Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

REVISTA POLAKE “GLOS PORANNY”(1929) / NJË RRËFIM I RALLË I ALESKANDËR MOISIUT PËR FËMIJËRINË NË DURRËS DHE DËSHIRËN E TIJ PËR T’U ARRATISUR NË KORFUZ

by

Aleksandër Moisiu (1879 – 1935)
Aleksandër Moisiu (1879 – 1935)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 21 Korrik 2024

Revista polake “Głos Poranny” ka botuar, me 22 dhjetor 1929, në faqen n°2, rrëfimin e rallë të Aleskandër Moisiut për fëmijërinë në Durrës dhe dëshirën e tij për t’u arratisur në Korfuz, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Aleksandër Moisiu

Kur numërova deri në shtatë…

Burimi : Głos Poranny, 22 dhjetor 1929, faqe n°2
Burimi : Głos Poranny, 22 dhjetor 1929, faqe n°2

“Po i numëroja flokët… ose më mirë nuk po i numëroja, se nuk i kisha numëruar ende deri në shtatë. Unë tashmë shkova në shkollë, por në Durrës (“Dyrrahu” i lashtë i romakëve të lashtë – në Shqipëri – në detin Adriatik). Aty mësova shkrim e këndim, por jo në gjuhën amtare, italisht, por në shqip dhe greqishten e re.

Veç kësaj, shkolla në Durrës nuk ndryshonte shumë nga shkollat e vendeve perëndimore apo veriore — ishte e bollshme, e ajrosur mirë, me klasa të vogla, — vetëm se mësuesi mbante një plis të kuq në kokë në vend të një kapeleje. — Nxënësit bënin të njëjtën gjë, por ata kryesisht vinin zbathur në shkollë. Vetëm disa nga nxënësit mbanin plis dhe vishnin çizme. Dhe unë, mes tyre, me sa duket, këto plisa tërhoqën njëri-tjetrën, sepse ne të pestë, djem me plis, lidhëm menjëherë miqësi, kopjuam detyrat e njëri-tjetrit, ndihmuam njëri-tjetrin me sugjerime, “luanim sa më shumë pas shkollës”, shkëmbyen shprehje miqësie, rriheshim me njëri-tjetrin, — me pak fjalë, bëmë gjithçka që sjell një lidhje intime.

Por Durrësi ishte i vogël, shumë i vogël, mjetet e komunikimit ishin turpësisht të ngadalta; Përveç disa kuajve të shpejtë arabë që qëndronin dhe galoponin në shërbim të personaliteteve të caktuara të qytetit, kishte vetëm qerre buajsh.

Dhoma ime kishte pamje nga deti, kështu që unë mund të shihja anijet që vinin e shkonin; ato vinin nga Trieste dhe po shkonin në Korfuz. E njihja mirë Triesten, aty ku linda : atje isha ulur në një vagon, në një tramvaj, atje pashë edhe në Stacionin e Jugut një përbindësh të tillë, duke fishkëllyer me një zhurmë skëterrë dhe duke nuhatur tmerrësisht – një lokomotivë – jo, Trieste nuk më tundoi. Por Korfuzi, — çfarë është Korfuzi?… Shpesh rrija pranë babait, ndërsa ai luante letra me shokët e tij. E dëgjoj shpesh fjalën “Korfuz”. Fjala në rrugë ishte: “Korfuzi”… Kapiteni i një anijeje me vela greke, që ishte mik me ne, po na sillte “sulltane” të mëdha nga “Korfuzi”, duke nxituar me një ritëm të çmendur porti, më rrëzoi sepse duhej të arrinte në anijen që shkonte për në “Korfuz”, një vajzë lozonjare, e lidhur me mua “nga Kislel”, më tregoi një histori nga “Korfuzi”, duke lavdëruar hënën vendase në greqisht. Une e di akoma tekstin dhe melodinë : “O Argira Panselinos!” Ajo rrotulloi sytë nga gëzimi me fjalën “Korfuz”… Është e qartë si dita : Më duhet të shkoj në Korfuz.

Bëra komente përçmuese për Durrësin dhe miqtë e mi me plis për pjesën tjetër të botës që e njihja tashmë. Mendova për portet që kishte hasur vapori Lloyd’s gjatë rrugës për në Trieste : Zara, Spalatto, Sebenico, Kotorri, Tivari, Ulqini… E gjithë kjo nuk ishte asgjë, e denjë për vëmendje… Është e lehtë të përjashtohen të gjitha këto qytete. Ai nuk e humbi qëllimin. Kishte tashmë njëfarë besimi tek unë, ndjeva forcën time dhe bërtita : “Korfuzi është i bukur, më i bukuri në botë!”

As që u mundova të bindja shokët e mi se Durrësi, me qerret e tij të buallicave të pista, të ngadalta, si kërmilli, ishte i mërzitshëm dhe i padenjë për ne… Por Korfuzi! Duhet të shkojmë në Korfuz : ramë dakord për këtë, ramë dakord si kurrë më parë, siç nuk kanë bërë kurrë të rriturit.

— Por — tha njëri prej nesh — si të shkojmë në Korfuz?

Më duhet të pranoj se kjo pyetje disi e paarsyeshme, ndonëse e pranoi plotësisht rëndësinë e saj, më vuri paksa në humor të keq, ngatërroi konceptin tim dhe e vuri në rrezik rolin tim drejtues. Propozimet vijuan njëra pas tjetrës..

— Ne do të vjedhim një varkë, do të dalim kontrabandë mbi një vapor (avullore), do të pimë një gotë dhe do të largohemi! Të gjithë do të lidhemi me një litar pas anijes.

— Por balenat? — një nga djemtë më frikacakë u tmerrua…

Mbajta ekuilibrin tim të hekurt dhe qëndrova i zymtë, si një re e rëndë dhe e errët. I lashë të bërtisnin dhe më pas zbulova zgjuarsinë time :

— Asnjë vapor, asnjë varkë, asnjë notar dhe asnjë peshkaqen fare? Nuk do të na rrëzojnë…

Fillova duke skicuar diçka midis një aeroplani dhe një anijeje me vela; transport i rehatshëm si një karrocë, i shpejtë si një dallëndyshe, i lehtë si një pendë; dhe nuk do të kem frikë as nga dallgët as nga retë! I premtova se “aparati” do të ishte komplet gati për mëngjesin e së hënës… Kur prindërit e mi të dashur janë ende në gjumë, ne do të dalim fshehurazi nga shtëpitë tona herët në mëngjes, do të presim në port, pranë kalatave të mjera prej druri dhe do të fluturojmë për në… Korfuz! Betohemi solemnisht: E hënë, para lindjes së diellit, largohemi nga komoditeti i shtëpisë, largohemi nga Durrësi i mjerë. U betuam, morëm zotimin tonë.

