Sulmi i forcave të Zervës në Çamëri, masakra ndaj shqiptareve

June 22, 2024 by s p

Prof.as.dr.Bernard Zotaj*
Prof.as.dr.Marenglen Kasmi*/

Sulmin e Zerves e ndihmuan edhe gjermanet. Ata bene çarmatosjen e nje pjese te popullsise, me urdhrin e drejtperdrejte te Hitlerit. Gjermanet, ne kete rast, nuk perfillen as lutjet e atyre nacionalisteve shqiptare çame, qe kishin besim se Gjermania do t’i ndihmonte per te realizuar aspiratat e tyre per bashkim kombetar. Nje rol inkurajues ne spastrimin etnik te Çamerise luajti dhe Misioni Ushtarak Britanik ne Greqi. Ne nje memorandum derguar Forin Ofisit, anetari i ketij misioni, koloneli Woodhouse, relatonte se “Zerva i inkurajuar prej Misionit Aleat qe drejtohej nga une (Woodhouse – B. M.), i perzuri ata (garnet – B. M.), nga shtepite e tyre ne vitin 1944 me qellim qe te lehtesonim operacionet kunder armikut”. Ne te vertete argumenti i Woodhouse per motivet e nxitjes se ketij krimi nuk qendron, pasi popullsia game nuk perbente ndonje pengese serioze per debimin e gjermaneve nga Çameria. Me e besueshme eshte toleranca me ndergjegje e veprimeve kriminale te Zerves nga misoni britanik, ne shkembim te angazhimit te Zerves ne lufte kunder gjermaneve. Misioni Britanik ne Greqi favorizonte hapur EDES, sepse ai e kishte kuptuar se kjo force, megjithese e vogel, ishte e vetmja pengese, per vendosjen e kontrollit te plote te EAM.
Vala tjeter e masakres u krye ne fund te gushtit – fillimi i shtatorit. Me 28 gusht 1944 bandat e Zerves vrane ne Parge 49 burra dhe 8 gra. Me 14 shtator forcat zerviste ne Filat grumbulluan gjithe burrat e mbetur ne qytet, shumica e te cileve ishin pleq dhe pas nje “gjyqi” formal i denuan te gjithe me vdekje. Numri i te vrareve dhe i te zhdukurve ne qytetin e Filatit ishte 259 veta. Me pas u pushtua Koska. Edhe ne Korfuz, bandat e Zerves vrane disa shqiptare te Çamerise qe gjendeshin atje. Nje fushate tjeter spastrimi u ndermor ne muajin tetor 1944.
Rezultatet e ketyre spastrimeve kane qene me te vertete tragjike. Nga nje popullsi prej 35 000 vetash qe ishte para lufte, ne Çameri mbeten vetem disa dhjetera familje shqiptaresh myslimane. Gjate masakrave te qershor – tetorit u vrane 2 000 burra, gra, femije e pleq dhe u grabiten pasurite e tyre.
Spastrimi etnik i Çamerise krijoi precedentin e rrezikshem te spastrimeve etnike ne Ballkan. Ai ndryshoi dukshem balancen etnike ne raportet greko- shqiptare, ne favor te grekeve dhe krijoi nje problem, qe do te ndikonte per nje kohe te gjate ne ndergjegjen e popullit shqiptar. Spastrimi etnik i Çamerise nxiti dhe fuqizoi presionet e shtetit grek ndaj kombit dhe Shtetit Shqiptar, duke avancuar planet dhe aktivitetet per aneksimin e Shqiperise se Jugut.
Spekulimet e historianeve greke
Nje pjese e historianeve greke, gjate Luftes se Ftohte, por edhe sot, kane hedhur ne qarkullin tezen absurde se popullsia çame en bloc ka bashkepunuar me nazistet e me fashistet dhe qe larguar me ta ne fund te luftes. Madje, ata kane dhene dhe nje shifer te larte, sigurisht te pavertete, te numrit te çameve qe bashkepunuan me gjermanet, e cila arrinte ne rreth 2 000 veta. Edhe pse eshte e zmadhuar, ajo nuk provon se çamet paten nje bashkepunim masiv me gjermanet. Ne te vertete, perveç deklaratave politike, nuk ka asnje burim tjeter qe ta vertetoje kete shifer.
Historiografia greke eshte perpjekurte argumentoje se popullsia game ishte pergjegjese per armiqesite e krijuara gjate luftes. Ne te vertete armiqesite dhe konflikti nacional ne Çameri kishte filluar qe me aneksimin e kesaj treve shqiptare nga Greqia gjate lufterave ballkanike. Shkaku kryesor ka qene politika antishqiptare e shkombetarizuese e shtetit grek dhe e organizmave te tij. Kjo situate e tendosur sigurisht qe ka shkaktuar dhe konflikte te veganta midis te dy komuniteteve, por dhuna dhe krimi grek dallohej cilesisht, pasi ato ishin te organizuara, te drejtuara, te nxitura dhe ta ushtruara nga shteti grek. Prandaj bashkepunimin e disa elementeve te veçante çame me italianet dhe me gjermanet, qe e kishte burimin ne shtypjen e rende tradicionale te minoritetit shqiptar nga shteti grek, historiografia dhe politika greke pas lufte, madje edhe sot jane perpjekur ta fryjne, duke e paraqitur si nje bashkepunim total te popullsise çame me gjermanet. Qellimi ka qene i qarte: t’i vihej nje baze justifikuese spastrimit etnik te Çamerise e njeheresh te injorohej dhe rezistenca e armatosur e nje pjese te mire te popullsise çame kunder gjermaneve perkrahe dhe ne radhet e forcave te ELAS.

*Historia e shqiptarëve 12, Botimet shokollore Filara, Tiranë, 2011, f. 129-130.

