Nga Frank Shkreli

Shtatorin që kaloi, Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB) shënoi Ditën Ndërkombëtare të Demokracisë — përveç tjerash – edhe me një mesazh nga Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, António Guterres, drejtuar vendeve anëtare të organizatës botërore që ai drejton, organizatave ndër-qeveritare dhe atyre jo-qeveritare dhe medias, në mbarë botën, mbi rëndësinë e demokracisë në botë. Frank Shkreli: Shqiptarët në Ditën Ndërkombëtare të Demokracisë, 2024 | Gazeta Telegraf  Në mesazhin e tij kushtuar Ditës Ndërkombëtare të Demokracisë, 2024, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, nënvijoi se “Dita Ndërkombëtare e Demokracisë është një mundësi për të theksuar rëndësinë e mbrojtjes dhe promovimit të fjalës së lirë, lirive civile dhe shtetit të së drejtës; llogari-dhënjen nga institucionet qeveritare si dhe mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të njeriut”, si domosdoshmëri në procesin e zhvillimeve demokratike në botë. Kjo, tha me atë rast, udhëheqsi i OKB-së, është, veçanërisht, “me rëndësi këtë vit, kur më shumë se 50 vende – që, aktualisht, përfaqësojnë gjysmën e popullsisë globale – mbajnë zgjedhjet e radhës”.  Antonio Guterres, theksoi gjithashtu se këto të drejta demokratike dhe vlera universale po sulmohen në mbarë botën. Liritë, në përgjithësi, po gërryhen, hapësira për pjesëmarrje qytetare në proceset politike po ngushtohet, ndërsa që polarizimi politik po intensifikohet, ndërkohë që mosbesimi ndaj vlerave demokratike, po rritet, ka thenë ai. Për fat të keq, kjo deklaratë tingëllon si deklaratat parlajamëruese të mëparshme ndaj rreziqeve që pëabll demokracia, por që tregon gjithashtu se zhvillimet dhe proceset demokratike në botë, jo vetëm që nuk po përmirësohen, por përkundrazi, problemet e demokracisë po shtohen gjithnjë dhe pa ndërprerje, 35-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit.  Si rrjedhim, anë e mbanë botës, demokracia po kërcënohet dhe po rrezikohet si sistem i preferuar qeverisës.

Për këtë fakt shqetësues për fatin e demokracisë anë e mbanë botës, shkruhet pothuaj përditë në median amerikane, ndërkohë që është theksuar edhe në shumë raporte ndërkombëtare organizatash jo-qeveritare, përfshir një raport të botuar në fund të marsit që kaloi nga Fondacioni prestigjoz gjerman Bertelsmann. Sipas këtij raporti të para disa muajve– siç ka raportuar DW – 63 vendeve të botës që konsiderohen demokratike, ua kalojnë me numër vendet autokratike – gjithsejt 74. Kjo, sipas fondacionit gjerman tregon se ka ndodhur një ndryshim i madh global i një distancimi të dukshëm nga qeverisja demokratike, drejt autokracisë – shkaktuar nga ngjarjet e fundit gjeopolitike, por edhe nga sëmundja Covid-19, sipas këtij fondacioni. 

Sipas këtij raporti, faktet janë tepër shqetësuese për zhvillimet demokratike anë e mbanë botës.  Thuhet se, gjatë 20-viteve të fundit, demokracia, proceset dhe vlerat e saj janë përkeqësuar në 137 vende të botës, vende të cilat konsiderohen në zhvillim e sipër, si nga pikëpamja politike ashtu edhe ekonomike. Sipas fondacionit gjerman, këto janë shtete të cilat nuk mbajnë zgjedhje të lira dhe të cilat nuk kanë një shtet funksional kushtetues. Në raportin e Fondacionit Bertelsmann, që citohet nga DW, thuhet se vetëm gjatë dy viteve të fundit, zgjedhjet që janë mbajtur në 25-vende të botës, cilësohen si më pak të lira dhe më pak të ndershme se ç’ishin më përpara. Për më tepër, sipas raportit, në 39-vende të botës, fjala e lirë dhe liria e shtypit kanë hasur në kufizime gjithnjë e më të mëdha, gjatë të njçjtës periudhë.  

Megjithë retë e zeza në horizontin e proceseve demokratike në shumë vende të botës, Sabine Donner, njëra prej autorëve të raportit të Fondacionit Bertelsmann – një raport më gjithë-përfshirës të këtij lloji në botë — i ka thenë DW se ajo nuk është, krejtësisht, pesimiste mbi demokracinë në botë, sepse sipas saj, vitet e  fundit, popujt dhe qeveritë janë më të vetdijshëm se para 10-vjetësh, për problemet dhe sfidat që paraqesin — për vendet demokratike — regjimet dhe liderët absolut — që formë qeverisje kanë autokracinë – tha ajo për DW.

Në raportin e fondacionit gjerman thuhet se lufta më efektive kundër prirjeve autoritare në një vend, është dhe duhet të mbetet angazhimi dhe mbështetja serioze e qytetarëve për zgjedhje të lira, për lirinë e shtypit dhe për funksionimin e ndarjes/pavarësisë së pushteteve.  Autorët e raportit të Fondacionit gjerman Bertelsmann arrijnë në përfundimin se në vendet ku demokracia funksionon, normalisht, tanimë, qeveritë në ato vende duhet të kërkojnë – më shumë se ç’kanë bërë në vitet e kaluara — një konsensus sa më të madh politik nga një segment sa më i gjërë i shoqërisë. Ndonëse, sipas DW, autorët e raportit pranojnë se një gjë e tillë po bëhet gjithnjë e më e vështirë në një atmosferë në rritje e sipër të polarizimit të forcave politike, anë e mbanë botës.

Sipas, OKB-së, ndër 50-vendet që do mbajnë zgjedhje vitin që vjen janë edhe Shqipëria e Kosova, ku kanë filluar tanimë përgatitjet për zhvillimin e zgjedhjeve parlamentare. Sipas vërejtsve të huaj dhe të brendshëm –në prag të zgjedhjeve në Shqipëri dhe në Kosovë, ndonëse më pak në Kosovë – vihet re një mungesë e dukshme e përpjekjeve serioze për transformime politike drejtë vendosjes së demokracisë së vërtetë, sidomos të sigurimit se zgjedhje do jenë të lira dhe të ndershme.  Fatkqesisht, jemi mësuar tani që dy shtetet shqiptare vazhdojnë të klasifikohen, në raportet ndërkombëtare të drejtave të njeriut dhe zhvillimeve demokratike, si “pjesërisht të lira”. Kjo ndodhë, për disa arsye, por pikërisht për mungesë të zgjedhjeve të lira dhe të ndershme, bazuar në standardet ndërkombëtare dhe për kufizimin e të drejtave dhe lirive bazë, siç është fjala e lirë dhe sidomos, liria e shtypit të pavarur.  Është kufizimi i këtyre të drejtave bazë të njeriut, që po rezikojnë lirinë dhe demokracinë e fituar me aq vuajtje e sakrifica që, për fat të keq, po bejnë që edhe dy shtetet shqiptare dhe shoqëritë e tyre të shkojnë drejtë një polarizimi politik gjithnjë e më të ashpër – ndërsa po afrohen zgjedhjet. Një prirje kjo që rrezikon, seriozisht, arritjet e deritanishme të lirisë dhe demokracisë sado të brishtë në trojet shqiptare, e që dalngadal i hap derën distancimit gjithnjë e më të madh të shqiptarëve nga qeverisja demokratike drejt një sundimi absolut. 

Ekspertët janë dakort se demokracitë e pjekura, të stabilizuara dhe me përvojë historike e kanë më të lehtë të luftojnë dukuritë që rrezikojnë sot liritë dhe demokracinë në vendet e tyre – por që është shumë më e vështirë për vendet me një demokraci të brishtë ose “pjesërisht të lira”, si Shqipëria dhe Kosova, të luftojnë prirjet anti-demokratike dhe përpjekjet drejt vendosjes së një regjimi autokratik – prirje të cilat rrezikojnë liritë bazë të njeriut dhe demokracinë edhe të shqiptarëve  Progresi demokratik ka nevojë për një proces. Në krye të listës së këtij procesi janë zgjedhjet, vërtetë, të lira, të ndershme dhe demeokratike, për të gjithë dhe pa dallim.

Për fat të keq, përpjekjet për mbrojtjen e demokracisë sot në botë bëhen edhe më të vështira kur sunduesit autokratikë gjithandej – diktatorë të majtë e të djathtë – bashkpunojnë kundër armikut të tyre të përbashkët – DEMOKRACISË SË VËRTETË – si në kohën e Stalinit e të Hitlerit, bashkpunim i turpshëm që më në fund çoi në Luftën e dytë Botërore.  Mbetet për t’u parë se çfarë do sjellë ky bashkpunim fatkeq midis këtyre forcave të errëta – të djathta e të majta – për të ardhmen e demokracisë dhe lirive bazë për popujt e botës, në vitet në vazhdimësi.

Në shikim të parë, kam drojë se kemi mjaft arsye që të jemi të shqetësuar për gjëndjen e krijuar në botë, por duke shpresuar se demokracitë e vërteta do zgjohen nga gjumi letargjik përballë kërcënimeve dhe rreziqeve me të cilat përballet sot demokracia kudo.