Ditët në vijim — tre në mos gaboj — ishin ditë të vështira. Më pas vura re diçka si pagjumësi dhe mungesë oreksi. E lidha veten me një betim se do të ndërtoj aparatin e lartpërmendur, por, o Zot, nuk kam qenë kurrë vetëm! Motrat e mia në shtëpi (unë isha fëmija më i vogël) vazhdonin të më tallnin për shkak të këtij mendimi të turpshëm dhe fytyrës time të zymtë dhe më thërrisnin Sokrat… Në mendjen time grisja çarçafë dhe çmontoja dërrasat, shkatërroja arkat e zbrazëta, djegja qymyr dhe alkool të kontaminuar, por asgjë nuk doli prej saj në realitet — vetëm në ëndrrën time fluturova mjaft lart. I shmanga me guxim vështrimet pyetëse të shokëve të mi të fluturimit: Heronjtë nuk thonë ah, ai thotë… Në shkollë, asnjë nga „fluturuesit” tanë nuk iu përgjigj pyetjeve të mësuesit — çfarë kuptimi ka të dish se sa bën 2 herë 2, ose që Zoti e krijoi botën në gjashtë ditë, ose që kryeengjëjt me krahët e mëdhenj të shndritshëm të luleradhiqeve ruajnë portat e parajsës… Ha-ha, mund të qeshësh me të madhe!

Të dielën — një ditë para fluturimit — më duhej të shkoja për një shëtitje nëpër qytet me babanë dhe vëllezërit e motrat, si një qen që ndoqa lart e poshtë kodrave, dhe në mbrëmje më zuri gjumi si një urith.

Është e hënë, murmuritjet ma prishën gjumin e thellë herët në mëngjes, nga dritarja e hapur ranë gurë në dhomën time — u zgjova — dhe e kuptova!

Shumë shpejt qëndrova para shokëve të mi, të cilët më kërkuan një varkë me vela ajrore, për të cilën nuk pata përgjigje. Të gjitha këto duhet t’i dija edhe unë: „pollezki”, kulakët, shqelmat. Fytyra më ishte gërvishtur, qime të panumërta m’u shkulën; çunat që gufonin nuk dinin mëshirë. Qëndrova aty, duke mos u mbrojtur, duke mos iu kundërpërgjigjur me goditje apo gërvishtje, e durova dënimin, vetëm duke mërmëritur në mënyrë profetike :

— E megjithatë ajo do të shfaqet, do të jetë aty!

Thjesht “Galileo Galileu!”…

Pas këtij gjykimi përmbledhës, u tërhoqa zvarrë në shtrat dhe kur dielli ishte tashmë lart në horizont, u zgjova nga stuhitë :

— Aleksandër, si dukesh? Sandrini Sandruccia! Pesoro! Angelo kush të ka gërvishtur? Kush të ka dhënë kaq shumë goditje? Kush të ka shkulur flokët?

Plot ide, si fëmijët, fajësova macet dhe minjtë, mushkonjat dhe madje edhe akrepat… Më shëruan dhe ushqyen me kujdes. Megjithatë, babai im kishte aq shumë besim tek unë, sa mendoi se po pija dhe më rrahu.

Më vonë, jo shumë kohë pas kësaj — nuk jetoja më në Shqipëri — u bë realitet ajo që ëndërronte djali shtatëvjeçar : Bleriot! Inxhinieri nga Cambrai, Louis Blériot, ishte gjeniu i tij që e shpiku atë — makinën time, ishte dora e tij që e drejtoi në qiell mbi Kanalin La Manche. E përshëndeta ngrohtësisht mikun tim Blériot : frymëzimi i zjarrtë dhe respekti për të gjitha mendimet e mia kurorëzoi ballin e heroit, por një gjethe dafine, një gjethe shumë e vogël, dërgoi mendimet e mia krenare drejt djalit shtatëvjeçar të Durrësit të vogël me buallin e tij të ngadaltë…”

THE ANCIENT ENLIGHTENED ALBANIAN NATION ENDANGERED BY EXTREMISMS

by

  • Religious harmony and the protection of traditional Illyrian-Dardanian-Albanian positive values ​​is vital for the Albanian nation

From Agim Alickaj, New York, July 21, 2024

         Prof. Dr. Nusret Pllana was a political prisoner, a freedom fighter and now tireless activist for the documentation of Serbian crimes and the punishment of criminals and the Serbian fascist state. In short, he is a national figure. His concern and open warning about the danger from extremisms within our nation, should be taken seriously by state and social structures at all levels.

         It is a well-known fact that the centuries-old Serbian enemy has sponsored radical Islam as the main tool for the destruction of the Albanian nation and the grabbing of our lands. This is also emphasized in the pamphlet of the Serbian evil chauvinist Vaso Čubrilović “The Expulsion of Albanians”. Fascist Serbia has tried to present us in front of Europe as a backward radical Muslim nation, while itself as a “defender of European Christianity”.

         Thus, Serbia managed to deceive Europe for centuries, paving the way for the genocide against Albanians. Thanks to popular resistance and America’s intervention in 1999, the Albanian nation was saved from extinction. But, a part of Europe still has religious prejudices and is cold towards the Albanian Muslim majority. Precisely for this reason, it is doing its best to bring Kosova back under Serbia’s control by abusing dialogue, insisting on the creation of a completely unnecessary Serbian association, before recognition by Serbia.

          America does not prejudice Muslim Albanians, as long as they cultivate a tolerant, secular Islam. But if our Islamic religion turns into hateful extremism and our culture mixes with Arab culture, we risk losing America’s support. We dare not allow ourselves this because our enemy is not only the Serbian beast. There is also the Russian beast, which only America can put on its tail. Arab and Muslim countries cannot help us, some of them are satellites of Russia.         

         Many historical endeavors have brought us different religions. But, throughout history, although there has been hatred and radicalization from time to time by all religions, the essential majority of the nation has maintained religious tolerance. This has helped the Albanian nation to survive. We must continue this with courage, determination and commitment.

         Religious belief is a personal matter, an individual right regulated by law and guaranteed in true democratic states, such as the Republic of Kosova. Everyone has the right to appreciate, promote and praise their own religion, but not to incite hatred and threaten believers of other religions to impose themselves. Those who do so should be isolated, distanced and prosecuted on legal grounds. Especially if they are financed by Serbia and hostile external sources.

         Radical hateful Christianity is also very dangerous because it encourages hateful radical Islam. Imams and priests do not have absolute immunity, the good ones must be appreciated while the bad ones must be criticized, exposed and opposed, just like politicians.

         And let us never forget that religion can be changed, but the nation cannot. Those who think they can change the nation are losers, miserable and worthless bastards. No one has respect for them.