POPULLATA E ÇAMËRISË PROVOI TRE GENOCIDEVE NË NJË SHEKULL

June 22, 2024 by s p

C:\Users\User\Downloads\Ahmet Xhafo, 03.jpg

Nga Ahmet Xhafo,

ish kryetari i Shoqatës Çamëria në SHBA

Ne kujtim te masakres se Filatit

Më 13 mars u mbushën 79 vjet nga masakra e Filatit e kryer më 1945 nga bandat shoviniste greke kundër popullsisë së pafajshme çame të Filatit me rrethe. Kjo ishte vala e dytë tragjike e genocidit të filluar në qershor të vitit1944 nga trupat fashiste të Napolon Zervës.

Sipas dokumentave te Komitetit Antifashist te Minoritetit Çam të referuara edhe nga historiani Beqir Meta, pas shpartallimit të trupave të Zervës nga ana e ELAS-it në vjeshtë 1944, rreth 3000–5000 refugjatë çamë të shpërngulur në Shqipëri vetëm disa muaj më parë, vendosën të ktheheshin në shtëpitë e tyre në Çamërinë Veriore pas disa muajsh vuajtjesh në kampet e ngritura me mjete rrethanore në fushën e Mursisë dhe Vrinë, ku dhjetëra refugjatë çamë kishin gjetur vdekjen nga kushtet e vështira higjenike, mungesa e ushqimit, sëmundjet apo moti. Para kthimit në Çamëri ata kishin marrë sigurimë verbale madje edhe nga një mision i rëndësishëm diplomatik perëndimor në Tiranë. Por tek punonin arat e tyre dhe mbarështronin blegtorinë në Filat, ata u bënë sërish viktimë e hiper-nacionalizmit të verbër grek.

Më 5 mars 1945 rreth 100-200 ushtarë grekë zbarkuan nga Korfuzi në Sajadhë. “Pasi rrethuan Filatin, Shqefarin e Spatarin, – shkruan më tej historiani Meta, – nisën vrasjet e banorëve paqësorë, që sapo kishin filluar të punonin tokat e tyre.” Vrasja makabre e 13 marsit 1945 e rreth 70 vetave në Filat dhe dhjetëra të tjerëve në Përroin e Vanarit dhe krimet e tjera rrënqethëse ndaj grave, fëmijëve, pleqëve e plakave të pafajshme e të pambrojtura çame u cilësua si një “masakër e vërtetë” nga vetë zyrtari britanik Palmer në Raportin e tij drejtuar Forin Ofisit (foreign office) për vizitën që ai bëri në terren nga 9 – 14 prill 1945.

Akti i dytë i genocidit ndaj minoritetit çam në Greqi i marsit 1945, i zbatuar në Filat shumë muaj pas largimit të pushtuesve nazistë nga Epiri apo Çamëria ku edhe në këtë rajon ishte vendosur autoriteti qeveritar grek i pas luftës, është një tjetër argument që hedh poshtë edhe një herë akuzat e pathemelta dhe propagandën mashtruese se “çamët u larguan vullnetarisht drejt Shqipërisë për t’i shpëtuar dënimit që meritonin si bashkëpunëtorë të nazizmit.”

Këtë krim rrënqethës nuk mban dot as dheu. Urdhëruesit dhe ekzekutorët e tij ishin leitnant Kristo Kaca, major Ilia Kaca dhe kolonel Zoto. Ata për fat të keq i shpëtuan drejtësisë. Por frymëzuesit e vërtetë ishin qeveria e Plastiras dhe pjesa më e skajshme, raciste, intolerante, antisemite e fondamentaliste e klerit ortodoks, e ushtrisë dhe opinionit publik grek. I takon qeverisë së sotme greke, madje do të ishte detyrim moral dhe juridik i saj, që edhe sot të hapte një hetim, të përcaktonte përgjegjësitë dhe të spastronte ndërgjegjen aq fort të ngarkuar. Masakra e Paramithisë e 27 qershorit 1944, ajo e Filatit në shtator 1944 si dhe e Filatit e marsit 1945 apo ato të trevave të tjera në Çamëri, përbëjnë krime kundër njerëzimit, dhe si të tilla as nuk mund të parashkruhen, dhe as të harrohen. Një nga dëshmitarët e shumtë të kesaj masakre Zaije Tafil Haxhiu nga Filati, tregon se : « Tasho Çifuti e grekër të tjerë nga Filati morën përsipër të përcillnin për në kufirin shqiptar fëmijët, gratë e burrat që kishin mbetur gjallë, por në « Vanar » turmën e pambrojtur e ndalën bandat e armatosura të komanduara nga Kristo Kaco. Ata filluan vrasjet me spata e therjet me thika. Dëgjoheshin vetëm klithmat në agoni të burrave që vdisnin dhe lemeritjet e fëmijëve e të grave që kërkonin pjestarët e familjes.».

U tmerrova, – thotë më tej dëshmitarja, – kur pashë kokën e Haki Banës që rrokullisej në tokë dhe trupin e Dalip Hamzajt nga Versela të bërë copa-copa e të futur në thes. U tmerrova kur pashë tre të rinj të lidhur, të cilëve u kishin prerë veshet, hundën, u kishin nxjerë sytë dhe rrjepur lëkurën».

Në lidhje me masakrën e Vanarit shkruan edhe historiani grek N. Zhangu : “Nga një deshmi e një të E.D.E.S-i raportohet ekzekutimi në vendin e quajtur Vanar të 65 çamëve. Dhjetra të tjerë u hodhën në urën e Naçit. Në Thesproti u shkelën të gjitha ligjet e njerëzimit”. “Këto ishin, – shkruan historiani tjetër grek J. Shara, – përfundimet e politikës pa lavdi të Metaksajt, të politikës imperialiste italiane dhe të politikës së papërmbajtur të E.D.E.S.-it, të cilët vulosën me gjak….dhe me një fat katastrofik për të dyja popullatat, që kishin për epilog çrrënjosjen e shqiptarëve çamë nga dheu i të parëve të tyre nga shtëpite e malli i tyre, ishte shpërthim i hakmarrjes mbi të pafajshmit dhe të pambrojturit….”

