Satirë nga Rafael Floqi 

Karikatura kortezi AI

Kryeministri Edi Rama, njëkohësisht “yll” i mediave sociale dhe pionier i podcast-ëve politikë, shpalosi një plan të ri për të luftuar korrupsionin: të përfshirë Inteligjencën Artificiale në procesin e prokurimeve publike. Në një mbledhje të quajtur “Tender Talk me Rama”, ai deklaroi se AI do të shndërronte prokurimet në një parajsë të korrupsionit me zero përqind.

“Dhe në këtë proces, po neutralizojmë – s’po them zero, por në një masë të madhe korrupsionin”, tha Rama, duke iu drejtuar dy personazheve të ftuar, Siri dhe Alexa.

Një vështrim sarkastik në inteligjencën artificiale në tendera? Pse jo! Të shohim si mund ta përdorim këtë teknologji për të shndërruar korrupsionin në një rrëfim të bukur fantastik:

Kryeministri Edi Rama shpalli së fundi se do të bënte prokurimet publike të ndjekin urdhërat e një makinës që e di gjithçka: Inteligjencën Artificiale. “Kështu që ju merrni ato kopertina të zezë, korrupsion!”, tha ai me një buzëqeshje të pafund.

Por ndërsa Ramën e akuzojnë se përdor AI si një mbulim për korrupsionin, disa janë skeptikë për këtë idenë. Zef Preçi nga Qendra Shqiptare për Kërkime Ekonomike thotë se AI mund të jetë si një bojë e freskët, por korrupsioni është një sëmundje kronike e qeverisë. “Këtu problemi nuk është procesi, por përpjekja për të shmangur vjedhjen e fondeve publike”, shton ai.

Në fakt, disa analistë shqiptarë vëzhgojnë se thirrjet për AI mund të jenë vetëm një taktikë e re për të zhdukur fajin. “Edhe pse mund të kemi një makinë të zgjuar, ende duhet një tru njerëzor për ta drejtuar atë”, thotë Rigels Xhemollari, drejtor ekzekutiv i Qëndresës Qytetare. “Të paktën derisa të kemi një AI që mund të zbulojë politikanët që korruptojnë, nuk do të ketë ndryshim të madh.”

Ndërkohë, disa prej opozitës shqiptare besojnë se kjo është vetëm një shpikje propagandistike e qeverisë për të fshehur korrupsionin. “Qeveria e ka mjetet dhe informacionin për të zbuluar problemet në tendera publike”, thotë Jorida Tabaku, një deputete opozitare, duke iu referuar raporteve të shumta të shenjave të korrupsionit. “Por ata duan ta marrin një rrugë më të lehtë: të vënë fajin tek robotët.”

Vetë fakti që AI nuk po përdorët për shërbime të tjera por për tendera atu ku luhen paratë. Kur korrupsioni ka mbuluar qeverinë dhe bashkinë dhe kur kryeministri justifikohet se përgjegjësia, është individuale në këtë rast faji do t’i mbete botit dhe përfitimi hajdutit.  

Duke u shfaqur si një zgjidhje e mrekullueshme për një problem të vjetër, AI mund të jetë vetëm një eksperiment i ri i dështuar. Kështu që, ndërsa qeveria shqiptare e rri duke bërë përpjekje për të vënë fajin tek teknologjia, korrupsioni vazhdon të jetë një “aplikacion” i vjetër, i cili nuk do të zgjidhet me një çek elektronik.

Nuk mund të harrojmë dëshirën e Rama-s për të pasur një shoqëri të drejtë, ku çdo tender do të ishte një storie për fëmijë për të ndjekur. Dhe pse jo? Pse të mos jemi optimistë? Siç e ka thënë në një rast Rama: “Çdo projekt që fillon me AI është si një libër i mirë. Kjo është përveç nëse shkruani libra për fëmijë, atëherë ju duhet AI për të siguruar që personazhet e tyre nuk janë pjesë e ndonjë skeme korrupsioni.”

Por ashtu si në çdo këndin tjetër të botës, ka skeptikë. “Kjo është thjesht një shpikje e re për të dëmshme qeverinë”, tha një opozitar. “Korrupsioni nuk do të zhduket duke u lënë në dorë një roboti. Për të rregulluar korrupsionin, kemi nevojë për diçka më të fortë: një aplikacion të ri në celular që mund të bllokojë çdo herë qeveritarët tentojnë të “ndihmojnë” veten me paratë tona.”

Përdorimi i AI në oferta dhe tenderë qeveritarë mund të sjellë disa rreziqe, shkuan vetë Chat GPT. A e di Rama Inteligjenti Artificial këtë:

    Paragjykime dhe drejtësia:  Algoritmet e AI mund të përjetësojnë paragjykimet e pranishme në të dhënat mbi të cilat janë trajnuar, duke çuar në trajtim të padrejtë ose diskriminim ndaj grupeve të caktuara. Kjo mund të rezultojë në vendime të njëanshme në dhënien e tenderëve ose ofertave. Aha?

     Transparenca dhe Përgjegjshmëria: Modelet e AI shpesh funksionojnë si kuti të zeza, duke e bërë të vështirë të kuptosh se si ata arrijnë në vendimet e tyre. Mungesa e transparencës mund të dëmtojë besimin në procesin e tenderimit dhe të ngrejë shqetësime për llogaridhënien. Aha?

     Privatësia dhe siguria e të dhënave: Proceset e tenderimit përfshijnë informacione të ndjeshme dhe përdorimi i AI mund të rrisë rrezikun e shkeljeve të të dhënave ose aksesit të paautorizuar nëse nuk sigurohet siç duhet.Aha?

     Cilësia e vendimeve: Ndërsa AI mund të ndihmojë në analizimin e grupeve të mëdha të të dhënave dhe në bërjen e parashikimeve, vendimet e tij mund të mos jenë gjithmonë në përputhje me gjykimin njerëzor ose të marrin parasysh faktorët kontekstualë. Kjo mund të çojë në vendime jo optimale në përzgjedhjen e ofertave ose ofertave. Aha?

     Varësia nga teknologjia: Mbështetja shumë në AI në procesin e tenderimit mund të çojë në mbështetje të tepërt në teknologji dhe të zvogëlojë mbikëqyrjen njerëzore, duke anashkaluar potencialisht aspektet kritike që kërkojnë gjykim njerëzor. Aha?

     Bllokimi i konkurrencës: Nëse një sistem i caktuar i AI bëhet gjerësisht i miratuar në proceset e tenderimit, ai mund të krijojë një pengesë për shitësit më të vegjël ose hyrjet e reja që mund të mos kenë akses në të njëjtën teknologji, duke reduktuar kështu konkurrencën. Hmmm!?

Për të zbutur këto rreziqe, është thelbësore të zbatohen masa mbrojtëse si testimi rigoroz për paragjykimet, sigurimi i transparencës në proceset e vendimmarrjes së AI, zbatimi i masave të fuqishme të privatësisë së të dhënave, ofrimi i mbikëqyrjes njerëzore dhe promovimi i diversitetit dhe konkurrencës në tregun e shitësve të AI. Paralajmëron një mendje brilante si Elon Musk.

Në vitin 2023, kur ai parashikoi një pistë pesë deri në gjashtë vjet për superinteligjencën, Musk ishte i shqetësuar me zë për pasojat. Duke folur së bashku me lançimin e startup-it të tij të AI, xAI, atë vit, ai tha: “Nëse do të mund të bëja pauzë në AI ose superinteligjencë dixhitale të përparuar me AI, do ta bëja. Nuk duket se kjo është realiste, kështu që xAI në thelb do të ndërtojë një AI. Në një mënyrë të mirë, me shpresë.

“Është e rëndësishme për ne që të shqetësohemi për një të ardhme të Terminator në mënyrë që të shmangim një të ardhme të Terminatorit”, shtoi Musk, duke iu referuar filmit ku një sistem kompjuterik i vetëdijshëm i bën luftë njerëzimit.

Për më tepër, rregullore dhe udhëzime të qarta për përdorimin e AI në tenderim mund të ndihmojnë në adresimin e këtyre shqetësimeve dhe për të siguruar drejtësi dhe llogaridhënie në proces.  Por në cilin siguri kibernetike si e-Albania  që iranianët e thyen mbrojtjen e rrjetit si lojëra kalamajsh. Apo në sistemin Tims që një punonjës e mori në xhep me një USB. 