Dr. Nikollë Loka/

Shqiptarët kishin fituar një përvojë të mirë në përpjekjet e tyre për arsimin dhe shkollën shqipe. Kundërshtimi i turqëve ndaj arsimit kombëtar shqiptar nxiti përpjekjet e shqiptarëve për rilindjen kulturore. Në fund të sundimit osman, pas shumë luftërash dhe përpjekjesh ishin hapur disa shkolla shqipe, të cilat u mbyllën menjëherë nga serbët dhe malazezët, si dhe u hapën shkolla fillore e të mesme në gjuhën serbe, por shqiptarët i bojkotuan në masë ato. Veprimtarët e arsimit shqiptar, të kalitur në betejat kundër politikës turke punuan, me të njëjtin përkushtim edhe në periudhën e pushtimit serbo-malazez. Edhe pse përdorën dhunë më të egër e turqit, pushtuesit serbo-sllavë dështuan në përpjekjet e tyre për ta kthyer shkollën në instrument të sllavizimit. Shkolla shqipe, për aq sa mbijetoi, mbeti në shërbim të ruajtjes së identitetit kombëtar të shqiptarëve. Për të mësuar shqip, shqiptarët u orientuan drejt arsimit fetar, ku mësimet zhvilloheshin në shqip. Po kështu, një numër i madh mësuesish dhe nxënësish kaluan në shtetin shqiptar dhe iu kushtuan arsimimit dhe dijes.

Ndërprerja e zhvillimit të shkollës dhe arsimit shqip në vitet 1912-1915

Shqiptarët kishin mundur ta fitonin të drejtën e hapjes së shkollave në gjuhën amtare me kryengritjen e përgjithëshme të vitit 1912, por krahasuar me shkollat serbe, ato ishin në numër më të vogël. Në këtë periudhë, në Kosovë kishte 51 shkolla fillore serbe, me 83 mësues gjithsejt, disa kolegje dhe një shkollë normale fetare. Serbët dhe malazezët mbajtën qëndrim edhe më të ashpër se turqit në lidhje me shkollat shqipe dhe i mbyllën të gjitha ato, duke hapur në vend të tyre shkolla fillore dhe të mesme në gjuhën serbe. Gjithashtu, autoritetet serbe dhe malazeze ndaluan çdo veprimtari arsimore në shqip që mund të zhvillohej në objektet e kultit, si dhe ushtruan kontrolle të rrepta mbi shoqëritë kulturore dhe sportive, për t’i penguar ato në zhvillimin e veprimtarive arsimore në shqip. Sidoqoftë, në këtë periudhë të shkurtër kohe, 1913-1915, funksionuan disa shkolla fetare, të cilat i zhvilluan mësimet në shqip dhe feja ndër shqiptarët u kthye në mjet të rëndësishëm për ruajtjen e identitetit kombëtar.

Arsimi shqip në periudhën 1919-1941

Shteti i parë i përbashkët i sllavëve të jugut u themelua në vitin 1918, në fund të Luftës së Parë Botërore. Megjithëse pretendohej se ishte një shtet kombëtar në modelin e Evropës Perëndimore, ai ishte në të vërtetë po aq multi-kombëtar sa perandoritë e shkatërruara që kishte zëvendësuar shteti Serbo-Kroato-Slloven, që më vonë u quajt Jugosllavi, i kishte diskriminuar pakicat(Samardzi, 1990: 233), megjithëse Qeveria e Mbretërisë SKS e kishte nënshkruar Konventën për Mbrojtjen e Minoriteteve etnike në Paris me 5 dhjetor 1920. Midis copëzave të kombësive që përbënin popullsinë e Monarkisë SKS, pakicat josllave përbënin rreth 12% të popullsisë së përgjithshme.

Shkollat shqipe u mbyllën menjëherë pas ripushtimit serbo-malazez në vitin 1918. Për mbylljen e tyre qenë angazhuar ushtria, xhandarmëria dhe sidomos të ashtuquajturat “çeta fluturuese” çetnike, të specializuara për krime mbi shqiptarët e pambrojtur(Gjoshi, 2015:15). Dhuna dhe tortura të rënda u praktikuan në Gjakovë, Pejë, Mitrovicë, Prizren etj. Në atë kohë, kërkoheshin me urgjencë listat e mësuesve shqiptarë që kishin dhënë mësim në shkollat e hapura nga Austro – Hungaria. Lidhur me këtë, në një qarkore të xhandarmërisë serbe, e cila qarkullonte nëpër Kosovë, thuhej: “Duhet të likuidohen të gjithë ata mësues që kanë mbetur në Kosovë, si dhe nxënësit e tyre, të cilët po i përhapin me të madhe idetë kombëtare”.

Në lidhje me gjendjen e mësuesve shqiptarë, kryekonsulli i Shqipërisë në Shkup i shkruante Ministrisë së Punëve të Jashtme: “Prej mësuesvet të naltpërmendun shumë prej tyne kanë dalë më këtë anë, disa të tjerë kanë mbetë nën sundimin jugosllav pa punë e si mos më keq; autoritet serbe nuk i lejojnë me dalë në Shqipni”(MEPJ, 930, 194:126). Autoritetet e Beogradit mbyllën shkollat në: Prishtinë, Pejë Ferizaj, Gjakovë, Mitrovicë, Vushtri, Istog, Zym, Bec, Bordosan, Brovinë, Gllogjan, Irziniq, Junik, Ponoshvec, Cermjan, Zhub, Rakosh, Baran, Zllakuçan, Strellc, Budisalc”(MEPJ, 930, 194:126). Krahas mbylljes së shkollave shqipe, u hapën shkollat në gjuhën serbe. Shkollat serbe u hapën aty ku kishte serbë, si të lindur në Kosovë dhe të sjellë aty përmes kolonizimit, si një masë për të rritur praninë e serbëve në provincë.

Arsimi në gjuhën serbe është parë si një mjet për të tërhequr shqiptarët drejt Serbisë si subjekte luajalë. Kurrikulat e mësuara në serbisht synonin të zhvillonin identitetin e përbashkët të serbëve, kroatëve dhe sllovenëve në shtetin e ri të përbashkët, ndërsa politika e integrimit për shqiptarët ishte politika e shkombëtarizimit të tyre(Schwandner-Sievers, Fischer, 2002:158). Autoritetet jugosllave u përpoqën t’i asimilonin shqiptarët përmes gjuhës serbo-kroate që fëmijët duhet të mësonin nëpër shkolla. Për ta bërë më të lehtë mësimin e saj erdhën si mësues klerikë myslimanë nga Bosnja, me shpresën se afërsia fetare do të ndikonte në mësimin e gjuhës sllave dhe dobësimin e identitetit kombëtar. Shqiptarët i bojkotuan në masë këto shkolla, duke zgjedhur më mirë analfabetizmin masiv se sa të përfshihen në mekanizmat shkombëtarizues të pushtuesit. Në këto kushte, numri nxënësve shqiptar të regjistruar në shkollat serbe ishte simbolik; djemtë përbënin 6,5%, ndërsa vajzat shqiptare 0,5% të nxënësve(Obradoviq,1981 :6).

Në vitin shkollor 1928-1929, në shkollat serbe të Kosovës vazhdonin mësimet 7565 nxënës shqiptarë, prej tyre 7333 meshkuj dhe vetëm 232 femra, të cilët mësonin vetëm në gjuhën serbe(Shatri, 2006 :43).Edhe mësimi i besimit jepet në atë gjuhë, duke vendosur si mësues njerëz të zgjedhur prej qeverisë d.m.th mësues serbë, që nuk e kishin përgatitjen e nevojëshme.(MEPJ, 1930, 194:126). Serbët mendonin se ishte veçanërisht e padëshirueshme që shqiptarët të merrnin arsim në gjuhën shqipe, duke pasur frikë se lidhjet gjuhësore do të ushqenin nacionalizmin shqiptar. Në vend të kësaj, institucionet e vetme arsimore të autorizuara nga regjimi serb ishin shkollat fetare, si islamike ashtu edhe ato katolike. Padyshim, autoritetet serbe ishin të etura për të theksuar më shumë përkatësinë fetare sesa etnike të shqiptarëve në Kosovë.

Në fund të viteve dyzet të shekullit të kaluar, megjithëse numri i nxënësve shqiptarë që mësonin në shkollat serbe ishte rritur, përsëri ishte në tregues të ulët. Në vitin shkollor 1939-1940, në arsimin fillor të Kosovës, vetëm në gjuhën serbe ishin të përfshirë rreth 30 përqind të fëmijëve shqiptarë të moshës shkollore dhe 70 për qind e tyre kishin ngelur jashtë shkollës. Në këtë vit shkollor në arsimin fillor katërklasësh në Kosovë kishte 250 shkolla me 654 paralele, të cilat kishin 37 505 nxënës. Me këta nxënës punonin 728 mësues (të gjithë jo shqiptarë), prej të cilëve femra ishin 222 sosh(Shatri, 2006:44). Në vitin shkollor 1940-1941, në arsimin fillor ishin të përfshirë rreth 11 000 nxënës shqiptarë, ose vetëm rreth 30 për qind, nga numri i përgjithshëm i nxënësve të Kosovës. Edhe në këtë vit shkollor, të gjithë këta nxënës kanë mësuar vetëm në gjuhën serbe(Shatri, 2006:44-45).