Kujtimi i kësaj ngjarjeje të hidhur nuk mund dhe nuk duhet të provokojë ndjenja armiqësore ndaj popullit grek. Në fakt, popullsia çame, qoftë minoriteti çam në Greqi dhe qoftë refugjatët çamë në Shqipëri, nuk kanë ushqyer kurrë ndjenja të urrejtjes ndaj shtetit dhe popullit grek. Përkundrazi, çamët nuk kanë qenë anjëherë të interesuar për dëmtimin e marrëdhënieve greko-shqiptare. Madje, edhe Kongresi i Minoritetit Shqiptar të Greqisë, i mbajtur në shtator të vitit 1945 në Vlorë fill pas ushtrimit të genocidit, nuk pati kurrfarë shfaqje racizmi apo armiqësie ndaj popullit grek apo minoritetit grek në Shqipëri (Reportazh nga Kongresi Çam, gazeta Bashkimi, 26 shtator 1945).

Sot, tek nderojmë kujtimin e viktimave të masakrës së Filatit, nuk mund të mos shprehim shqetësimin për mosgadishmërinë nga ana e qeverisë greke të njohjes dhe zgjidhjes së të drejtave të njeriut të minoritetit çam që jeton përkohësisht në Shqipëri apo në vende të tjera. Shoqata për të Drejtat e Njeriut Çamëria i bën thirrje qeverisë së z. Karamanlis që të tregojë vullnetin dhe guximin e duhur për zgjidhjen dhe trajtimin njerëzor të halleve e problemeve të minoritetit çam të Greqisë, këtyre banorëve të Thesprotisë së lashtë e pasardhës të Pirros së Epirit, që kërkojnë të kthehen në shtëpitë e tyre e të jetojnë në paqe e harmoni me popullin grek, njëlloj si të gjithë shtetasit e tjerë të Greqisë apo të Bashkimit Evropian. Greqisë moderne të z. Micotaqisdo t’i rritej shumë prestigji, autoriteti dhe respekti ndër shtetet dhe kombet e qytetëruara të botës nese do ta trajtonte problemin tonë me mendje të kthjellët, pa pasione dhe pa paragjykime.

Por ka ardhur koha që problemi i të drejtave të njeriut të minoritetit çam të gjejë vëmendjen e duhur dhe të trajtohet edhe në instancat e larta evropiane, si në Strasburg apo në Bruksel. Në Evropën e shekullit XXI nuk mund të pranohet më mungesa e vëmendjes ndaj minoriteti më të harruar dhe më të neglizhuar në kontinent », përfundon rrëfimin e tij Ahmet Xhafo..

Nuk kanë mbetur shumë dëshmitarë të atyre masakrave gjakatare të pas genocidit në fund të Luftës II Botërore që ti shohin sytë e Europës, megjithëse gjtihçka është e shkruar si e zeza mbi të bardhën e historisë së Çamërisë. Për fatin e keq, heshtja e qeverive t ënjëpasnjëshme të shtetit shqiptar për të kërkkua reciprocitetin mbi parimet e Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeirut, por edhe shurdhëria e qëllimshme europiane, si dhe mosfunksionimi i strukturave të komunitetit çam përmes atyre që pretendojnë se kanë merita prfaqësuese, bëjnë që Greqia të mos bëjë asnjë hap para, pore dhe bën shantazhe përmes kërkesave për të drejtat e njeriuut të minoritetit grek në Shqipëri. Në këtë rast do t ëëprdorja një shkrehje tipike që përdorej në Çamëri « Ata që na kanë borxhe (grekët), na kërkojnë edhe kaun ».

