën “Kosova Republikë”, si kërkesë për barazi të shqiptarëve me popujt e tjerë në kuadër të Federatës Jugosllave. Kjo konsiderohej një kërcënim për imazhin e Jugosllavisë e veçanërisht të Serbisë në lidhje me çështjen e Kosovës ngaqë regjimi i Beogradit bënte përpjekje të vazhdueshme të paraqiste dhe ta ruante imazhin e rrejshëm të Jugosllavisë në kuadër të arenës ndërkombëtare. Përveç të tjerash, Jugosllavia, edhe pse ishte nënshkruese e Deklaratës së Helsinkit (1975), ku në mesin 10 parimeve të kësaj deklarate përfshihej edhe parimi për respektimin e të drejtave të njeriut, nuk e respektonte fare në praktikë këtë parim. Prandaj nismat e veprimtarëve shqiptarë në diasporë për prishjen e imazhit të rrejshëm të Jugosllavisë ndikuan që shërbimi i sigurisë shtetërore jugosllave (UDB), të përpiqet të përçajë, të frikësojë dhe ta dobësojë sa më shumë veprimtarinë e emigracionit politik shqiptar, madje edhe nëpërmes organizimit të atentateve.  

    Me fjalë të tjera, veprimtaria revolucionare e grupeve klandestine për çlirimin e shqiptarëve në Jugosllavi (pas Luftës së Dytë Botërore), si brenda vendit (në trojet e banuara me shqiptarë në ish-Jugosllavi), ashtu edhe jashtë vendit që nga vitet ’70 (në kuadër të emigracionit politik shqiptar), për shkak të rrethanave të vështira për veprim, ka pasur vështirësi të përbashkohet formalisht në një organizatë me strukturë të qëndrueshme politike. Në këtë vazhdë, ndikimin vendimtar për unifikimin e një pjese domethënëse të grupeve revolucionare në kuadër të një organizate me strukturë të qëndrueshme politike, e ka pasur Jusuf Gërvalla me bashkëpunëtoret e tij.  Shërbimi sekret shtetëror jugosllav (UDB) u përpoq ta pengoj këtë unifikim, madje edhe me organizimin e atentatit më 17 janar 1982, ndaj  vëllezërve Jusuf dhe Bardhosh Gërvalla dhe Kadri Zekës.  Megjithëkëtë, UDB nuk mundi ta ndalë këtë unifikim, madje efekti i ngjarjes së 17 janarit 1982, i unifikoi gjithnjë e më shumë grupet revolucionare klandestine të shqiptarëve në Jugosllavi, në kuadër të një organizate me strukturë të qëndrueshme politike, e njohur nga viti 1982 si Lëvizja për Republikën Shqiptare në Jugosllavi (LRShJ), nga viti 1985 e njohur si Lëvizja Popullore për Republikën e Kosovës (LPRK), dhe nga viti 1993 e njohur si Lëvizja Popullore e Kosovës (LPK).  

  Vlen të theksohet se pjesëtarët e LPK-së zgjodhën një rrugë më të vështirë për çlirimin e Kosovës, dhe si idealistë që ishin, në vazhdën e përpjekjeve për çlirimin e Kosovës dhe bashkim kombëtar, ishin njëkohësisht lojalë ndaj vendit amë (Shqipërisë Londineze) sepse, pa ndihmën, në radhë të parë të Shqipërisë Londineze (pavarësisht prej sistemit politik), ishte i paparamendueshëm çlirimi dhe realizimi i Republikës së Kosovës drejt bashkimit kombëtar dhe, për këtë, koha ju dha goxha të drejtë. Gjithashtu, pati rëndësi që pushteti në Shqipërinë Londineze vendosi t’i përkrahë publikisht kërkesat e demonstruesve shqiptarë në Kosovë në vitin 1981, edhe pse në kuadër të kësaj përkrahjeje përpiqej ta kontrollonte veprimtarinë revolucionare të grupeve klandestine të shqiptarëve në Jugosllavi, me “përgjegjësinë e kalkulimit real-politik” që kishte si pushtet/shtet amë. Pra LPK, në fillet e veprimtarisë së vet nuk kishte alternative tjetër, dhe në këtë kuptim enverizmin e kishte më shumë mjet politik sesa ideologji (përveç ndonjë shembulli/shembujve të izoluar). Këtë e vërteton edhe fakti se pas shembjes së murit të Berlinit LPK-ja jo vetëm se u distancua nga enverizmi, por e hoqi/shfuqizoi edhe pararojën – marksiste leniniste si organ udhëheqës i LPK-së, ndërsa përpjekjet për çlirimin e Kosovës i vazhdoi dhe njëkohësisht edhe lojalitetin ndaj vendit amë Shqipërisë (pavarësisht ndryshimit të sistemit politik në Shqipëri). Madje ka pasur zëra edhe më herët, në kuadër të LPK-së (para shembjes së murit të Berlinit), për heqjen/shfuqizimin e pararojës marksiste leniniste. Në këtë kuadër ndikim të veçantë ka pasur mendimi kritik i Adem Demaçit ndaj Enver Hoxhës pas daljes së tij nga burgu, përkatësisht pas vizitës së parë që i bëri Shqipërisë. Për më tepër, një dëshmi e rëndësishme se LPK-ja në vazhdimësi kishte si qëllim parësor çështjen kombëtare mbi çdo ideologji, e ilustron një intervistë e një ndër themeluesve kryesorë të LPK-së, Jusuf Gërvallës, e realizuar para demonstratave të vitit 1981, përkatësisht në vitin 1980, dhe e publikuar më 20 janar 1982 në gazetën gjermane “Tagische Zeitung”, ku përveç të tjerash, Jusuf Gërvalla e potencon këtë lloj lojaliteti ndaj vendit amë, Shqipërisë: “…pavarësisht nga çfarëdo lloj sistemi politik që mbretëron në Shqipëri,  radikal komunist, radikal demokratik ose një sistem i së drejtës”.[11]

    Me fjalë të tjera, pas themelimit të LPK-së në vitin 1982, u fuqizua veprimtaria e emigracionit politik shqiptar, sidomos pas organizimit të mbledhjes së  Parë dhe të Dytë të Përgjithshme të LPK-së. Mbledhja e Parë e Përgjithshme e LPK-së, është mbajtur në korrik 1987 në Zvicër, nën organizimin e Degës së LPK-së jashtë vendit, ku të pranishëm ishin edhe delegatët/përfaqësuesit e Degës së LPK-së brenda vendit. Kjo mbledhje kontribuoi, përveç të tjerash, për riorganizimin e LPK-së në kuptimin e zgjerimit të radhëve si në Kosovë ashtu edhe në diasporë, ku pothuajse në të gjitha shtetet e Evropës perëndimore u themeluan degët e LPK-së (këshillat popullorë të LPK-së). Edhe në ShBA Klubi Kombëtar “Jusuf Gërvalla” me seli në Nju-Jork funksionoi për një kohë si degë e LPK-së, me nëndegët në Detroit, Chicago, Dallas etj. Gjithashtu Mbledhja e Dytë e Përgjithshme e LPK-së u mbajt në tetor 1989 në Zvicër, nën organizimin e Degës së LPK-së, jashtë vendit, ku të pranishëm ishin edhe delegatët/përfaqësuesit e Degës së LPK-së brenda vendit.  

    Konkretisht, Dega e LPK-së jashtë vendit (në kuadër të emigracionit politik shqiptar), e ka ndihmuar në vazhdimësi organizimin dhe riorganizimin (pas goditjeve) të Degës së LPK-së brenda vendit dhe e ka pasur një rol të rëndësishëm për ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës sepse në vazhdimësi organizoi demonstrata dhe protesta në qendrat e shteteve perëndimore, duke apeluar për ndaljen e shtypjes dhe diskriminimit të shqiptarëve në Jugosllavi, dhe duke insistuar për kërkesën “Kosova Republikë” (si një kërkesë e drejtë për barazinë në mes të popujve në kuadër të federatës jugosllave). Në këtë drejtim, një kontribut të veçantë e kanë dhënë edhe disa struktura lobiste dhe të diplomacisë joformale të ish-emigracionit politik shqiptar, të themeluara para dhe pas shembjes së murit të Berlinit: Organizata Rinia Shqiptare-Kosovare në Botën e Lirë në Nju-Jork (1970), Komiteti i Kosovës për të Drejtat dhe Liritë e Njeriut në Belgjikë (1983). Komiteti i Kosovës për Informimin e Opinionit Botëror në Zvicër (1985), që rezultoi nga strukturat e LPK-së. Grupi për Kosovën i Komitetit Norvegjez të Helsinkit (1988) që lobonte për çështjen e Kosovës në kuadër të Federatës Ndërkombëtare të Helsinkit dhe bashkëpunonte drejtpërdrejt me LPK-në. Shoqata Migjeni në Slloveni (1989). Liga Qytetare Shqiptaro-Amerikane (1989). Komiteti i Kosovës në Paris (1992), Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikan (1996), duke e përfshirë kontributin e vazhdueshëm të shoqatës shqiptaro-amerikane  “Vatra” etj. Kjo veprimtari lobiste dhe e diplomacisë joformale, përveç të tjerash, shënon edhe arritjen e  lidhjeve para-diplomatike të Kosovës me shtetet perëndimore.  Madje menjëherë pas shembjes së murrit të Berlinit (dhe  themelimit të partive politike në Kosovë), emigracioni politik shqiptar arriti ti organizoi dy vizitat e para dhe historike të delegacioneve të Kosovës në krye me Ibrahim Rugovën në shtetet perëndimore. Përkatësisht, Grupi për Kosovën i Komitetit Norvegjez të Helsinkit, (që lobonte për çështjen e Kosovës  në kuadër të Federatës së Helsinkit),  veçanërisht me ndihmën e mikes së madhe të shqiptarëve, Berit Backer, e organizoi vizitën e parë të delegacionit të Kosovës në perëndim në krye me Ibrahim Rugovën, respektivisht  në Oslo dhe me nisje nga Oslo në muajin shkurt 1990.[12]  Ndërsa Liga Qytetare Shqiptaro-Amerikane, veçanërisht me ndihmën e kongresmenit shqiptaro-amerikan Joseph Dioguardi, e organizoj vizitën e parë të delegacionit të Kosovës në krye me Ibrahim Rugovën në Washington, në muajin prill 1990.[13]  Pas këtyre dy vizitave të para dhe historike në shtetet perëndimore, të delegacioneve të Kosovës në krye me udhëheqësin e Lëvizjes Paqësore të Kosovës Ibrahim Rugovën, u shtuan/forcuan lidhjet diplomatike të Kosovës me shtetet perëndimore dhe kjo ndikoi në ngritjen edhe më të madhe të popullaritetit të Ibrahim Rugovës në Kosovë dhe në diasporën shqiptare. Të njëjtin vit (korrik 1990), Grupi për Kosovën i Komitetit Norvegjez të Helsinkit, veçanërisht me ndihmën e mikes së madhe të shqiptarëve, Berit Backer, e organizoi edhe programin e vizitës në shtetet perëndimore për delegacionin e kuvendit të Kosovës, menjëherë pas shpalljes së deklaratës kushtetuese të 2 korrikut 1990.[14]

    Në këtë vazhdë, veprimtaria e emigracionit politik shqiptar u fuqizua edhe më shumë, ngase më 19 tetor 1991, u themelua Qeveria e Kosovës në Egzil, e cila  fillimisht u vendos në Lubjanë të Sllovenisë dhe më pastaj nga viti 1992 në Bon të Gjermanisë, dhe përveç të tjerash, u angazhua për mbledhjen e mjeteve financiare nga mërgimtarët shqiptar për të financuar mekanizmat e rezistencës paqësore në Kosovë kundër regjimit të Millosheviqit. Kjo  Qeveri në Egzil e kishte edhe Ministrinë e Informacionit me seli në Gjenevë/Zvicër, që u udhëhoq nga njëri nga ish-bashkëdrejtuesit e LPK-së/LRShj-së në emigracion në fillimvitet 80`. Deri në këtë periudhë kohore ishin themeluar edhe degët e LDK-së në shtetet perëndimore dhe koordinoheshin nga një Zyrë qendrore e LDK-së në Shtutgard të Gjermanisë, e cila  udhëhiqej nga një veprimtar i cili paraprakisht në fillimvitet 80`, ka qenë edhe një ndër veprimtarët e njohur të LPK-së/LRShJ-së në emigracion. Në fakt kjo Zyrë e ka luajtur edhe rolin e Zyrës ndërlidhëse të Kosovës, dhe në të shumtën e rasteve i ka koordinuar  takimet e Ibrahim Rugovës, gjatë vizitave të tij në shtetet perëndimore evropiane. 