Shtrohet pyetja: ku mësuan të lexojnë dhe të shkruajnë shqip fëmijët shqiptarë? Shteti serb nuk ishte në gjendje të eleminonte të ashtuquajturat shkolla turke në vitet 1920. Fillimi i shkollave të reja mund të ndalohej, por nuk mund të mbylleshin të vjetrat. Një veprim i tillë madje mund të kishte rezultuar në një rebelim të armatosur shqiptar. Prindërit shqiptarë i regjistruan fëmijët e tyre në këto shkolla, emri i saktë i të cilave ishte “sibiyan” dhe fillimisht ishin formuar për edukimin fetar të fëmijëve 5-7 vjeç. Por midis dy luftërave botërore, situata në Kosovë ishte e tillë që fëmijët mund të merrnin pjesë në to edhe kur mbushnin moshën dhjetë vjeç. Shumica e imamëve që jepnin mësime në sibiyan-mekhbet nuk e flisnin serbishten, kështu që arsimi ishte në shqip. Kjo është arsyeja pse në vitet 1920, Beogradi e konsideroi të pafavorshme funksionimin e këtyre shkollave(Gulyás, 2015:228). Pas debateve në Lidhjen e Kombeve, në lidhje me të drejtat e shqiptarëve në Jugosllavi, Beogradi bëri lëshime dhe u lejoi atyre mësimin në gjuhën amtare në mejtepe, ndërsa për ata që dëshironin të ndiqnin shkollat shtetërore, duhet të pranonin të mësonin në gjuhën e shtetit, në serbisht(Gulyás, 2015:228-229). Sido që të jetë, këto shkolla fetare gradualisht u kthyen në qendra të fshehta arsimimi, duke u shfrytëzuar si platforma për të gjeneruar dhe shpërndarë idetë nacionaliste shqiptare. Për shkak të ndalimit të vazhdueshëm të shkollave laike shqiptare në Jugosllavi, në mes dy luftërave botërore, kleri mysliman filloi të ndjekë prirjen e mëparshme të mësimit të gjuhës shqipe në shkollat fetare(Vokrri, 1990:303-314). Ky mision i ri kombëtar i shkollave fetare i detyroi autoritet e arsimit të Serbisë që të zëvendësonin me forcë imamët shqiptarë me imamë nga Bosnja, të cilët nuk e flisnin fare gjuhën shqipe. Është e dukshme që një politikë e tillë kishte për qëllim të parandalonte aktivitet nacionaliste të shqiptarëve brenda institucioneve fetare. Megjithatë, shqiptarët e Kosovës edhe një herë i dhanë përparësi gjuhës së tyre nacionale më tepër se identifikimit me anë të fesë, prandaj mësuesit myslimanë të Bosnjës u përballën me një kundërshtim të ashpër dhe bojkot nga ana e bashkë-besimtarëve të tyre shqiptarë në Kosovë(Demjaha, Peci, 2016:21). Fakti që në zonat e banuar nga popullsi etnike shqiptare, funksionet fetare dhe arsimore i kryenin rreth 50 myfti dhe mbi 600 hoxhallarë, ku asnjëri prej tyre nuk dinte serbisht siç duhet dhe të gjithë kishin një armiqësi shpirtërore ndaj serbëve, ndikoi thelbësisht në edukim, prandaj autoritetet serbe i konsideruan sibjan mejtepe (shkollat ​​fillore myslimane), si “institucione të dëmshme kombëtare”. Në këtë periudhë u hapën edhe shkolla ilegale që jepnin njohuritë fillestare të leximit dhe shkrimit shqip, si dhe u zhvillua arsimi privat ilegal nëpër shtëpi apo dhe mësimi autodidakt me libra të sjella nga Shqipëria.

Roli i shtetit shqiptar në përhapjen e arsimit shqip në Kosovë

Qeveria shqiptare kishte ndjekur me vëmendje zhvillimet në trevat shqiptare, të mbetura jashtë kufinjëve, ku fqinjtë agresorë po ua mohonin shqiptarëve çdo të drejtë kombëtare, përfshirë dhe të drejtën e shkollimit. Në ato kushte, në vendbanimet pranë kufirit u ngritën internate, të cilat mblodhën fëmijtë e familjeve që ishin larguar për shkak të represionit serb, por edhe fëmijë të tjerë që kishin kapërcyer ilegalisht kufirin vetëm për të vazhduar shkollën në gjuhën shqipe. Mësuesit e Internatit “Kosova” ishin luftëtarët shqiptarë të dijes, që e kishin filluar shkollimin shqip sapo trupat pushtuese serbe ishin përzënë nga Kosova prej austriakëve, në vitin 1915 dhe sapo ato u rikthyen, e shpërndanë arsimin shqip në Malsinë përtej kufirit. Ata nuk guxonin ta linin atë front të luftës, i cili do t’i mbante të gjalla ndjenjat kombëtare në Kosovë. Kontributi i tyre tashmë dihet; ata formuan breza të tërë luftëtarësh të dijes, të cilët i shërbyen popullit dhe pas Luftës së Dytë Boëtrore hapën shkollat shqipe dhe morën përsipër ta përfaqësonin popullin shqiptar në Jugosllavi.

Në vitin 1926, kolektivi i Internatit “Kosova” në Kolgecaj përbëhej nga drejtori Sali Morina dhe mësuesit Tafik Oruçi, Ismet Garanci, Qazim Araçiu dhe Besim Mustafa Hamza, të cilët kishin qenë mësues në shkollat shqipe të Kosovës. Më vonë, dhanë mësim kuadro që vinin nga treva të ndryshme të vendit, duke e parë Internatin si një vatër mbarëkombëtare si: Bajram Bica nga Peqini, Emin Abazi nga Kolonja. Gjatë këtij viti, Internati kishte të regjistruar 150 nxënës, prej të cilëve vazhdonin rregullisht 130(AQSH,195,1926,1: 166).

Mësimdhënës vendës kishte pak vendas dhe shumica erdhën nga Kosova. Mësuesit patriotë gjakovarë, më 17 tetor 1922, themeluan shkollën e parë shqipe në lagjen Dojan të fshatit Bujan, e cila ishte nën përkujdesjen e Bajram Currit dhe të shokëve të tij. Aty shërbyen dhe mësuesit kosovarë Hilmi Kryeziu e Sahit Bakalli, si dhe mësues të ardhur nga krahina të ndryshme të Shqipërisë, si Rifat Domi, Ali Sahatçia, Liri Turku, Selaudin Terihati etj. Pas shkollës së Bujanit u hapën shkollat në fshatrat Gash, Bytyç, Degë, Dragobi etj.

Me hapjen e Internatit në Kolgecaj në vitin 1923, në vitin e parë shkollor pati njëqind e njëzet nxënës me bursë, tetëdhjetë përqind e të cilëve ishin nga Kosova dhe pjesa tjetër nga Tropoja, Hasi dhe Luma. Përveç bursistëve, në një numër të vogël kishte dhe konviktorë me pagesë që quheshin “konviktorë private”, të cilët si kriter për t’u pranuar kishin pagimin e rregulltë të kësteve dhe sjelljen me vete të pajisjeve më të domosdoshme: një shtrat të hekurt, shtresa e mbulesa, çarçafë dhe një palë rrobe konformë uniformës(AQSH, 295, 1937, 302: 1).

Konviktorët e Internatit qenë fëmijët e luftëtarëve dhe të tjerë fëmijë të familjeve atdhetare që përbuzën gjuhën e pushtuesit dhe përpjekjet e tij asimiluese dhe, duke rrezikuar jetën, kaluan kufirin për tu shkolluar në dheun amë. Ata hasën në një atmosferë të ngrohtë prindrore, të krijuar nga mësuesit në shkollë dhe nga malësorët bujarë. Për të përballuar shpenzimet jetësore, shteti shqiptar, caktoi një numër bursash, që kurrë nuk ishin të mjaftueshme për shkak të rritjes së vazhdueshme të numrit të nxënësve.

Në vitin 1928 Internati “Kosova” kaloi në Krumë të Hasit. Në Internatin e Krumës mësuan shumë djem që më vonë u bënë personalitete të spikatura: Emin Duraku, Xheladin Beqiri, Haki Taha, Fadil Hoxha, Mahmut Bakalli, Xhavit Nimani e shumë të tjerë. Gati në të gjitha shkollat e mesme të Shqipërisë kishte nxënës nga Kosova dhe trojet e tjera shqiptare në ish Jugosllavi. Konvikti “Kosova” në Krumë ishte shndërruar në një vatër të edukimit atdhetare dhe të përgatitjes së elitave politike kosovare që në zhvillimet e ardhëshme do të marrin në dorë fatet e vendit.