Dergoi për botim: Hyqmet Zane

Gazetar, studiues i çështjes çame

Akili

June 22, 2024 by s p

Astrit Lulushi/

Akili, i shpallur si më i fuqishmi nga të gjithë luftëtarët, luajti rol kryesor në Luftën e Trojës dhe si i tillë, zuri vend në Iliadën e Homerit, poema e lashtë e përqendruar në konfliktin legjendar. Ai ishte djali i nimfës së detit Thetis dhe i mbretit të kombit të lashtë Mirmidon, Peleus. Ka disa histori rreth konceptimit të Akilit, megjithëse një mit dallohet për shkak të humorit të tij. Ajo vjen në shfaqjen e Eskilit, ku nëna e Akilit, Theti e dëlirë, ndjiqej pa pushim nga shumë prej hyjnive. Hera, gruaja e Zeusit, një nga perënditë dashurore, profetizoi se fëmija që do të lindte Thetis do të ishte pafundësisht më i fortë se babai i tij dhe do të uzurponte çdo pretendim që babai i tij kishte në botë. Me të dëgjuar këtë, perëndive u lindën menjëherë idetë e tyre pushtuese dhe e detyruan Thetisin të martohej me Peleus, një mbret i vdekshëm.
Nëse nuk jemi të njohur me historitë e Akilit, sigurisht që jemi të njohur me pjesën e tij të trupit, thembrën. Thuhet se Theti, nga frika e shkatërrimit të fëmijës së saj të vetëm nga duart e hyjnive, iku në botën e Hades dhe nën sigurinë e motrës së saj Styx, në lumin e paprekshmërisë, e zhyti Akilin, duke e mbajtur nga thembra, e cila nuk iu lag. Si e tillë, thembra e Akilit mbeti i vetmi vend i prekshëm në të gjithë trupin e tij dhe është një term që ne e quajmë sot për të nënkuptuar një dobësi në një entitet ndryshe në dukje të fortë. Akili ishte figura qendrore në Luftën e Trojës, duke luftuar në anën e grekëve kundër Trojës. Na është thënë nga Homeri se Akili mbërriti në Trojë me pesëdhjetë anije mirmidon, secila mbante pesëdhjetë ushtarë të kombit të tij. Pasi u angazhuan në disa beteja me trojanët dhe heroin e tyre Hektorin, mirmidonët nën Akilin dhe mikun e tij të përjetshëm Patroklin ishin shtyrë në plazhet ku strehonin anijet e tyre, ku Patrokli veshi armaturën e Akilit dhe mblodhi trupat për një kundërsulm. Ai doli të ishte i suksesshëm, duke i detyruar trojanët të ktheheshin gjatë gjithë rrugës pas mureve të famshme të qytetit të tyre, megjithëse Patrokliu u vra në sulm dhe armatura e Akilit u vodh nga Hektori. Duke parë shokun e tij më të mirë të rrëzuar në betejë, Akili u tërbua. Ai kërkoi nga Hephaestus që t’i krijojë një armaturë të re, një mburojë të re dhe një shtizë të re dhe niset në fushën e betejës, ku me paprekshmërinë dhe aftësinë e tij hyjnore armët vrisnin çdo ushtar armik që haste në kërkim të Hektorit. Homeri shkruan se zemërimi i tij është aq i madh sa nëse perënditë nuk do të kishin ndërhyrë, ai do të kishte pushtuar i vetëm Trojën.
Në fund të fundit, Akili e gjen Hektorin dhe e ndjek atë rreth qytetit të rrethuar disa herë përpara se Hektori të shihte se fati i tij ishte i pashmangshëm. Duke pranuar vdekjen e tij, ai i lutet Akilit që ta linte trupin e tij të trajtohet me respektin e një luftëtari të rënë; Akili nuk e bëri një gjë të tillë, duke e lidhur kufomën e Hektorit në pjesën e pasme të karrocës së tij dhe duke e tërhequr zvarrë nëpër fushën e betejës përballë Trojës. Megjithatë, me frymën e tij të fundit, Hektori profetizon rënien e Akilit legjendar; më vonë gjatë luftës, shigjeta e Parisit, vëllait të Hektorit, do të sillte shkatërrimin e heroit.
Në këtë histori të shkurtër të Akilit, si në shumë prej historive të gjysmëperëndive, ajo që ne shohim është forca e njerëzimit kur frymëzohet përmes hyjnores. Në rastin e Akilit, ai ishte sjellë në një tërbim hyjnor dhe kërkonte hakmarrjen e tij, jo me ndonjë ofendim të drejtpërdrejtë ndaj tij, siç do të ishte rasti me Zeusin ose Poseidonin, për të përmendur dy, por sepse një nga miqtë e tij më të ngushtë ishte vrarë padrejtësisht. në betejë. Ne shohim se vetë perënditë duhet të ndërhynë kundër forcës së një njeriu, i cili është i shtyrë jo vetëm në vepra të mëdha në fushën e betejës, por edhe një turp i madh në përdhosjen e trupit të Hektorit. Kjo tregon se megjithëse nuk ka njeri në tokë më të fuqishëm se ky luftëtar i vetëm, gjysmë-njerëzor, ai dominohet nga ato nuanca të errëta që ndjekin të gjithë njerëzit e vdekshëm.
Nëse Akili është luftëtari më legjendar, vendi i heroit më të madh duhet t’i përkasë Herakliut. Ndoshta figura më e famshme në mitologji, tregimet e Herakliut lulëzojnë me simbolikë të pasur të forcës dhe vendosmërisë së vdekshme. Ai ishte mbrojtësi hyjnor i njerëzimit, duke vepruar si urë midis botës së vdekshme dhe malit Olimp. Është mbi supet e tij që fati i njerëzimit qëndron dhe ai është, mbi të gjitha, kampioni më i madh i tij; ne mund ta imagjinojmë atë thjesht si një Supermen të lashtë. Punët dhe pushtimet e tij kanë ndihmuar në formimin e kanunit letrar perëndimor. Mitet e tij janë thënë dhe ritreguar gjatë historisë, por gjithmonë tregojnë besimin se njerëzimi zotëron ato cilësi unike të këmbënguljes dhe forcës së brendshme që i vendosin edhe përpjekjet në dukje hyjnore, brenda mundësive të njerëzimit.

Është koha për të reflektuar mbi tragjedinë çame!