Gary Kasparov, ish-kampioni botëror i shahut dhe një figurë e shquar në diskutimet e AI ka deklaruar, se “AI nuk do të zëvendësojë avokatët, por avokatët që përdorin AI do të zëvendësojnë ata që nuk e bëjnë atë.”

Ky nënvizon idenë se AI mund të përdoret për të përmirësuar proceset ligjore, duke siguruar pajtueshmëri më të mirë dhe duke minimizuar potencialisht detyrimet ligjore, por AI mund të heqë përgjegjësinë penale individuale, apo jo z. Rama?

Dhe ndërsa diskutimi vazhdon, një gjë është e qartë: 

pavarësisht se si e përshkruani, korrupsioni ( dhe jo lufta kundër tij ) është një histori që ka mbetur gjithmonë në krye të listës së suksesit për qeverinë shqiptare.

Ndodh shpesh që shtetet të pranojnë marrëveshje që nuk kanë ndërmend t’i zbatojnë ose do të duan t’i zbatojnë në masë të kufizuar dhe në formën që u vjen për mbarë. I tillë është pozicioni i Serbisë në raport me Marrëveshjen Bazë dhe Aneksin e Ohrit. Ajo e ka pranuar marrëveshjen, por në fazat e “pas marrëveshjes” ka ndërmarrë veprime që e vejnë në pikëpyetje zbatimin e saj.

Sylë UKSHINI

Me pompozitet dhe pritshmëri të mëdha ishte afishuar Marrëveshja Bazë dhe Aneksi i Ohrit e marsit 18 2023 ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, duke thënë se kjo nismë franko-gjermnae mbështetej modelin e Traktatit Bazë gjermano-gjermane të vitit 1972. Edhe pse një marrëveshje e tillë ishte propozuar për herë të pare në vitin 2007 nga ambasadori gjerman Wolfgang Ischinger, në kohën që ai drejtonte treshen ndërkombëtare (BE, SHBA dhe Rusia) në dialogun shtesë 120 ditor për gjetjen e një kompromisi të ri pas refuzimi serb dhe rus të Propozimit të Ahtisaarit, rishfaqja e këtij shembulli gjermano-gjerman pesëmbëdhjetë pas pavarësisë ishte e befasi, në radhë të parë, pasi një propozim i tillë dukej se kalonte caqet e Rezolutë së Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së (A/RES/64/298) e datës 9 shtator 2010, sipas së cilës “dialogu do të ishte promovimi i bashkëpunimit, arritja e përparimit në rrugën drejt Bashkimit Evropian dhe përmirësimi jetës së njerëzve”.

Ky propozim evropian vinte dymbëdhjetë vite pas fillimit të dialogut të Brukselit dhe, për dallim nga premtimet e mëparshme të vetë ndërmjetësve të BE-së, kjo nismë nuk ishte finale dhe as që lë të kuptohet se procesi i dialogut afër të përmbylljes së tij. Është realitet se sa më shumë që ka zgjatur e dialogu, aq më shumë e ka humbur përqendrimin në thelb dhe në qëllim. Ndërmjetësit evropianë, pasi hoqën dorë nga marrëveshja gjithëpërfshirëse dhe ligjërisht e obligueshme, në Bruksel e dërguan edhe vendimin e Bankës Qendrore të Kosovës për dinarin serb, të cilin 25 vite më parë e kishte suspenduar shefi i UNMIK-ut, Bernard Kouchner. Reagimi ndërkombëtar ishte i ngjashëm si ndaj vendimit të presidentit Thaçi për mos futjen e trenit serb në Kosovë, si dhe ndaj vendimit të kryeministrit Haradianj për aplikimin e taksës ndëshkuese për hyrjen e produkteve serbe në Kosovë.

Është e vërtetë që qytetarët e Kosovës janë kritikë ndaj të gjitha qeverive për lëvizjet e pakta në Veri të Kosovës, dhe ndoshta kjo është arsyeja përse lëvizjet e Kurtit, edhe pse të pa koordinuara me partnerët ndërkombëtar, janë mirëpritur nga popullata. Kjo përkrahje popullore për hapat e qeverisë në veri të vendit duhet kuptuar edhe një lloj revolte ndaj bashkësia e organizuar ndërkombëtare, e cila përkundër pranisë civile dhe ushtarake (NATO) që nga përfundimi i luftës në qershor 1999 nuk ndërmori një veprim serioz për ta shtrirë autoritetin e Kosovës në veri. Faktikisht, prej nga paslufta ekziston një teori komplotiste se faktori ndërkombëtar, si dhe aktorë të caktuar lokalë, po komplotonin një “rregullim” të kufijve, që nënkuptonte shkëputjen e Veriut nga Kosova. Kjo frikë e kosovarëve nuk është e pa pabazuar, pasi, sikundër ka pohuar edhe vetë z.Martti Ahtisaaari, një nga arsyet përse Milosheviçi e pranoi planin e paqes në qershor të vitit 1999, ishte për shkak të planit rus, për ndarjen e mundshme të veriut të Kosovës përmes krijimit të sektorit të veçantë ushtarak rus, që do të nënkuptonte vendosjen e plotë të kontrollit rus dhe serb në kësaj pjese të Kosovës.

Në pamundësi për ta zhbërë pavarësinë e Kosovës, elita politike serbe edhe sot nuk ka hequr dorë nga ndryshimi i kufijve dhe, sikundër dihet, promotor i kësaj ideje është Aleksandër Vuçiç, i cili është edhe mbështetës i drejtpërdrejtë i platformës “bota serbe“, e cila bazohet në konceptin rus të “ruski mir“. Ky koncept në formën e vet ideologjike përdoret për të legjitimuar ndikimin serb në hapësirën post jugosllave, mundësisht duke zgjeruar ndikimin e Beogradit edhe në Shqipëri. Pavarësisht se në koncepti i „botës serbe“ propagandohet se do të realizohet përmes fuqisë së butë, ku Kisha Ortodokse Serbe do të shërbente si instrumenti kryesor për realizimin e kësaj ideje jashtë territorit të Serbisë, në fakt ky koncept nuk mund të realizohet pa dhunë, ose duke pritur një kontekst favorshëm gjeopolitik. Nëse serbëve në vendet fqinj u kërkohet të jenë qytetarë të padëgjuar dhe jolojal në shtetin ku jetojnë dhe vajtohet pozita e tyre e „vështirë“, ky skenar të kujton sjelljen e Beogradit përgjatë viteve 80-të dhe fillimviteve 90-të, kur përdorte strategjinë e komunikimit të drejtpërdrejtë të Beogradit me serbët e Kosovës, e cila nënkuptonte padëgjueshmërinë e tyre vetëm ndaj Qeverisë së Kosovës, si dhe, sipas frymës së Memorandumit të Akademisë Serbe, viktimizimi i pozitës së serbëve, si një strategji për të justifikuar më pas agresionin ndaj viktimës.

Dhe, pikërisht një skenar të tillë e ka përdoru Beogradi viteve të fundit, madje dhe me një intensitet të shtuar edhe pas (mos) pranimit të Marrëveshjes Bazë dhe Aneksit të Ohrit. Po ashtu, është fakt se në Ohër nuk kishte entuziazëm nga asnjëra palë, por edhe Kosova dhe Serbia e pranuam këtë marrëveshje vetëm për të mos marrë përgjegjësinë se nuk duan dialog dhe marrëveshje. Dështimi për këtë u takon edhe ndërmjetësuesve të BE-së, të cilët, duke dashur ta shpëtonin fytyrën (e Serbisë e pranuan refuzimin e saj për mos nënshkrimin formal të Marrëveshjes(!). Si gjithmonë kreative, BE-ja pretendoi se Marrëveshja është pranuar nga palët dhe se ajo bëhet obliguese edhe pa nënshkrimin e saj nga palët, vetëm në momentin e publikim zyrtar nga BE-ja.