         The acceptance and promotion of bad values ​​and harmful foreign cultures are also dangerous for the future of the nation. We do not need foreign clothing that belittles, denigrates and enslaves our mothers, sisters and daughters. Nor do we need the other immoral extreme of unrestrained freedom in dressing and behavior. Strong families with tradition have helped preserve our freedom and national identity. They are the backbone of the strong states and nations.

         Regional divisions and hatreds cause national division and weaken the Albanian nation. Like it or not, we are one nation and share the same destiny. True nationals should respect, love and support each other, despite bad politicians who come and go.

         Attention, government, opposition, media, non-governmental organizations, schools and religious institutions, academies of science, families and individuals from all Albanian lands and diaspora. Professor Pllana’s sincere emotional call to protect the nation from various extremisms applies to all of us and is the last warning for our society and countries.

         We all have a duty to preserve, protect and strengthen our peaceful bright nation, with ancient positive traditions and high human and national values.

KOMBI I LASHTË I NDRITUR SHQIPTAR I RREZIKUAR NGA EKSTREMIZMAT

  • Harmonia fetare dhe mbrojtja e vlerave pozitive tradicionale iliro-dardano-shqiptare është jetike për kombin shqiptar.  

Nga Agim Aliçkaj,

Nju Jork, Më 21 korrik 2024

         Prof.  Dr. Nusret Pllana ishte i burgosur politik, luftëtar i lirisë dhe tani veprimtar i palodhur për dokumentimin e krimeve serbe dhe dënimin e kriminelëve dhe të shtetit fashist serb. Shkurt, ai është një figurë kombëtare. Shqetësimi dhe paralajmërimi i tij i hapur për rrezikun nga ekstremizmat brenda kombit tonë, duhet të merret seriozisht nga strukturat shtetërore dhe shoqërore në të gjitha nivelet.

         Është i njohur fakti se armiku shekullor serb e ka sponzoruar islamin radikal si mjetin kryesor për shkatërrimin e kombit shqiptar dhe rrëmbimin e trojeve tona. Kjo theksohet edhe në pamfletin e shovinistit katil serb Vaso Çubrilloviç “Dëbimi i shqiptarëve”. Serbia fashiste është munduar të na paraqesë përballë Evropës si një popull mysliman radikal të prapambetur, ndërsa veten si “mbrojtëse të krishterimit evropian”.

         Kështu Serbia arriti të mashtrojë Evropën me shekuj, duke i hapur rrugën gjenocidit ndaj shqiptarëve. Falë rezistencës popullore dhe ndërhyrjes së Amerikës në vitin 1999, kombi shqiptar u shpëtua nga zhdukja. Por, një pjesë e Evropës ka ende paragjykime fetare dhe është e ftohtë ndaj shumicës myslimane shqiptare. Pikërisht për këtë po bën çmos që ta rikthejë Kosovën nën kontrollin e Serbisë duke abuzuar me dialogun, duke insistuar në krijimin e një asociacioni krejtësisht të panevojshëm serb, para njohjes nga Serbia.

         Amerika nuk paragjykon shqiptarët myslimanë, përderisa ata kultivojnë një islam tolerant, laik. Por nëse feja jonë islame kthehet në ekstremizëm urrejtës dhe kultura jonë përzihet me kulturën arabe, rrezikojmë të humbasim mbështetjen e Amerikës. Ne nuk guxojmë t’ia lejojmë vetes këtë sepse armiku ynë nuk është vetëm bisha serbe. Është edhe bisha ruse, të cilën vetëm Amerika mund ta ulë në bisht. Vendet arabe dhe myslimane nuk mund të na ndihmojnë, disa prej tyre janë satelitë të Rusisë.        

         Përplasjet e shumta historike na kanë sjellë fe të ndryshme. Por, gjatë gjithë historisë, edhe pse herë pas here ka pasur urrejtje dhe radikalizim nga të gjitha fetë, shumica thelbësore e kombit e ka ruajtur tolerancën fetare. Kjo e ka ndihmuar kombin shqiptar të mbijetojë. Këtë duhet ta vazhdojmë edhe tani e tutje me guxim, vendosmëri dhe përkushtim.

         Besimi fetar është çështje personale, e drejtë individuale e rregulluar me ligj dhe e garantuar në shtetet e vërteta demokratike, siç është Republika e Kosovës. Çdokush ka të drejtë të vlerësojë, promovojë dhe lavdërojë fenë e vet, por jo të nxisë urrejtje dhe të kërcënojë besimtarët e feve të tjera për t’u imponuar. Ata që e bëjnë këtë duhet të izolohen, të distancohen dhe të ndiqen penalisht në baza ligjore. Sidomos nëse financohen nga Serbia dhe nga burime të jashtme armiqësore.

         Krishterimi urrejtës radikal është gjithashtu shumë i rrezikshëm sepse e nxitë myslimanizmin urrejtës radikal. Imamët dhe priftërinjtë nuk kanë imunitet absolut, të mirët duhen vlerësuar ndërsa të këqijtë duhen kritikuar, ekspozuar dhe kundërshtuar, njisoj si politikanët.

         Dhe të mos harrojmë kurrë se feja mund të ndryshohet, por kombi jo. Ata që mendojnë se mund të ndryshojnë kombin janë humbës, të mjerë dhe bastardë pa vlerë. Askush nuk ka respekt për ta.

         Pranimi dhe promovimi i vlerave të këqija dhe i kulturave të huaja të dëmshme janë gjithashtu të rrezikshme për të ardhmen e kombit. Ne nuk kemi nevojë për veshje të huaja që nënçmojnë, denigrojnë dhe robërojnë nënat, motrat dhe vajzat tona. As nuk kemi nevojë për ekstremin tjetër imoral të lirisë së çfrenuar në veshje dhe sjellje. Familjet e forta dhe me traditë kanë ndihmuar në ruajtjen e lirisë dhe identitetit tonë kombëtar. Ato janë shtylla kurrizore e shteteve dhe kombeve të forta.

         Ndasitë dhe urrejtjet rajonale shkaktojnë përçarje kombëtare dhe dobësojnë kombin shqiptar. Na pëlqen apo jo, ne jemi një komb dhe kemi të njëjtin fat. Kombëtarët e vërtetë duhet ta respektojnë, ta duan dhe ta mbështesin njëri-tjetrin, pavarësisht politikanëve zuzar që vijnë e shkojnë.

         Kujdes, qeveri, opozitë, media, organizata joqeveritare, shkolla ​​dhe institucione fetare, akademi të shkencës, familje dhe individë nga të gjitha trojet shqiptare dhe mërgata. Thirrja e sinqertë emocionale e profesor Pllanës për mbrojtjen e kombit nga ekstremizmat e ndryshëm vlen për të gjithë ne dhe është paralajmërimi i fundit për shoqërinë dhe vendet tona.

         Të gjithë kemi për detyrë ta ruajmë, mbrojmë dhe forcojmë kombin tonë të ndritur paqësor, me tradita të lashta pozitive dhe vlera të larta njerëzore e kombëtare.