June 22, 2024 by s p

Nga Alket Veliu

Drejtues i Fondacionit Çamëria “Hasan Tahsini”/

Në mëngjesin 27 Qershor 1944 ushtria greke, e drejtuar nga Napoleon Zervam, hyri në Paramithi duke zënë pikat e hyrjes dhe daljes në qytet, për të realizuar në mesditë dhe vijim projektin dhjetra vjeçar të shtetit grek ndaj shqiptarëve në Çamëri. Të çarmatosur me herët shqiptarët e Çamërisë a panë veten si në thertore, ku nuk u kursyen as fëmijët, gratë dhe të moshuarit. Janë me shumë se 2900 të vrarë në harkun e 10 muajve dhe më shumë se 2700 të tjerë humbën jetën gjatë rrugës për ne Shqipëri. Por ajo që ndodhi në 1944 nuk ishte rrufe në qiell të hapur, por finalizimi i projektit dhjetra vjeçar për dëbimin e shqiptarëve nga Çamëria dhe spastrimin etnik të kësaj krahine. Masakra e Selanit në vitin 1913, masakrat e 1914-ës në jug të Shqipërisë, reformat agrare, shkëmbimi i popullsisë sipas traktatit të Lozanës(1923), mos lejimi i shkollave shqipe në Çamëri, çarmatosja dhe internimi nëpër ishuj të izoluar i burrave mbi 16 vjeç, ishin disa nga aktet e kryera më parë ndaj shqiptarëve në Çamëri, për t’i hapur rrugë genocidit dhe dëbimit final në vitet 1944-1945. Masakrat dhe spastrimi etnik, duke dëbuar dhe shpërngulur me dhunë popullsinë shqiptare myslimane të Çamërisëm, përbëjnë një ngjarje tragjike që ka lënë gjurmë të thella në historinë e kombit tonë. Kanë ndodhur krime monstruoze, qëkapërcejnë çdolloj imagjinate kriminale, krime të cilat kanë mbetur pa u ndëshkuar dhe, akoma më keq, as nuk pranohen nga pasardhësit e ekzekutorëve të këtyre krimeve. A harrohet djegia me benzinë e Sanije Nurit?! Apo therja e djalit të Fatime Pronjos, e cila paraqiti para Komisionit Hetimor Ndërkombëtar në Konispol, në vitin 1945, një tufë flokësh nga koka e djalit të saj si dëshmi? Komisioni u trondit. Njësoj si në Kosovën e këtij fillimshekullit, xhelati kërkon të kthehet në viktimë. Akuzat e shtetit grek për “bashkëpunim me nazistët” janë sajesa të atyre që ndërtuan një shtet fashist deri në vitin 1941, me në krye kryeministrin Metaxa. Qeveria pasuese kuislinge e Joanis Rallis, apo kasapi i ushtrisë greke Napoleon Zerva, janë faktuar në gjyqin e Nuremberg-ut si bashkëpunëtorë me nazistët, ndërkohë që ky kriminel nderohet si hero në Greqi edhe në ditët e sotme, me buste dhe muze. Ata që kanë kryer krimin, gjithmonë janë përpjekur ta fshehin atë. E megjithatë të vërtetat e krimeve të mëdha, tragjedive njerëzore, në forma e mënyra nga më të ndryshmet, shpejt a vonë, janë marrë vesh. Në arkivat e Shqipërisë ruhen shumë dëshmi të emigrantëve çamë lidhur me krimet e forcave zerviste. Përpara masakrës së Korrikut, forcat e EDESit kishin kryer një valë tjetër masakrash në qershor. Gjithashtu, pas verës pasoi një fushatë tjetër në Tetor të vitit 1944 e cila bëri të plotë spastrimin etnik të Çamërisë. Rezultatet e këtij spastrimi kanë qenë me të vërtetë tragjike. Nga një popullsi prej 35000 vetësh që ishte para luftës mbetën vetëm disa dhjetëra familje. Autorët shqiptarë dhe të huaj, që kanë shkruar për genocidin, i referohen edhe shumë dokumentave të botuara apo botimeve historiografike të autorëve grekë, si Evangjelos Kofos, Krapsitis, Kondis, Muselimi, Jani Sharra, Nikos Zhangos, etj., të cilët flasin me realizëm për masakrat dhe ngjarjet e dhimbshme që kanë ndodhur në Çamëri, prapaskenat, që u luajtën mbi një popullsi të pafajshme dhe faktorët, që çuan në genocidin e spastrimit etnik të Çamërisë. “Nga sa munda të mbledh, mund të shikojmë fytyrën tonë në pasqyrën e historisë. Do të duhet të na vijë turp për të gjitha ato që nuk ngjajnë me krenarinë e popullit tonë dhe të krenohemi me “vepra trimërie”. Therjet e grave dhe fëmijëve nuk përputhen me zemrën e madhe të popullit të Epirit”, shkruan autori grek Niko Zhango, në librin “Imperializmi Anglez” dhe “Lufta e popullit grek për liri”, botim i vitit 1985, Athinë. Në librin “Istoria tis periohis Igumenicias 1500 -1950”, Athinë 1986, Jani Sharra shkruan: “E vetmja gjë që u mbeti çamëve ishte që t’u kërkonin mëshirë njerëzve barbarë, të cilët si egërsira donin gjak dhe plaçka. Hynin si zotër nëpër shtëpitë e tyre, dhunonin gra e vajza, vrisnin kë të donin. Krimet kapërcenin çdo kufi. Në Tesproti u shkelën të gjitha ligjet e njerëzimit dhe unë i përshkruaj ato histori që bënë kanibalët e kohës”. Por një pjesë e mirë e historiografisë greke të pasluftës, si dhe diplomacia greke gjatë periudhës së luftës së ftohtë, por edhe sot e kësaj dite, kanë mbrojtur tezën absurde se populli çam (an block) ishte bashkëpunëtor i nazistëve dhe fashistëve dhe u largua me ta për në Shqipëri në fund të luftës.Ky është një shtrembërim flagrant i të vërtetave historike, duke hedhur baltë mbi popullsinë çame, duke e kriminalizuar atë dhe duke mohuar kontributin e njohur e të padiskutueshëm të saj në Luftën Antifashiste. Është koha për të reflektuar mbi këtë kapitull të errët në historinë sonë, kërkohet reflektim nga pasardhësit e ekzekutorëve, nga shteti grek.Kërkohet reflektim nga shteti amë, i cili ka 80 vjet që hesht dhe nuk flet për Çamërinë. Shteti shqiptar e ka detyrim kushtetues të merret me çështjen çame, detyrim i cili buron nga preambula e Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, e cila e detyron shtetin të mbrojë interesat e shqiptarëve kudo që jetojnë, por edhe nga Rezoluta për Çamërinë, e miratuar nga parlamenti shqiptar në vitin 2004. Çështja çame duhet të jetë kryefjala e çdo takimi bilateral me palën greke. Komisioni Evropian në gojën e Komisionerit për Zgjerimin, Johannes Hahn, ka filluar të flasë qysh në 2016 për ekzistencën e një çështjeje çame. Dhe se Çështja çame duhet zgjidhur në kuadër të një mekanizmi dypalësh të përbashkët që do të mblidhet periodikisht. Por shteti shqiptar heshti si struci pas reagimeve të shfrenuara greke dhe e humbi këtë mundësi të artë. Ne shqiptarët e Çamërisë, që me krijimin e Këshillit Antifashist Çam në vitin 1945, por edhe me krijimin e Shoqatës Patriotike Çamëria në 1991, kemi qenë të qartë dhe të pandryshueshëm në kërkesat tona, duke kërkuar rikthim në shtëpitë tona dhe dënim të autorëve për krimet e kryera. Ne nuk kërkojmë ndryshim kufijsh, por respektim të të drejtave të njeriut në bazë të çdo ligji ndërkombëtar. Ne nuk i kemi harruar rrënjët tona, kulturën tonë dhe identitetin tonë, pavarësisht përpjekjeve për t’i fshirë ato. Ndaj nuk do të rreshtim kurrë së kërkuari të drejtën tonë legjitime për t’u kthyer në shtëpi. E drejta jonë nuk duhet të shqetësojë banorët e sotëm në Çamëri, ne nuk ushqejmë asnjë armiqësi me ta, as me popullin grek. Ne i ftojmë në përgjegjshmërinë që duhet të kemi për brezat që vijnë, për mos i lënë në armiqësi me njeri – tjetrin, por në bashkëjetesë si fqinj të mire,duke zgjidhur problemet mes nesh për t’u çliruar nga pesha e së shkuarës.