Në realitet, Serbia bëri atë që kishte bërë në Konferencën e Rambouilletit dhe në bisedimet e Vjenës për çështjen e statusit (2006-2007), e refuzoi çfarëdo lloj marrëveshje me Kosovën, vetëm se e ndryshoi strategjinë e komunikimit, verbalisht i tha PO marrëveshje, formalisht e refuzoi atë. Në fakt, kjo „PO“ verbale u bë vetëm sa për të legjitimuar kërkesën e saj për Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe të Kosovës, si dhe në funksion të strategjisë së ruajtjes së përkohshmërisë sa më gjatë që të jetë e mundshme.

Në anën tjetër, edhe Kurti, duke qenë nën trysninë e fuqishme ndërkombëtare dhe mediave në vend, e dinte se refuzimi, qoftë edhe verbal i marrëveshjes, do të shndërronte atë në „kokë turku“ për dështimin e Ohrit.

Sikur të mos mjaftonte kjo, si dhe duke shfrytëzuar mungesën e përqendrimit të Bashkësisë Ndërkombëtare në çështjen e normalizimit të marrëdhënieve Kosovë-Serbi, (për shkak të agresionit rus ndaj Ukrainës), lidershipi serb, me në krye me Vuçiçin, filloi ta de-konstruktonte deri në përbuzje Marrëveshjen Bazë dhe Aneksin e Ohrit. Se Ngaqë nuk kishte marrëveshje mes palëve, ishte lehtësisht e dukshme, pos që nuk kishte firmosje formale nga përfaqësuesit e dy shteteve dhe ndërmjetësit e BE-së, prandaj mungonte fotoja nga konferenca e përbashkët, ku palët edhe verbalisht do t’i shpjegonin publikut vlerën e arritjes së kësaj marrëveshje, dhe njëkohësisht do të jepnin zotimet për procesin e zbatimit të Marrëveshjes. Prandaj edhe një vit më pas nuk ekziston etapa „pas marrëveshjes“.

Kontestimi serb i Marrëveshjes së Ohrit

Që nga java e parë pas (mos) arritjes të Marrëveshjes së Ohrit, raportet mes Kosovës dhe Serbisë kanë shënuar një kthesë të re përkeqësimi më të madh se sa në periudhën para se të niste dialogu në pranverë të vitit 2011. Ky zhvillim u mundësua nga mungesa e koherencës së BE-së në çështjen e dialogut, ndoshta edhe nga përqendrimi i vëmendjes ndërkombëtare në luftën e Ukrainës, dhe tash edhe në krizën Gazën.

Për të qenë i saktë, që nga formimi i shtetit serb me ndihmën e Rusisë, kjo sjellje ka qenë tipike në politikën e jashtme të Serbisë, duke shfrytëzuar situatat gjeopolitike, përkatësisht i rivalitetit Rusi-Perëndim, dhe më pas ndërtimi i narracionit mitik për gjoja luftërat e mëdha të popullit serb. Beogradi, duke dashur ta futi Kosovën në kurth, mbase edhe të nxis veprime të pamatura të qeverisë kosovare, menjëherë pas Ohrit rinisi përpjekjet për ta destabilizuar Veriun me veprime të bandave të armatosura, të cilat paraqesin kërcënim edhe për popullatën lokale serbe në këtë rajon. Në këtë skenar hynte edhe ideje e përçmimit dhe e përbuzjes së asaj që ishte arritur në Ohër.

Ndërmarrja e parë e parë kundër Ohrit, ose thënë më saktë, përbuzja e pare e Marrëveshjes Bazë dhe Aneksit të Ohrit nga ana e Vuçiciqt nisi që në momentin kur u bë publike se kjo marrëveshje ishte pranuar. Ai, në stilin e tij të njohur teatral, pa asnjë hezitim, krejt hapur e përçmoi botërisht marrëveshjen, duke thënë se ai nuk nënshkroi marrëveshje, pasi, siç thoshte ai me sarkazëm, “kishte dhimbje të krahut.” Për të mos qenë i mëshirshëm me ndërmjetësit evropianët, nëse jo në sinkroni me ta, sapo u kthye në Beograd e përsëriti këtë refren, duke shtuar se kjo “dhimbje e krahut” do të vazhdonte për gjatë gjithë mandatit të tij. Fundja, ky zhvillim ishte i pritshëm, pasi ishin pikërisht ndërmjetësuesit e BE-së, siç thotë Marc Weller, i pranishëm në Ohër, ata që “papritur e prishën këtë marrëveshje në çastin kur Kosova ishte e gatshme ta pranonte”.

Për këtë arsye dështoi edhe ajo që afishohej me të madhe “njohja de fakto”, e cila në kuadër të “paketimit diplomatik” përdoret më shumë si levë për ta mbajtur gjallë dialogun e pa afatizuar. Që nuk kemi njohje de fakto, për këtë flet shumë qartë sjellja agresive e Serbisë ndaj përpjekjeve të Kosovës për anëtarësim në KiE. Ndërkohë që procesi po ecën drejt përmbylljes, Qeveria e Serbisë ka formuar ekipin që do të punojë për të parandaluar anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës. Detyra e këtij ekipi është ndërmarrja e aktivitete dhe hartimin e planit për pengimin e pranimit të Kosovës në Këshillin e Evropës. Derisa BE-ja dhe ndërmjetësuesit e saj në dialog heshtin, ose bëjnë sikur nuk shohin ose se nuk kuptojnë, Serbia vazhdon lobimin kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës, ndonëse një gjë e tillë është në kundërshtim me Marrëveshjen e Brukselit dhe të Ohrit.

Bojkotimi i zgjedhjeve lokale

Agresioni i radhës ishte bojkotimi prej serbëve i zgjedhjeve lokale në katër komunat veriore, me siguri me kërkesën e sponzorizuesve të tyre në Beograd. Pra, vetëm pas javë pas Marrësja së Ohrit, Vuciq i ia doli të pengonte zhvillimin normal të zgjedhjeve në katër komunat me shumicë serbe, edhe se ai paraprakisht u kishte dhënë premtimin ndërkombëtarëve dhe ndërmjetësve evropianë se nuk do të bënte pengesa në këtë drejtim. Por, kësaj radhe ndërkombëtarët nuk u stepën, insistuan që zgjedhjet të mbaheshin dhe si rezultat doli që votuesit e pakët, kryesisht shqiptarë dhe boshnjakë, ndoshta edhe ndonjë serb, u zgjodhën katër kryetar shqiptarë. Ky zhvillim i papritur shkaktoi panik në Beograd se nga ky moment mund të humbiste kontrolli i bandave dhe strukturave paramilitare serbe. Siç pritej, “ndodhi populli” dhe në përpjekje për të shmangur një tensionim në veri të dëshiruar nga Serbia dhe Rusia, ndërkombëtarët, në rend të parë, amerikanët kërkuan që kryetarët e porsazgjedhur të mos shkonin në zyrat e tyre e komunës në Mitrovicë e veriut, Zveçan, Zubinpotok dhe në Leposaviq. Po ashtu, në përpjekje për ta larguar Serbinë nga Moska dhe për ta afruar me kampin Perëndimor, presioni i BE-së dhe SHBA-së po binte mbi Qeverinë e Kosovës, e cila me qëndrimet e saj dukej se po ndërmerrte veprime që e dëmtonin procesin e dialogut. Për ta bërë situatën edhe më dramatike, Serbia dislokoi trupat e saj ushtarak përgjatë kufirit me Kosovën.