GJINDEN “ACTA ALBANIAE VENETA“-AKTE SHQIPTARO VENEDIKASE  TË ÁT ZEF VALENTINI QË MENDOHESHIN TË HUMBURA

by

Në fushën e studimeve albanologjike dhe balkanologjike kontributi i Át Giuseppe Valentinit është i jashtëzakonshëm, dhe ka një rëndësi të veçantë. Është ndër studiuesit e rrallë, që në mënyrë shkencore, të paanshme dhe pa paragjykime, duke u mbështetur në metoda shkencore, studioi mesjetën shqiptare, duke nxierrë në dritë dokumenta dhe të dhëna shumë të çmuara, për këtë periudhë pothuajse të pahulumtuar fare të historisë sonë kombëtare. Në këtë mënyrë ai, tejkalon studimet e vjetruara, të njëanshme dhe tendencioze të studiuesve: italianë, austriak, sllavë, grekë, bullgarë, etj. Interesimin e Át Giuseppe Valentinit për shqiptarët dhe Shqipërinë e ndeshim që në fillim të karrierës së tij shkencore. Pas kërkimeve disa-vjeçare gjenden 6 vëllime me 2031 dokumente të pabotuara të kolanës “Acta Albaniae Veneta- Akte Shqiptaro-Venedikase.” – Më shumë se 150 dokumente janë për Gjergj Kastriotin Skenderbeun. – Të gjitha dokumentet i takojnë periudhës së ashtuquajtur “epokë Skenderbegiane” dhe të gjitha janë nxjerrë nga Arkivi i Qytetit të Venedikut. –Pas përgatitjeve dhe ballafaqimit me origjinalet së shpejti pritet botimi i të 6-vëllimeve me dokumente të pabotuara si vazhdim i kollanës: Acta Albaniae Veneta- Akte Shqiptaro-Venedikase, seria IV-të.

Prof. dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies, 

Budapest

Studimi i epokave të caktuara, e në kuadër të tyre edhe i personaliteteve që vepruan e krijuan, luftuan dhe sakrifikuan jo vetëm karrierën, por edhe jetën e tyre, përbën një moment tepër të veçantë në historinë e popullit shqiptar. Në të shumtën e rasteve, për këto personalitete, veçanërisht për ata që nuk ishin shqiptarë, të dhënat dhe informacionet për jetën dhe veprat e tyre janë të shpërndara në dorëshkrime, kronika dhe dokumente burimore që ruhen nëpër shumë arkiva e biblioteka të Evropës, e rrallë ose fare pak në ato shqiptare. Përkundër namit, respektit, nderit dhe veprës madhore që ata krijuan me mund dhe me shumë vështirësi, duket sikur ne i kemi harruar, pavarësisht se janë pjesa e ndritur e mendjes dhe e kulturës sonë kombëtare.

Në fushën e studimeve albanologjike dhe ballkanologjike, kontributi i át Zef Valentinit është i jashtëzakonshëm dhe ka një rëndësi të veçantë, sepse njihet si një prej “lavruesve të palodhun të albanologëve.” Ai ishte ndër studiuesit e rrallë që në mënyrë shkencore, të paanshme dhe pa paragjykime, duke u mbështetur në metoda shkencore, studioi mesjetën shqiptare, kulturën dhe traditën, duke nxjerrë në dritë dokumente, dorëshkrime dhe të dhëna të tjera burimore shumë të çmuara, pothuajse të pahulumtuara të historisë sonë kombëtare. Në këtë mënyrë ai tejkalon botimet e korpuseve të dokumenteve dhe studimet e vjetruara, të njëanshme dhe tendencioze të studiuesve italianë, austriakë, sllavë, grekë, bullgarë, etj. 

Pas studimeve dhe analizave të posaçme, të bëra pas hulumtimit dhe zbulimit të lëndës arkivore, át Valentini paraqet kulturën shqiptare në një shkallë të lartë zhvillimi në mesjetë, por edhe në shekujt në vijim duke mbrojtur teorinë se kjo kulturë, ishte më e afërt me Perëndimin, Bizantin dhe dalmatët, se sa me sllavët e ngulur në Ballkan dhe se kishte një traditë të pasur që nga kohët më të lashta. “Me dashuri të veçantë njerëzore dhe përkushtim pasional prej dijetari, u përpoq ta ekspoloronte dhe rindërtonte, duke qëmtuar me durim shembullor nëpër dokumente autentike, shumica të pluhurosur nëpër raftet e bibliotekave apo të ndonjë dosjeje të arkivave të huaja. Falë inteligjencës së veçantë, këmbënguljes dhe vullnetit të admirueshëm, i studioi me kujdes, përvetësoi thellë përmbajtjen e tyre dhe i analizoi me objektivitet e kthjelltësi, për të nxjerrë përfundime realiste dhe për t’i shndërruar në studime për Shqipërinë, historinë, kulturën, folklorin, organizmin administrativ dhe juridik etj.” Kontributi i tij në këtë drejtim është i argumentuar dhe ka themele të forta shkencore, përkundër disa pohimeve të ndonjërit prej autorëve shqiptarë se: “Për të krijuar bindje te lexuesi, Valentini luan me dokumente: çdo pohim i tij në tekst, shoqërohet me një lumë dokumentesh. Një mashtrim dhe asgjë më shumë…”, për të vazhduar më tutje me një paragjykim tjetër edhe më të rëndë: “Në historiografinë italiane të pasluftës njohësi më i mirë i periudhës së sundimit venedikas në qytetet e bregdetit mbeti për fat të keq Z. Valentini, një figurë që kishte provuar tashmë se dinte të intrigonte sheshit historinë e Shqipërisë”. Autori i këtyre pohimeve, nuk e ilustron këtë qëndrim të tij me të dhëna konkrete, burime, dorëshkrime, dokumente apo tituj veprash e studimesh të át Valentinit në të cilat vërehen dukuritë dhe të metat që pohohen në lart.

Kontributi i át Valentinit në trajtimin e çështjes së ngritjes së dinastëve shqiptarë në Shqipërinë e Veriut dhe problemin e gjenezës së tyre, e zbërthen në atë mënyrë, që duke gjetur lidhje të ndryshme farefisnore, të gjakut apo martesore me bujarët fqinj, malazezë, kroatë, grekë, maqedonas, bullgarë apo sllavë, vëren ndikim të caktuar në organizimin e strukturës shtetërore shqiptare dhe institucionet e tjera që kishin një traditë të gjatë në këto treva. Krahas kësaj ai trajton edhe problemin e institucionit të notariatit, por edhe strukturën dhe formën dhe përmbajtjen e statuteve mesjetare shqiptare, gjithnjë duke u mbështetur në burime arkivore, për t’i krahasuar ato me të drejtën zakonore, të cilën e njihte për mrekulli, duke studiuar jo vetëm Kanunin e Lekë Dukagjinit, por edhe kanune të tjera. Statutet dhe notariatin, ai i analizon që nga zanafilla e tyre nëpër qytetet bregdetare shqiptare, duke tërhequr një paralele në mes zhvillimit të këtyre institucioneve në Italinë veriore dhe Dalmaci në njërën anë dhe në Italinë jugore dhe në trojet shqiptare, në anën tjetër, studim, që deri tani është ndër më të kompletuarit, përkundër botimeve të M. Shuflajt, L. Nadin dhe ndonjë tjetri.