Rafaela Prifti/

Uragani Milton që po i afrohet gadishullit të shtetit juglindor të Floridës ditën e mërkurë u ngrit në një kohë rekord në shkallën 5 të klasifikimit – indeksi i fuqisë shkatërruese që mund të sjell me vete,. Në rrezikshmëri është zona e Tampës me 3.3 milionë banorë në të cilën nuk kanë kaluar uragane të kësaj kategorie për mbi 100 vjet. “Milton pritet të jetë një nga uraganet më shkatërrimtare që mbahen mend në bregun qendror-perëndimor të Floridës,” paralajmërojnë specialistët e Qendrës Kombëtare të Uraganeve. Erëra shumë të forta me shpejtësi mbi 160 milje në orë dhe batica kërcënuese për jetën të shoqëruara me reshje të dendura janë faktorë që do ndikojnë jo vetëm në zonat ku do kalojë uragani, por edhe më tej, siç janë lagjet përgjatë bregut, të cilat vetëm dy javë më parë u përmbytën nga uragani Helene. Miliona vetë janë evakuuar, të tjerë që kanë qëndruar pas kanë marrë masat e nevojshme mbrojtëse dhe për shumë banorë në zonat e rrezikuara mund të kenë mbetur vetëm pak orë për tu zhvendosur.

Uraganet dhe Ndryshimi Klimatik

Agjencia e lajmeve US News and World Report ka cituar një studim për uraganin Helene, të publikuar në prag të Milton-it, ku raportohet se shkalla e intensifikuar e reshjeve dhe sistemit të erërave është pasojë e ndryshimit të klimës globale. “Analizat tregojnë se temperaturat e oqeaneve, që do jenë në rritje për 10 a 20 vitet e ardhshme, do t’i përkeqësojnë statistikat e uraganeve. Dy stuhi masive brenda një kohe të shkurtër ilustrojnë sesi duket e ardhmja e ndryshimit klimatik,” thanë ekspertët.

Uraganet dhe Zgjedhjet

Sezoni i uraganeve në Atlantik ka koincidencë me zgjedhjet në Amerikë. Ndikimi i uraganeve tek zgjedhjet është një temë e studiuar nga shkencat politike si edhe grupet e lobimit. Agjencia NPR (National Public Radio) përmbledh pesë stuhitë më të afërta në udhëkryqin e uraganeve dhe politikës. Katrina 2005 pati mbi 1,800 të vdekur, mbi 125 miliardë dollarë dëme, dhe kritika të ashpra për reagimin e vonuar nga administrata e George W. Bush, uragani Gustav 2008 pati ndikim minimal mbi zgjedhjet, megjithëse administrata republikane reagoi me shpejtësi, Obama fitoi zgjedhjet, Sandy 2012 goditi bregun lindor të Amerikës në tetor, një javë më pas Obama mori mandatin e dytë, sipas anketimeve 15% e elektoratit e konsideruan reagimin e presidentit ndaj uraganit si faktorin më të rëndësishëm në votim, Maria goditi Porto Rikon në 2017, ndonëse nuk ishte vit zgjedhjesh pasojat u ndienë për një kohë të gjatë, Michael 2018 goditi Floridën, në muajin e zgjedhjeve për guvernator dhe Senatin amerikan, të dyja i fituan republikanët. Ankimet treguan se çështje kyçe e zgjedhjeve ishte mungesa e qendrave të votimit në shumë zona, ndonëse u lejuan votat me postë për të shpërngulurit. Sipas analistëve, pavarësisht se votimi nuk është prioritet për ata që kanë shpëtuar nga uragani, është detyra e shtetit të mbrojë të drejtën e të gjithë shtetasve për të votuar.

Foto: New York Magazine

Prof. As. Dr. Thanas Gjika/

(Mbi librin “ATDHEU dhe Toka e Premtueme” të Sergio e John Biticit)

Gjatë këtyre dhjetëvjeçarëve të fundit janë botuar shumë libra, disa prej të cilave përbëjnë ngjarje kulturore për cilësinë e lartë artistike, për idetë e spikatura që sjellin, për ngjarje të rëndësishme që trajtojnë, etj. Libri i ri i hatruar prej dy vëllezëve Sergio dhe John Bitiçi “ATDHEU dhe Toka e Premtueme” Shtëpia Botuese NACIONAL Tiranë 2021, 261 f. bie në sy për realizimin me nivel të lartë artistik të të gjitha aspekteve të ndërtimit të një biografie familjare: gjuha e pastër shqipe komunikuese pa zbukurime e mburrje, që del nga zemra, paraqitja e shumanshme e aktiviteteve atdhetare gjatë 50 vjetëve e katër vëllezërve Bitici, pronarë restorantesh cilësorë të Nju Jorkut, ilustrimi i aktiviteteve me fotografi të pastra, riprodhimi i disa vlerësimeve, si dhe riprodhimi i disa piktura akuarel me panorama nga atdheu të Serio Biticit.

Jeta atdhetare e familjes tropojane Bytyçi / Bitici jepet e plotë. Nis me gjyshërit, luftëtarë të lirisë kundër zgjedhës osmane, vijon me prindërit antikomunistë, që u detyruan të arratiseshin në Jugosllavi dhe arrin majën me aktivitetin e të katër djemve, të cilët u shquan mbas ardhjes në ShBA: Sergio, John, Mike dhe Joe. Këta malësorë asganë punuan si kuzhinierë dhe pronarë restorantesh ditë e natë dhe krahas kësaj pune të lodhshme zhvilluan një aktivitet shumë të gjallë si anëtarë të Federatës PanShqiptare Vatra, si mbështetës e sponsorë kryesorë të Shoqërisë “Rinia Shqiptare Kosovare në Botën e Lirë”, u afruan dhe sponsorizuan bujarisht politikanë si Dio Guardi, Bob Dole, etj për ta popullarizuar në Senat shtypjen e popullit shqiptar në Jugosllavi si populli të dorë së dytë e të tretë derisa me luftimet e NATO-s e të UCK-së u arrit clirimi nga sunduesit serbë dhe shpallja e Republikës së Kosovës shtet i pavarur, etj.

Kur erdha në Amerikë me lotarinë Green Card më 1996 u interesova të njihja e të shkruaja për veprimtarët që e kishin mbajtur gjallë shqiptarizmin. Mësova se disa pronarë restorantesh si Vasil J. Pani e kishte mbajtur me shpenzitet e veta qendrën e Federatës Vatra në Boston gjatë viteve të L2B, se Antony Athanas kishte qenë mbështetësi kryesor i Peshkopit Noli dhe i Federatës Vatra për gati 40 vjet. Po ashtu mësova se kishin luajtur rol të rëndësishëm në veprimtarinë atdhetare e politike të kolonisë shqiptare të Amerikës edhe i arratisuri politik Ekrem Bardha me McDonald-et e tij në Detroit MI; vëllezëtit Ajeti me restarantin e tyre në Clearwater, FL; Bruno Selimaj me restorantin e tij në Nju Jork, se në qytetin Worcester MA ishin shquar vëllezërit William & John Christo dhe Bill Jones me restorantet e tyre, etj.

Në vitin 2001 i paharrueshmi milioner Antony Athanas më ftoi edhe mua me Julian në ceremoninë e 90-vjetorit të lindjes së vet në “Pier Four Restorant”. Djemtë e tij kishin përgatitur një film dokumentar të shkurtër anglisht mbi jetën e familjes dhe një kasetë 10-15 minuta me kujtime ku ishte incizuar zëri i Andonit anglisht. Pas disa javësh i thashë jubilarit se ia vlente të punonim bashkë për t’i mbledhur sa më të plota kujtimet e tij e t’i botonim si libër së pari shqip e pastaj anglisht. Ia theksova se nuk desha shpërblim për këtë punë mbasi unë gjatë muajve të dimrit rrija pa punë dhe merrja një asistencë. Mirëpo ai nuk e vlerësoi. Edhe djemtë e tij, Mike dhe Anthony Jr, mbas nja dy vjetëve, kur babai i tyre e nddërpreu punën për shkak të sëmundjes, dhe unë ua përsërita kërkesën për mbledhjen e kujtimeve të babait, më thanë të prisja sa të shërohej, por Andoni nuk u përmirësua dhe kështu kujtimet e tij mbetënpa u mbledhur…

Hartimi i një libri biografik mbi jetën plot aktivitet të Anthony Athanasit të treguar prej tij dhe e ilustruar me foto të shumta që i kishte ruajtur me kujdes, do të ishte një model biografie për biznesmenët atdhetarë për të shkruar edhe ata libra me kujtimet e tyre, gjë që do të ndihmonte në forcimin e traditave patriotike dhe në pasurimin e anës kulturore të komunitetit shqiptaro-amerikan.

Një punë të tillë e vlerësuan dy vëllezërit e mëdhenj Bitici, Sergio dhe John. Ata e shkruan biografinë e familjes së tyre në formë kujtimesh dhe një ditë, pa më njohur personalisht, më pyetën në telefon nëse mund t’i ndihmoja për ta përfunduar librin. Unë pranova dhe Sergio ma dërgoi me postë materialin të printur në letër. Mbas nja dy javësh u thashë se kam bërë korrigjime e sugjerime për ta shtuar e sistemuar më mirë lëndën. Më ftuan të shkoja në Nju Jork për të bashkëpunuar. Më strehuan në një hotel të mirë dhe punova me Sergion katër ditë në dhomën e hotelit. Drekën e darkën i hanim bashkë tek “Allora Restorante” 145 East 47-th Str. Sergio bënte porositë. Shpesh herë ulej me ne dhe pronari Z. Elio Gjonbalaj, i cili e kishte filluar jetën e emigrantit si pjatalarës tek restoranti i Sergios.

