Qytetërimi i lashtë shqiptar

October 8, 2013 by dgreca

Nga Anton ÇEFA/

Është spekuluar dhe spekulohet edhe sot e kësaj dite me nocionin qytetërim, hapësira e gjerë e të cilit, duke u shtrirë në sfera nga më të ndryshmet të jetës lëndore e shpirtërore të njeriut, i ka krijuar mundësitë për një gjë të tillë.Siç dihet, ka një qytetërim teknologjik, me funksione praktike utilitare, që ka arritur në kulmet më të pamenduara të realizimeve të njerëzimit dhe që ecën përpara me një shpejtësi marramendëse, dhe një qytetërim tjetër-më të lartë, më të vyer, më njerëzor. Është ky qytetërimi shpirtëror, me funksione humane-artistike, i krijuar prej shumë popujve që në kohërat më të larta. Qytetërimi teknologjik ka siguruar një nivel të lartë jetese-në mënyrë të padiskutueshme-, por ai shpesh e ka dëmtuar njerëzimin, duke u përdorur në dëm të tij.

Kjo është arsyeja që e ka shtyrë George Bernard Shaw-n të shprehet (në esenë “Dreqi flet”): “Në artet e jetës, njeriu nuk ka shpikur asgjë, ndërsa në artet e vdekjes, ai e ka tejkaluar”.

Janë të një rëndësie të dorës së parë elementet përbërës të qytetërimit shpirtëror, që krijoi populli ynë që në shekujt e hershëm të brumosjes së vet etnike, si fisnikëria e ndjenjave, urtia e mendimit, bukuria e sjelljes, vlerësimi i së bukurës, çmimi i së drejtës, maturia e burrërisë, masa e fjalës, toleranca në marrëdhënie me të tjerët dhe një virtytësi e lartë e konkretizuar tek nderi, elementi më spikatës e më themelor i siluetës shpirtërore të popullit tonë, besa, mikpritja dhe përbërës të tjerë rrallë të arritur në historinë shpirtërore të popujve dhe shumë më rrallë të tejkaluar.

Duke vlerësuar këto cilësi të karakterit dhe virtytet e larta morale të shqiptarit, Thomas Smart Hughes, ka shkruar: “ato cilësi i bëjnë nder natyrës njerëzore” (Travels in Sicily, Greece and Albania”, London 1820, v. 2, p. 344), dhe F. S. Douglas: “Shqiptarët i kanë të gjitha cilësitë që përgjithësisht përbëjnë embrionin e një kombi të madh” (An Essay on Certain Points of Resemblance between the Ancient and Modern Greeks”, London, 1813, p. 190).

Këtë botë të pasur shpirtërore, që përbën tharmin e shpirtit shqiptar, populli ynë e krijoi si një kanunësi të jetës, e zbatoi me një përkushtim të lartë dhe e ruajti si thesar për t’ua lënë trashëgim breznive.

Elemente të kësaj kanunësie, ai i veshi me rrobe juridike, duke i bërë impulsin organizativ themelor të jetës. Kështu ai krijoi të drejtën zakonore, nën emrin e princit Lekë Dukagjini, aq bukur të përmbledhur nga Gjeçovi.

Pikërisht ky kod ligjor, pasqyrë autentike e qytetërimit tonë të lashtë-që na rreshton në një vend të nderuar, krahas popujve që krijuan kodet e veta të jetës, u sulmua me qëllime denigruese në shërbim të synimeve të tyre shoviniste për të gllabëruar trojet tona, nga një zhgan “akademikësh” sllavë, të cilët shpejtuan t’i vënë etiketën e egërsisë e të barbarizmit, duke e quajtur primitiv e të përgjakshëm. Si kryeargument për këtë u suall ligjësia kanunore e gjakmarrjes, që ka qenë një përpjekje e hekurt për të vënë rregull e drejtësi në një shoqëri ku mungonte shteti dhe institucionet shtetërore të së drejtës dhe aspak një veçori e shpirtit tonë etnik.

Kanuni shqiptar i maleve, që është kanuni i jetës shpirtërore mbarëshqiptare, i ndërtuar mbi themele të drejta e të qëndrueshme dhe, para së gjithash, mbi barazinë dhe i përshkuar katërcipërisht nga një virtytësi e lartë tejet humane është një kundërdëftesë e egërsisë shpirtërore; përkundrazi ai dëshmon një fisnikëri të pashembullt, që rrallë e gjen në kanunet dokësore të popujve të tjerë.

Në Kodin ligjor të Stefan Dushanit, që është një kombinim i së drejtës zakonore serbe me ligjët bizantine, shkëlqen përgjakshëm, si në dritë të diellit, egërsia shpirtërore. Pikërisht, mbi bazën e këtij kodi, gjatë luftës së fundit në Kosovë, më 1949, iu nxorën sytë viktimave, kufomave iu prenë gjymtyrët dhe iu thyen kokat me çekiçë, u prenë me thika barqet e nënave për të nxjerrë ferishtet e palindura, u dogjën njerëz për së gjalli, u karbonizuan trupa njerëzish.