    Fatkeqësisht, shtetarët perëndimorë që nga fillimi i konfliktit të armatosur në Jugosllavi (në fillimvitet ’90) u treguan të ç’koordinuar për ndërmarrjen e hapave konkretë dhe efektivë për ta ndaluar/ndëshkuar dhunën e regjimit neofashist të Millosheviqit në Kosovë. Në këtë vazhdë, çështja e Kosovës nuk u përfshi për zgjidhje as në kuadër të Konferencës së Dejtonit (1995). Me fjalë të tjera, shtetet perëndimore, edhe pse kishin keqardhje më shumë dhe më pak për situatën e rëndë të shqiptarëve në Kosovë, nuk ishin në gjendje ta shpërblejnë politikën paqësore të Kosovës që sakrifikonte me vite në kurriz të shqiptarëve për zgjidhje politike paqësore dhe për ruajtjen e stabilitetit në Ballkan. Megjithëkëtë, politika e Lëvizjes Paqësore (para Konferencës së Dejtonit) si faktor i brendshëm dhe gjenocidi në Bosnjë si faktor i jashtëm (që preku thellë ndërgjegjen e shteteve perëndimore), e patën ndikimin e vet, që t’i japin legjitimitet ndërkombëtar luftës së mëvonshme të UÇK-së, në kuptimin se shqiptarët e Kosovës në bashkëpunim me bashkësinë ndërkombëtare kishin provuar me vite ta zgjidhin problemin e Kosovës pa luftë, por ishin refuzuar nga Millosheviqi dhe se shtetet perëndimore nuk mund të toleronin të ndodhte në Kosovë e njëjta përmasë gjenocidiale që kishte ndodhur në Bosnjë. Veçanërisht duke e marrë parasysh edhe faktorin gjeopolitik ngaqë një konflikt i armatosur në Kosovë (për dallim të Bosnjës) e kishte potencialin e zgjerimit të luftës përtej kufijve të Jugosllavisë.

    Në ndërkohë, gjatë fillimviteve 90`, LPK organizoi edhe dy Mbledhje të Përgjithshme, përkatësisht Mbledhjen e Tretë dhe të Katërt të Përgjithshme, që u mbajtën në Kosovë në vitin 1991 dhe 1993, nën organizimin e Degës së LPK-së brenda vendit (ku të pranishëm ishin edhe delegatët/përfaqësuesit e Degës së LPK-së jashtë vendit). Në këtë vazhdë, meqë menjëherë pas Mbledhjes së Katërt të Përgjithshme (1993), shërbimi sekret serb në kuadër të arrestimeve kishte arritur t`i arrestojë edhe udhëheqësit kryesorë të LPK-së, (të Degës së LPK-së brenda vendit)  u bartën kompetencat e përgjithshme të organizatës tek Dega e LPK-së jashtë vendit (në kuadër të emigracionit politik shqiptar). Në këto dy mbledhje të përgjithshme të mbajtura në Kosovë u morën vendimet e rëndësishme drejt kryengritjes së armatosur si mjet i fundit për çlirimin përfundimtar të Kosovës. Njëherësh një pjesë e veprimtarëve tashmë vepronin në kuadër të grupeve klandestine të armatosura në Kosovë që, në fakt, edhe para Mbledhjes së Katërt të Përgjithshme të LPK-së, kishin filluar gradualisht të shndërroheshin: nga të qenit pjesëtarë dhe udhëheqës të Këshillave Popullorë të LPK-së në Kosovë (degëve të LPK-së në Kosovë) në pjesëtarë dhe udhëheqës të grupeve klandestine të armatosura në Kosovë, që në fakt ishin edhe krahu ushtarak  i LPK-së, dhe me ngulmim kërkonin nga  organizata (LPK) që të krijohet një strukturë ushtarake. Madje LPK, kishte krijuar traditë/përvojë të shembujve të rezistencës së armatosur që nga viti 1984, siç është shembulli i Rexhep Males, Nuhi Berishes etj. Rrjedhimisht, emigracioni politik shqiptar, konkretisht kryesia e LPK-së, (bazuar edhe në vendimet e Mbledhjes së Katërt të Përgjithshme të LPK-së) vendosi më 17.11.1994 që grupet klandestine të armatosura në Kosovë të emërohen Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK). Ky vendim i emërtimit (themelimit formal të UÇK-së) ishte i një rëndësie të veçantë ngase në këtë vazhdë u arrit të unifikohen të gjitha grupet klandestine të armatosura në Kosovë në kuadër të UÇK-së, rrjedhimisht edhe ato grupe klandestine të armatosura që nuk ishin paraprakisht pjesë e LPK-së, në këtë vazhdë u unifikuan në kuadër të UÇK-së, siç është shembulli i Grupit të Llapit në krye me Zahir Pajazitin etj.  Ky emërtim (themelim formal i UÇK-së) korrespondoj edhe me periudhën e sinjalizimit të qartë për mospërfshirjen e çështjes së Kosovës për zgjidhje në kuadër të Konferencës së Dejtonit. 

    Pas  Konferencës së Dejtonit (1995), u shtua rezistenca e armatosur e UÇK-së, dhe kulmoi në mars të vitit 1998 me sakrificën e prijësit emblematik ushtarak të UÇK-së Adem Jasharit dhe 58 anëtarëve të familjes së tij (ku u masakruan 59 persona nga ana e regjimit neofashist të Millosheviqit).  Menjëherë pas kësaj ngjarje, emigracioni politik shqiptar, fillimisht LPK (duke e marrë parasysh domosdoshmërinë për mobilizimin dhe fuqizimin e mëtutjeshëm të UÇK-së), organizoi shkuarjen në Kosovë të një pjese të veprimtarëve dhe përkrahësve me përvojë. Pjesa tjetër e mbetur e veprimtarëve dhe përkrahësve me përvojë të LPK-së, u bë mbështetja kryesore politike, diplomatike, financiare e logjistike për UÇK-në nga jashtë territorit të luftimeve.  Kjo e pati rëndësinë e veçantë për vazhdimësinë dhe inkurajimin e rezistencës së UÇK-së, ngase kishte tendenca nga qarqe ndërkombëtare etj., që edhe sakrifica sublime e familjes Jashari të interpretohet me konotacion dekurajues në kuptimin se shqiptarët e Kosovës edhe poqesë sakrifikohen bashkë me fëmijët e tyre, nuk do të mund të rezistojnë dhe fitojnë kundër regjimit të Millosheviqit.  Në fakt edhe pas krimit monstruoz të regjimit të Millosheviqit në sulmin ndaj familjes Jashari, institucionet politike ndërkombëtare ende vazhdonin të kenë një qasje refuzuese dhe paragjykuese ndaj UÇK-së. Por konsolidimi i Grupit Diplomatik të UÇK-së (në kuadër të emigracionit politik shqiptar) që përbëhej kryesisht nga veprimtarë të mirëshkolluar në universitete prestigjioze perëndimore dhe që përfaqësonin UÇK-në në pothuajse të gjitha shtetet perëndimore e pati një rol vendimtar për sukseset e para diplomatike të UÇK-së. Në këtë mënyrë, UÇK arriti të shënoj një etapë të re në vazhdën e (dhe si kulminacion) i kryengritjeve të armatosura dhe përpjekjeve të shqiptarëve për çlirimin e Kosovës prej vitit 1912. Sepse, tanimë UÇK duke qenë e inkurajuar nga altruizmi patriotik, heroizmi dhe sakrifica sublime e familjes Jashari, përveçse arrinte të bënte një përballje titanike ushtarake, edhe pse ishte tërësisht asimetrike në raport me forcat e armatosura të regjimit të Milosheviqit (sikurse Davidi kundër Goliatit), gjithashtu për të parën herë përfaqësimi politiko-diplomatik i një kryengritje të armatosur të shqiptarëve të Kosovës (UÇK-së) arrinte suksese të njëpasnjëshme diplomatike. Ky sukses diplomatik u arrit kryesisht si rezultat i veprimtarisë së Grupit Diplomatik të UÇK-së, nëpërmes takimeve dhe komunikimeve të suksesshme fillestare në emër të UÇK-së, para se gjithash me ambasadorët amerikanë Robert Gelbard dhe Richard Holbrooke, Ministrin e Punëve të Jashtme të Austrisë, Wolfgang Schüssel (gjatë kësaj periudhe Austria ishte udhëheqëse e radhës së BE-së), Ministrin e Punëve të Jashtme të Norvegjisë, Knut Vollebæk i cili gjatë luftës në Kosovë ishte udhëheqës i Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), dhe me shumë personalitete të tjera me ndikim politiko – diplomatik në shtetet perëndimore, përfshirë interesimin e madh të gazetarëve të huaj që i mundësuan Grupit Diplomatik të UÇK-së, mbajtjen e konferencave dhe paraqitjen në debatet televizive dhe në mediat e shkruara në shtetet perëndimore. Si rezultat i kësaj veprimtarie intensive politike, diplomatike dhe mediatike të Grupit Diplomatik të UÇK-së, u arrit të ndryshohet qasja refuzuese dhe paragjykuese që ishte krijuar për UÇK-në, në kuadër të institucioneve politike ndërkombëtare, dhe se në këtë kontekst më 23 shtator 1998 Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara, miratoi Rezolutën 1199, ku u hoq cilësimi i UÇK-së si organizatë terroriste dhe ky fakt shënoi një ndryshim cilësor lidhur me qëndrimin ndaj UÇK-së, krahasuar me Rezolutën 1160 të datës 31 mars 1998.   Kjo ishte me rëndësi sepse propaganda e regjimit serb përpiqej, përveç të tjerash, ta paraqesë UÇK-në në arenën ndërkombëtare si një organizatë terroriste dhe si organizatë fundamentaliste fetare. Në fakt, kjo ishte e një rëndësie të veçantë, sepse shqiptarët e Kosovës prej vitit 1912, në disa raste kishin korrur suksese gjatë betejave ushtarake, por tani si UÇK për të parën herë korrnin suksese gjatë betejave të njëpasnjëshme diplomatike, duke i përforcuar dhe siguruar binarët drejtë imponimit të çështjes së Kosovës për zgjidhje në kuadër të agjendës ndërkombëtare.  Në këtë vazhdë, me përshkallëzimin e luftës dhe krizës humanitare në Kosovë, UÇK-ja u mbështet edhe më shumë nga emigracioni politik shqiptar (pa marrë parasysh subjektet politike shqiptare në kuadër të emigracionit politik shqiptar).  Madje mobilizimi në kuadër të UÇK-së përfshiu edhe mobilizimin ushtarak nga vendet e largëta (ShBA-ja etj.) siç është shembulli i Batalionit Atlantiku etj.  Në fakt e gjithë kjo veprimtari ishte edhe kulminacion i përpjekjeve të vazhdueshme dhe  të përgjithshme të ish-emigracionit politik shqiptar drejt çlirimit përfundimtar të Kosovës.

    Rrjedhimisht, sikurse nismat në diasporën shqiptare në fillimshekullin XVIII (nga Naum Veqilharqi etj.), drejt unifikimit të shqiptarëve në një komb, përfshirë kontributin e vazhdueshëm të përgjithshëm dhe pothuajse vendimtar të diasporës shqiptare drejt  shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë më 28 Nëntor 1912 (e cila shpallje e përfshiu edhe Kosovën). Ngjashëm emigracioni politik shqiptar, sidomos pas ngjarjes së 17 janarit 1982, arriti ta unifikoj veprimtarinë drejt një qëllimi të përbashkët, përfshirë kontributin e vazhdueshëm të përgjithshëm dhe pothuajse vendimtar të emigracionit politik shqiptar drejt këtij qëllimi të përbashkët për çlirimin përfundimtar të Kosovës. 