Të paktën për shqiptarët e Kosovës ishte e qartë se Serbia dëshironte të prodhonte ndonjë ngjarje të rëndë me serbët lokal, me qëllim që të krijohej alibia për ndërhyrje ushtarake në veri, me qëllim të “mbrojtjes së serbëve” nga “spastrimi etnik ndaj serbëve.” Nuk është e rastit kur Vuçiq deklaroi publikisht se NATO dhe OKB kishin katërmbëdhjetë ditë për të çarmatosur forcat policore të Kosovës dhe për të mbrojtur serbët e Kosovës nga “progromet dhe spastrim etnik” i vazhdueshëm i shqiptarëve. Përndryshe, paralajmëronte ai “dikush tjetër” do të duhej ta bënte këtë, edhe pse ky diskurs është një lloj testi për të parë sesi do të reagoj NATO ndaj një tendence të tillë. Paralajmërimet se Serbia mund të ketë nevojë të dërgojë trupa në Kosovë për të mbrojtur serbët nuk janë të reja. Vetëm pak javë pasi autoritetet e Kosovës e ndalën hyrjen në Kosovë të trenit serb me mbishkrimin “Kosova është Serbi,” Vuçiq doli me deklaratën kërcënuese se nëse serbët sulmohen në Kosovë, Serbia do t’i mbrojë ata. Deklarata e tilla kanë për qëllim të normalizojnë idenë se Serbia mund të ndërhyjë ushtarakisht në Kosovë. Kjo sjellje është një lloj presioni mbi ndërmjetësit evropianë që presionin e tyre ta drejtojnë mbi Qeverinë e Kosovës, në mënyrë që ajo të mos kundërshtojë çfarëdo koncesioni të ardhshëm, të cilin do të mund ta kërkonte Serbia përmes gojës së ndërmjetësuesve evropianë. Kështu të paktën ka funksionuar logjika e kompromiseve që nga dhjetori i vitit 2008, kur për herë të parë nisën koncesionet me 6 pikat e famshme të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Ban Ki-moon, të cilat thuhet se ishin hartuar nga autoritetet serbe në Beograd. Por, mos tërheqja e kryetarëve shqiptarë nga zyrat e komunave dhe arrestim i disa pjesëtarëve të bandave serbe, të cilat kishin lënduar më shumë se 100 pjesëtarë të KFOR-it dhe sulmuar në vazhdimësi gazetarët e mediumeve shqiptare, e ballafaqoi Qeverinë e Kosovës me kritika të ashpëria nga ana e BE-së dhe SHBA-së. Krahas kufizimeve të bashkëpunimit ndërmjet NATO-s dhe Kosovës, BE-ja vendosi masa ndëshkuese ndaj Kosovës dhe në vend u krijua përshtypja se Qeveria Kurti po dëmtonte marrëdhëniet e saj me partnerët më të afërt të vendit. Ndërsa, reagimi i Perëndimit ndaj operimit të strukturave paralele serbe edhe 24 vjet pas përfundimit të luftës ishte gati mirëkuptues. Por,. Rreziku i eskalimit të situatës në veri bëri që NATO-ja të rriste praninë e saj në veri, në kohën kur e Perëndimit ishte përqendruar tek lufta në Ukrainë.

Kidnapimi i policëve në stilin serb

I habitshëm ishte qëndrimi i NATO-s dhe BE-së edhe ndaj kidnapimit të tre policëve kosovarë në veri të vendit, që përbënë njëkohësisht ndërmarrjen e tretë agresiv ndaj Kosovës, në qershor të vitit 2023, kur NATO dhe BE-ja refuzuan ta dënonin Serbinë për këtë agresion brenda territorit të Kosovës. Edhe pse autoritetet e Kosovës zyrtarisht deklaruan se policët ishin arrestuar thellë brenda territorit të Kosovës, ndërsa, autoritet e Beogradit, mbronin qëndrimin se policët kosovarë kanë qenë thellë në territorin e tyre, forca paqeruajtëse e NATO-s në Kosovë KFOR u mjaftuan se deklarimin “ se nuk është e qartë, se ku kanë qenë tre policët e Kosovës, në kohën e arrestimit të tyre nga forcat serbe.” Deklarata e KFOR-it më shumë i ngjante lutjeve papnore kur theksonte se “KFOR-i i mirëpret të gjitha përpjekjet e komunitetit diplomatik për zgjidhjen e kësaj çështjeje dhe mbështet dialogun e lehtësuar nga BE-ja për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit.”

Për këtë sjellje të paprecedent në Evropë, kur një shtet në stilin e organizatave terroriste të kidnapojë policët e një shteti tjetër, bashkësia ndërkombëtare sot e kësaj dite nuk e ka qortuar Vuçiqin, i cili konsiderohej se qëndronte prapa këtij aksioni. Të paktën presidenti serb me të tilla kidnapime ka një përvojë nga koha kur ishte në qeverinë e Milosheviqit, Beogradin, pak ditë pasi aleanca veri-atlantike kishte filluar fushatën e bombardimit ndaj caqeve të ish-Jugosllavisë, njësit speciale të forcave serbe kishin kaluar kufirin dhe në territorin e Maqedonisë kishin kidnapuar tre ushtarë amerikan, të cilët ishin liruar vetëm pas ndërmjetësimit.

Edhe kësaj radhe, konsiderohet se punën për lirimin e policëve të Kosovës e kishin bërë ShBA-të. Ndërsa, Vuçiq, në vend të qortimit apo ndëshkimit, mori lavde dhe merita për vendimin e gjykatës serbe për lirimin e tre policëve të Kosovës, duke krijuar përshtypje sikur ai i kishte ndërmjetësuar për lirimin e tyre nga ndonjë organizatë terroriste. Tani më askush nuk po fliste për fazat e zbatimit të Marrëveshjes Bazë dhe të aneksit të Ohrit, Serbia, duke shfrytëzuar qëndrimin butë të Perëndimit ndaj Qeverisë së Serbisë dhe shumë kritikë ndaj Kosovës, si dhe duke ndjekur strategjinë e viktimizimit të serbëve lokalë, i rriti edhe më shumë ambiciet e saj për të goditur Kosovën.

Veprimet e armatosura të Serbisë në Banjskë

Në këtë rrethanë ndodhi veprimi i katërt i armatosur i Serbisë ndaj Kosovës me 24 shtator 2023, i cili po të mos ishte zbuluar atë natë, është e paimagjinueshme si do të dukej më pas situata në veri të vendit. KFOR-i, i cili është përgjegjës për sigurinë në vend dhe sidomos në veri, përkundër arsenalit dhe teknologjisë së avancuar luftarake nuk kishte arritur të parandalonte një infiltrim të madh të grupeve paramilitare serbe, armëve, autoblindave dhe materialeve të tjetra luftarake në fshatin Banjskë, në veriun e Kosovës. Në këtë sulm, prapa të cilit qëndronte njeriu kryesor i Listës Serbe, Milan Radojciq, po ashtu një njeri i rrethit të ngushtë të Vuçiqit, Në këtë sulm agresiv mbeti i vrarë rreshteri i policisë së Kosovës Afrim Bunjaku dhe për rrjedhojë edhe disa terroristë serbë, të cilët ishin fshehur në Manastirin ortodoks serb. Skenari ishte menduar mirë, konfrontimi të zhvendosej brenda manastirit të Banjskës dhe kështu të dërgohej në botë imazhi se policia e Kosovës kishte sulmuar pelegrinët serbë dhe në këtë mënyrë të krijohej preteksti për ndërhyrjen e “palës tjetër” për të “shpëtuar popullin serb”.

Sasia e madhe e armatimit modern që u zbuluar në vendin e ngjarjes, bënin të qartë se Serbia po përgatiste një sulm i përmasave më të mëdha. Ashtu si Federatës Ruse që sulmoi Ukrainën me pretekstin se kishte nisur një fushatë gjenocidi kundër popullatës etnike ruse në Donbas, edhe Serbia po provonte të krijonte një situatë të ngjashme për të intervenuar në veri, ndoshta edhe në pjesën e Anamoravës. Kjo ngjarje konfirmoi paralajmërimet e deputetes britanike Alicia Kearns,se “kishat serbe po armatosen”. Vetëm pak javë para ngjarjes në Banjskë, Kearns kishte alarmuar se Serbia po kontrabandon armë në Kosovës përmes autoambulancave dhe ato po deponohen në kishat ortodokse. Kjo ngjarje natyrisht e konfirmoi edhe narrativen e Kosovës se Serbia po përgatiste një sulm të armatosur ndaj Kosovë me qëllim të krijimit të fakteve në terren përmes aneksimit faktit ushtarak, siç bënë rusët në Krime.