Duke analizuar njësitë politike dhe ato territoriale-gjeografike, sipas të dhënave burimore arkivore, át Zef Valentini e shqyrton problemin e gërshetimit të elementeve perëndimore dhe lindore në nomenklaturën topografike të Shqipërisë, duke tejkaluar kështu tezat e vjetruara dhe të njëanshme gjoja “shkencore,” mbi influencën ekskluzive të Perëndimit apo Lindjes në trevën e Ballkanit, duke arritur kështu në përfundim të ri shkencor, sipas të cilit në këtë hapësirë gjeografike kemi të bëjmë me influenca të gërshetuara pa ndonjë dallim të favorizuar në llogari të njërit apo tjetrit ndikim. 

Prejardhjen ilire të shqipes e të shqiptarëve, át Z. Valentini e dëshmon me argumente shkencore ndër të tjera edhe me praninë e emrave të vendeve, krahinave dhe vëllazërive të cilat i trajton për emra ilirë, e që mund të zbërthehen me brumin gjuhësor të shqipes. Në anën tjetër shpreh mendimin se shqipja është një idiomë e ilirishtes dhe fazë e re e një të folmeje të moçme ilire, ngase shqiptarët jetojnë aty, ku në kohë të lashta kanë jetuar ilirët dhe ishin në këto treva, pa asnjë dyshim, para dyndjes së sllavëve. 

Edhe në studimet e tjera të át Zef Valentinit bie në sy pasuria e madhe e materialit burimor faktologjik, por kanë mbetur disi anash pa u analizuar dhe shqyrtuar sa duhet, faktorët ekonomikë dhe shoqërorë dhe ndikimi i tyre. Historia e shqiptarëve është për të kryesisht historia e një etniteti etnokulturor të dalluar, me rrënjë të lashta autoktone e vazhdimësi të pandërprerë, me një aftësi të jashtëzakonshme rigjeneruese e cila për át Valentinin paraqet thelbin autentik të historisë së Ballkanit në përgjithësi, e asaj shqiptare në veçanti.

Metoda e shqyrtimit shkencor, paanshmëria, korrektësia, pedantëria, analizat dhe studimet e nduarduarshme, qofshin ato paleografike, diplomatike, onomastike, toponomastike apo të tjera, edhe sot e kësaj dite janë të patejkaluara. Një gjë të tillë, ia mundësonte kultura e gjerë, njohja e gjuhëve të shumta, vullneti dhe këmbëngulja që e vërteta çdo herë të ngadhnjejë, edhe në ato raste kur dikujt nuk i pëlqente kjo gjë. Punimet dhe studimet e tij të shpërndara nëpër gazeta dhe revista të kohës, por edhe të botuara si libra të veçantë janë të njohura vetëm për një numër të vogël specialistësh dhe studiuesish, ndërsa masa e gjerë e lexuesve kanë pak ose aspak njohuri për ekzistencën e tyre.

Çfarë është kolana e njohur dhe e vlerësuar botërisht: “Acta Albaniae Veneta- Akte Shqiptaro-Venedikase

Në planin e tij botues, për botimin e njërës prej kolanave më të njohura dhe më të mëdha të botuara ndonjëherë me dokumente për shekujt XIV-XV për Shqipërinë dhe shqiptarët, albanologu dhe studiuesi i mirënjohur italian, që e quante veten shqiptar, át Zef Valentini, kishte vendosur që kolanën e tij, ta përfundonte me vëllimin e 30-të, përkatësisht me dokumentin numër 9.699, i cili mban datën 2 mars të vitit 1468.

Po çfarë është Acta Albaniae Veneta – Akte Shqiptaro-Venedikase? Çfarë përmban? Cila është vlera e saj dhe pse ka një rëndësi të dorës së parë për historinë e shqiptarëve?

Kolana “Acta Albaniae Veneta – Aktet Shqiptaro-Venedikase” përmban në vetvete dokumente burimore, origjinale, autentike të nxjerra nga Arkivi i Qytetit të Venedikut (Archivio di Stato di Venezia), për shekujt XIV dhe XV. Përkatësisht, vëllimi i parë i botuar në vitin 1967, fillon me dokumentin nr. 1 që mban datën 17 prill 1301 dhe vëllimi i 25-t përfundon me dokumentin nr. 7.665, që mban datën 31 dhjetor 1463 (në këtë vëllim janë edhe dy regesta, përkatësisht numrat e dok. 7.666 e 7.667, që nuk kanë datën e shënuar, por vetëm vitin!) Pra nga viti 1967 deri në vitin 1977, për trembëmbëdhjetë vite me radhë, janë botuar 25 vëllime me gjithsej 7.667 dokumente. Të tëra këto vëllime u botuan sa ishte gjallë át Zef Valentini.

  Pjesa dërrmuese e dokumenteve burimore origjinale janë të pabotuara ndonjëherë. Të tjerat edhe pse ishin botuar, u ballafaquan me origjinalin dhe u korrigjuan lëshimet e bëra nga editimet e ndryshme, p.sh. të shikohet botimi i V. Makuševit, J. Radonićit, S. Ljubićit…etj. 

Kolana e botuar në 25 vëllime me dokumente burimore origjinale ndahet në tri seri: 

  1. Seria e parë përfshin vëllimet 1-4; 
  2. seria e dytë përfshin vëllimet 5-17 dhe 
  3. seria e tretë vëllimet 18-25, por në fakt kjo është një seri e pandërprerë botimi dhe tani po sipas projektit të át Zef Valentinit, do të botohet  dhe ajo pason për vëllimet në vijim:
  4. seria e katërt që do përfshijë vëllimet 26-30 me 2031 dokumente, pjesërisht të përgaditura për botim siç e cekëm më lartë!

Menjëherë pas vdekjes së át Zef Valentinit, ndërpritet botimi i kolonës Acta Albaniae Veneta – Aktet Shqiptaro-Venedikase, për dy arsye kryesore: 

a) materialet dokumentare, përkatësisht dokumentet e përgatitura për botim, nuk kishte kush t’i editonte, t’i redaktonte dhe t’i kontrollonte para se ato të shtypeshin, punë kjo me mjaft përgjegjësi dhe tepër sfiduese dhe 

b) mungonin mjetet financiare, të cilat át Zef Valentini sa ishte gjallë i siguroi jo lehtë, por me një punë përkushtuese shumë të veçantë (për të parë se kush qëndronte pas botimit të shikohet një nga kopertinat e vëllimeve të botuara, që po botojmë si ilustrim.)