Referencat :

[1] Historia Popullit Shqiptar II (2002): Rilindja Kombëtare, vitet ’30 të shek. XIX-1912. Botimet Toena, f. 98-102, 121-131

[2] Noel Malcolm (2001): Kosova, një histori e shkurtër. Prishtinë: KOHA, f. 227-228

[3]Svein Mønnesland (2006): Før Jugoslavia og etter. Oslo: Syspress Forlag, f. 144-145

[4]Miroslav Hroch (2000): Social Preconditions of National Revival in Europe. New

York: Columbia University Press, f. xv

[5]Raportimi i Edward Greyt në parlamentin britanik më 12 gusht 1913: https://api.parliament.uk/historic-hansard/commons/1913/aug/12/war-inbalkans-statement-by-sir-edward

[6]Nicola Guy (2012): Lindja e Shqipërisë: Nacionalizmi etnik, Fuqitë e Mëdha të

Luftës së Parë Botërore dhe Lindja e Pavarësisë Shqiptare. Botime Pegi, f. 163, 174-175

[7]Po aty: 176

[8]Didie Zhylia (1994): Fjalor i Filozofisë. Tiranë: Shtëpia Botuese Enciklopedike, f. 205

[9]James Pettifer & Miranda Vickers: The challenge to preserve the cham heritage 2005, f. 236  https://www.professorjamespettifer.com/uploads/files/pdf/The%20challenge%

20to%20preserve%20the%20cham%20heritage.pdf

[10]Kultplus (1.prill 2020): Peozi e shkruar nga Pashko Vasa;“O moj Shqypni, e mjera Shqypni, kush te ka qitë me krye n’hi”: https://www.kultplus.com/poezi/o-moj-shqypni-e-mjera-shqypni-kush-te-ka-qite-me-krye-nhi/

[11]Intervistë e Jusuf Gërvallës botuar në gazetën gjermane “Tagische Zeitung”:https://m.gazetaexpress.com/arkiva/interviste-e-jusuf-gervalles-botuarne-gazeten-gjermane-tages-zeitung-131866/?arch_tb=temphttps://rajonipress.com/interviste-e-jusuf-gervalles-botuar-ne-gazeten-gjermane-tagische-zeitung/

[12]Në 80-vjetorin e lindjes së presidentit historik Ibrahim Rugova: https://www.epokaere.com/ne-80-vjetorin-e-lindjes-se-presidentit-historik-ibrahim-rugova/

[13]The albanian american civic league: “changing histori for twenty five years”: https://www.aacl.com/our-25-year-history

[14]Organizimi i vizitës së parë në Perëndim i delegacionit të Kuvendit të Kosovës në korrik 1990: https://www.epokaere.com/organizimi-i-vizites-se-pare-ne-perendim-i-delegacionit-te-kuvendit-te-kosoves-ne-korrik 

Historia qoftë e drejtë me burrat e kombit…

by

Suadela Balliu/

Përjetësimi i Mustafa Merlika Krujës në një shtatore bronzi është dëshmi se e vërteta e gjen gjithnjë rrugën e vet. Edhe nëse vonon. Kjo ditë jep shpresë se historia i korrigjon gabimet. Biri i Krujës, një 25- vjeçar me ëndrra dhe ideale për Shqipërinë e tij u nis drejt Vlorës për të hedhur firmën në dokumentin e Pavarësisë, me atë dashuri e vizion siç më 1443-shin e kishte bërë Gjergj Kastrioti Skënderbeu kur ngriti flamurin kuqezi, pikërisht këtu, në kalanë e Krujës.

Kjo shtatore bëhet realitet dhe vjen si përmbushje e përpjekjeve të gjata të familjes Merlika, që për tri dekada kanë luftuar të heqin baltën mbi patriarkun e tyre dhe një prej personaliteteve të shquara të historisë, politikës e studimeve albanologjike.

Botimet e veprave, konferencat e simpoziumet mbi veprimtarinë e tij shumë dimensionale, shtruan rrugën që historia t’i hapë vend kësaj figure, një prej kryeministrave të Shqipërisë. Vendosja e shtatores në një prej shesheve të Krujës është hapi i parë konkret. Një falënderim i shkon padyshim edhe atyre që dhanë dakordësinë për ta vendosur shtatoren në një prej shesheve të Krujës – Këshilli Bashkiak i Krujës dhe prefektura e qarkut Durrës.

Për jetën dhe veprën, për kontributet si atdhetar, politikan e studiues flasin historianë, studiues e profesorë, por ajo që mund të them është se mjegulla po davaritet nga emri dhe figura e Mustafa Merlika Krujës, ashtu siç u davarit mjegulla e propagandës së regjimit të shkuar për ta dalluar qartë firmën e tij në Dokumentin e Pavarësisë.

Firmëtari i Pavarësisë, Sekretari i parë i qeverisë së Vlorës, Prefekti i Vlorës, Pjesëmarrës në Kongresin e Durrësit, Përfaqësues i Shqipërisë në Konferencën e Paqes në Paris, Deputet në Parlamentin e parë shqiptar dhe Kryeministër i vendit…
Mustafa Merlika- Kruja ishte gjithmonë aty ku caktoheshin fatet e Shqipërisë, për të luftuar për të. Sot historiografia e regjimit të vjetër ia ka lënë vendin pluralitetit të mendimit dhe studimeve të pavarura e serioze që synojnë të hedhin dritë në periudha të caktuara e te figura të lëna në terr e në harresë.
Në 100 Vjetorin e Pavarësisë, Merlika Kruja do të merrte titullin “Nder i Kombit” nga presidenti i asokohe, Bamir Topi.
Sot kjo shtatore e rikthen përgjithmonë në shtëpi, shtëpinë e atdheun që nuk pati mundësi t’i shohë në të gjallë, me brengën për vendin e për familjen e cila vuajti tmerret e regjimit komunist, në burgje e kampe përqendrimi, vetëm pse ishin pinjollë të një prej politikanëve më të shquar të shekullit XX.

Kur flasim për Mustafa Merlikën i referohemi një figure që e ngriti veprimtarinë e tij në shekullin e 20, jo edhe aq larg në kohë, në përpjekjet për ravijëzimin e Shqipërisë si një shtet modern dhe europian. Gjatë administratës së qeverive në kohën e Princ Vidit qe këshilltar i arsimit publik dhe inspektor i arsimit në Elbasan dhe më 1940-n qe nismëtar për themelimin e Institutit të Studimeve Shqiptare dhe drejtues i saj. Me vepra si “Antologji Historike”, “Fjaluer Kritik i Shqipes”, “Lashtësi Shqiptare” e shumë të tjera ai ka dhënë kontribut të vyer në studimet albanologjike, të cilat për fat të keq, si për komunitetin e studiuesve ashtu edhe lexuesin e gjerë, janë bërë të njohura pas vdekjes së tij.

Një prej trashëgimtarëve të tij ishte vetëm katër muajsh kur gjyshi, që e mbante në krahë, do të largohej për të mos e parë kurrë më. Por ai nip, sot një intelektual fisnik si Eugjen Merlika, nuk është lodhur për ta çuar te shqiptarët veprën e Mustafa Merlika Krujës si albanolog, historian, publicist, politikan e padyshim burrë shteti.
“Po të na detyronte fati të zgjedhim njërën nga të dyja: të humbim Kosovën, apo pavarësinë, ne do të dëshironim të humbnim pavarësinë sepse të bashkuem me Kosovën, pavarësinë do ta rikthenim ndonjë ditë”, shprehej Merlika Kruja në prill të vitit 1941 dhe shumë janë thënë për këtë nga historiografia e shkuar.
Bashkimi i Shqipërisë etnike ishte dita më e lumtur e Mustafa Merlikës, ndërsa 24 nëntori 2024 do të jetë i familjes së tij.
Mustafa Merlika Kruja do t’i mbyllte sytë larg, shumë larg vendlindjes, në Ujëvarat e Niagarës, 27 dhjetorin e vitit 1958, por sot qytetarët e Krujës e çdo kalimtar do të ndalet e përshëndetet me shtatoren e birit të këtij qyteti që më shumë se gjithçka e desh Shqipërinë të lirë, të pavarur e të bashkuar.
Historia qoftë e drejtë me burrat e kombit!

*Suadela Balliu, fjala e mbajtur gjatë moderimit të ceremonisë së përurimit të bustit të Mustafa Merlika-Krujës. Krujë, 24 nëntor 2024.

STATUJA E PJETËR ARBNORIT APO TRASHËGIMIA E MADHËRISHME QË LA PAS?

by

Kur do të ishte 90 vjeç.

Nga Visar Zhiti 

E dëshirueshme shumë, po dhe gëzueshëm normale do të kishte qenë që familja e Pjetër Arbnorit dhe miqtë, por dhe Shqipëria sot, të sillnin tortën e ditëlindjes së tij me qirinjtë me numrin 90 që do të tregonin moshën dhe ai në krye t’u frynte për t’i shuar mes haresë dhe brohërimave dhe të ngrinte gotën e verës si bashkëshort dhe prind dhe gjysh, por dhe si bashkëvuajtës i lartë në burgjet e rënda të një diktature barbare, si deputet më pas dhe kryeparlamentar dinjitoz por dhe si shkrimtar i veçantë. Po ai iku i qetë dhe me një heshtje të mistershme 19 vjet më parë duke i lënë të gjitha, edhe për të mos shqetësuar, por në rregull me veten dhe botë…

RIKTHIMI I STATUJTË

Rikthimi si statujë i Pjetër Arbnorit para Parlamentit që udhëhoqi si Kryetari i parë i tij në Shqipërinë postdiktatoriale, pluraliste dhe demokratike ishte ngjarje me rëndësi, do të thosha, por jo se erdhi fryma e tij, s’ishte ringjallje, pavarësisht se në zemrën e familjes së tij ai është përherë si dhe te miqtë, bashkëvuajtësit dhe bashkëpunëtorët…Edhe si statujë prapë Pjetër Arbnori është më i mënjanuari, për të mos thënë më “i persekutuari” i statujave aty përreth, pas lulishteve në rruginën ku rojet me armë nuk i lejojnë kalimtarët, përveçse deputetët, i vendosur para murit të ngrehinës së Parlamentit, që duket e ulët dhe fare e mpakur, jo vetëm pse në krah të saj është ngritur xhamia më e madhe në Ballkan, por dhe prej cilëlisë së deputetëve brenda.

Statuja e Pjetër Arbnorit u duhej, por jo më Pjetër Arbnori dhe çuditërisht atë e sollën jo bashkëpunëtorët e tij, partia e tij, por kundërshtarët, ata të partisë, që kur ishte e vetme, e burgosi.

Tashmë në bronz, statujë, gjithsesi na (ri)kujton atë se sa njeri ai ishte, e kundërta e bronzit, shumë njerëzor, ndërkohë dëshmitar dhe kundërshtar i paepur i së keqes, qendrestar në burgje dhe triumfator për të gjithë bashkëvuajtësit e tij. 

E sulmuan, e përfolën? Po. E deshën dhe e nderuan? Po, dhe më shumë…

E krahësuan me Nelson Mandelën, e ka patur më të vështirë se ai, them unë. Mandelës i thoshin që po të ndërronte mendim e qendrimet, e lironin nga burgu. Me të burgosurit shqiptarë nuk kishte tolerime të tilla dhe ishin të ndaluara rreptësisht idetë. 

Václav Havel në burg kishte makinë shkrimi në dhomën ku e mbanin mbyllur, për të burgosurit shqiptarë kishte vetëm makina torturash dhe punonin si skllevër kampeve, në miniera të tmerrshme, etj, etj.

*  *  *

Pjetër Arbnori është një dukuri, mund të themi. Sa e veçantë, po aq dhe shembëlltyrë. Erdhi nga terri i thellë i dënimeve dhe u bë i njohur në postdiktaturë, në tranzicionin e vështirë, që s’mbaron, teksa i ishte bashkuar lëvizjes për demokraci duke u bërë dhe lider i urtë. Ashtu mbeti, dinjitoz, me luftë të brendshme, jo revolucionar, që besoj se nuk e honepste më, por ai shkaktonte dhe shamatë përreth, jo vetëm nga opozita e tij. I ngadaltë, po i sigurtë. I dijshëm, pa shumë fjalë, por dhe polemist dhe orator. Edhe shkrimtar Dha më shumë se ç’mori. Donin më shumë prej tij, por aq ishin mundësitë. Realitetit i dha praninë emblematike tonën. Donin të harrohej, befas kur s’pritej, u kthye i statujtë. Që edhe ajo përflitej. Ai përsëri hesht, shumë e më shumë.

Na ka lënë disa libra për të cilat një studiues në Itali, Prof. Giuseppe Gradilone, kur ishte Drejtor i Katedrës së Albanalogjisë në Universitetin “La Sapienza” në Romë shkruante se Arbnorin nuk e çoi letërsia në liri, por robëria, burgu e çoi atë te letërsia. 