Edhe pse bashkësia ndërkombëtare nuk e ke ndëshkoi asnjëherë Serbinë për këtë agresion ushtarak në Bansjkë, të cilin Vuçiq e mbrojti me pasion, dhe në shenjë nderimi shpalli tri ditë zie në shtetin serb, ndërsa BE vazhdon të pres hetimet, kjo ngjarje u bë pikë kthese për qëndrimin e Perëndimit karshi Serbisë. Për një kohë u duk se ajo që ndodhi në Banjskë, e tronditur autoritetin e Vuçiqit në Perëndim, sepse me këtë veprim ai e vuri veten në pikëpyetje si faktor stabiliteti. Së fundi, ishte presidenti francez Emmanuel Macron, i cili duke folur për nevojën e përmbushjes së Marrëveshjes së Ohrit, edhe një herë theksoi se “është e rëndësishme që të gjithë pjesëmarrësit në sulmin në Banjskë të dalin para drejtësisë.” Pavarësisht kësaj deklarate, Brukseli nuk ka bërë asnjë hap për ndëshkimin e Serbisë, pasi ajo ka shkelur në formën më brutale neni 3 të Marrëveshjes, e cila thotë qartë: “Në përputhje me Kartën e Kombeve të Bashkuara, Palët do të zgjidhin çdo mosmarrëveshje ndërmjet tyre ekskluzivisht me mjete paqësore dhe do të përmbahen nga kërcënimi ose përdorimi i forcës.” Sidoqoftë, Kosova nuk nxori asnjë përfitim, përkundrazi masat ndëshkuese të BE-së mbetën edhe më tej në fuqi.

Duhet pranuar se nga kjo situatë e pakëndueshme Serbia doli me një strategji të menduar mirë. Ajo përdori vendimin e BQK-së për ndalimin e dinarit për transaksione financiare, duke alarmuar rrejshëm për krizë humanitare. Qeveria e Kosovës edhe pse kishte të drejtë, ajo e humbi betejën mediale dhe diplomatike. Në vend se të bënte një zgjidhje të shpejtë dhe kreative në Prishtinë, ajo lejoi që dinari të bëhej çështje të Procesit të Brukselit. Kjo gjë u theksua edhe nga aleatët kryesor të Kosovës gjatë mbledhjes së Këshillit të Sigurimit. Megjithëse aleatët nuk e kontestuan legjitimitetin e vendimit të BQK-së, pala kosovare u kritikua për një vendim të tillë në kontekstin e situatës tashmë të tensionuar në veri. Kosova nuk mori përkrahjen e nevojshme nga aleatët e saj, pasi veprimi i saj dukej i nxituar në kohën kur fokusi i NATO-s dhe aleatëve perëndimor ishte i orientuar çështjen e luftës së Ukrainës dhe Gaza. Në një masë të ndjeshme për këtë ndikoi në njërën anë propaganda e fuqishme viktimizuese e Serbisë dhe në anën tjetër, zhurma e panevojshme triumfaliste e disa e zyrtarëve qeveritarë, e cila e bëri edhe më të vështirë “paketimin” e këtij vendimi të BQK-së.

Agresioni diplomatik

Veprimi i përçmimit të pestë të Marrëveshjes Bazë dhe Aneksit të Ohrit nga ana e Beogradit ishte vazhdimi i fushatës dhe agresionit diplomatik të kontestimit e të drejtës për anëtarësim të Kosovës në Këshillin e Evropës. Vendimi i qeverisë serbe për të formuar grup punues për të lobuar kundër anëtarësimit të Kosovës në KiE, me çka cedoi rëndë pikën 4 zë marrëveshje, e cila parasheh qartë se “Serbia nuk do të kundërshtojë anëtarësimin e Kosovës në asnjë organizatë ndërkombëtare.”

Për më tepër, Aleksandar Vuçiq raportohet të ketë dërguar një letër në adresë të të gjithë liderëve evropianë, përfshirë presidentit francez, Emmanuel Macron dhe kancelarit gjerman, Olaf Scholz në lidhje me anëtarësimin e mundshëm të Kosovës në KiE. Ai me krenari ka thënë se “në ato letra kam kërkuar që të rishqyrtojnë vendimin e Asamblesë Parlamentare të KiE-së, pasi nuk ka shtet ligjor dhe se Asociacioni nuk është formuar edhe pas 11 vjetësh.”

Nëse kjo fushatë e Serbisë e prodhon skenarin e UNESCO-s, për çka një pjesë të fajit e ka edhe klasa politike kosovare për shkak të përçarjeve dhe agjendave partiake, atëherë lirisht mund të thuhet se Marrëveshja Bazë dhe Aneksi i Ohrit do t’i takojnë historisë. Të paktën, Kosova nuk mund të sillet sikur nuk ka ndodhur asgjë, në këtë pikë duhet të ndërtohet një pozicion i përbashkët shtetëror i gjithë spektrit politik në vend. Ashtu si për liberalizimin e vizave, Kosova i ka përmbushur të gjitha kushtet për anëtarësim në KiE. Për të ecur tutje në rrugën drejt anëtarësimit Kurti, Osmani e Konjufca i kanë dërguar edhe një letër raportueses Bakoyannisse do t’i zbatojnë të gjitha nenet e Marrëveshjes së Brukselit e Ohrit ku përfshihet edhe Asociacioni. Por fundi duket qartë se vendet e QUINT-it. Çështja e anëtarësimit të Kosovës në KiE është diskutuar në një takim mes QUINT’it dhe tre krerëve të institucioneve të shtetit( Osmani, Kurti, Konjufca) ditë më parë. Edhe pse s’ka pasur ndonjë njoftim publik, pritjet janë që Qeveria ta dërgojë në Gjykatën Kushtetuese draft statutin e Asociacionit të propozuar nga Bashkimi Evropian.

Krahas kësaj, Serbia, pavarësisht se ndërmjetësit e thanë se me k[të marrëveshje ajo de facto e ka njohur Kosovën, edhe pas Ohrit vazhdon kontestimin e shtetësisë së Kosovës në çdo skaj të botës, me çka ajo dëshmon se punon kundër frymës së dialogut trembëdhjetëvjeçar të Brukselit për normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën. Kjo klimë dhe gjuhës armiqësore e Serbisë kundrejt Kosovës jo vetëm se minon çdo hap të mundshëm drejt normalizimin, por ka për qëllim normalizimin e idesë brenda dhe jashtë Serbisë se “përkohshmëria” në Kosovë një , kur të krijohen rrethanat e favorshme gjeopolitike, mund të zëvendësohet me një invazion ushtarak në veri të Kosovës sipas modelit të Azerbajxhanit, që riktheu me force rajonin e Nagorni Karabahut, i cili që nga shpërbërja e Bashkimit Sovjetik kishte qenë nën kontrollin e Azerbajxhanit.

Kontestimi i marrëveshjes

Ndërmarrja më e fundit, e pesta me radhë, kundër Marrëveshjes Bazë dhe Aneksit të Ohrit ndodhi në dhjetor të vitit 2023, kur kryeministrja e Serbisë, Ana Bërnabiqit i dërmoi letër në BE-së, ku Serbia kishte shprehur nuk do të njihte disa pjesë të marrëveshjes, pasi kishte “rezerva sa i përket Marrëveshjes me Kosovën.” Kryeministrja serbe, Ana Bërnabiq, ka paraqitur rezervë edhe në deklaratën e Bashkimit Evropian, “në mbrojtje të interesave të Serbisë”, sipas së cilës, “vijat e kuqe janë të qarta – mosnjohja dhe mospranimi i Kosovës anëtare e Kombeve të Bashkuara, si dhe anëtare e sistemit të organizatave dhe agjencive të OKB-së.” Me këtë pozicionim, Serbia pretendon edhe më tej se “Kosova mbetet pjesë integrale e Serbisë”. Në këtë mënyrë, kjo letër fundosë pretendimet e mbështetësve se Marrëveshja Bazë dhe Aneksi i Ohriit paraqesin një referencë të fuqishme për njohjen de facto tzë Kosovës dhe hapjen e një shtegu për njohjen edhe de jure të shtetit të Kosovës.