Në një letërkëmbim të Gjek Gjonlekaj me Át Daniel Gjeçajn /ose Gjin Dukën/ me datën 13 prill të vitit 1985, gjejmë një informacion mjaft interesant për vëllimet: 26-të e 27-të kolanës Acta Albaniae Veneta – Akte Shqiptaro Venedikase, ku ndër të tjera theksohet: “vëllimet e fundit (…) janë bllokue në shtypshkronjë sepse nuk del kush me pague shtypin.”

Vëllimet me 2031 dokumente të pabotuara dhe përmbajtja e tyre

  Është folur e shkruar disa herë se ruhen në dorëshkrim edhe disa vëllime të kolanës Acta Albaniae Veneta – Akte Shqiptaro-Venedikase të át Zef Valentinit, duke u theksuar gjithnjë se fati i tyre nuk dihet. Natyrisht, hamendësime të tilla kanë bërë të gjithë ata që nuk kanë pasur në dorë asnjë nga dorëshkrimet e këtyre vëllimeve, të cilat në të vërtetë ekzistojnë dhe janë përgatitur për botim. Këtu e shohim të udhës të bëjmë një saktësim: para disa vitesh medievisti shqiptar, prof. dr. Pëllumb Xhufi na vuri në dispozicion fotokopjen e një pjese të vëllimit 26, të kolanës Acta Albaniae Veneta – Akte Shqiptaro-Venedikase” të cilit i mungonin 107 dokumentet e para. Ky vëllim është i njëjtë me vëllimin që kemi ne. Te vëllimi 26 që disponon prof. dr. P. Xhufi, 4 faqet e para i ka përgatitur Antonius Guzzeta, dhe atë frontespicin e vëllimit 26, një hyrje prej një faqje në latinisht, burimet arkivore (fondet) dhe shkurtesat.

Në dorëshkrim, ruhen gjashtë vëllime, nga këto pesë vëllime me dokumente dhe një vëllim me indekse për vëllimet 25, 26 dhe 27. Nga vëllimet e gjetura, vëllimet 26-të e 27-të janë të përgatitur për botim dhe të dy vëllimet janë në gjendje boceti, pra i janë dhënë át Zef Valentinit që të bëjë rishikimet e fundit para se këto vëllime të shihnin dritën e botimit. Ndërkohë të katër vëllimet e tjera, janë vetëm të daktiloshkruara pra jo në gjendje boceti! Në katër vëllimet tjera ka shënime anësore dhe në fletë të veçanta se çfarë duhet kontrolluar e korrigjuar dhe si duhet vepruar me rastin e botimit të seicilit vëllim.

Vëllimi i 26-të dhe 27-të, sikurse edhe vëllimet e tjera është identik në çdo aspekt, si për nga forma, përmbajtja, trajtimi, përgatitja, kronologjia, indekset, burimet, shkurtesat, etj, me të njëzetë e pesë vëllimet e botuara. Si dëshmi për këtë po sjellim disa ilustrime nga këto vëllime.

Vëllimi i 26-të i kolanës Acta Albaniae Veneta – Akte Shqiptaro Venedikase fillon me dokumentin numër 7.668 që mban datën 3 janar 1464 dhe përfundon me dokumentin nr. 8101 që mban datën 26 dhjetor 1464. Pra në këtë vëllim janë përfshirë 433 dokumente, përkatësisht të përgatitura nga át Valentini 326 dokumente që fillojnë nga dokumenti me numër 7.775 dhe që mban datën 15 mars 1464. Pjesa tjetër prej 107 dokumentesh u përgatit nga ne, duke ndjekur me kujdesin më të madh metodën dhe praktikën e punës së át Valentinit si për vëllimet botuara ashtu edhe për ato në dorëshkrim.

Të 107 dokumentet që mungojnë në fillimin të vëllimit 26 ne i nxorëm sipas të dhënave që át Zef Valentinit pjesërisht i ka botuar dhe pjesërisht i ka lënë të pa botuara, në dorëshkrim, në Arkivin e Qytetit të Venedikut (Archivio di Stato di Venezia).

Vëllimi i 27-të i kolanës Acta Albaniae Veneta – Akte Shqiptaro Venedikase fillon me dokumentin numër 8.102 që mban datën 6 janar 1465 /ditë e premte/ dhe përfundon me dokumentin nr. 8.553 që mban datën 26 dhjetor 1465, /ditë e martë/. Pra në këtë vëllim janë përfshirë 451 dokumente. 

Të gjitha dokumentet e kolanës Acta Albaniae Veneta – Akte Shqiptaro-Venedikase janë nxjerrë nga një arkiv i vetëm, Arkivi i Qytetit të Venedikut

  Sikurse edhe për të gjitha vëllimet tjera edhe këto dokumente u nxorën nga Arkivi i Qytetit të Venedikut (Archivio di Stato di Venezia), nga fondet e njëjta që ka shfrytëzuar  át Valentini. Dokumentet fillimisht i skanuam dhe i riprodhuam në letër, pastaj bëmë transkriptimin e tyre dhe i përgatitëm për botim, sipas metodës dhe kritereve të punës së át Valentinit.

Me këtë rast dëshirojmë të theksojmë se një apo dy “albanologë” të huaj që kanë provuar të bëjnë studime dhe botime për Gjergj Kastriotin Skenderbeun, kanë shfrytëzuar disa nga dokumentet e pa botuara të át Zef Valentinit, duke mos cituar fare se i kanë shfrytëzuar ato, me shpresën se vëllimet e mbetura në dorëshkrim nuk do të shohin asnjëherë dritën e botimit.

Në anën tjetër jemi në dije të dy projekteve madhore, të dy botuesve shqiptar, njëri po përgatit ribotimin anastatik-fototipik të kolanës së botuar nga át Zef Valentini, të të 25 vëllimeve, ndërsa tjetri botues është duke bërë përgatitjet e duhura për përkthimin e tërë kolanës së botuar, pastaj edhe të 6 vëllimeve të pa botuara, të cilat shpresojmë se do të botohen në ndërkohë.

Pra, vëllimet e mbetura trajtojnë kronologjikisht epokën “Skenderbegiane”, përkatësisht, siç u cek më lartë ato përfundojmë me 2 mars të vitit 1468, përkatësisht janë nxjerrë për botim dokumente vetëm për rreth dy muaj pas vdekjes së Gjergj Kastriotit Skenderbeut, që do të thotë, se át Zef Valentini nuk kishte gjetur dokumente që trajtonin drejtëpërdrejtë dhe zyrtarisht të ashtuquajturën “epokë Skenderbegiane” në Arkivin e Qytetit të Venedikut për periudhën e më vonshme kohore!