29 vjet burg. Më shumë se mosha e shkrimtarit, bashkëqytetarit të tij, Migjenit. 

Qendresa e Arbnorit, fati i tij, lartësimi dhe ndihmesa, të harruarit dhe rikthimi janë me interes, vërtet përbëjnë një dukuri, ku më shumë se sa Arbnorin, kuptojmë kohën, ecurinë e saj dhe të tjerët, ata që bëjnë kohë dhe si. Dhe me Arbnorin kuptohet Shqipëria e sotme, demokracia e saj, mes traumave dhe shpresave, mashtrimeve dhe arritjeve, humbjeve dhe harresës, lirisë dhe kaosit në dyert e mbyllura të Europës.

Ai, Arbnori, është pjesë e historisë bashkëkohore ashtu si mes atyre që e njohën dhe punuan, që e deshën dhe e sulmuan, atëhere dhe prapë që i përballi urtësisht në gjallje dhe ende më urtësisht i statujtë. 

Statuja e tij ashtu e mënjanuar, që sikur është bërë më shumë për të mos u dukur se sa për t’u dukur, prapë thotë dhe shqetëson kujtesën, jo vetëm parlamentare, të akademisë aty pranë, të rojeve me armë, të partisë së tij, që proteston, do të meritojë atë fitore kur kishte në gjirin e saj Pjetër Arbnorin, – e deshën apo u duhej (?!) – Arbnori shqetëson gjithsesi pushtetin, qoftë dhe me atë thënien anekdodike që “socialistët nuk janë socialistë, por specialistë”, pra mungonë idealet, etj, etj, por në fund të fundit Arbnori bëri që të bashkohen simbolikisht përballë statujës së tij.

Por më shumë se sa statuja, Shqipërisë i duhet Fryma e bashkëvuajtësve të Pjetër Arbnorit, idealet e tyre dhe ëndrra, sepse dhe kundërshtarët e tyre janë të detyruaf dhe kanê interes atë Shqipëri për të cilën ata u persekutuan, por qendruan, u martirizuan, por triumfoi ideali i tyre dhe kryeministri tani mund ta thotë me zë të plotë se cilët ishin në anën e drejtë të historisë. Kurrsesi ata që sollën tiraninë. Prandaj dhe u desh dhe s’u pengua metamorfoza e tyre antikafkiane…

ARBNORI-NJERI, NJËRI NGA NE.

…e njoha dhe punova me atë, do të doja të thosha diçka, grimca ndodhish, që mendoj se shpjegojnë më përtej. Më thërrasin qendresa dhe dëshpërimi i tij i fundmë, triumfi dhe zhgënjimet, urtësia e tij thërret po aq shumë.

Së pari emrin “Pjetër Arbori” e dëgjova në burgun e Spaçit, ma tha këngëtari Sherif Merdani… atje në Burrelin e zymtë, muretrashë është dhe ai… di shumë, i urtë… 

Emri i tij më kumboi mirë, sikur bashkohej e shenjta me arbëroren. E si mund të futej në burg ai emër? Shkruante dhe përkthente, thoshin. Tregimeve dhe romaneve të tij u vinte emër shkrimtari të huaj, sikur ishin përkthime. Me emër tjetër ai ishte regjistruar dhe në universitet, sepse nuk i lejoheshin studimet e larta për shkak të biografisë, ia kishin pushkatuar babanë. Pastaj dhe atë e dënuam me pushkatim se donte të themelonte një parti tjetër, klandestine, demokratike. Pushkatimin ia kthyen në burgim të përjetshëm..

Me emër tjetër universiteti, pastaj parti tjetër e fshehtë dhe me emër tjetër romanet e tij në burg, të gjitha për të mos u tjetêrsuar si njeri së brendshmi. 

Por s’ishin tjetër qëndresa e tij në një jetë pa jetë, guximi i të qenit sa më njeri dhe në ferr, kur s’lejohej, mbrojta e vetes, ngjitja e copave të thyera, dinjiteti i natyrshëm, grevat e urisë në burg dhe në parlament, drejtimi i tij me urtësi të hekurt, përballjet me sulmet e egra të kundërshtrve dhe diabolike të të vetëve. 

*  *  *

Dua të risjell këtu copëza rrëfimesh domethënëse, i nxora nga harresa. Njeëra është te burgologjia ime “Rrugët e ferrit”.

1.

DUHANI I PJETRIT… 

Burrë i ditur në Burrel (në burg), thonë, është Pjetër Arbnori. Prift është ky? Jo, ka qenë mësues. Shkruan romane. Po ta pëlqeu shkrimin Pjetri, ta dish, ka vlera.

– Kush do të bëjë poezinë më të bukur për dritën e hënës, do t’i jap atë 1 kg duhan që më ka ardhur nga shtëpia, – u thotë Pjetri shokëve të dhomës së vet.

Vërtet ç’ujëvarë drite, një tuberkuloz i florinjtë dergjej në frëngji! Kurse hëna s’dukej, jo se e kishin zënë retë, por muret ciklopike. Drita e hënës sikur gurgullonte nga ajo copë nate përtej.

U përzgjodh juria (me të burgosur). U mblodhën poezitë, copa letre, copa lëkure, shpirti… ca ishin gati, dikush po donte të përshtaste një tjetër a të bënte të re. Dhe si më e bukura u zgjodh ajo e kolonjarit Luan Burimi. Po ky e ka poezinë në mbiemër. Në emër ka luftën. Ngjan pak me të Alfred De Myse. Jo, jo, është origjinale. Ka frymëzimin popullor të krahinës së vet. Është stili i tij kështu. Urime, Luan! E mrekullueshme ideja jote, Pjetër, për këtë konkurs në burg!

Asnjë gazetë nuk do të shkruajë, s’do të flasin radiot, televizioni. Poetët jashtë, ata të realizmit socialist, marrin çmime të mëdha, me poema për diktatorin, për komunizmin, Partinë, u japin dekorata atyre, pará, studio, udhëtime jashtë shtetit. E ata asgjë nuk thonë, jo protestë, jo, por as një mërmërimë. Të paktën këtë konkurs poetik në burg, dhe s’është i pari, për një hënë që s’kursen ta derdhë dritën dhe për ne, të dënuarit, kujtoheni…

2.

Më pas, kur ra perandoria komuniste e Shqipëria mori tjetër udhë, do të na ndodhnin gjëra që as guxonim t’i ëndërronim.

Ja, Pjetër Arbnori do të vendosej si kryeparlamentar pikërisht në zyrën e diktatorit Enver Hoxha, në ngrehinën ku kishte qenë Komiteti Qendror i PPSH-së e shndrruar tashmë në Kryesi të Kuvendit.

Në burgologjinë time të dytë “Ferri i çarë”, e rrëfej këtë, përjetim imi:

PJETRI NË ZYRËN E ENVERIT

Kur hyra për herë të pa rë në zyrën e Diktatorit në ngrehinën e Komitetit Qendror, pata ankth dhe një frikë të tjetërllojtë, të mistershme. Kujtova se do të kapërceja mbi kufoma për të mbërritur në atë derë. Trokita. Ja, ja, nga kjo zyrë i vinin mynxyrat Shqipërisë. Shandani në tavan po më dukej si kokë e prerë, e kapur nga flokët e përgjakur. E pabesueshme.

Në poltronën e tij qe ulur Kryetari i porsazgjedhur i Parlamentit, Pjetër Arbnori, mbas 29 vjetësh burg. Prapë me rojë ai, dikur e ruanin si të burgosur, tani…

“Pse, nuk u pushkatua ki? – pyeti fantazma e Enver Hoxhës. – Apo u kthie këtu pas vdekjes së vet, fantazmë si unë? Kot ia falëm atë dreq jete, na paska dashur të themelojë parti tjetër ki, është dhe katolik, do të më kenë mashtruar, vetëm tradhtarë kam pasur përreth, jo bashkëpunëtorë.”

– Dua të punojmë bashkë, – më tha Pjetër Arbnori, – merru me bibliotekën dhe shtypin këtu. Pranon?

– A nuk është e tmerrshme?… – e në vend të thosha “zoti”, desh mërmërita: – Shën Pjetër.

Pashë në tryezën e tij telefonat. M’u dukën si mjete torture.

– Nuk di t’i përdor, – më tha, – sidomos këta të brendshmit. Butonat kanë ende emrat e anëtarëve të Komitetit Qendror dhe të ministrave të pushkatuar. S’dihej a u telefononte dhe atyre, i thërriste të vrarë. Poshtë ndërtesës është labirinti, bodrumet dhe kanalet e nëndheshme. Të çojnë nëpër vilat e gjithë udhëheqjes. Në punë do të vish me kravatë.

Ndërsa po më përcillte, vura re se i tërhiqte si zvarrë këpucët e bardha, “ngaqë ka mbajtur gjatë vargonj ndër këmbë, – mendova, – dhe vazhdimisht ka ecur me shapka burgu.”

– Dëgjo, po të duash, zbrit me ashensorin e Enver Hoxhës, del më shpejt, – dhe më shtrëngoi duart.

Kur u mbyllën dyert, m’u duk se isha në një dhomë të ngushtë nga ku do të shpërthente gazi i vdekjes. Nëpër pasqyra më fanitej Enveri. Jo kaq pranë tij, o Zot! Ashensori po zbriste për në ferr.

3.

PARA SE TA BËNIN STATUJË 

DHE MË PAS

Nga të qenit simbol i vuajtjes dhe i qendresës në diktaturë dhe deri sa u bë statujë në demokraci është në mes koha e Pjetër Arbnorit – njeri. Meqënëse ai i mbart dhe i bashkon këto dy kohë, le ta quajmë dhe ne atë “demokraturë”, me të gjitha kuptimet që i japin asaj…

Kam ndjesinë se, e përsëris, që ta kuptojnë se e kemi kuptuar dhe e dinim, në fund të fundit më shumë janë dashur simboli dhe statujat e martirëve, të të pushkatuarve, atyre që vdiqën burgjeve dhe i përndoqën gjithë jetën, gjatë gjithë regjimit mizor që sundoi gjysmë shekulli e vazhdon ndryshe, se shpirti i tyre, idealet dhe porositë, fryma e te përndekurve, e them shpesh, ajo është era që solli ndryshimet dhe rruga për t’u bashkuar me kulturën EuroAtlantike. 

Dukuri kësisoj kanë  dhe kohë të tjera, dhe vende të tjerë, besoj, por jo kaq të rëndomtësuar deri në mosmirënjohje e pabesi sa tani në vendin tonë.

Besoj se njerëz si Pjetri kuptonin ç’po ndodhte si promotorë të demokracisë dhe u vunë me shpirt në ndihmë të ndryshimeve, e kapnin veten që edhe po përdoreshin, por më e rëndësishmja se tërheqja ishte dhënia e moralit të tyre kohës, e të drejtës, bashkëpunimi me kundërshtarët, me të konvertuarit, s’kishte kusht tjetër, kjo bëhej për Shqipërinë. 

* * *

Arbnorin unë e pashë të ishte i qetë, gjë që e bënte të dukej si me shumë heshtje, me një si tis trishtimi të pandarë, edhe kur buzëqeshte sokratisht.

Shef i shkëlqyer, thoshim. I palodhur. I drejtë. Si kryeparlamentari i parë në demokraci, në ngrehinën e Kryesisë kishte dhe punonjës të së kaluarës, kur aty ishte Komitetit Qendror i PPSH-së, që frika po u dilte shpejt nga ne. Pjetër Arbnori jo vetëm që nuk bëri luftë klase, por kur dilnin delegacione apo grupe jashtë shtetit, kujdesej vetë që t’u vinte radha të gjithëve dhe atyre që kishin 10 apo 20 vjet punë e nuk kishin dalë kurrë jashtë me Enverin.

Arbnori u përball. Përgjigjej rrallë ose fare. Kujtoj kur e sulmoi një herë deputeti Azem Hajdari. Kishte filluar shpërdorimi i dosjeve, i atyre që kishin mbetur pas djegieve. Në media unë dola në mbrojtje të Pjetrit, jo vetëm si bashkëvuajtës i tij, se ne ishim vetë dosjet e gjalla, por në mbrojtje të së vërtetës. Azemi më erdhi në zyrë gjithë përzemërsi, jo vetëm që më dha të drejtë, por dhe më përgëzoi. Ishte rrezatimi i Pjetrit, që lëshonte mirësi. Drejtpeshues dinjitoz i çështjeve. Mbaj mend që vizitoi në burg dhe vejushën e diktatorit, Nexhmie Hoxhën, të dënuar për shpërdorim të fondeve shtetërore në Bllok dhe jo të shpërdorimit të pushtetit, të rrënimit të Shqipërisë, të izolimit të saj, të vrasjeve dhe persekutimit gjeneral.