Bota e ekuilibrave gjeopolitikë sot dhe rrisqet e 2024

June 22, 2024 by s p

Analizë nga Rafael Floqi/

Sistemi ndërkombëtar është gjithmonë në ndryshim. Zakonisht zhvendosja i një pjese në një kohë, por secila prej tyre kufizohet nga sistemi duke zbehur ndikimin – dhe kështu duke ruajtur ekuilibrin dhe stabilitetin. Shumë vite më parë, për shembull, kur Kina hyri në një periudhë të rritjes ekonomike të frikshme, ajo e bëri këtë pa investimet dhe tregtinë amerikane të nevojshme për të stabilizuar ndikimin global të rritjes së saj. Megjithatë, sistemi ndërkombëtar në tërësi mbeti i balancuar. Bota është krijuar për të menaxhuar ndërrime të veçanta dhe të kufizuara, siç dëshmohet nga dekadat që u deshën për të krijuar diçka aq të ndërlikuar si Bashkimi Evropian. Por është shumë më pak komode të menaxhosh ndërrime relativisht të papritura dhe të përhapura – që është pikërisht ajo që po ndodh tani.

Cila është domethënia e Propozimit të Putinit për paqe

Në kufijtë e Rusisë, presidenti Vladimir Putin ka paraqitur një propozim paqeje, i cili në thelb është një pranim i faktit se Rusia nuk ka fuqinë për të rimarrë të gjithë Ukrainën dhe do të kënaqej me lëshime të vogla. Kjo është, në vetvete, e dukshme. Para luftës, Rusia mendohej gjerësisht se kishte rimarrë shumë nga fuqia ushtarake dhe politike që humbi në rënien e Bashkimit Sovjetik. Propozimi i Putinit konfirmon se rimëkëmbja e Rusisë ishte një iluzion dhe, duke e bërë këtë, po informon në heshtje kombet e tjera se ata duhet të rishikojnë strategjitë e tyre ndaj Rusinë në përputhje me rrethanat. Ndërkohë, Bashkimi Evropian është në rrëmujë. BE-ja që ndihmoi në stabilizimin e një rajoni të dhënë pas luftës, duke përqafuar ideologjitë e përbashkëta liberale, duke hedhur poshtë fuqinë e saj perandorake dhe duke u rreshtuar tok me Shtetet e Bashkuara. Një botë e rregulluar për dekada nga globalizimi dhe gjeoekonomia është bërë shpejt një botë e bazuar në rrezik gjeopolitik. Goditjet e akumuluara si pandemia COVID-19 dhe konflikti Rusi-Ukrainë kanë vazhduar, duke riorganizuar ndjeshëm strukturat dhe marrëdhëniet globale në vitin 2024. Ndërsa politika e SHBA-së është të konkurrojë me përgjegjësi me superfuqitë rivale ndërsa ndjek interesat e veta, tensionet gjeopolitike po rriten.

Rreziqet kryesore gjeopolitike të vitit 2024

Energjia dhe ndryshimet klimatike vazhdojnë të jenë çështje polarizuese politikisht, me progresin global që mungon veçanërisht në tranzicionin klimatik. Megjithatë, tronditja e fundit e çmimit të energjisë në vazhdën e pushtimit rus të Ukrainës duhet të katalizojë përpjekjet për dekarbonizimin dhe Akti i Reduktimit të Inflacionit ofron stimuj të rëndësishëm për burimet e rinovueshme dhe mundësi investimi në SHBA.

Reagimi global ndaj COVID-19 është një tjetër temë polarizuese me pasoja të panumërta ekonomike dhe sociale. Midis këtyre pasojave është një lëvizje drejt rimendimit të globalizimit, ndërsa vendet kërkojnë të mos rrezikojnë. Sulmet kibernetike po bëhen gjithnjë e më të shpeshta dhe të rënda dhe po përdoren gjithnjë e më shumë si një mjet për krijimin e shtetit. Ndikimi njerëzor dhe financiar i sulmeve vazhdon të rritet në përputhje me digjitalizimin në rritje të infrastrukturës kritike.

Tensionet Rusi-NATO

Konflikti Rusi-Ukrainë vazhdon të përbëjë një rrezik të konsiderueshëm gjeopolitik në vitin 2024. Ai ka nisur një krizë humanitare dhe ka shkaktuar ekspozime më të mëdha ndaj rrezikut në flukset e kapitalit, tregtisë dhe tregjeve të mallrave në mbarë botën. Tensionet gjeopolitike kanë qenë të larta midis NATO-s dhe Rusisë për disa kohë, dhe pushtimi rus i Ukrainës i ka marrëdhëniet NATO-Rusi në më të pasigurt që nga Lufta e Ftohtë. Këto marrëdhënie vazhdojnë të testohen nga sanksionet ekonomike të vendosura ndaj Rusisë dhe nga mbështetja e vendeve të anëtarësimit në NATO për Ukrainën në formën e ndihmës financiare dhe ushtarake.