Rëndësia dhe vlera kapitale e 25 vëllimeve të botuara të kolanës Acta Albaniae Veneta – Akte Shqiptaro-Venedikase

Të 7.668 dokumentet e botuara në 25 vëllime dhe 1.356 të tjerat të pa botuara në 6 vëllime, janë nxjerrë nga një arkiv i vetëm, pra nga Arkivi i Qytetit të Venedikut (Archivio di Stato di Venezia), në rreth 10 fonde të tij, pra gjithsej 9.024 dokumenta. Kjo është një dëshmi shumë e rëndësishme për faktin se sa shumë dokumente, dorëshkrime dhe burime të tjera ka për shqiptarët dhe Shqipërinë nëpër arkivat dhe bibliotekat e ndryshme të Evropës. Pjesa më e madhe e dokumenteve të botuara botoheshin për herë të parë, të plota dhe me metoda bashkëkohore për kohën, duke ju mundësuar studiuesve të specializuar për fusha të ndryshme që të studiojnë dhe njohin nga afër mesjetën shqiptare.

Është krejt e natyrshme që në vëllimet e botuara ndeshen pasaktësi dhe gabime të natyrave të ndryshme, të cilat kanë si burim qoftë vetë origjinalin apo edhe scribes-it të cilët punuan për át Zef Valentinin dhe ndonjëherë edhe vetë editorin e tyre, i cili e kishte të pamundur që çdo gjë ta ndiqte vetë.

Këto gabime e lëshime, në asnjë mënyrë nuk ulin vlerën dhe rëndësinë që kanë ato për njohjen e përgjithshme të jetës së mesjetës shqiptare në shekujt XIV dhe XV.

Át Zef Valentini në lëndën burimore të përgatitur për botim, ka nxjerrë të gjitha dokumentet e mundshme që kishin të bënin me shqiptarët dhe Shqipërinë, duke u përpjekur për të mos lënë anash asgjë. Ky, në fakt është rasti i parë që një studiues i huaj apo shqiptarë bën një botim të tillë me vlera kapitale dhe pothuajse të patejkaluara edhe sot.

Vëllimet e botuara në vija të trasha ndahen në epokën para skenderbegiane dhe atë skenderbegiane. Nëse lëmë anash të gjitha ato dokumente të botuara dhe shikojmë vetëm botimin e atyre për Gjergj Kastriotin Skenderbeun, emri dhe puna e át Zef Valentinit është e paçmueshme dhe e papërsëritshme.

Rëndësia dhe vlera e 6 vëllimeve të pabotuarave të kolanës Acta Albaniae Veneta – Akte Shqiptaro-Venedikase

  Duke shfletuar me kujdes të 1356 dokumentet e pa botuara të kësaj kolane, ndeshen të dhëna dhe informacione me shume interes nga fusha të ndryshme të jetës dhe përditshmërisë së arbërorëve mesjetarë.

Dokumentet që presin të botohen dhe që janë shënjuar e përshkruar nga át Zef Valentini (me editorë dhe botues të rinj me rastin e botimit të tyre tani) fitojnë vlerë të shumëfishtë, kur dihet se pjesa dërmuese e tyre janë të pabotuara, ndërsa një pjesë e tyre edhe pse e botuara, janë jo komplete, me shkurtime, lëshime dhe deformime të shumta ndërsa një pjesë tjetër e njohim vetëm si regest.

Duke mos dashur të ulim vlerën e asnjë dokumenti, ne dëshirojmë të theksojmë se dokumentet që kanë të bëjmë me epokën Skenderbegiane, janë të një rëndësie të veçantë.

Meqenëse e njohim me themel këtë periudhë, jo vetëm nga ky arkiv, por edhe nga arkiva dhe biblioteka tjera evropiane, ne pohojmë me siguri të plotë, se për herë parë, studiuesve dhe të interesuarve të tjerë, në 6 vëllimet e pabotuara e të përgatitura nga át Zef Valentini, ju ofrohen më shumë se 150 dokumente të pa botuara. Ky numër i dokumenteve për Gjergj Kastriotin Skenderbeun, do të ishte edhe më i madh sikur një studiues i huaj (zviceriano-austriak) që ka botuar një “vepër” për Skenderbeun, të mos kishte botuar me dhjetëra dokumente të përgatitura nga át Zef Valentini, të cilin nuk merr mundin as ta citoj fare në “veprën” e tij, duke përvetësuar pa fije turpi punën e gatshme të tjetrit. Po ky autor i huaj, ka shfrytëzuar edhe regestin e pjesshëm të Acta Albaniae Veneta – Akte Shqiptaro Venedikas” të botuar në: Archivum Historiae Pontificae të cilën e citon në ndonjë rast të vetëm (!), ku át Zef Valentini kishte botuar regestin dhe vendodhjen (signaturën) e saktë të shumë dokumenteve për vitet: 1442-1468.

Shqiptarë, Atdheu po shuhet

by

Ajet Delaj/

Kombi shqiptar i ka mbijetuar dallgëve përgjatë historisë dhe ka arritur të mbijetojë me gjithë humbjet e mëdha që kemi pasur herë për fajin tonë e herë prej armiqve tanë që nuk kanë qenë të pakët. E dua Atdheun tim megjithëse nuk më ka afruar asgjë e për më tej akoma shtetarët e pushtetarët në 34 vitet e fundit na kanë  mohuar trashëgiminë  dhe të drejtën e votës. Problemi nuk qendron tek ne pasi lavdi Zotit edhe pse kemi arritur të integrohemi në perëndim prapë nuk e harrojmë apo më keq akoma nuk e mohojnë Atdheun, por tek kalamajtë  tanë   e besoj edhe tek tërë fëmijët e emigrantëve këtu në Shtetet e Bashkuara e pse jo edhe në Europë  pasi nuk kemi asgjë për tu thënë që ta ndiejnë veten shqiptarë kur Atdhe kanë Amerikën apo Europën. Fëmijët tanë po arsimohen në universitetet më presigjoze të këtij vendi të madh e po punësohen në nivelet më të larta të këtij shteti demokratik gjë që nuk kanë asnjë nevojë për asgjë nga ai vend prapë ne si prindër mundohemi herë pas here që t’ua theksojmë se janë shqiptarë. Na dëgjojnë për respekt si prindër që jemi e kur vijmë në Atdhe e blejnë nga një shqiponjë suvenir për ta vendosur në qafë më  shumë për t’na e bërë qefin neve sesa e kuptojnë domethënien e sajë.