Kushtet e burgut te vejushës së diktatorit ishin ku e ku sa herë më të mira, madje luksoze, po të krahësosheshin me ato të Pjetrit dhe të të gjithë burgosurve shqiptarë të regjimit të asaj.

Pjetri takonte me shumë dëshirë Shenjtoren Nënë Tereza, kur vinte në Tiranë, po e kisha parë të ikte me qejf dhe në takimin me atë aktorin komik anglez, i njohur si Pitkini, që kishte ardhur për një vizitë në Tiranë.

* * *

Te Pjetri ndjehej familja, përkujdesi, nëna dhe motrat në burg dhe tani bashkëshortja, ngazëllimi i dy fëmijëve të tij, vajza dhe djali që kishin emrat e prindërve të tij, i kishte ngjallur, – siç thuhet popullorçe.

Sqima në veshjen e tij kishte dorë gruaje, ngjyrat e çelëta, jakat e bardha, këpucët e bardha. Ishte bashkëshort i mirë, gjithë kujdes si babai i dy vogëlushëve të bukur. I pëlqente të fliste për ta. 

I shkoja shpesh në zyrë Kryetarit dhe i kërkoja takime të atyre që i kërkonin ndihmë, ndonjë grup për pronat që nuk po i merrnin dot, ndokush për shkollë për fëmijët e ish të persekutuarve, donte të futej në punë një tjetër, ish i burgosur. Dua në doganë, kërkonte njëri. Pse pikërisht atje, më thoshte Pjetri, mjafton të futesh në punë.

Kujtoj poetin Frederik Rreshpja, bashkëvuajtës me ne, mik imi, kur isha student në Shkodrën tonë, që më tha t’i thosha Pjetrit se po i konfiskonin shtypshkronjën, nga që kishte shtypur trakte, që bënin thirrje për të mos votuar referendumin për Kushtetutën e re dhe kundër Presidentit Berisha.

Ç’të bëjmë? – më pyeti Arbnori, – ai s’është as me ne, – buzëqeshi shpotitshëm. Po na bashkonin pranga dhe vuajtja. Dhe poezia… po dhe aq sa kishte të drejtë. Dhe Pjetër Arbnori si Kryetar i Kuvendit (s’e duronte fjalën “Popullor”) dha porosi me shkrim që të mos cënohej Frederik Rreshpja, as të përdorej zell politik e gjoba, jo më shumë se ç’e përmbante ligji, mundësisht më pak. 

Në zyrën e tij hynin shpesh deputetët Uran Butka, Pjetër Pepa, mbaj mend dhe botuesin Shefki Hysa, po përgatitej vepra e radhës, etj, etj.

Me Arbnorin kisha udhëtuar me helikopter për një takim të gjerë kulturor në Sarandë. Në kthim ai do të ikte në Shkodër, por unë doja të ndalja në Lushnjë, te ime më dhe ai u tha pilotëve që të uleshin ku të mundnin. Helikopteri zbarkoi në fushën ndanë stadiumit. Të rinjtë që po luanin me top, e ndërprenë…

Nën helikat që krijinin vorbulla të forta ere, zbrita unë, ou, kush na qenka!…

Arbnori erdhi dhe vetë në Lushnjë për të parë në teatër një pjesë të tim eti, “Përqafime i dy kundërshtarëve”, rivihej në skenë pas gati gjysmë shekulli, që nga koha e luftës. Por ne duhet ta dekorojmë këtë autor, tha.

Ne takimet zyrtare i pëlqente të thoshte se ai, si Kryeparlamentar, ishte katolik, Kryeministri ortodoks dhe Presidenti mysliman. Një rastësi kuptimplotë për ne, shtonte. I rëndonte koka si e Çurçillit.

E kisha parë dhe në takime të vështira. Mbaj mend atë me një grup të madh parlamentarësh grekë, mbi 20 veta, të cilët kërkuan që në takim të ishin vetëm me të. Dolën këshilltarë e bashkëpunëtorë të tij, unë nuk dola, mbase nuk rashë në sy se ndodhesha mes grekërve. Ai i vetëm i përballoi me sukses, tregoi se e njihte historinë e tyre po aq mirë, në mos më shumë se ata. Dhe e mbrojti bindshëm situatën e rënduar në Jug dhe premtoi zgjidhjen.

Kisha qenë me Arbnorin-kryetar Parlamendi në vizitat zyrtare në Maqedoni e në Rumani. Me homologun e tij rumun, një autoritet me ndikim të madh, Arbnori ishte perfekt.

Gjeja rast dhe i thosha të mos harronte Ditarin e Burgut, duhej botuar patjetër, jo vetëm romanet dhe novelet dhe letrat. Aty, te ditari është rëndesa… 

– Eh, – më thosh, – nuk kam kohë tani, kur të dal në pension. 

– Po jepua të tjerëve, të paktën ta daktilografojnë. 

– Eshtë me një alfabet që e kisha shpikur vetë, – më shpjegonte, – për të mos ma kuptuar policët e burgut dhe tani e kam harruar, nuk e lexoj dot as unë.

Kur përgatiti për botim novelën lirike “Bukuroshja dhe hija”, i thashë se është e çuditëshme historia se si e kishte shkruar atë në birucë, në ata shiritat e bardhë anëve të gazetave. E kishin dënuar nga që kishte lënë shtrembër shapkat e veta të grisura në fund të shtratit.

Megjithëse i ngarkuar me shumë punë, e shkruajti natën hyrjen që ia kërkova. Ja, tha. Ia bashkëngjita novelës si një hyrje, aq sa absurde dhe e trishtë. Poeti Teodor Keko, deputet kundërshtar me Arbnorin, shkruajti një kritikë vlerësuese për librin, i goditur më shumë pikërisht prej saj, hyrjes, kaq e bukur, e rallë, – më tha dhe mua.

Nën kujdesin e shkrimtarit Novruz Shehu, mik imi, dolën të gjitha letrat e burgut të Arbnorit në vëllimin e madh “E dashtun Nanë”.

Më pas në Itali Arbnorin do ta prisja edhe unë, punoja në ambasadë si ministër këshilltar për kulturën. Si asnjë personalitet tjetër i lartë, ai kishte dhurata për të gjithë personelin, që nga ambasadori e deri te pastruesja.

Djalit tim të vogël i dhuroi një arush të madh. Shoferi atje na tha se për herë të parë merrte një dhuratë nga një funksionar i lartë. 

Pjetër Arbnori si shkrimtar që vinte nga burgjet mbajti një ligjëratë në Universitetin “La Sapienza” në Romë, në auditorin e madh të mbushur plot. Aty njoha dhe vajzën e shkrimtarit Ernest Koliqi, themelues i Albanalogjisë në atë Universitet. I iku regjimit, që e kishte dënuar me vdekje si kolaboracionist….

Dhe në New York, më treguan kolegë, i tillë ishte shfaqur Arbnori, dinjitoz dhe modest, po edhe si burrë shteti, po kështu dhe në Washington.

PRESIDENTI I MUNGUAR

Mbas vitit të çmendur 1997, kur Partia Demokratike dhe Arbnori ranë në opozitë, pritej, jo vetëm nga adhuruesit e tij, që ai me konsensus të ishte Presidenti i Republikës. Si Kryetar Parlanenti, tani që s’ishte më, kuptohej që s’kishte patur shok, i rrallë, i shkëlqyer, – thoshin.

Po si President? Aq më mirë do të ishte! Sfidant! Vinte nga burgu dhe gjykatësit që e kishin dënuar, ishin ende gjykatës, madje dhe të ngritur në pozitë. Eh, këtë s’e falnin bashkëvuajtësit, shumica. Ndërsa krerët lart, pozitë-opozitë do ta duronin dot Presidentin e Republikës një ish të burgosur politik, kur vetë i kishte rritur ai regjim, edhe me pekule. Ç’duhej bërë? Ja, si me statujën më pas, me mirë statujë se sa president. Simboli i tij duhej zbehur. I të gjithëve si ai. Ndoshta kjo ishte e vetmja çështje ku bashkoheshin pozita me opozitën. 

Pjetri dinte të ishte dhe i sakrificës. Për fjalën e lirë u fut në një grevë të vështirë urie, i mësuar me to nga dikur.

Ndërkaq dhe më pas e ruante atë buzagazin dhe humorin shkodran mes miqve. Dhe miqtë e tij mbeteshin të pandryshuar, po ata që kishte patur në burg në qeli e pasburgut, kur punonte si marangoz. Po kështu dhe heshtja dhe një ai trishtim misterioz.

Kur rierdhën në pushtet demokratët, po thuhej se ai mund të shkonte ambasador pranë Selisë së Shenjte në Vatikan. E priste me shumë dëshirë, por nuk më kanë thënë gjë, më tha urtësisht një pasdite, kur ishim në një koktej.

Ndërkaq unë i kërkova ndihmë për djalin, do të fillonte shkollën, klasën e parë. Ai u përkujdes, shkoi te Ipeshkvi ynë Rrok Mirdita dhe im bir u regjistua në shkollën katolike “Ylber” në Tiranë, ku ishin dhe fëmijët e tij e ai zuri miqësi me ta.

Takoheshim përzemërsisht në përurime librash. Rrallë. Si të papunë të dy. Dukej sikur dhe harresa po marrshonte fitimtare. A thua kishte mbaruar misoni i Arbnorit?

PIRAMIDË DHE BRONZ

Iku vetëm në Napoli, për të mos i bërë merak familjarët, për të kryer një ndërhyrje kirurgjikale, aspak të vështirë, por ndodhi ajo që s’pritej, befas vdes në spital.

E shoqja, Suzana, kërkoi që ceremonia mortore të mos ishte zyrtare. U mblodhëm shumë qytetarë në Katedrale në Shkodër.

Ndërkaq Piramidës së diktatorit Hoxha, të rrjepur e bërë copë-copë, por të shndërruar në Qendrën Ndërkombëtare Kulturore, i vunë emrin “Pjetër Arbnori”, të atij që i kishte marrë zyrën së pari Enverit.

Tani dhe piramidën? Por nëse do të prishej siç diskutohej e protestohej, do të humbte dhe emrin e ri. Por faji s’do ishte i askujt. 

Kur punoja në Ministrinë e Kulturës, i emëruar si drejtues i saj, një ditë më bie telefoni në zyrë. Ishte shkrimtari Stefan Çapaliku. Më tha se skulptori Sadik Spahija kishte realizuar një bust të Arbnorit dhe se është në nderin e të gjithëve që ajo skulpturë të vihet diku në Tiranë, në Parlament, kudo, patjetër.

Më bëri përshtypje një si këmbëngulje e tij. Sikur kërkonte të trande pluhur harrese. Dhe nisa interesimin tim më lart. E njihja fuqinë e atij skulptori, e kisha parë te grupi skulpturor i poetëve të Librazhdit, sa tronditëse! Kërkova vendin ku mund të vendosej. Po nuk është realizuar mirë busti, mora një përgjigje nga një zyrë. Dhe ca më lart më thanë për ta lënë për më vonë këtë çështje. 

Ç’kanë ata me anën artistike te veprës, u nxeh me të drejtë Çapaliku, detyra e tyre është të caktojnë vendin se ku mund të vihet, se për anën artistike përgjigjen artistët, konkursi, komisioni që e ka miratuar. E kur më vonë?

Ndieja një si bosh te vendet ku mund të vihej skulptura e Pjetër Arbnorit. Te qenë zënë të gjithë piedestalet. Boshi më kaloi dhe brenda vetes. Një si braktisje dhe ankth i ftohtë… Më mirë vonë se kurrë. Me ironi apo pa ironi? 

Mbasi priti nja 10 vjet statuja e Pjetrit, e nxorën për ta vënë në lulishten para ngrehinës ku ai punoi si Kryeparlamentar. Dhe e sollën kundërshtarët e tij. U mblodhën në përurim jo vetëm familjarët dhe miqtë e përhershëm, por Kryeparlamentari Ruçi, ai që akuzohej drejtpërsëdrejti për masakrën e 2 prillit në Shkodër, ku Pjetër Arbnori ishte mes protestuesve, Presidenti i Republikës Meta, i përfolur për korrupsion galopant, i arrestuar vitin që shkoi, ndërsa nga opozita ishte kryetari Basha dhe Zonja Topalli, ish Kryeparlamentarja tjetër demokrate, e para grua. Të dy s’do të flisnin me njeri-tjetrin e plot aventura të tjera. Erdhi dhe Berisha – themeluesi i opozitës zyrtare, President dhe Kryeministër i saj, lideri historik. Me të cilin Arbnori bashkëpunoi me përkushtim e besnikëri.