Nuk e harroj bujarinë e këtij malësori nga Mali i Zi. Kur Sergio nxori kuletën të paguante drekën e parë, Elio i tha: “Sergio, të jam mirënjohës që ma solle mikun tënd, Thanasin, të hajë tek unë gjithë ditët që do të rrijë këtu. Gëzohem që mund të shlyej një pjesë të vogël të nderit që më bëre kur më more në punë pa e ditur anglishten”. Kurse mua, kur u ndamë mbas darkës së fundit më tha: “Jam i gëzuar që u njohëm. Sa herë të vish në Nju Jork eja tek restoranti im, tani je mik i Sergios dhe i imi”, duke më lënë të kuptoja se do të haja falas. Ndonëse kam dashur të shkoj, nuk m’u bë mbarë të veja, dhe më ka mbetur merak që nuk e shijova më atë supën me llapster që e gatuante kuxhinieri i tij, të cilën nuk e kam hasur gjetkë.

John-i, vëllai i Sergios, bashkautori i librit, ditën e tretë na ftoi mua e Sergion tek restoranti i tij “Fiorino Restorante” 38 Maple St. Summit N.J. Ai u ul me ne, ku na seviri djali i tij. Veç sallatave dhe mezeve na erdhën dhe gjashtë pjata me gjellë speciale, të cilat nuk i kisha ngrënë ndonjëherë. Më vjen turp kur e kujtoj se si i hëngra shpejt e shpejt pa delikatesë ato pjata të stolisura aq bukur prej kryeguzhinierit italian që na erdhi e na përshëndeti në fund të drekës…

Sergio dhe Joni vijuan me durim punën për realizimin e vërejtjeve të mia. Ma dërguan pas disa muajsh librin të përmirësuar. Mbasi realizuan dhe sugjerimet e reja që u shkrova, e përfunduan punën, duke zgjeruar disa momente, duke shtuar batuta e biseda të kripura domethënëse, foto, dokumente, etj. Pasi ma dërguan një kopje të librit me falenderimin përkatës, pashë se me sa përkushtim e seriozitet kishin punuar këta dy vëllezër skurpulozë. E kishin renditur materialin me shumë zgjuarësi duke shpalosur bashkëpunimin me biznesmenë të shquar si Anthony Athanas, bashkëpunimet me politikanë të shquar si Jozef Dio Guardi, Bob Dol, Dr. Ibrahim Rugova, me intelektualë të shquar si Prof. Sami Repishti, Prof. Peter Prifti, etj.

Lista me të cilët kanë bashkëpunuar vëllezërit Bitici është shumë e gjatë, por unë nuk mund të le pa përmendur dhe veprimtarët Essat Bilali, Prof. Martin Camaj, Hasan Dosti, Abaz Ermenji, Prof. Vasil Germenji, Philip Giantris, Shpend Haxhaj, Imam Vehbi Ismaili, Luan Isufi, Gasper Kici, Lemi Kokalari, Dr. Ali Koprenska, Dr. Nderim Kupi, Petraq Ktona, Xhemail Laçi, Dr. Eduard Licho, Dr. Anton Logoreci , Isuf Luzaj, Muharrem Maralusha, Gjok Martini, Prof. Matthew Mestrovic, Tonin Mirakaj, Duro Chini, Gjon Buçaj, Luan Gashi, Mexhid Dibra, Zef P. Deda, Dervish Duma, Tania Grossinger, Prenk Gruda, Peter James, Xhevat Kallajxhi, Hasan Kaloshi, Agim Karagjozi, Seit Beg Kryeziu, Idriz Lamaj, Adem Hodo, Dr. Agim Leka, Pauline Loukas, Thomas Mangelly, Eric Margolis, Imam Isa Hoxha, Dom Rrok Mirdita, Tonin Mirakaj, Zef Nezaj, Dr. Fuat Myftija, Hiqmet Ndreu, Isa Ndreu, Dom Zef Oroshi, Lec Shllaku, Dr. Hamdi Oruci, Zef Pali, Prof. Nicholas Pano, Prof. Arshi Pipa, Dr. Elez Biberaj, Mustaf Elezi, Skender Selman, Frank Shkreli, Rasim Sina, Husen Mulosmanaj, Dr. Ramazan Turdiu, Dr. Gjon Sinishta, Prof. Stavro Skendi, Nezir Spahija, Harry Stoya, Xhevrije Tonuzi, Hysen Terpeza, Mark Traboini, Dhimiter Trebicka, Seladin Velaj, Bilal Xhaferri, Dr. Ramadan Xhema, Nexhmije Zaimi etj.

Me frymëzim e plot dashur janë shkruar faqet ku shprehet respekti ndaj shkrimtarit të shquar I. Kadare e familjes së tij, takimet me arbëreshin Papas Antonio Beluchi, etj.

Për këtë libër shkroi së pari gazetari i mirënjohur Idriz Lamaj, mbas meje do të shkruajnë dhe të tjerë, prandaj po e mbyll këtu vlerësimin tim, duke uruar që këtë libër ta shfrytëzojnë edhe biznesmenë të tjerë atdhetarë për të shkruar libra mbi jetën dhe aktivitetin e tyre. Libra, që e pasurojnë historinë e komunitetit tonë shqiptaro-amerikan.

Si mjeshtër kuzhine, si restorantor (pronar restoranti), këto vitet e fundit po shpalos edhe aftësi të tjera të fshehura, si grumbullues e botues dokumentesh, si shkrimtar vepre biografike. Mirëpo, duke punuar çdo ditë si piktor akuarelist, shumë shpejt ai ka për të na çditur kur të dëgjojmë dhe për ndonjë sukses të tij si piktor.

Bota është e njerëzve që punojnë me përkushtim, bujari dhe moral të lartë, por qeveritarët e Shqipërisë dhe të Kosovës nuk e kuptojnë se të lesh pa vlerësimet e merituar një atdhetar të shquar në veprimtari të shumanshme si Sergio Bitici / Bytyçi, nuk është neglizhencë, por është krim, sepse varfëron historinë kombëtare të Shqipërisë së vërtetë…

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Pikërisht mungesa e një konsensusi brenda BE-së lidhur me Kosovën e vështirësoi vendosjen e EULEX-it në terren, respektivisht vështirësoi rikonfigurimin e UNMIK-ut, duke e inkurajuar Beogradin që ta pengojë implementimin e Planit të Ahtisaarit edhe në veri të Kosovës. Mosuniteti i BE-së inkurajoi edhe Rusinë që ta refuzonte kalimin e Planit të Ahtisaarit në Këshillin e Sigurimit, që nënkuptonte dhe abrogim të Rezolutës 1244, edhe pse sekretari i atëhershëm i OKB-së, Ban Ki-Moon, kishte dhënë një rekomandim të qartë në mbështetje të propozimit të Ahtisaarit.

Vetëm një ditë pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, Këshilli i Bashkimit Evropian e mori parasysh këtë fakt dhe theksonte se shtetet anëtare të BE-së do të vendosin marrëdhënie me Kosovën në pajtim me praktikat e tyre dhe të drejtën ndërkombëtare. Këshilli i BE-së po ashtu shprehte qëndrimin se Kosova është një rast i veçantë, sui generis. Por, njëkohësisht në këtë takim, vendet evropiane shpërfaqën një qëndrimin jo unik ndaj Pavarësisë së Kosovës, të adresuar mbi bazën e Planit Gjithëpërfshirës të Ahtisaarit. Duke dashur të evitonte përçarjen e brendshme, Këshilli i BE-së vendosi të mos pozicionohej lidhur me ligjshmërinë e pavarësisë së Kosovës. Këtë mosunitet e kishte hetuar Rusia, kur në samitin e G8 në Heiligendammm 2007 u largua nga parimet e njohura të Grupit të Kontaktit për statusin e Kosovës, edhe pse thuhet se Merkel bëri përpjekje të kota për ta bindur presidentin rus për avantazhet e Planit të Ahtisaarit. Në këtë kontekst, presidenti Sarkozi kishte propozuar asokohe një shtyrje gjashtëmujore të rezolutës së KS-së të OKB-së.

Prandaj, ata që dizajnuan Deklaratën e Pavarësisë të 17 shkurtit 2008, qëllimisht përdorën referencën në Rezolutën 1244 të KB-së. Për këtë arsye, OKB-ja ose UNMIK-u mbetën neutrale. Sidomos pas pozicionimit të qartë të SHBA-së dhe Britanisë së Madhe, shumica e vendeve anëtare përfaqësonin pikëpamjen se Pavarësia e Kosovës nuk binte ndesh me Rezolutën 1244 të OKB-së dhe me të drejtën ndërkombëtare. Si preventivë kundër bashkimit të Kosovës me Shqipërinë, BE-ja bënte thirrje për respektimin e parimeve ndërkombëtare të Helsinkut.