Me asnjërën nga palët që duket se nuk ka gjasa të prodhojë një fitore përfundimtare në një afat të afërt, dhe një armëpushim apo zgjidhje që duket e pamundur, lufta vazhdon. Ndërsa ndodh, ekziston gjithmonë rreziku i përshkallëzimit të qëllimshëm ose aksidental. Një konflikt i drejtpërdrejtë global, megjithëse nuk ka gjasa, do të kishte pasoja shkatërruese. Të gjitha palët do të përpiqen ta shmangin këtë me çdo kusht, por natyra e paparashikueshme e konfliktit dhe synimet e presidentit rus Vladimir Putin, kanë shkaktuar rrezik të madh.

Sulmet kibernetike

Sulmet kibernetike janë një rrezik gjeopolitik në rritje, duke u bërë më të mëdha, më të ndërlikuara dhe më të pamëshirshme. Ato janë një kërcënim i rëndësishëm për organizatat individuale dhe sigurinë kombëtare.

SHBA po përballet me një problem të përhapur të ransomware dhe qeveria amerikane po kërkon masa mbrojtëse më të rrepta për të ndihmuar në mbrojtjen kundër kërcënimeve të tilla. Faqja e internetit të Parlamentit Evropian u bë e paarritshme për disa orë në nëntor 2022, me një grup pro-Kremlinit që mori përgjegjësinë për sulmin kibernetik. Qeveria e Moldavisë pësoi një shkelje të të dhënave deri në janar 2023, dhe kompania e dytë më e madhe e telekomit në Australi, Optus, pësoi një shkelje të të dhënave në shtator 2022. Ndërhyrjet iraniane ne sistemet e-Albania treguan dobësinë e këtyre sistemeve.

Dixhitalizimi i infrastrukturës kritike kombëtare (CNI) do të thotë se shumë shërbime thelbësore, duke përfshirë rrjetet e energjisë, rrjetet e furnizimit me ujë dhe sistemet e transportit, janë gjithnjë e më të prekshme ndaj sulmeve kibernetike. Një sulm i suksesshëm kibernetik ndaj secilit prej këtyre sistemeve mund të ketë pasoja të rënda, duke përfshirë humbjen e jetës dhe dëmin ekonomik.

Pasojat e sulmeve të vazhdueshme kibernetike mund të kenë një ndikim të gjerë në tregjet financiare dhe ekonomi. Rrjetet qeveritare, rrjetet e sektorit privat dhe infrastruktura janë të gjitha të ndjeshme ndaj hakerave dhe spiunazhit.

Bashkëpunimi ndërkombëtar për të trajtuar në mënyrë efektive sulmet kibernetike është sfidues duke pasur parasysh marrëdhëniet komplekse gjeopolitike midis shumë vendeve. Ndërsa tensionet gjeopolitike rriten midis disa prej fuqive të mëdha të botës, si NATO-ja dhe Rusia, sulmet e mëdha kibernetike si një mjet për krijimin e shtetit bëhen gjithnjë e më të mundshme.

Ky sistem është komprometuar nga interesat kombëtare, disa prej të cilave bien ndesh me idealet liberale mbi të cilat u themelua blloku. Zgjedhjet e fundit në Evropë, të cilat rezultuan me suksesin e shumë kandidatëve të krahut të djathtë, vënë në pikëpyetje idealet e së shkuarës dhe kërcënojnë t’i lënë vendin një Evrope të re.

Zgjedhjet në SHBA

Mënyra se si zhvillohet ky proces do të ndryshojë marrëdhëniet e Evropës me Shtetet e Bashkuara dhe Rusinë. SHBA po përballet me një zgjedhje që do të ndryshojë realitetin e saj pavarësisht nga rezultati. Nëse Donald Trump fiton, ai do të kërkojë të ndryshojë mënyrën në të cilën merren vendimet dhe të ripërcaktojë marrëdhëniet e Amerikës me vendet e tjera. Ai ka akuzuar Evropën se ka përfituar nga Shtetet e Bashkuara, duke refuzuar të financojë plotësisht detyrimet e saj ushtarake dhe ka premtuar një politikë të jashtme, më pak të interesuar për ideologjinë e brendshme dhe më shumë të interesuar për përfitimet ekonomike që ato ofrojnë për Shtetet e Bashkuara.

Nëse Joe Biden pëson një disfatë të ngushtë, demokratët ka të ngjarë të rishqyrtojnë shumë nisma ideologjike që kanë kërkuar t’i zbatojnë. Nëse ai fiton ngushtë, ata ka të ngjarë të bëjnë të njëjtën gjë, veçanërisht në lidhje me politikën e jashtme. Zgjedhjet e këtij viti do të jenë fillimi i të ardhmes dhe do të funksionojnë bazuar në mësimet e nxjerra.

Në Evropë dhe në Shtetet e Bashkuara, emigracioni është një çështje e rëndësishme. Pavarësisht nga pakësimi i grupeve të punës dhe rënia e nivelit të lindjeve, ka dyshime të shtuara ose kundërshtim të plotë ndaj emigrantëve. Kjo ka një ndikim tek emigrantët si dhe në vendet e tyre dhe mund t’u mbyllë derën për objektivat më tërheqës të migracionit.

Konkurrenca strategjike SHBA-Kinë

Skeptikët nuk janë bindur ende se Kina ka një strategji të madhe për të zhvendosur Shtetet e Bashkuara në rajon ose globalisht; në të kundërt, besimtarët nuk kanë tentuar me të vërtetë bindjen.

Një sërë konfliktesh dhe garash të pazgjidhura do të jenë burime të rrezikut gjeopolitik në vitin 2024. Kryesuesi midis tyre është rreziku midis SHBA-së dhe Kinës kontinentale. Rritja e pranisë ushtarake të Kinës në Detin e Kinës Jugore, përparimet teknologjike dhe tensionet e vazhdueshme tregtare me SHBA-në kanë shkaktuar tensione gjeopolitike.