Më dukej sikur nga çasti në çast shtatorja e Arbnorit do të shpërndante cigare të dredhura, nga ai duhani i tij i burgut.

Ai urtësisht gjithsesi sikur e dha një tërmet të vogël kundër harresës së dëmshme. Busti i tij mbartte qortim për të gjithë në heshtje. Dhe ashtu siç nuk pëlqehet qortimi gjithmonë, edhe pamja e tij e bronztë ngjalli pakënaqësi dhe shkaku s’është më Pjetri, por simboli i tij.

Ndjej që më thërret dhëmbja e atyshme. Statuja e Pjetrit ka enigmën e një zemërimi sublim të një të burgosurit të madh, zhgënjimin dhe ëndrrën e vrarë. Edhe nëse nuk e pikasëm te origjinali. Dhe fletët e librit në krah. Të shkruara e të pa shkruara. Nga që kemi mjaft për të thënë, edhe pas vdekjes.

* * *

Unë shkruajta  me rastin e vendosjes së bustit të Pjetër Arbnorit, artikulli doli në disa media dhe jashtë vendit. Aq. Dhe do të harrohej dhe bronzi i tij si për të shmangur më pas sa më shumë dhe atë ëndërr e atë frymë që vjen nga martirët, të vrarët dhe të burgosurit e të internuarit, nga revoltat e studentëve dhe të qytetarëve, aq të domosdoshme për lirinë dhe të drejtat e njeriut dhe të popullit dhe të atdheut. Duhet të rinisë nga opozita. Në pritje të një vizioni të ri të lidershipit. 

E rëndësishme është rikthimi i asaj fryme. Duke u sjellë busti i Arbnorit prej kundërshtarëve, le ta shohim, mendoja atëhere si një përpjekje për t’u pajtuar bashkarisht me historinë, një mirëkuptim dhe shtrirje dore, ndjesa e paguxuar dhe kështu busti i Pjetër Arbnorit bëhet më i patundshëm dhe dyfish i vyer. Ngjan si i një porosie biblike, që “armiqtë t’i bëjmë vëllezër” dhe Pjetër Arbnori, aq sa ishte e munduar, ia doli. Edhe tani me vetminë e trishtë të një satuje.

Apo ishte mashtrim, më thotë një zë tjetër. Gjithsesi statuja është… ajo për ju, ne pasuritë e Shqipërisë, deri dhe te florinjtë e familjes së Pjetrit, që ia konfiskuan, kur e arrestuan dhe nuk i mori kurrë, edhe pse e fitoi të drejtën me gjyq. Ma tha vetë Pjetri:  E di që s’do t’i marr, por fitova moralish, – e mbylli.

EPILOG I VOGËL, 

JO VETËM PËR MUA.

Na ndodh shpesh të flasim me shokë, më shumë për të kaluarën, ku e tashmja është si një zgjatim i keq i saj, por për më mirë, – themi, jo një zëri. Janë po ata ose bijtë e tyre, që bënë diktaturës, që duan të bëjnë dhe demokracinē, por po e sundojnë…

Natyrisht që kujtohet dhe Pjetër Arbnori, me nderim për dinjitetin, për qetësinë në Parlament, thotë një tjetër, drejtpeshimin, për vuajtjen, mos-hakmarrjen, shtojnë, duhet të bënte më shumë për shtresën e vet, vazhdon ndokush që e di veten shtresë tjetër, madje duhej të jepte dorëheqjen, hidhet një tjetër, që vetë s’ka guxuar për asgjë, ju mashtrian, ju, të persekutuarve…

Pse? Ty jo?…

Po prapë jemi ne… – ma thonë si me humor të zi, por dhe me kënaqësi dinake. Edhe pse jetojnë në SHBA, të lirë, janë pasuruar shumë, por s’u ikën nostalgjia për kohën e tyre, enverizmi u shpifet në eshtra si reumatizma kur vrenjtet moti, kur Moska nxjerr dhëmbët apo Kina po bëhet superfuqi, sipas tyre, i deh globalizmi… Bashkëvuajtës të mi dëshpërohen me të drejtë, prapë s’jemi mirë, thonë, ka dhe nëpërkëmbje, harrim të qëllimshëm, ai dëmshpërblimi i qeverisë dukej si shpërblim i dëmshëm, kam shkruar dikur. Por gjithsesi e kam gjetur përgjigjen time, ngushëllimin, çelsin. Unë them:

– Ne fituam, kauza jonë, nuk u bëmë ne komunistë, as Pjetër Arbnori me shokët e tij, por ata u bënë siç donim ne, kapitalistë, pavarësisht… A po ndërtojmë sistemin kapitalist, ekonominë e tregut, – vazhdoj të them, – me të drejtat e njeriut të parat, liritë dhe besimin? Ata, ata erdhën në rrugën tonë… Kush ka fituar? 

Ja 11 vendimet që Trump premtoi se do t’i bëjë në ditën e parë

by

Analizë nga Rafael Floqi/

Presidenti i sapozgjedhur Donald Trump ka premtuar ndryshime të rëndësishme kur të marrë detyrën për çdo gjë, që nga imigracioni tek politika e jashtme e deri te tarifat. Presidenti i sapozgjedhur Donald Trump i kaloi dy vitet e fundit në fushatën elektorale, duke bërë më shumë se një duzinë premtimesh për atë që do të zbatonte që në ditën e tij të parë në detyrë. Planet e ditës së parë të Trump janë të gjera, duke bërë thirrje për dëbim masiv të emigrantëve pa dokumente, tarifa gjithëpërfshirëse që ekonomistët kanë paralajmëruar se mund të kenë efekte në SHBA dhe faljet e të pandehurve të akuzuar për sulmin në Kapitol në janar. 6, 2021. Në ditën e parë të mandatit të tij të mëparshëm, Trump nënshkroi vetëm një urdhër ekzekutiv, i cili synonte Obamacare. Këtu janë disa nga premtimet më të dukshme që Trump ka thënë që do t’i bëj që ditën e parë kësaj here.

Emigracioni – fillimin e një program dëbimi masiv

Ashtu siç bëri gjatë fushatave të tij të mëparshme, Trump e vuri emigracionin në qendër të planit të tij të vitit 2024, duke u zotuar vazhdimisht se do të dëbonte emigrantët pa dokumente. Në tetor. Më 27, vetëm disa ditë para zgjedhjeve, Trump përsëriti gjatë një mitingu në qytetin e Nju Jorkut: “Se ditën e parë, unë do të nis programin më të madh të dëbimit në historinë amerikane për të nxjerrë jashtë kriminelët”. Në vitin 2022, numri i emigrantëve pa dokumente që jetojnë në SHBA. ishte gati 11 milionë sipas një vlerësimi federal, megjithëse numri i saktë nuk dihet. Më pak se 500,000 emigrantë pa dokumente dihet që nga shtatori se kishin prejardhje kriminale, thanë Forcat e Emigracionit dhe Doganave në një letër drejtuar Kongresit.

Kur u pyet në nëntor në lidhje me koston e një plani të dëbimit masiv, Trump i tha NBC News se “nuk bëhet fjalë për një çmim”. Në të njëjtin muaj, Trump konfirmoi një postim nga një përdorues tjetër i Truth Social, i cili shkroi se administrata Trump do të ishte “e përgatitur për të shpallur një emergjencë kombëtare dhe do të përdorte mjetet ushtarake” për një program dëbimi. Trump ka shpërndarë postimin duke shkruar, “E VËRTETË!!!”

Do japë fund shtetësisë që në lindje

Kushdo që lind në SHBA i jepet automatikisht shtetësia, një e drejtë e përcaktuar në Amendamentin e 14-të. Shumë gra shtatzëna të huaja vijnë për të lindur në SHBA për ti bërë fëmijët e tyre shtetas amerikanë. Nga ana tjetër fëmijët e emigrantëve të paligjshëm të lindur në Amerikë bëhen nënshtetas amerikanë çka pas një kohe i bën edhe prindërit e tyre, Trump dëshiron ta ndryshojë atë, një operacion logjistikisht i vështirë që pothuajse me siguri do të çonte në beteja ligjore. Në një intervistë në dhjetor në NBC News “Meet the Press”, moderatorja Kristen Welker e pyeti Trumpin nëse e kishte ende planin e tij për t’i dhënë fund shtetësisë sipas së të drejtës së lindjes që në ditën e parë. Trump ai tha: “Absolutisht po”.

Do t’i japë fund politikave të kufijve të hapur të epokës Biden

Trump ka reaguar gjerësisht ndaj politikave të imigracionit të Presidentit Joe Biden, duke u zotuar se do të përdorë ditën e tij të parë në detyrë për të “përfunduar çdo politikë të kufijve të hapur të administratës Biden”. Trump tha gjithashtu gjatë një aktiviteti të fushatës në New Hampshire në tetor se ai do të “përdorte ligjin Titullin 42”, një ligj i shëndetit publik që u zbatua drejt fillimit të krizës Covid-19 dhe lejoi Shtëpinë e Bardhë të dëbonte sa më shpejt emigrantët. Ligji u vazhdua pjesërisht përmes administratës së Bidenit, por qeveria e ndaloi përdorimin e tij në vitin 2023.

Demokracia

Falje për të pandehurit e 6 Janarit

Në shumë raste, Trump ka thënë se do të falte shpejt personat e dënuar për rolin e tyre në sulmin e 6 Janarit 2021, sulmin në Kapitol SHBA. Madje edhe kur u pyet nga Welker i NBC News e pyeti Trump në dhjetor në lidhje me afatin kohor të tij për falje, ai tha: “Po shikoj ditën e parë”. Ai shkoi më tej në një intervistë me revistën Time të botuar muajin e kaluar, duke thënë: “Unë do të rishikoj 6 janarin herët, ndoshta nëntë minutat e para”. Në një konferencë për shtyp në janar, Trump u pyet nëse ai po kërkonte t’i falte të pandehur të cilët akuzoheshin për krime të dhunshme. Trump tha: “Ne po e shikojmë atë”, duke shtuar se ai synonte të bënte “falje të mëdha” për të pandehurit e 6 Janarit.

Më shumë se 1,580 të pandehur janë akuzuar dhe më shumë se 1,270 janë dënuar për veprimet në 6 Janar, me akuza që variojnë nga parakalimi i paligjshëm e deri te komplot për kryengritje. Janë më shumë se 700 të pandehur që ose kanë marrë dënime që nuk përfshinin burgim ose që kanë përfunduar tashmë dënimet e tyre, që do të thotë se Trump teorikisht mund të falë qindra të pandehur pa shumë ndikim praktik.

Vetëm një grusht të pandehurish të 6 Janarit mbetën në paraburgim me urdhër të një gjyqtari federal, ndërsa të gjithë të tjerët që u burgosën janë dënuar me burg pas dënimit të tyre, kur ose kanë pranuar se kanë kryer krimet për të cilat akuzoheshin, ose kur një gjyqtar ose juria i ka shpallur fajtorë përtej një dyshimi të arsyeshëm.

Politika e jashtme

Përfundimi i luftës në Ukrainë

Një nga premtimet më të guximshme të Trump ishte se ai mund t’i jepte fund luftës në Ukrainë brenda 24 orëve nga marrja e detyrës – ose edhe më parë.

“Kjo është një luftë që po vdes për ta zgjidhur. Unë do ta zgjidh përpara se të bëhem president, “tha Trump gjatë një debati në shtator me zëvendëspresidenten Kamala Harris në Filadelfia, ku ka thënë se mund t’i japë fund luftës midis Rusisë dhe Ukrainës në 24 orë. Unë e njoh shumë mirë [presidentin ukrainas Volodimir] Zelensky dhe e njoh shumë mirë [presidentin rus Vladimir] Putin. Unë kam një marrëdhënie të mirë dhe ata e respektojnë presidentin tuaj, në rregull, ata më respektojnë mua. Ata nuk e respektojnë Bidenin”, shtoi Trump.