Letra e kryeministres serbe më duket se është pjesë e setit të Traktit Bazë gjermano-gjerman, të cilit i parapriu Traktati i Moskës ndërmjet RFGJ-së dhe Bashkimit Sovjetik, sipas së cilës, edhe pse Boni njohu kufijtë e pasluftës, dëshironte ta ruante mundësinë e ribashkimit. Zgjidhja më në fund erdhi përmes të ashtuquajturës letër mbi unitetin gjerman, të cilën kancelari gjerman Willy Brandt ia dorëzoi qeverisë sovjetike në Kremlin në ditën e nënshkrimit të Traktatit të Moskës, më 12 gusht 1970. Me këtë letër ruhej e drejta dhe qëllimi politik i RFGJ-së për të punuar për vendosjen e lirë të popullit gjerman dhe realizimin e idesë së bashkimit të dy gjermanive në mënyrë paqësore. Shikuar nga ky këndvështrim, mendoj se letra e Bërnaqit është bërë në pajtueshmëri me ndërmjetësit evropianë dhe është pjesë e strategjisë për „ruajtjes e fytyrës“ të palës serb, pse jo edhe të forcimit të pikëpamjes se Serbia ruan të drejtën e saj për ta kundërshtuar shtetësinë e Kosovës dhe për ta mbajtur gjallë idenë e „çlirimit“ të Kosovës të „okupuar“ në qershor të vitit 1999. Se kjo letër është në pajtueshmëri me qëndrimin e ndërmjetësve evropianë, e dëshmon reagimi i butë dhe i dyzuar dhe jo konsistent i Brukselit.

Për më tepër, kjo sjellje e Beogradit tregon qartë intencën permanente të politikës serbe për të penguar integrimin e Kosovës në sistemin ndërkombëtar , pasi ajo nuk ka çfarë të humbi, ngaqë ajo realisht nuk është e interesua për anëtarësim as në BE dhe as në NATO. Qëndrimi i Serbisë në dy karrige konsiderohet më i leverdishëm, të paktën për aq kohë sa edhe vetë BE nuk ndryshon pozicionin e trajtimit të Kosovës në mënyrë neutrale. Nëse perifrazojmë nobelistin Eli Wiesel, nganjëherë “neutraliteti është marrëzi,” aq më tepër nëse ky neutralitet prodhon kriza dhe probleme në Ballkan.

Përfundim

Normalizimi i këtij diskursi tregon qartë se Beogradi nuk është i interesuar për kurrfarë marrëveshje me Kosovën dhe as për normalizim të raporteve fqinjësore. Prandaj, Procesi i Berlinit po përdoret vetëm për fituar kohë dhe të penguar procesin e njohjeve dhe integrimin e Kosovës në sistemin ndërkombëtar. Në këtë kuptim, çfarëdo koncesionesh që do i bëhen Serbisë, si formimi i Gjykatës Special dhe tani formimi i Asociacionit, ajo nuk do të bëjë ndonjë lëvizje pozitive që çojnë drejt njohjen e shtetësisë së Kosovës. Përkundrazi, të gjitha këto favore ajo do t’i përdorë për ta minuar nga jashtë dhe nga brenda (edhe përmes Asociacionit) konsolidimin e identitetit shtetëror të Kosovës. Prandaj, nëse bashkësia ndërkombëtare e bëri gabimin në qershor 1999 që nuk ja “rrëmbeu” plotësisht Kosovën Milosheviqi, duke e njohur pavarësinë, atëherë ajo nuk duhet përsërit gabimin dhe të krijoj iluzionin se normalizimi i raporteve fqinjësore Kosovë-Serbi arrihet përmes formatit të dialogut aktual të Brukselit. I pëlqeu dikujt apo jo, duhet pranuar thënë qartë se ashtu si çelësi i zgjidhjes së çështjes gjermane që gjendej në Moskë, ashtu rastin i normalizimit të raporteve Kosovë-Serbi qëndron në Bruksel, përkatësisht në Washington. Në vend se miklohet Beogradi, BE-ja duhet ta bëjë të qartë se vetëm njohja nga pesë vendet e saj anëtare dhe hapja e njëmend e perspektivës për anëtarësimin e Kosovës në BE dhe NATO, së bashku me rritjen e kapaciteteve të sigurisë e bëjnë të parëndësishme peshën e refuzimit të Beogradit kundrejt Kosovës. Dhe më pas frika e margjinalizimit të saj rajonal do të bëhet përcaktuese për ndryshimin pozitiv të pozicionit serb ndaj Kosovës. Se ky format i dialogut nuk ka perspektivë, tregon fakti se edhe njëmbëdhjetë pas fillimit të bisedimeve të Brukselit, marrëdhëniet Kosovë-Serbi jo vetëm që nuk kanë shënuar progres, por ato ndodhen në nivelin më të ulët sesa që ishin në periudhën para fillimit të dialogut.

Përktheu: Rafael Floqi 

Nga Jack Detsch, një reporter i sigurisë kombëtare në Pentagon për Foreign Policy..

Edhe pse Izraeli dhe partnerët e tij thonë se kanë rrëzuar më shumë se 99 për qind të qindra dronëve dhe raketave që Irani gjuajti ndaj tij gjatë fundjavës në një moment të madh të përshkallëzimit në Lindjen e Mesme, udhëheqësit izraelitë thonë se nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të përgjigjen.

Ky ishte mesazhi që Ministri izraelit i Mbrojtjes Yoav Gallant thuhet se i përcolli Sekretarit të Mbrojtjes të SHBA-së, Lloyd Austin, edhe pse zyrtarë të lartë të administratës së Biden-përfshirë vetë presidentin që i kërkuan Izraelit të ishte i kujdesshëm me përgjigjen e tij. Biden i tha gjithashtu kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu se Shtetet e Bashkuara nuk do të marrin pjesë apo mbështesin një sulm të drejtpërdrejtë izraelit ndaj Iranit.

Në dritën e këtij presioni, Izraeli ka një zgjedhje për të bërë. A shkon me një goditje me rrezik të lartë në tokën iraniane, ndoshta kundër programit të saj bërthamor apo një objektivi tjetër me vlerë të lartë? Apo përpiqet të ulë rrezikun e luftës rajonale me një qasje më të përshtatur, siç është një sulm kibernetik kundër Teheranit, sulme të synuara kundër komandantëve iranianë jashtë Iranit, ose një sulm ndaj grupeve përfaqësuese të mbështetur nga Irani në rajon?

Por edhe pse kabineti i luftës i Netanyahut kërkon një përgjigje të shpejtë, ekspertët po u bëjnë thirrje izraelitëve që të mos nxitojnë në vendimin.

“Ka njerëz që luajnë shah, njerëz që luajnë damë dhe njerëz që hanë figurat  nga dërrasa,” tha Jonathan Lord, një ish-zyrtar i mbrojtjes i SHBA-së dhe ndihmës i Kongresit, i cili tani është drejtor i Lindjes së Mesme. program sigurie në Qendrën për një Siguri të Re Amerikane (CNAS), një institut me bazë në Uashington. “Izraeli ka të ngjarë të përgjigjet, por nuk ka asnjë shtysë për t’u përgjigjur menjëherë. Ata nuk kanë nevojë të nxitojnë.”

Opsioni 1: Sulmoni programin bërthamor të Iranit

Programi bërthamor i Iranit është përshpejtuar që kur Shtetet e Bashkuara u tërhoqën nga marrëveshja bërthamore gati gjashtë vjet më parë. Nuk është e qartë se Irani ka filluar të ndërtojë përsëri raketa me aftësi bërthamore, por nëse vendos të ndërtojë një armë bërthamore, Teherani mund të jetë në gjendje ta nxjerrë një të tillë brenda disa muajsh, thanë zyrtarët e lartë amerikanë vitin e kaluar. Kjo i bën objektet bërthamore iraniane një objektiv tërheqës për izraelitët – edhe pse një në skajin më të lartë të spektrit të përshkallëzimit.

“Nëse Izraeli i përgjigjet Iranit, kjo mund të jetë po aq e rëndësishme sa goditja e objekteve të dyshuara të armëve bërthamore iraniane ose ndjekja e bazës së tyre industriale të mbrojtjes,” tha Michael Mulroy, një ish-zyrtar i mbrojtjes amerikane. “Nëse ata bëjnë njërën ose të dyja me sukses, Irani do të [ketë bërë] një gabim strategjik në ngritjen e atij sulmi.”

Ky është një sfidë e madhe. Një nga objektet më të mëdha bërthamore të Iranit – Natanz – është gërmuar në anën e një mali në vargmalin e Zagrosit aq thellë në tokë sa mund të jetë i padepërtueshëm edhe për bombën më të madhe të bunkerit të prodhuar në SHBA.