Fëmijët tanë po rriten në Atdheun e tyre që ju ka dhënë të gjitha mundësitë dhe po arrijnë majat e shoqërisë amerikane por nëse nuk na kanë pyetur gjer tani jam i sigurtë që nesër me siguri kanë për t’na pyetur: Çfarë ju ka afruar Atdheu juaj juve që nuk keni reshtur së thëni që kur keni lindur se ne duhet të jemi e të ndihemi shqiptarë. Pyetje boll e vështirë mbas tërë atij patriotizmi folklorik e patetik që kemi bërë ndër vite me fëmijët tanë që lindën e po rriten në perendim. Fatkeqësisht asgjë. Po çfarë po kërkojmë ne të ikurit që mbase jemi egoist e Atdheu nuk ka mundësi e nuk mundet të na e afrojë si pikë apo si sadisfaksion këtu në Atdheun e ri.

Në masën më të madhe diaspora shqiptare po të doni e 200 viteve të fundit jemi të dëbuar nga Atdheu e për fatkeqësinë e Atdheut në disa hapësira shqiptare në Ballkan të kërcënuar me jetë e bukë nga pushtuesit  e për faqen e zezë të shqiptarëve diaspora e Shqipërisë zyrtare në 112 vitet e fundit shqiptarët janë dëbuar nga Atdheu nga shqiptarët me të njëjtat metoda që pushtuesit i kanë dëbuar shqiptarët nga trojet e tyre në hapësirat shqiptare në Ballkanin perëndimorë apo me sakte Gadishullin Ilirik. Në krejt hapësirat shqiptare të ish-Jugosllavisë diaspora shqiptare e atyre hapësirave e gëzojnë të drejtën e votës e të pronës kurse për turpin e faqen e zeze të shtetit shqiptar 112 vjeçar, diaspora e Shqipërisë zyrtare nuk i gëzojnë këto tëe drejta themelore.

Po çfarë është Atdheu nëse na mohojnë tokën e të parëve, pra trashëgiminë e vullnetin për tu shprehur me votë për të ardhmen e atij vendi që quhet Shqipëri. Pra na mohojnë të shkuarën dhe të ardhmen që duhej të na lidhte shpirtërisht e materialisht me atë që duhet të ishte Atdheu ynë e Atdheu i fëmijëve tanë. Vetë jeta është interes e politikanet natyrshem i shohim njerëzit, fenomenet , zhvillimet shoqërore e politike nga këndëvështrimi i interesave të tyre . Rrekem të kuptoj interesin e politikës shqiptare të këtyre 34 viteve të fundit që në tërë veprimtarinë e tyre kanë prodhuar braktisje masive të Atdheut pra shkombëtarizim e pse jo edhe varfëri për pjesën dërrmuese të popullsisë.

Varfëria do ishte shumë herë më e madhe nëse nuk do ishte kontributi i diasporës , i kësaj diaspore që pushteti i votuar apo lejuar nga familjarët e tyre në Atdhe ju ka mohuar trashëgiminë e paluajtshme dhe ardhmërinë e shprehur me votë. Me dashamirësinë më të madhe ndaj pushtetit përgjatë 34 viteve të fundit në Shqipëri nuk arrij të kuptoj interesin e kësaj politike në raport të drejtë me interesin kombëtar të Shqipërisë e shqiptarëve. Nuk mendoj se duhet të mundohem shumë për të gjetur jo një por një mori faktesh e argumentash që lehtësisht e klasifikojnë pushtetin politik e shtetëror të 34 viteve të fundit si pushtet anti shqiptar. Për ta mbyllur aty ku e nisa, unë nuk gjej asnjë argument për t’u thënë fëmijëve të   mi që të ndihen e deklarohen krenarë se janë shqiptarë pasi Atdheu i prindërve të tyre përveç atyre që shkruajta më lart për rreth 50 vite ishte një shtet vasal nën sllavo-komunistet e në 34 vitet e fundit sundohet nga anti-shqiptarët dasha edhe më keq.

Bashkatdhetarë të nderuar në Atdhe e diasporë nëse unë kam të drejtë në këto që po shkruaj atëherë ju duhet të ngriheni në këmbë se Atdheu jo vetëm është në rrezik por po shuhet nëse kemi sy në ballë për të shikuar e mend në kokë për të kuptuar. Një gjë e them me bindje të plotë se kombi shqiptar ka prodhuar burra e gra me emër të madh në sytë e Europës dhe botës e jam po kaq i bindur së kombi Shqiptar ka edhe sot burra e gra që janë të zot me i dalë zot Atdheut mjafton ti dëgjoni e ndiqni pas në mbrojtje të interesave tuaja. Mjaft votuat sharlatanët e injorantet e radhës që po e groposin Atdheun tonë së bashku me ne fizikisht apo emocionalisht.

“Dasma shkodrane”, Kol Idromeno, vepra monumentale e një tradite vlerash krijuese

by

“Dasma shkodrane”, Kol Idromeno, 1924, vaj mbi kanavacë, 94,5×133,5 cm, vepra monumentale e një tradite. Akti solemn i një shpirti krijues, i cili përmes ngjyrave, dritës dhe lirshmërisë së trajtimit, përjetëson këtë moment sublim në ikonë.

Kol Idromeno me “Dasma shkodrane” shkroi një kapitull përcaktues të artit, jo vetëm atij shkodran, por gjithëshqiptar. dhe e bëri këtë përmes një tejdukshmërie pasqyruese, thua se po e vështron këtë ceremonial nga përtej xhami i një dritareje apo hipur mbi kumbullën e kojshisë.

Për veprën e artit antropologjisti amerikan Clifford James Geertz (1926-2006) shkruan se është një mekanizëm i zhvilluar për të përcaktuar marrëdhëniet shoqërore, për të mbështetur rregullat dhe për të forcuar vlerat shoqërore. Sipas tij, kur studiojmë një formë të artit, ne eksplorojmë një ndjeshmëri, e cila në thelb është një formacion kolektiv, pasi themelet e një formacioni të tillë janë aq të gjëra e aq të thella sa është qënësia shoqërore.

Ndjeshmërinë jo vetëm të piktorit, po të një bashkësie të tërë ne mund ta eksplorojmë duke admiruar tablonë ‘Dasma shkodrane’. Nga ajo tablo mësojmë si vepronin rregullat në bashkësinë katolike të qytetit të Shkodrës, marrëdhëniet ekonomike e shoqërore midis fiseve, familjeve, gjinive, shtresave të popullsisë së asaj kohe. Sot ne nuk shohim në tablo atë që shihnin bashkëkohësit e Idromenos, as atë që vetë Idromeno paraqiste në tablonë e tij. Kur admironin një ceremoni dasme, e cila ishte e lidhur me mënyrën e tyre të jetesës, me marrëdhëniet gjinore, me formën e komunikimit midis fiseve, me qëndrimin ndaj vajzës, ndaj djalit, ndaj familjes, ndaj veshjes, emocionet e asaj kohe ishin të ndryshme nga ato që provojmë ne sot.

Albert Vataj