Gjatë komenteve për shtypin në Mar-a-Lago në janar, Trump u pyet se kur planifikon të takohet me Putinin për të diskutuar një fund të luftës në Ukrainë. Trump tha se do të ishte e papërshtatshme të mbahej takimi përpara betimit të tij të 20 janarit.

Ekonomia

Vendosja e tarifave

Një javë pas zgjedhjes së tij, Trump premtoi se do të nënshkruante një urdhër ekzekutiv për të zbatuar një tarifë prej 25% për produktet e importuara nga Meksika dhe Kanadaja, dy nga partnerët më të mëdhenj tregtarë të Amerikës.

“Më 20 janar, si një nga shumë urdhrat e mi të parë Ekzekutiv, unë do të nënshkruaj të gjitha dokumentet e nevojshme për të ngarkuar Meksikën dhe Kanadanë një tarifë prej 25% për të gjitha produktet që vijnë në Shtetet e Bashkuara dhe kufijtë e saj qesharakë të hapur”, tha Trump në një postim në Truth social në 25 nëntor. Trump kishte propozuar më parë tarifa 10% në të gjithë kufirin, por komentet e tij të nëntorit për dy vendet kufitare të SHBA-së shkuan më tej. Gjatë fushatës së tij, Trump iu referua tarifave si “fjala më e bukur në të gjithë fjalorin e fjalëve”.

Ekonomistët kanë paralajmëruar se konsumatorët mund të mbajnë barrën e tarifave gjithëpërfshirëse, të cilat mund të çojnë në çmime më të larta. Kompanitë mund t’i përgjigjen tarifave duke blerë një produkt në SHBA. dhe jo nga një vend tjetër, ose mund të rrisin çmimet për konsumatorët për të kompensuar koston e tarifës. Alan Deardorff, një ekonomist në Universitetin e Miçiganit, kishte thënë më parë për se tarifat e Trump “janë si një taksë mbi shitjet, në kuptimin që konsumatorët kudo do të përfundojnë duke paguar”. Por ato janë me tepër një mjet presioni ekonomik për të dialoguar.

Do anulojë ‘mandatin’ e automjeteve elektrike

Në vitin 2021, Biden nënshkroi një urdhër që përcaktonte një objektiv mbarëkombëtar, duke synuar që 50% e makinave dhe kamionëve të rinj të shitur deri në vitin 2030 të kenë emetim zero. Në mars, Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit finalizoi kufijtë e emetimit të gazrave dhe automjetet elektrike pritej të ndihmonin në përmbushjen e qëllimeve. Kalifornia ka gjithashtu një ligj që dikton që të gjitha shitjet e makinave të reja në shtet të kenë emetim zero deri në vitin 2035. Trump i ka fshirë të gjitha me një furçë të gjerë, duke iu referuar atyre si “mandatet e automjeteve elektrike”, megjithëse askush nuk do t’i kërkohet të blejë një makinë . Në nëntor, në një ngjarje fushate në Hjuston, ai përsëriti premtimin e tij, duke thënë: “Ditën e parë që të marr detyrën, do të anuloj mandatin e Crooked Joe për automjetet elektrike”.

Shpo, shpo, shpo

Një nga premtimet më të shpeshta të Trump, i përsëritur pothuajse në çdo fjalim të fushatës, është angazhimi për të rritur shpimet e naftës në Shtetet e Bashkuara.

Në një intervistë në një Town hall me prezantuesin e Fox News, Sean Hannity në dhjetor, Trump tha se nuk do të ishte diktator “përveç ditës së parë”, duke sqaruar se ai synon ta përdorë atë autoritet për të “mbyllur kufirin” dhe “shpo, shpo, shpo. “Që në ditën e tij të parë në detyrë.” Trump ka pretenduar në mënyrë rutinore për rritjen e prodhimit të naftës në SHBA që do të reduktonte në mënyrë drastike kostot e energjisë. Muajin e kaluar, sekretarja e ardhshme e shtypit e Trump, Karoline Leavitt i tha Fox News se ai do të punonte për këtë brenda disa sekondash pasi të mbërrinte në Zyrën Ovale. Leavitt premtoi se administrata do të “përshpejtojë lejet për shpime dhe fracking në të gjithë vendin, në mënyrë që të mund të ulim menjëherë koston e jetesës”. Në vitin 2023, SHBA Prodhimi i energjisë tejkaloi konsumin me një sasi rekord, sipas Administrata e Informacionit të Energjisë të SHBA.

Automobila ‘Made in America’

Trump tha gjatë një mitingu në shtator se “një votë për Presidentin Trump do të thotë se e ardhmja e automobilave do të bëhet në Amerikë”. Ai parashikoi se industria e automobilave do të “ushqehej nga energjia amerikane”, “me burim nga furnizuesit amerikanë” dhe do të ndërtohej nga punëtorët amerikanë. Ai shtoi, “Do të ndodhë dhe ne do ta bëjmë që ditën e parë në detyrë.” Vitet e fundit, kompanitë e mëdha të automjeteve kanë pushuar nga puna mijëra punëtorë, megjithëse në janar, General Motors dhe Ford Motor raportuan shitjet e tyre më të mira të automjeteve vendase që nga viti 2019.

Të drejtat e transgjinorëve

Do të kufizojë pjesëmarrjen e tyre në sportet e femrave

Trump i është referuar vazhdimisht grave transgjinore si burra, duke u zotuar para mbështetësve të tij se do të sigurojë që gratë transgjinore të mos konkurrojnë më në sportet e femrave. Në një fjalim tetor në West Palm Beach, ai tha: “Unë do t’i mbaj burrat jashtë sporteve të grave, 100%, menjëherë, që ditën e parë”. Gjatë të njëjtit fjalim, ai u zotua të nënshkruajë një urdhër ekzekutiv që në ditën e tij të parë në detyrë për të shkurtuar fondet federale për shkollat “duke shtyrë teorinë kritike të racës, çmendurinë transgjinore dhe përmbajtje të tjera të papërshtatshme racore, seksuale ose politike për fëmijët tanë të bukur”.

Do ti japë fund praktikave të kujdesit për afirmimin e gjinisë

Trump gjithashtu është kritikuar shpesh kundër kujdesit për afirmimin e gjinisë, i cili mund të përfshijë terapinë hormonale. Gjatë administratës së Bidenit, Shtëpia e Bardhë ka ofruar burime dhe udhëzime për të siguruar akses dhe informacion rreth opsioneve të kujdesit. Trump tha në një video të postuar në faqen e tij të fushatës në shkurt. 1, 2023, se “në ditën e parë, unë do të revokojnë politikat mizore të Joe Biden mbi të ashtuquajturin “kujdes për afirmimin e gjinisë.

Veprimet e ndërmarra që ditën e parë nga një president kanë një domethënie të fortë simbolike dhe praktike. Ato tregojnë prioritetet dhe drejtimin politik të administratës së re, duke dërguar një mesazh të qartë si për qytetarët ashtu edhe për kundërshtarët politikë. Marrja e këtyre masave që në fillim pasqyron vendosmërinë për të përmbushur premtimet elektorale dhe për të vendosur një ton udhëheqjeje energjike.

Në rastin e Donald Trump, rifillimi i politikave të mëparshme, si ndërtimi i murit ose anulimi i urdhrave ekzekutivë të administratës së mëparshme, ka për qëllim të theksojë kthimin në vizionin e tij për “Amerika e Para”. Gjithashtu, këto veprime shërbejnë për të mobilizuar bazën e tij politike dhe për të treguar efektivitet që në fillim të mandatit, duke rritur presionin ndaj kundërshtarëve dhe duke krijuar një ndjenjë urgjence për ndryshime.

MASAKRAT SERBE NË KOSOVË SIPAS MEDIEVE NDËRKOMBËTARE (1998-1999)

by

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS – GJENOCIDI DHE MASAKRAT E SERBISË NË KOSOVË (1998-1999) – KONFERENCË SHKENCORE – (28 PRILL 2023).

Teki Kurti/

Abstrakt

Mediet ndërkombëtare vënë në dukje se rebelimi i shqiptarëve të Kosovës filloi të mobilizohej në mbrojtje të etnisë së vet pas vitit 1988, vit kur presidenti i Serbisë Milosheviçi tërhoqi autonominë e Kosovës. 

Represioni serb filloi me pushimin nga puna të shqiptarëve në organet shtetërore dhe ndërmarrjet publike, si dhe mësuesit e fëmijët shqiptarë u ndanë nga nxënësit dhe mësuesit serbë. 

Rezistenca paqësore e shqiptarëve të Kosovës ndaj masakrave të autoriteteve serbe nga viti 1989-1995 u shndërrua në vetëmbrojtje të armatosur, nga e cila më pas u formua Ushtria Çlirimtare e Kosovës. 

Vitet 1998-1999 janë dhe vitet e krimeve masive të regjimit ushtarak serb mbi popullsinë e Kosovës.

Mizoritë e panumërta të kryera nga policia, grupet paraushtarake dhe ushtria kundër shqiptarëve krijoi valë të vazhdueshme refugjatësh, situatë që u bë e njohur në mbarë botën nga mediet ndërkombëtare. 

Mediet publikuan para opinionit botëror ofensivën masive të qeverisë serbe dhe jugosllave në Kosovë, e cila filloi katër ditë para se NATO-ja të niste bombardimin ndaj Serbisë me motivacionin për shpërngulje me forcë nga trojet e veta të më shumë se 850.000 shqiptarëve etnikë.

Sipas mediave ndërkombëtare masakrat serbe ndaj shqiptarëve kishin tri motive të qarta: 

Së pari, procesi i spastrimit etnik.

Së dyti, vrasja dhe asgjësimi i luftëtarëve të UÇK-së dhe atyre që i ndihmonin ata. 

Së treti, masakra për hakmarrje. Tregues domethënës është masakra e Reçakut ndaj grave, fëmijëve e burrave, të cilët i vranë e më pas u gjymtuan trupat. Ambasadori Ulliam Uoker atë kohë u shpreh: “Nuk ngurroj ta përshkruaj ngjarjen si masakër, krim kundër njerëzimit.”Fjalët çelës: masakrat, mediat ndërkombëtare, civilët shqiptarë, NATO, lufta.

Lufta e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës vuri në lëvizje diplomacinë ndërkombëtare në të gjithë Evropën, ashtu edhe në ShBA, duke aktivizuar forcat e NATO-s për të ndërhyrë për çlirimin e popullit kosovar. Mediet ndërkombëtare dhe kryesisht ato të vendeve demokratike kanë ndjekur me vëmendje dhe kanë shkruar për masakrat serbe në Kosovë që në mars-prill 1981, kur kërkesat e shqiptarëve për liri e të drejta demokratike, për marrjen e Statusit të Republikës u shtypën me dhunë policore e me tanket e dërguara nga Beogradi, gjë që shkaktoi gjakderdhje. Mediet nënvizojnë gjithashtu edhe faktin se, Beogradi me ushtri dhe tanke në vitin 1989, si dhe me amendamente antikushtetuese i reduktoi Kosovës edhe autonominë që i siguronte Kushtetuta e vitit 1974.

Mediet theksojnë se shqiptarët revoltën e tyre e shprehën në mënyrë paqësore me një referendum për Republikë të pavarur. Media franceze (Prespecitive Monde) vinte në dukje faktin se dhuna dhe gjenocidi serb kundër shqiptarët u bënë të padurueshme dhe në skenë doli Ushtria Çlirimtare e Kosovës. “Serbia reagoi duke intensifikuar ndërhyrjen e saj. Qindra mijëra shqiptarë marrin rrugën e mërgimit, dhuna arriti një kulm të ri”, theksonte ajo. 

Shtypi francez në faqet e tij të datës 30 mars 1998, duke cituar Muhamedin Kullashi-n, shkruan se: Beogradi ka refuzuar iniciativat e diplomatëve evropianë dhe amerikanë për hapjen e dialogut për çështjen e Kosovës dhe se përdorimi sistematik i represionit tregon që Milosheviçi nuk e ka braktisur projektin e spastrimit etnik. Shkrimi mbyllet me indinjatën që “si ka mundësi që të habitet dikush për zgjedhjen e rezistencës së armatosur të shqiptarëve të Kosovës kur ky pitbull Milosheviçi edhe me kokën e prerë nuk e lëshon kockën e tij të përgjakur”. 

Edhe shtypi kanadez vlerëson se nuk duhet të ketë dyshim që problemi vjen nga Beogradi dhe çështjen e Kosovës e quan si “çështje ekskluzivisht serbe”. Pra kjo qasje e shtypit kanadez vjen si rezultat i mosnjohjes së historisë së zhvillimeve politike dhe problemit të çështjes së Kosovës.