“Mund të dalësh huq,” tha Lord “Ju mund të dështoni. E vetmja gjë më e keqe se Irani të jetë aty ku është potencialisht me programin e tij bërthamor, është nëse Izraeli do të merrte një goditje për ta hequr atë dhe nuk do të kishte sukses.”

Një sulm i drejtpërdrejtë ndaj programit bërthamor të Iranit ndoshta do të nënkuptonte fundin e koalicionit ad hoc të shteteve arabe që mbështetën përpjekjet izraelite të mbrojtjes raketore kundër Iranit këtë fundjavë. Gjithashtu mund të tërheqë më tej përfaqësuesit iranianë, si Hezbollahu me bazë në Liban, në një konfrontim të drejtpërdrejtë edhe më të ashpër me Izraelin, thanë ekspertët. Dhe me Shtetet e Bashkuara që tashmë sinjalizojnë se nuk do të mbështesin një sulm të drejtpërdrejtë ndaj Iranit, izraelitët duhet të jenë të kujdesshëm që të mos shkojnë shumë larg për të zemëruar mbrojtësin e tyre më të madh të armëve – gjatë një viti zgjedhor për Biden.

“Tashmë po shihni disa tensione dhe pak dritë mes amerikanëve dhe izraelitëve”, tha Bilal Saab, një bashkëpunëtor i Chatham House në Londër dhe ish-zyrtar i mbrojtjes i SHBA-së. “Pra, gjëja e fundit që dëshironi të bëni tani është të humbni amerikanët në një kohë shumë kritike dhe të rrezikshme.”

Opsioni 2: Synoni komandantët iranianë, ushtrinë ose vendndodhjet brenda ose jashtë Iranit

Izraeli mund të godasë objektiva në tokën iraniane që nuk janë të lidhura drejtpërdrejt me programin bërthamor të vendit. Për shembull, mund të synojë një udhëheqës ushtarak me vlerë të lartë si Brig. Gjenerali Amir Ali Hajizadeh, komandanti i forcave të hapësirës ajrore të Korpusit të Gardës Revolucionare Islamike (IRGC), i cili organizoi sulmin me dronë dhe raketa të kësaj fundjave.

“Më pas do të shkoni pas djalit që orkestroi këtë shfaqje masive të fishekzjarreve,” tha Lord. “Ai është gjithmonë në mendjet e tyre si një objektiv.”

Izraeli gjithashtu mund të ndjekë objektet ushtarake ose depot e armëve brenda vendit, apo edhe shtabin e IRGC-së.

“Ata ka të ngjarë të zgjedhin të përgjigjen drejtpërdrejt në Iran, megjithëse ka të ngjarë që SHBA-të do të përpiqen të pengojnë atë veprim për të frenuar dhe parandaluar zgjerimin e tij”, tha Mulroy, ish-zyrtari i mbrojtjes amerikane.

Megjithatë, mund të hapë mjaftueshëm oreksin e Izraelit për t’iu përgjigjur me një fushatë të shtuar të vrasjes kundër komandantëve të IRGC-së që ndodhen jashtë Iranit, në vende të tilla si Iraku dhe Siria. Madje mund të ndjekë diçka të ngjashme me sulmin kundër një bashkëbiseduesi Iranian objekti konsullor në Siri më 1 prill që vrau gjeneralin Mohammad Reza Zahedi, komandantin e Forcave Quds të IRGC në Liban dhe Siri, si dhe zëvendësin e tij dhe pesë oficerë të tjerë – i njëjti sulm që filloi spiralen aktuale të shkallëzimit midis Izraelit dhe Iranit.

Megjithatë, pasi sulmet hakmarrëse të kësaj fundjave – si dhe sulmet me raketa balistike iraniane kundër bazave ushtarake irakiane që strehojnë trupat amerikane në janar 2020, të nisura si përgjigje ndaj vrasjes së udhëheqësit të atëhershëm të IRGC-së, Qassem Suleimani – tregojnë se ekziston rrezik i dukshëm përshkallëzimi në Izraeli po ndjek liderët ushtarakë iranianë, qoftë brenda apo jashtë Iranit.

Por vrasja e një objektivi me vlerë të lartë mund të lejojë gjithashtu Izraelin të rrisë kohën e tij, tha Zoti, ndoshta për javë ose muaj. Dhe megjithëse Netanyahu mund të mos ketë mbështetjen e administratës Biden për një sulm të tillë, mund të mjaftojë për t’i dërguar një sinjal parandalues Iranit pa e mbushur plot karrocën e mollëve me Uashingtonin.

“IDF [Forcat e Mbrojtjes së Izraelit] pëlqen një fitore, por IDF nuk i pëlqen një fitore mbrojtëse,” tha Frank McKenzie, një gjeneral marins në pension i SHBA që udhëhoqi Komandën Qendrore të SHBA nga 2019 deri në 2022, gjatë një ngjarje të organizuar nga Instituti Hebre për Sigurinë Kombëtare të Amerikës të hënën.

Megjithatë, ekziston rreziku i dështimit operacional për të sulmuar një udhëheqës si Hajizadeh ose një objekt të IRGC-së. Mund të duhet të ndodhë gjatë natës – dhe pas sulmeve të kësaj fundjave, shumë udhëheqës ushtarakë iranianë janë ndoshta të fshehur. “Irani, tani për tani, është në një nivel të lartë gatishmërie,” shtoi McKenzie. “Udhëheqësit do të jenë në bunkerë.”

Dhe presioni nga amerikanët dhe vendet e tjera për të luajtur mirë, gjithashtu mund të dekurajojë një përgjigje të shpejtë. 

“Fakti që ne ishim kaq proaktivë dhe të shpejtë në kalimin në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, fakti që [Biden] bëri një telefonatë menjëherë me kryeministrin izraelit për t’i thënë atij se ne nuk mbështesim hakmarrjen – këta dy faktorë duhet të reduktojnë shanset për një sulm më agresiv izraelit kundër Iranit tani”, tha Saab.

 Opsioni 3: Goditni përfaqësuesit iranianë ose nisni një sulm kibernetik në Iran

Nëse udhëheqësit izraelitë janë të shqetësuar për përshkallëzimin e tensioneve me Iranin, ata mund të zgjedhin një përgjigje më të ulët: të synojnë përfaqësuesit iranianë në Lindjen e Mesme ose të përfshihen në sulme kibernetike kundër Iranit – dhe duke u përpjekur të tregojnë se ata janë njeriu i madh në kampus në rajon. në proces.

Një tjetër poshtërim në rajon – pasi pothuajse asnjë dron apo raketë iraniane arriti të godiste tokën izraelite gjatë fundjavës – mund të shkaktojë një goditje tjetër në besueshmërinë ndërkombëtare të Teheranit. “Ti i ke turpëruar pafundësisht këta djem. Izraeli është më i fortë sot. Irani është më i dobët”, tha McKenzie. “Nëse ju duhet të bëni diçka, çfarëdo që të bëja unë do të ishte diçka që ishte krijuar për të rritur më tej epërsinë tuaj teknologjike ndaj Iranit. Zgjidhni diçka që është e turpshme.” Hezbollahu është grupi më i afërt dhe më i rëndësishëm i Iranit në rajon. Izraeli tashmë ka kryer sulme të vogla kundër grupit militant në Liban gjatë gjashtë muajve të fundit, por ai mund të zgjedhë të nisë një fushatë ushtarake shumë më intensive kundër Hezbollahut.

Megjithatë, kjo mbart rreziqet e veta për Izraelin. Që nga sulmi i Hamasit ndaj Izraelit më 7 tetor 2023, Hezbollahu është përpjekur të shmangë tërheqjen në një luftë të plotë me Izraelin, por siç shkruan Daniel Byman për Foreign Policy, “Nëse Hezbollahu vendos të përfshihet në luftë gjithëpërfshirëse, do të ishte një përshkallëzim dramatik: arsenali i raketave të Hezbollahut mbi 100,000 e tejkalon atë të Hamasit dhe luftëtarët e tij janë të stërvitur mirë dhe të ngurtësuar në betejë”. Grupi pa dyshim do të pësonte humbje të mëdha, por po ashtu edhe Izraeli.