Për dallim nga shtetet e tjera, pesë vendet anëtare: Spanja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Qiproja e kundërshtuan njohjen e Pavarësisë së Kosovës. Madje këtë qëndrim nuk e ndryshuan as pas opinionit juridik të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (GJND), i cili ngjashëm si dokumenti i Ahtisaarit e përjashtonte mundësinë e ndërlidhjes së Pavarësisë së Kosovës me lëvizjet e ndryshme separatiste në rajone të ndryshme të botës. Megjithëse ministrat e jashtëm të vendeve anëtare të BE-së ranë dakord për ta përcaktuar Kosovën si një rast “sui generis” me qëllim që t’i hapej rrugë procesit të njohjes, qëndrimi i pesë vendeve kundërshtuese nuk ndryshoi deri më sot. Natyrisht, ky qëndrim jounik brenda shteteve anëtare e dobësonte, jo vetëm etablimin e suksesshëm të Perëndimit në Kosovë dhe në rajon, por njëkohësisht e dobëson rolin e politikës së jashtme evropiane në skenën ndërkombëtare.

Fakti që BE-ja nuk flet me një zë, nuk dihet nëse ndonjëherë në Bruksel ka pasur përpjekje serioze për të ndikuar te pesë vendet anëtare, për ta ndryshuar qëndrimin për Kosovën. Më i rëndësishëm se shqetësimi për aspiratat secioniste në vendet e tyre, në Katalonjë, në Baskë, në veriun e Qipros turke, është solidariteti midis vendeve me shumicë krishtere-ortodokse ose ndonjë konsideratë tjetër gjeopolitike me Serbinë. Vetëm Greqia, për dallim nga katër vendet e tjera anëtare ka ndërtuar lidhje të ngushta me Kosovën, por pa njohje.

Dhe pikërisht mungesa e një konsensusi brenda BE-së, lidhur me Kosovën e vështirësoi vendosjen e EULEX-it në terren, respektivisht vështirësoi rikonfigurimin e UNMIK-ut, duke e inkurajuar Beogradin që ta pengojë implementimin e Planit të Ahtisaarit edhe në veri të Kosovës. Mosuniteti i BE-së inkurajoi edhe Rusinë që ta refuzonte kalimin e Planit të Ahtisaarit në Këshillin e Sigurimit, që nënkuptonte dhe abrogim të Rezolutës 1244, edhe pse sekretari i atëhershëm i OKB-së, Ban Ki-Moon, kishte dhënë një rekomandim të qartë në mbështetje të propozimit të Ahtisaarit.

Sidoqoftë, shefi i OKB-së njoftonte Kosovën dhe Serbinë se zgjidhja e tij ishte praktike dhe neutrale karshi Kosovës, duke njoftuar për qëllimet e tij lidhur me rikonfigurimin e pranisë civile ndërkombëtare në frymën e zhvillimeve të reja në Kosovë. Në këtë kontekst, rikonfigurimi i pranisë ndërkombëtare në Kosovë ndodhi si kompromis, i cili u arrit mes sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, presidentit të atëhershëm serb dhe përfaqësuesit të Lartë të BE-së, ndërsa duke shpërfillur fare pozicionin e Kosovës. Nga ky moment, EULEX-i u fut nën ombrellën e OKB-së, respektivisht në kuadër të Rezolutës 1244, gjë e cila e limitonte ndjeshëm autonominë dhe funksionalitetin e misionit evropian në Kosovë. Kjo u konfirmua edhe përmes letrës së Ban Ki-Moonit drejtuar Havier Solanës më 13 tetor, përmes saj ai rikujtonte se EULEX-i mund të vendosej në Kosovë vetëm duke iu përmbajtur qasjes së neutralitetit ndaj statusit të Kosovës.

Se a do të bëhet një ditë problematike për Kosovën referenca mbi rezolutën 1244 në deklaratën e pavarësisë të 17 shkurt të vitit 2008, mbetet të shihet. Por, sa më gjatë të mbetet në fuqi dhe sa më gjatë që zgjat procesi i Brukselit, nuk e përjashtoj mundësinë që një ditë të na thuhet, si në rastin e Gjykatës Speciale apo të Asociacionit, përse kundërshtoni tani kur ju vetë në pikën 12 të deklaratës së pavarësisë e keni futur këtë paragraf, në të cilin thuhet decidivisht se Kosova “do të veprojë në pajtueshmëri në parimet e së drejtës ndërkombëtare dhe rezolutat e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, përfshirë Rezolutën 1244 (1999)”.

Ky vendim ishte një zmbrapsje e madhe e BE-së nga mandati fillestar i EULEX-it, i definuar edhe me Planin e Ahtisaarit. Në të njëjtën kohë, ky status i EULEX-it u bë pengesë për vendosjen e rendit dhe ligjit, sidomos në veri të Kosovës, aty ku operonin strukturat ilegale të Serbisë, të cilat në vazhdimësi u mbështetën politikisht dhe financiarisht nga Beogradi dhe u bënë barrierë e integrimit të serbëve në sistemin shtetëror të Kosovës. Për këtë arsye, shpeshherë pati përplasje mes qeverive të Kosovës dhe misionit EULEX.

Rasti më i rëndë dhe i veçantë ishte ai i 25 korrikut 2011, kur EULEX-i refuzoi aksionin e Qeverisë së Kosovës për vendosjen nën kontroll të dy pikave kufitare 1 dhe 31 në kufirin verior Kosovë-Serbi, të cilat që prej shpalljes së pavarësisë së Kosovës ndodheshin jashtë kontrollit të autoriteteve shtetërore kosovare dhe ndërkombëtare. Për dallim nga misioni i BE-së, Zyra Civile Ndërkombëtare në Kosovë (ICO) doli në mbështetje të aksionit të ekzekutivit kosovar. Pozicioni i vazhdueshëm i EULEX-it kundër operacioneve të Qeverisë së Kosovës nga atëherë e deri më sot buron pikërisht te mandati i tij gjysmak, te “neutraliteti ndaj statusit”, që nënkupton se misioni evropian, ashtu si edhe organizatat e tjera ndërkombëtare, e trajton Kosovën si një “çështje” të papërfunduar, pozicion ky koincidon me intencën serbe të përkohshmërisë.

Vendimi i GJND-së, Dick Marty dhe bisedimet pa mbarim

Si në procesin negociues të Rambujesë, edhe në procesin e Vjenës për adresimin e statusit final të Kosovës, Rusia ndoqi të njëjtën metodologji. Ajo kërkoi koncesione të njëpasnjëshme, dhe në fund refuzoi krejt procesin negociues. Edhe pse Moska kishte pranuar parimet e përgjithshme të Grupit të Kontaktit për adresimin e statusit final të Kosovës, të cilat u bënë përcaktuese për misionin ndërmjetësues të Martti Ahtisaarit, në fund të procesit, Moska doli kundër propozimit të Ahtisaarit dhe paralajmëroi se do të përdorte veton e saj për ta penguar miratimin e këtij dokumenti në Këshillin e Sigurimit, që në fakt do të nënkuptonte miratim të një rezolute të re, e cila do të ishte ekuivalent me njohjen universale. Meqenëse Kosova u pengua nga Rusia në Këshillin e Sigurimit, ajo u detyrua të kërkojë njohje individuale, veç e veç, nga shtete të ndryshme të botës.

Nga ana tjetër, kërkesa për një opinion ligjor nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) në Hagë, e iniciuar nga Serbia, u prit me shumë interes nga shtete dhe nga ekspertë të së drejtës ndërkombëtare. Kosova është për herë të tretë brenda një periudhe të shkurtër në qendër të shkencës së të drejtës ndërkombëtare. Diskutimi i parë intensiv mes ekspertëve ndodhi pas ndërhyrjes së NATO-s më 1999. Sërish, filluan diskutime intensive mbi ligjshmërinë e pavarësisë së Kosovës.

“Deklarata e shpalljes së pavarësisë së Kosovës është në përputhje të plotë me të drejtën ndërkombëtare” – ishte kjo përgjigjja e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë, ndaj kërkesës së Serbisë, që organi më i lartë juridik i Organizatës së Kombeve të Bashkuara të përgjigjet në pyetjen: “A ishte deklarata e njëanshme për pavarësi e shpallur prej organeve të përkohshme të vetëqeverisjes, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare?”.

Kjo fitore e madhe e Kosovës në GJND u amortizua nga dy ngjarje të papritura vetëm pak muaj më vonë: E para ishte miratimi i Rezolutës së Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së më 9 shtator 2010 dhe më pas bërja publike e Raportit të senatorit zviceran Dick Marty, me pretendimin për “trafikim organesh nga pjesëtarët e UÇK-së”.

Si rezultat i raportit, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së miratoi Rezolutën 64/298 të paraqitur nga Serbia dhe e bashkësponsorizuar nga vendet anëtare të BE-së. Serbia fillimisht kishte dashur të dënonte shpalljen e njëanshme të pavarësisë dhe të inkurajonte bisedime të reja për statusin, por më pas ra dakord për një draft të ndryshuar që mbështet negociatat me Kosovën dhe nuk përmban më një dënim të shkëputjes së Kosovës.