Ndërsa disa medie të Greqisë në analizën që i bëjnë këtyre ngjarjeve, nënvizojnë se 24 marsi i vitit 1999 që lidhet me sulmet ajrore të NATO-s kundër pozicioneve ushtarake serbe është “operacioni i parë ushtarak kundër një shteti sovran që erdhi si përgjigje ndaj një vale të re spastrimi etnik të nisur nga forcat serbe kundër shqiptarëve.”

Në kundërshtim me faktet historike artikullshkruesi e cilëson Kosovën me tone të njëanshme duke vlerësuar se “Rajoni i Kosovës ishte në mesjetë, zemra e Serbisë”. Pra, kjo referencë vjen si rezultat i ndikimit dhe miqësisë së hershme në mes të Serbisë dhe Greqisë.

Gjithashtu, shkrimi mundohet të justifikojë represionin serb ndaj shqiptarëve si kundërsulm ndaj aksioneve të UÇK-së, të cilët me blerjen e armëve nga Shqipëria shtuan sulmet ndaj policisë dhe ushtrisë serbe. Shkrimi e vë theksin në vitin 1998, ku UÇK-ja nisi sulmet në gjithë hapësirën e Kosovës duke marrë kontrollin gati në gjysmën e saj. 

Kurse media kroate akuzon hapur Serbinë si shtet organizator i krimeve në Kosovë. Kështu për krimin monstruoz të 26 marsit 1999 të ndodhur në Suharekë ku u masakruan 48 persona, shkrimi akuzon Ministrinë e Punëve të Brendshme të Serbisë. Aty jepen të dhëna nga gjyqi i Hagës ku pranohet hapur se shqiptarët ishin civilë dhe nuk kanë qëlluar ndaj serbëve. Nga dëshmitë e të akuzuarve vihet në dukje se spastrimi etnik ishte krim i organizuar nga shteti. 

Disa medie ngrenë dyshime për numrin e viktimave të raportuara nga NATO-ja. 

Kështu, sipas “La Republica” italiane thuhet se, shifra njëmbëdhjetë mijë e deklaruar nga NATO-ja, mund të jetë mashtrim për të justifikuar luftën. Po sipas kësaj medie, mbështetur te vullnetarët e Grupit Ndërkombëtar të Krizave, të cilët kanë grumbulluar dëshmi për krimet e kryera gjatë dhe pas luftës, rezulton se: “forcat serbe kanë vepruar me synimin për t’i shpëtuar më pas një gjyqi ndërkombëtar. Kamuflonin uniformat e tyre, shpërndanin kufomat e të vrarëve.” Shkurt serbët u kujdesën për të fshehur krimet dhe përgjegjësitë. Forcat paramilitare u punësuan për reprezaljet më brutale: ku gjakoseshin trupa të gjymtuar të civilëve shqiptarë. Pra ky medium italian ngre alarmin se vetë shteti serb i ka përgatitur dhe paguar forcat paramilitare për të ushtruar dhunë e terror ndaj popullsisë shqiptare.

Media italiane jep të dhëna për 7000-8000 shqiptarë të masakruar e të zhdukur gjatë luftës. Po kjo medie ka konstatuar se Milosheviçi kishte marrë peng rreth 1800 shqiptarë, të cilët nuk i dorëzonte pasi frikësohej nga dëshmitë e tyre, pra nga ajo që ata dinin dhe kishin parë. 

Masakrat serbe në Kosovë, njoftojnë mediet, nuk kishin të sosur. Kështu mijëra shqiptarë u ndoqën përtej kufirit, djegia e shtëpive dhe dokumentet e identitetit kanë për t’i shkatërruar e për t’i shpërndarë, pra do të çrrënjoset një grup njerëzor që në jurisprundencë quhet gjenocid, konstatojnë mediet italiane. 

Media britanike kur trajton masakrat serbe në Kosovë fokusohet në shumë drejtime, por në detaje trajton masakrën e Reçakut, si një rast të veçantë që ofron mundësinë për të analizuar në thellësi ndikimin që ka raportimi i medieve mbi faktorët politikë, me peshë për zgjidhjen e krizave ndërkombëtare.

Duke iu referuar ambasadorit të misionit verifikues të OSBE-së, William Wolker-it, mediet nënvizojnë faktin se, ai, menjëherë pasi vizitoi vendin e masakrës, e quan masakrën “krim kundër njerëzimit”.

Media britanike ironizon dhe medien serbe që kontrollohet nga Beogradi, e cila kërkon që krime të tilla t’i propagandojë si rezultat i luftës së forcave të sigurisë dhe “terroristëve”, ndërsa gjymtimi i kufomave kishte të bënte me një komplot të ndërtuar nga UÇK-ja në përpjekje për të diskredituar Serbinë. 

Media britanike jep fakte rrëqethëse rreth masakrës së kryer nga grupi “Çakallët” në fshatin Qyshk në vitin 1999. Shkrimi nënvizon faktin se, serbët mblodhën banorët, fëmijë, gra dhe burra dhe pasi i ndanë meshkujt, i mbyllën në shtëpi, i qëlluan me armë dhe ua vunë zjarrin duke djegur trupat e tyre.

Për masakrën e Reçakut kanë shkruar edhe dhjetëra medie nga e gjithë bota demokratike, të cilat u referohen drejtpërdrejt korrespondentëve të BBC-së e të CNN-it në terren, të cilët vëzhguan nga afër këtë masakër çnjerëzore. 

Sipas korrespondentëve të CNN-it pas deklaratës shokuese të William Wolker-it, si ish- kreu i misionit monitorues, e cila i kushtoi shtrenjtë, Beogradi urdhëroi largimin e tij nga vendi, ndërsa i gjithë ekipi i OSBE-së ishte i shënjestruar e nën vëzhgim.

Pamjet që transmetuan mediet nga terreni tronditën gjithë opinionin botëror. CNN-i nënvizoi faktin se Presidenti i SHBA, Bill Clinton, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Kofi Anan dhe Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Javier Solana dënuan vrasjet çnjerëzore ndaj civilëve shqiptarë. 

Britania kërkoi një takim të Grupit të Kontaktit gjashtë vendesh për Jugosllavinë, që të diskutonte masakrën e fundit të 45 shqiptarëve etnikë në provincën e Kosovës, duke iu referuar këtu CNN-it që publikon deklaratën zyrtare të Sekretarit të Jashtëm, Robin Cook.

Për masakrat serbe në Kosovë një rol të veçantë në informimin e opinionit botëror kanë luajtur edhe njoftimet e herëpashershme në medien online të Organizatës Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut. Ajo e informonte publikun mbi ndryshimet që ndodhnin në aparatin e sigurimit dhe të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Jugosllave, gjë që tregonte se Serbia po përgatitej për ofensivë. Ajo jep të dhëna për aksionet e policisë, ushtrisë dhe armatosjen e civilëve serbë etnikë. 

Media shkruan për aksionet përreth Vushtrrisë dhe Podujevës që filluan në fund të shkurtit dhe vazhduan gjatë marsit. Ajo vë në dukje se periudha e bombardimeve të NATO-s shënoi sulme të papara kundër civilëve dhe shpërnguljen me forcë të më shumë se 850.000 shqiptarëve etnikë nga Kosova. 

Shkrimi nënvizon faktin që luftimet u zhvendosën nga zonat fshatare në ato qytetare dhe se Slobodan Milosheviçi, duke përfituar nga bombardimet, mendoi të shtypte UÇK-në dhe bazat e tyre në popull si dhe të shpërngulte me forcë një pjesë të mirë të popullsisë shqiptare të Kosovës. 

Media duke u mbështetur te të dhënat e Komisionerit të Lartë të Kombeve të Bashkuara për Refugjatët (UNHCR), publikon shifra tronditëse, kur në harkun kohor prej tre javësh u shpërngulën nga Kosova 525 787 refugjatë, të cilët u vendosën në vendet fqinje. Në total shifra arriti 862 979 shqiptarë të larguar dhe mijëra të tjerë të zhvendosur brenda Kosovës. 

Informacioni jep të dhëna për masakrat e shumta ndaj civilëve sidomos në ato zona, të cilat ishin të njohura për lidhje e mbështetje të veçantë ndaj UÇK-së, si komunat e Gllogocit e Skënderajt në krahinën e Drenicës. Po ashtu flitet për vrasje masive, shpërngulje me forcë dhe shkatërrim pasurie për komunat jugperëndimore të Gjakovës, Rahovecit dhe Suharekës, si baza të UÇK-së. Komuna e Pejës dhe Lipjanit që kishin jo pak serbë ishin piketuar për shpërnguljen masive të shqiptarëve etnikë. Po ashtu shkrimi vazhdon të pasqyrojë edhe vrasjet e shumta në zonën e Sllovisë, Ribarit, Lubeniqit, Qyshkut dhe qytetit të Pejës.

Media nënvizon faktin që vrasjet ishin të mirëplanifikuara për të terrorizuar popullsinë që të largohej nga Kosova. Shkrimi trajton edhe faktin që në komunën e Istogut pati shpërngulje masive të shqiptarëve vendas drejt Malit të Zi, të nxitura nga djegia dhe grabitja e shtëpive të tyre. 

Në Istog ndodhi një ndër ngjarjet më të përgjakshme të luftës, ku forcat serbe vranë në maj të vitit 1999 më shumë se 90 shqiptarë etnikë të burgosur në Burgun e Dubravës. Qytete të mëdha u “spastruan” duke përdorur autobusë, trena dhe karvanë të gjatë traktorësh që u drejtoheshin kufijve. 

Human Rights Watch dokumentoi praktikën e njohur të “spastrimit të identitetit”: refugjatëve shpesh u merreshin dokumentet e identifikimit dhe u hiqnin targat e makinave e traktorëve para se të kalonin kufirin. 

Kështu, në këtë mënyrë serbët synonin të ndryshonin demografinë e Kosovës gjë që të çonte në ndarjen e Kosovës në dy pjesë, një për serbët dhe një për shqiptarët. Së dyti, serbët me shpërnguljen, mendonin të destabilizonin dy vendet fqinje Shqipërinë dhe Maqedoninë. Së treti, serbët synonin që të pengonin një sulm të NATO-s nga toka. 

Human Right Watch, duke analizuar vrasjet e civilëve, konkludon se ato kishin tre motive të qarta: 

  1 – Përshpejtimi i procesit të “spastrimit” nëpërmjet kërcënimit dhe frikës; 

  2 – Eliminimi i UÇK-së. Udhëheqësve politikë, aktivistëve të të drejtave të njeriut, biznesmenë etj.

  3 – Vrasje për hakmarrje ndaj humbjeve që pësuan prej UÇK-së.

Në këtë luftë për liri të shqiptarëve etnikë bien në sy, që në njërën anë, ishte NATO-ja e shqiptarët, nga ana tjetër, serbët, dhe të paidentifikuar ndoshta për një periudhë, Rusia dhe Kina. 

Por, njëkohësisht nga vargu i informacioneve nga të katër anët, rezulton dhe një qendër tjetër lufte, ajo mediatike, e cila kishte dhe ka si synim të sundimin e opinionit publik ndërkombëtar. “Lufta mediatike bëhet me fjalë ose më mirë me interpretime dhe ‘vlerësime’ të fakteve që kanë ndodhur”.

Si përfundim, konkludojmë, që roli i medies ndërkombëtare ka qenë i jashtëzakonshëm në informimin e opinionit botëror rreth masakrave serbe ndaj popullsisë civile të shqiptarëve të Kosovës. Në këtë kuadër konstatojmë se kishte edhe medie të njëanshme që nga mosnjohja ose për qëllime të caktuara ishin vënë në krah të demagogjisë dhe makinerisë vrastare serbe.

Mund të themi me bindje të plotë, që ishte media ajo që vuri në lëvizje organizatat më të fuqishme të botës, si OSBE-ë, Organizatën për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, Organizatën e Kombeve të Bashkuara, Këshillin e Sigurimit, të gjitha kancelaritë evropiane, e mbi të gjitha ShBA-ë, që udhëhoqën organizatën më të fuqishme politiko-ushtarake të botës, NATO-n në mbështetje të popullsisë së pambrojtur të Kosovës ku bashkë me UÇK-në dhe elitën kosovare, çliruan dhe themeluan ëndrrën e brezave të tërë, Republikën e Lirë të Kosovës.