Pavarësisht marrëdhënieve shumëdimensionale midis SHBA-së dhe Kinës, veçanërisht në të gjithë tregtinë, zinxhirin e furnizimit dhe sferat ekonomike, marrëdhëniet SHBA-Kinë janë bërë më komplekse në vitet e fundit. Rimëkëmbja në tregti dhe marrëdhëniet tregtare midis SHBA-së dhe Kinës kontinentale ka të ngjarë të mbetet drejtimi i paracaktuar i politikës kineze në perspektivën njëvjeçare, pavarësisht nga titujt e mundshëm që shkaktojnë ndërprerje në angazhimin diplomatik. Kina dhe SHBA janë të përkushtuara për të ndjekur një politikë të konkurrimit të përgjegjshëm me njëra-tjetrën, por rreziku i forcimit të marrëdhënieve mbetet.

Tensionet tregtare u përshkallëzuan në vitin 2018 kur SHBA vendosi tarifa mbi importet kineze për të ulur deficitin tregtar me Kinën. Kjo përshpejtoi konfliktin e mëtejshëm tregtar midis dy vendeve që ka ndikuar ndjeshëm tregtinë globale. Në dhjetor 2018, SHBA dhe Kina u angazhuan në negociatat tregtare, por bisedimet u ndërprenë në maj 2019. Kombet përfundimisht nënshkruan marrëveshjen tregtare të Fazës së Parë në janar 2020. Që atëherë, SHBA-të kanë vendosur kufizime në eksportet në Kinë, veçanërisht në lidhje me teknologjinë, për shkak të ndaj shqetësimeve për pronësinë intelektuale, dhe kjo ka kontribuar në tensionet tregtare.

Tregtia në rritje e LNG midis dy vendeve ka ndikuar edhe në marrëdhëniet SHBA-Kinë. Kina është bërë një nga importuesit më të mëdhenj të LNG-së amerikane, gjë që ka ndihmuar në uljen e deficitit tregtar të SHBA-së me Kinën. Kjo ka shkaktuar shqetësim në disa qarqe, pasi i ka dhënë Kinës një sasi të konsiderueshme levash mbi sektorin e energjisë amerikane.

Kombet gjithashtu kanë zona me interesa dhe konflikte të mbivendosura. Kina ka kërcënuar të shesë bonot e thesarit të SHBA-së dhe SHBA-ja ka futur në listën e zezë disa kompani kineze të teknologjisë. Ekziston shqetësimi në rritje se tensionet tregtare SHBA-Kinë mund të përshkallëzohen në shkëputje të mëtejshme financiare. Një konflikt i tillë do të shkaktonte përçarje të konsiderueshme në tregjet financiare globale.

Një sërë faktorësh kanë shkaktuar pyetje rreth përfitimeve të rritjes së lëvizjeve ndërkombëtare të mallrave, shërbimeve, njerëzve, kapitalit, teknologjisë dhe ideve në vitet e fundit. Rritja e nacionalizmit, proteksionizmit dhe lëvizjeve populiste në vitet e fundit ka krijuar një mjedis pasigurie në rritje dhe potencialisht mund të çojë në deglobalizim – një përmbysje ose ngadalësim të globalizimit.

Pandemia e globalizmi

Pandemia e COVID-19 ekspozoi cenueshmërinë e shumë vendeve që vareshin shumë nga mallrat e importuara, me kombet në mbarë botën që zbatonin mbylljet e kufijve dhe kufizimet në udhëtimet ndërkombëtare. Qeveritë janë gjithnjë e më të prirura për të diversifikuar burimet e tyre të importeve si një masë mbrojtëse për të reduktuar varësinë e tyre nga një partner i vetëm tregtar. Pavarësisht kësaj, bizneset mbeten të interesuara për angazhim ekonomik ndërkufitar. Edhe në mes të tensioneve në rritje të superfuqive, SHBA dhe Kina vazhdojnë tregtinë e tyre të fuqishme dypalëshe.

Të dhënat tregtare të S&P Global Market Intelligence tregojnë se rritja nga viti në vit në vlerën e eksporteve po ngadalësohet në shumicën e 10 ekonomive kryesore, me përjashtim të Brazilit. Kina ka parë një ngadalësim të konsiderueshëm të eksporteve, megjithëse lehtësimi i kufizimeve të COVID-19 mund ta ndryshojë këtë.

Lëvizja kundër globalizimit përbën një kërcënim për rritjen ekonomike dhe marrëdhëniet ndërkombëtare, por një prirje e rinovuar drejt rritjes së pragmatizmit dhe bashkëpunimit, e nxitur pjesërisht nga reagimi ndaj pushtimit rus të Ukrainës, ka filluar të shfaqet. Ky pragmatizëm i ri do të kundërshtonte lëvizjen drejt një bote më të mbyllur të ekonomive të pavarura, ku qeveritë mbrojnë industritë dhe qytetarët e tyre nga konkurrenca e huaj, p.sh., duke zbatuar subvencione dhe stimuj të tjerë që favorizojnë prodhuesit vendas mbi ata të huaj.

Rreziku i klimës është një nga temat më të polarizuara politikisht në botë dhe një nga rreziqet më të mëdha gjeopolitike të vitit 2024. Rreziku klimatik do të ketë ndikime të gjera në sigurinë kombëtare dhe stabilitetin global, dhe efektet e ndryshimeve klimatike janë tashmë të dukshme në formën e ngjarjet ekstreme të motit, zhdukja e specieve, rritja e nivelit të detit dhe varfëria në rritje në vendet në zhvillim.

Rusia, Evropa dhe Shtetet e Bashkuara janë aktorët politikë më me ndikim në botë. Unë e përjashtoj Kinën këtu vetëm sepse duket shumë më pak e interesuar për ndryshimet e brendshme sesa të tjerët. Nëse kjo ndryshon, ne do të rishikojmë ndikimin e saj.

Nëse nuk ndodh, të tjerët do të përjetojnë më shumë ndryshime të tyre, të cilat do të ndikojnë në sjelljen e tyre dhe rrjedhimisht në mënyrën se si funksionon sistemi ndërkombëtar.