Rezoluta e OKB-së ua hap rrugën bisedimeve direkte mes të dyja palëve, të parat që kur Kosova shpalli pavarësinë. Njëkohësisht, ajo njohu opinionin e Gjykatës Ndërkombëtare për Drejtësi, se shpallja e pavarësisë së Kosovës ishte e ligjshme. Në pikën 2 të kësaj rezolute me një gjuhë ekstensive dhe burokratike thuhej se Asambleja e Përgjithshme e OKB-së: “Përshëndet gatishmërinë e Bashkimit Evropian për të lehtësuar një proces dialogu midis palëve; procesi i dialogut në vetvete do të ishte një faktor për paqe, siguri dhe stabilitet në rajon, dhe ky dialog do të synonte promovimin e bashkëpunimit, arritjen e përparimit në rrugën drejt Bashkimit Evropian dhe përmirësimin e kushteve të jetesës së njerëzve”.

Në fakt, kjo nënkuptonte arritjen e tri qëllimeve madhore të dialogut: integrimin e Kosovës në sistemin ndërkombëtar, normalizimin e gjendjes me popullatën serbe që jeton në veri të Kosovës, e cila për shkak të neglizhencës ndërkombëtare dhe të presioneve politike e financiare të Beogradit mbetet e paintegruar në institucionet shtetërore të saj dhe evropianizimin e Serbisë. Për këto trembëdhjetë vjet, nuk ka ndodhur as njëra dhe as tjetra. Ndërsa, pesë vendet e BE-së dhe Rusia, megjithatë, vazhduan si gjatë procesit të GJND-së, ashtu edhe më vonë, të mbanin qëndrimin e tyre të mëparshëm kundërshtues ndaj Kosovës, e që nënkuptonte edhe minimin e përpjekjeve për etablim të Perëndimit në Kosovë dhe rajon. Në këtë mënyrë, pesëshja mosnjohëse e BE-së hap pas hapi ka arritur të ndërtojë unitetin evropian kundër Kosovës. Kishte vite që BE-ja nuk po fliste me një zë për Kosovën, por ky mosunitet gjithashtu ka ndikuar në përpjekjet evropiane për ndërmjetësim në dialogun Kosovë–Serbi, ose siç i pëlqen BE-së, lehtësimi “i dialogut mes Prishtinës dhe Beogradit”.

Nga kjo premisë, BE-ja gradualisht ka rrëshqitur në njëanshmëri në procesin e Brukselit dhe, si rrjedhojë, ka vite që procesi i Brukselit për normalizimin e marrëdhënieve midis dy shteteve të Ballkanit ka ngecur në vend, ose thënë më saktë, ka mbetur te Ura e Mitrovicës.

Çështja e Dick Marty-t me ngjyra raciste

Sa i përket Dick Marty-t, duhet pranuar se Kosova u kap në befasi. Ajo kishte kohë që po qëndronte duarkryq, në kohën kur Serbia, së bashku me aleatët e saj, fare haptas e nisi fushatën e saj për ta përmbysur të vërtetën. Për këtë shpërfillje tonën ndaj akuzave krejtësisht të padrejta, faji nuk është vetëm i elitës politike shqiptare, por edhe i historianëve, akademikëve dhe krijuesve të tjerë, bashkë me institucionet ku punojnë.

Derisa të gjitha agjencitë e specializuara ndërkombëtare që operonin në Kosovë u bënë vazhdimisht si të painformuar për atë se kush qëndronte pas trazirave të marsit 2004, e të cilat Kosovës i kushtuan me imazh dhe çmim të lartë në Procesin e Vjenës, në rastin e pjesëtarëve të UÇK-së kishte një zell të papërmbajtur, shpeshherë edhe nga naiviteti i brendshëm, për ta akuzuar për çdo të keqe dhe vrasje enigmatike. Sigurisht se jo të gjithë ishin engjëj, por këmbëngulja se një pjesë të shqiptarëve i paska vrarë UÇK-ja e krijoi terrenin për raportin e Dick Marty-t.

Shkrimtari Ismail Kadare e kishte thënë qartë: “Çështja Dick Marty nuk kishte pse të krijonte panik në të dy shtetet shqiptare,”, por ai pohon se ky raport kishte ngjyra racizmi, në mënyrën e bujshme dhe jokorrekte, siç u shpall skandali. “U ngjante rrëfenjave me vampirë e me vrasje rituale, tepër të përshtatshme për psikoza raciste, siç kishin bërë racistët gjermanë kundër hebrenjve, në prag të Holokaustit.”

Në këto rrethana dhe sidomos pas miratimit të raportit të tij nga Këshilli i Evropës, më nuk kishte alternativë tjetër, pos të hapej rruga për hetime ndërkombëtare, sepse çdo kundërshtim do të konsiderohej brenda dhe jashtë si një arsye për fshehjen e krimeve të luftës. Përfundimisht, pas shumë presioneve nga brenda dhe jashtë, më në fund, në gusht të vitit 2015 ndodhi edhe miratimi i Ligjit për Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të Specializuar. Të duket pak e pabesueshme kur sheh se sipas nenit 13, qëllimi i tij është që në bazë të së drejtës zakonore ndërkombëtare gjatë juridiksionit kohor të Dhomave të Specializuara, krime kundër njerëzimit janë veprat e paraqitura në vijim, “kur ato kryhen si pjesë e ndonjë sulmi të gjerë ose sistematik, drejtuar kundër popullatës civile, duke qenë në dijeni për sulmin: a. vrasja, b. shfarosja, c. skllavërimi, d. dëbimi, e. burgosja, f. tortura, g. përdhunimi seksual, skllavërimi seksual, prostitucioni i detyruar, shtatzënia e detyruar dhe çdo formë tjetër e dhunës seksuale, h. përndjekja mbi baza politike, racore, etnike ose fetare, i. zhdukja e detyruar e personave dhe veprimet e tjera çnjerëzore.”

Lajtmotiv i themelimit të Dhomave të Specializuar në Hagë, të cilat u bënë vetëm pas presionit të madh ndërkombëtar, veçanërisht nga partnerët e Kosovës, ngjashëm si tani për Asociacionin, thuhet se ishte kënaqja e Beogradit. Sidomos që nga viti 2012, kur u riciklua elita neomillosheviqiane, në Serbi, në kuadër të platformës politike të “botës serbe”, është projektuar synimi për ta parë UÇK-në të poshtëruar në nivelin ndërkombëtar si organizatë kriminale. Dhe, në rast se ndodh kjo, domethënë nëse dënohen krerët e saj, atëherë Beogradi do të kalonte në ofensivë agresive diplomatike, sepse dokumentimi eventual nga gjykata se është kryer krim kundër njerëzimit, bëhet dokumentacion i përhershëm historik, çka do ta njolloste Kosovën përgjithmonë.

Me këtë rast, Kosova do të portretizohet në Beograd dhe nga miqtë e saj në botë si një entitet i paligjshëm dhe natyrshëm kjo do të dëmtonte përpjekjet e Kosovë për njohje, anëtarësime të reja dhe integrim në sistemin ndërkombëtar. Në një rast të tillë, Serbia do të dilte me histori më të pastër sesa që është në realitet.

Ndoshta është akoma herët të thuhet, por është e vështirë të besohet se kjo gjykatë u etablua vetëm për drejtësi, pasi në anën tjetër, çështja e krimeve të luftës, e të pagjeturve nuk është adresuar akoma. Për më tepër, Serbia që nga 10 qershori i vitit 1999 ka punuar pa reshtur për të mohuar krimet e kryera nga strukturat shtetërore të sigurisë, duke i mëshuar fort narrativës se nga të gjitha anët kishte viktima dhe kriminelë. Derisa ndërkombëtarët në Kosovë na rrinin mbi llupë, duke na sugjeruar se nuk ishte e nevojshme të përsëritej vazhdimisht e kaluara, Serbia përdori hapësirën kohore 25-vjetëshe për ta shkruar historinë sipas nevojave politike.

Derisa në Serbi glorifikohet e kaluara dhe krimet e regjimit të Millosheviqit, madje punohet për ta vazhduar projektin e papërfunduar të Serbisë së Madhe, njëzet e pesë vjet pas përfundimit të luftës në Hagë po gjykohet elita politike, të cilën koincidencë jo të rastit e kishte dënuar edhe regjimi i Millosheviqit. Kjo është gjykata e gjashtë që heton UÇK-në, derisa krimet mbi shqiptarët mbeten akoma të paadresuara, madje edhe për varrezat masive që ndodhen në Batajnicë dhe gjetiu në Serbi. Por, kjo gjykatë njëetnike për Kosovën gjithashtu erdhi në kohën që pati një rënie të ndikimit perëndimor dhe kur në horizonte po shfaqej kriza e Ukrainës, që kishte nisur me agresionin rus ndaj Gjeorgjisë. Dhe kjo ishte koha kur Serbia filloi ta materializonte strategjinë për simetrizimin e krimit, për çka kishte punuar çdo ditë për të krijuar një version të ri të ngjarjeve për Kosovën. Për shtetet si Kosova, në kohën kur historia po rishkruhet me manipulime nga Serbia dhe nga serbët, dënimet eventuale të krerëve të UÇK-së nga Dhomat e Specializuara do të kishin vlerë të pallogaritshme për ta legjitimuar narracionin dhe tendencën serbe për simetrizim.