Megjithatë, pasi iranianët ndërmorën një hap historik duke goditur Izraelin drejtpërdrejt nga toka e tyre – diçka që Teherani nuk e ka bërë kurrë më parë – Netanyahu mund të përballet me presion të konsiderueshëm nga forcat e vijës së ashpër në kabinetin e tij të luftës për një përgjigje më të fortë.

“Nëse e bëni këtë tani dhe konsiderohet të jetë e pamjaftueshme, kjo mund të perceptohet si dobësi,” tha Lordi, eksperti i CNAS.

Reagimi i Iranit

Irani shpenzoi shumë armë në sulmet e së shtunës mbrëma kundër Izraelit. Sipas një zyrtari të lartë ushtarak amerikan, ajo lëshoi më shumë se 100 raketa balistike me rreze të mesme, më shumë se 30 raketa lundrimi me sulm tokësor dhe më shumë se 150 dronë sulmues të njëanshëm drejt Izraelit.

Dhe McKenzie, ish-shefi i Komandës Qendrore të SHBA, tha se Irani duhej t’i nxirrte ato raketa – variante speciale me rreze të mjaftueshme për të sulmuar Izraelin – jashtë magazinimit, duke varfëruar një pjesë të mirë të arsenalit të tij për një luftë të mundshme rajonale.

“Kjo ishte përpjekje maksimale,” shtoi McKenzie. “Ata shpenzuan shumicën dërrmuese të raketave të tyre balistike të përdorura për të sulmuar Izraelin.”

Por një sfidë kryesore për Iranin në përgjigjen ndaj izraelitëve me fuqinë e tij të zjarrit është një tufë lëshues raketash. McKenzie tha se iranianët kanë vetëm rreth 300 lëshues raketash për të kryer këto lloj sulmesh, duke krijuar një pengesë të madhe nëse Teherani dëshiron ndonjëherë të kryejë një sulm të rëndësishëm në të gjithë rajonin.

Izraeli ka gjithashtu përfitimin e të qenit larg – kufijtë e tij janë më shumë se 1100 milje larg nga disa nga pikat e lëshimit të raketave të përdorura nga Irani këtë fundjavë. “Nuk ka një kërcënim të afërt që Irani të kthehet dhe ta bëjë këtë përsëri sulmin e së mërkurës,” tha Lord.

Megjithatë, iranianët mund të kenë mjaft aftësi për të shuar një sulm izraelit në formën e mbrojtjes ajrore dhe raketore të teknologjisë së lartë të prodhuar nga Rusia. “Ata në asnjë mënyrë nuk do të konkurrojnë me avionët luftarakë të gjeneratës së pestë nga izraelitët,” tha Saab, anëtar i Chatham House. “Por sistemi i mbrojtjes ajrore që ata kanë nuk është shaka. Nuk është rrjeti i mbrojtjes ajrore siriane.”

Por në të dyja anët, frika nga skenari më i keq ka të ngjarë t’i shtyjë liderët të tërhiqen.

“Çfarë mendonin iranianët se do të ndodhte nëse do të vrisnin 500 izraelitë dhe do të kishin shpërthyer F-35 dhe ndoshta do të kishin goditur një sinagogë?” tha McKenzie. “Unë e di se cila do të ishte përgjigja izraelite. Dhe ata duhej ta besonin gjithashtu këtë.”

Albin Kurti/

Asambleja Parlamentare i thotë PO Kosovës. Jemi edhe një hap më afër dhe vetëm një hap larg anëtarësimit në Këshillin e Evropës.

Faza e radhës dhe e fundit që na pret është ministeriali në muajin maj. Meqenëse që nga viti 1951, Komiteti i Ministrave nuk ka marrë vendim ndryshe nga Opinioni i Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës, besojmë që edhe faza e ardhshme do të përmbyllet me sukses. Megjithatë, puna jonë do të vazhdojë.

Nga anëtarësimi i Kosovës në Këshillin e Evropës, fiton demokracia, sundimi i ligjit dhe të drejtat e njeriut. E me Kosovën aty, Këshilli i Evropës fiton një demokraci të re e të gjallë, ku sundon ligji e respektohen të drejtat e njeriut.

Faleminderit të gjithëve. Urime të gjithëve!

Presidentja Vjosa Osmani: Sot Kosova shënoi një moment historik në rrugëtimin e saj evropian

Votimi i sotëm në Asamblenë Parlamentare të Këshillit të Evropës është një dëshmi e përkushtimit tonë për drejtësi, barazi dhe për parimet themelore të demokracisë.

Falënderim nga zemra të gjithë atyre që nëpërmjet votës PËR mbështetën të gjithë qytetarët e Kosovës dhe kauzën tonë për të drejta të njeriut. Urime Kosovës dhe të gjithëve që kanë kontribuar në këtë arritje historike!

Edhe një hap drejt anëtarësimit të plotë!

Astrit Lulushi/

“Ju jeni skllevër, harrojeni lirinë e fjalës” Marcus Aurelius 

Çështja është ende e hapur. Megjithë se projektligji mbi shpifjet u tërhoq, ligji mbi disinformimin ka të njëjtin synim. Mbi mediat fryn era e njëjtë e deteve të heshtur. Ndonjë qëndron ende e hapur. Aty, ku mbaron despotizmi, vetëm aty fillon njeriu me melodinë e tij unike. Aty mbaron shteti, i shurdhuar nga zhurma e opozitës dhe i thumbuar nga njerëzit e vegjël, fillon liria juaj. Druri dhe shkëmbi dinë të mbajnë heshtje të denjë. Bëhu përsëri si pema që do, ajo me degë të gjera. 

Aty ku mbaron vetmia, fillon tregu; dhe aty ku fillon tregu, fillon edhe zhurma e mizave helmuese. 

Gjërat më të mira në botë ende nuk janë asgjë; mungon ai që i shfaq i pari. 

Sot ka vetëm“showmen”; nga populli kuptohet pak madhështia e tyre. Por ata kanë një shije dhe etje për gjërat e mëdha. Rreth shpikësve të vlerave të reja, bota rrotullohet – në mënyrë të padukshme. Por rreth bufonëve rrotullohen njerëzit dhe lavdia. Frymë kanë, por pak ndërgjegje shpirti; besojnë gjithmonë në atë me të cilën e bën besimin më të fortë – besim në vetvete. Nesër kanë një besim të ri, dhe pasnesër një më të ri; kanë shqisa të shpejta, si njerëzit, dhe humor të paqëndrueshëm. Të përmbysësh – për ‘ta do të thotë të provosh; të çmendesh – dhenjerëzit të binden. Ata besojnë vetëm në zotat që bëjnë zhurmë të madhe. 

Tregu është plot me bufonë – dhe turma mburret me njerëzit “e mëdhenj” të kohës, të cilët duan nga ju vetëm Po, dhe lavdërime. 

Përvoja e të gjitha puseve të thella është e ngadaltë: duhet të presësh gjatë para se të dish se çfarë ka rënë në thellësitë e tyre. Përveç famës dhe tregut, ndodhin të gjitha gjërat e tjera. 

Ik, miku im, në vetminë tënde: Të shoh të thumbuar nga mizat helmuese. Ik andej nga ku fryn një erë e vdekur. Ke banuar shumë pranë të voglit dhe të mëshirshmit. Ik nga hakmarrja e tyre e padukshme. Ata janë të panumërt, dhe nuk është fati yt t’i bashkohesh mozaikut; të panumërta janë këto të vogla dhe të dhimbshme. Shumë ndërtesa rrëzohen nga pikat e shiut dhe mbulohen nga barërat e këqija. Jene gur i goditur nga shumë pika; 

ato do t’ju thyejnë ose të shpërtheni. Të shoh të lodhur nga mizat helmuese, të shoh të gërvishtur gjakosur në njëqind vende dhe krenaria jote nuk pranon të zemërohet qoftë edhe një herë. Gjakun me gjithë pafajësinë, dëshirojnë shpirtrat e tyre pa gjak – dhe kështu vazhdojnë të thumbojnë. Por ti vuan shumë thellë edhe nga plagët e vogla; dhe para se të jesh shëruar, i njëjti krimb helmues zvarritet mbi dorën tënde. Je shumë krenarë. Nuk i thua Jo. Kujdes, megjithatë, që të mos bëhet fati yt të përballosh gjithë padrejtësinë e tyre helmuese.