Në fakt, vetë akti i themelimit të Gjykatës Speciale për gjykimin e protagonistëve të UÇK-së, veç ka krijuar një avantazh politik për Beogradin, jo vetëm për simetrizimin e krimit, por edhe për kultivimin e narrativës historike të vetëviktimizimit të kombit “superior” serb. Ky diskurs, në fakt, ka marrë hov sidomos me rikthim në skenë të klasës neo-millosheviqiane, përkatësisht e mbetjeve të politikës luftënxitëse, e cila, përkundër faktit se në vitet 1999 dhe 2000 ishte në listën sanksionuese të BE-së bashkë me Millosheviçin dhe familjarët e tij, vazhdon të konsiderohet pragmatiste dhe e preferuar nga Perëndimi dhe sidomos nga BE-ja.

Prandaj, nuk është e rastit, që pjesëtarët e kësaj klase politike, si Daçiqi në prill të vitit 2023 të deklaronte publikisht në Këshillin e Sigurimit se Serbia ka një histori të pastër, ndërsa kriminelët janë në radhët e shqiptarëve të Kosovës. “Unë kam nënshkruar marrëveshje me z. Thaçi. Ku është ai tash? Pse s’jam akuzuar unë ose presidenti Vuçiq?”, deklaronte ai plot mburrje dhe krenari. Ky diskurs i ish-vartësit të Millosheviqit, tani bën moralin dhe shfrytëzon aktakuzën e Gjykatës Speciale jo vetëm për të mohuar krimet e kryera nga shteti serb, por provon se ai dhe presidenti serb nuk kanë asnjë përgjegjësi për krimet e kryera në Kosovë në të kaluarën. Pikërisht për këtë qëllim, Serbia, ku historia po rishkruhet me manipulime, që tani është e përgatitur për narracionin e saj dhe fushatën diplomatike kundër Kosovës në rast epilogu të Gjykatës Speciale në Hagë, i përgjigjet narracionit të saj historik.

Po të kishim si pikënisje skenarin serb, atëherë i bie që në Gjermaninë e viteve 1970-ta, të mos kishim kancelar Willy Brandt, një luftëtar të vendosur kundër regjimit nazist të Hitlerit, por ndonjë nga ministrat apo zëdhënësit e Qeverisë së Hitlerit. Nëse Brandt më 1970 u gjunjëzua para memorialit të viktimave në Varshavë, kjo nuk ishte se ia kërkoi dikush, por e bëri sepse po përpiqej për pajtim me popullin polak dhe se po angazhohej për një të ardhme evropiane në mes të dy popujve. Në anën tjetër, Serbia dhe elitat e saj politike, jo se nuk kanë bërë ndonjë hap për korrigjimin e qëllimeve hegjemoniste mbi shqiptarët e Kosovës, por duke qenë edhe vetë pjesë e regjimit dhe e Qeverisë së Millosheviqit, nuk kanë hequr dorë nga bërja e projektit të Serbisë së Madhe dhe doktrinën serbe, e cila përherë konsistoi në veprimet shfarosëse, në dëbimin e shqiptarëve nga Kosova dhe serbizimin e saj për të arritur një popullsi homogjene, jo ndryshe nga Gjermania hitleriane “Ein Reich, ein Volk, ein Führer.”

Por, për dallim nga Gjermania, në fund të luftës, Serbia nuk u detyrua ta pranonte humbjen dhe as të merrte përgjegjësinë politike dhe financiare për atë çfarë kishte bërë në Kosovë, prandaj ajo nuk pati shansin ta shohë veten në pasqyrë dhe as të shërohej nga megalomania dhe ambicia për sundimin e të tjerëve. Natyrisht, parakusht për “normalizim” dhe shërimi i Serbisë nga megalomania kombëtare dhe dëshira për ta kërkuar lumturinë e saj jashtë kufijve aktualë, do të kishte qenë zbatimi i “ekuivalentit gjerman” në qershor të vitit 1999, respektivisht vendosja nën kontrollin ndërkombëtar sipas modelit të Gjermanisë post-naziste më 1945. Po të ndodhte kjo, Perëndimi do ta ndihmonte Serbinë të çlirohej nga e kaluara kriminale, e cila edhe sot në shoqërinë serbe interpretohet si krenari kombëtare, dhe i gjithë rajoni, bashkë me Serbinë, do të ishte evropianizuar.

Prandaj, nuk është rastësi që gjuha armiqësore e Beogradit kundër shqiptarëve është normalizuar dhe për shumëçka i ngjason asaj të viteve ‘90, kur Millosheviqi nisi realizimin e projektit për bashkimin e popullit “qiellor” në një shtet të madh serb. Kjo sjellje armiqësore ndaj shqiptarëve të Kosovës nuk ndryshonte nga ajo që shkroi në ditarin e fshehtë Victor Klempererit, “I will bear witness”, një nga dokumentet më të jashtëzakonshme të periudhës naziste, ku ai përshkoi se si, pak nga pak, antisemitizmi u bë një mënyrë normale e të menduarit dhe sjelljes në Gjermaninë e asaj kohe.

Nuk mund të shkosh në Bruksel për të negociuar për paqe dhe normalizim të raporteve dhe në të njëjtën kohë të proklamosh me demagogji paqe, bashkëpunim apo projektin “Ballkani i hapur”, dhe në anën tjetër, të projektosh një agresion ushtarak si në Banjskë apo të bëhesh sikur nuk di gjë për ekzistencën e varrezave masive të shqiptarëve në Serbi. Për më tepër, ky diskurs tregon se Serbia edhe më tej ka pikëpamje koloniale mbi Kosovën dhe shqiptarët. Ajo, ekzistencën e shtetit të Kosovës e sheh si pengesë të projektit serbomadh. Njëzet e pesë vjet pas kryerjes së krimeve të luftës, frika nga e vërteta në Serbi është ende e madhe. Shteti serb është i vendosur ta mohojë atë çfarë ka ndodhur në Kosovë, ndërsa komuniteti ndërkombëtar është indiferent dhe opinioni publik serb hesht. Ka pak shpresë se serbët mund të përballen me të kaluarën e tyre të përgjakshme.

Në kohën kur procesi i Brukselit ka përmbyllur trembëdhjetë vjet, makina propagandistike serbe, veçanërisht televizionet dhe gazetat vazhdojnë demonizimin e armikut, shqiptarëve të Kosovë. Edhe sot, shqiptarët paraqiten si jopopull, njësoj si hebrenjtë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ndërsa tentimi i BE-së për të normalizuar raportet Kosovë–Serbi përmes nismave të tilla si ajo franko-gjermane, deri më tani nuk kanë dhënë asnjë rezultat. Prandaj, kur paralelisht me një dialog të tillë, Beogradi nuk heziton të ndërmarrë një aksion agresiv ushtarak kundër Kosovës, si ai në fshatin Banjskë, Serbia nuk e merr seriozisht BE-në dhe nuk e ka problem të bisedojë pa limit kohor dhe për këtë arsye, Serbia ka imponuar në Bruksel taktikën e bisedimeve për tema të veçanta, në mënyrë që ta zvarrisë procesin e dialogut.

Nuk mund të ketë zgjidhje për asnjë marrëveshje te veçantë mes Kosovë dhe Serbisë për aq kohë sa mungon një marrëveshje finale, gjithëpërfshirëse dhe ligjërisht obligative. Dhe pikërisht kjo është arsyeja që Marrëveshja e Ohrit ka mbetur pezull, në një lloj status-quo-je, e cila përputhet me strategjinë afatgjate serbe, për krijimin e një situate si konflikt i ngrirë me shpresën se një ditë mund të krijohet një moment i duhur gjeopolitik për t’iu rikthyer realizimit të projektit për një shtet të madh serb. Është pikërisht ajo që e thotë Ivana Stradner, ekspertja e fushës së sigurisë dhe informacionit dhe vëzhguese e gjendjes në Ballkanin Perëndimor, se “ashtu siç Putin akuzoi Perëndimin për rënien e Bashkimit Sovjetik dhe kaloi jetën e tij duke u përgatitur për hakmarrjen e 2022-tës, Presidenti serb po përgatit hakmarrjen e tij për vitet ’90. Ai po pret vetëm momentin e duhur gjeopolitik”. Një gjë e tillë duket qartë edhe nga trajektorja e veprimeve të Beogradit karshi Kosovës nga Ohri e deri tek agresioni ushtarak në fshatin Banjskë.

Prandaj, pajtimi për Aneksin e Ohrit ishte vetëm një taktizim për të fituar kohë dhe për të krijuar epërsi në dialog. Kjo qasje e diskutimit për tema të veçanta, ku marrëveshja finale dhe njohja as që duken në horizont, duhet të shmangen nga Kosova, natyrisht edhe nga Brukseli, nëse dëshirohet sukses në dialog. Në këtë kuptim, Procesi i Brukselit nuk mund të shihet si një lloj kazantriqeje, ku mund të diskutosh gjithçka, edhe për dinarin, edhe për urën, edhe për targat, edhe tabelat e trafikut, por vetëm për normalizimin dhe njohjen jo. Pra, duhet të vlejë parimi, të cilin katër vjet më parë e kishte afishuar edhe vetë emisari i BE-së, Mirosllav Lajçak, se “nuk do të ketë marrëveshje për asgjë, derisa nuk do të ketë marrëveshje për çdo gjë”.

“Koha.net“