Ndërsa princi ynë Lekë, në kanunin e tij, ku zdrit tejdukshëm fisnikëria shpirtërore, jo vetëm që nuk i ka lejuar këto krime të përçudura, por përkundrazi ka ligjësuar nderimin ndaj kufomës, ndaj familjes dhe fisit të të vrarit; ai i ka vënë detyrë vrasësit të sjellë mbarë kufomën dhe t’i mbështesë armën tek koka për ta nderuar dhe për ta paraqitur më së bukuri, si dhe detyrime të tjera të kësaj natyre.

Studiuesi dhe përkthyesi në anglisht i Kanunit, shkencëtari i nderuar Leonard Fox, ka shkruar: “Kanuni është shprehja dhe pasqyrimi i karakterit shqiptar, i cili mishëron një moralitet të pakompromis, të bazuar tek drejtësia, nderi dhe respekti për vetveten dhe për të tjerët”.

Shpirti artistik i popullit tone i derdhur ndër vargje, ka krijuar kryevepra letrare që zënë vende të merituara krahas krijimeve-në këto fusha- të popujve të tjerë. Mjafton të përmendim baladat e këngët legjendare, sidomos Eposin e Kreshnikëve, ku ndriçojnë si lapidar mbi ballin e kombit virtitësia e jetës shqiptare, dëshira për liri dhe vullneti për të mos iu nënshtruar të huajit. Eposi ynë renditet krahas Edave e Sagave të popujve skandinavë, Nibelungen të gjermanëve, Këngës së Rolandit të francezëve dhe Cidit spanjol.

Me të njëjtën bukuri shkëlqimore rrezaton proza popullore, në mënyrë të veçantë përralla- një dëshmi tjetër po aq e fuqishme e vlerave morale e estetike, që gjithashtu i siguron të drejtën popullit tonë për t’u rreshtuar me popullit indian, arab e kelt, popuj që kanë krijuar përrallat më të vjetra të njerëzimit.

E gjithë kjo pasuri shpirtërore është skalitur në gjuhën tonë, e cila na lartëson dhe na bën të krenohemi për lashtësinë, vendin e veçantë që zë në pemën indoevropiane, pasurinë, bukurinë dhe origjinalitetin e saj.

Qytetërimi i lashtë dëshmohet kudo në kulturën tonë shpirtërore. Nuk po flas për vallet, një manifestim dhe përqendrim (koncentrat) i bukurisë fizike dhe shpirtërore së bashku, i shkathtësisë dhe i krenarisë; nuk po flas për kostumet, fryt krijimtarie jo vetëm i dorës dhe i mendjes, por edhe i një shijeje aq të hollë estetike; nuk po flas për meloditë e bukura të fyellit e zumareve, lahutës e çiftelisë, etj. ; por po më vjen mbarë të bie si shembull këtu lojërat popullore, në dukje fare të papërfillshme. Ndërsa pushtuesit dhe fqinjët tonë romakë, që realizuan një kulturë të kultivuar të një niveli aq të lartë, dëfreheshin në arena gladiatorësh, duke parë njerëzit e kafshët të copëtonin njëri-tjetrin, populli ynë krijoi një ansambël të mahnitshëm lojërash, që mund të përcaktohen me një epitet fare të thjeshtë: njerëzore; por që dëshmon me një vërtetësi të padiskutueshme shpirtin artist e dinjitoz të popullit tonë, për të cilin egërsia është e huaj, e panjohur.

Sado që kohëra të disfavorshme pushtimesh të huaja, duke përfshirë këtu edhe kohën e diktaturës komuniste, u përpoqën ta gërryejnë qytetërimin e lashtë shpirtëror të popullit tonë dhe e dëmtuan, ai nuk është shuar. Përkundrazi, në kohëra më të qeta, mbasi të futet Shqipëria në rrugën e një demokracie të shëndoshë dhe të kapërcejë maskaradat e politikës së ndytë katovice, që po luhet në vkurriz të popullit tonë, shpirti shqiptar do t’i kthehet vetvetes. Këtu qëndron shpresa, ndërsa siguria qëndron tek vitaliteti ynë etnik.(Arkiv, Editorial i Diellit, Tetor 2002)

BASHKIMI

October 8, 2013 by dgreca

– Përsiatje nga Pëllumb Kulla/

Fjalën “bashkim” ne e përdorim shumë. Një ditë më lindi dyshimi se unë e përdor atë pa ia ditur kuptimin. Befas u kujtova se këtë fjalë e kisha përdorur gjithë jetën. Dhe po gjithë jetën, nuk ia kisha ditur kuptimin e plotë. Në disa raste e kisha përdorur në shkrimet që botoja dhe në shumicën e herëve në kuvende, ku isha duartrokitur si njeri i gjerë, burrë i urtë e patriot i klasit të parë! Ditën që fillova të dyshoj se, megjithqë ishte fjalë shqipe, unë si shqiptar i thekur, i njohur me letrat e me gjuhën, prapëseprapë nuk ia dija kuptimin, vendosa të përpiqem që t’ia shkoqis domethënien e gjerë “bashkimit” dhe mendova se çfarë duhet bërë që të vihet në jetë ai.

Pas një periudhe të gjatë përpjekjesh e një vargu meditimesh, vura re se “bashkimi” nuk ishte fare gjë e lehtë. Është, dakord, një fjalë e bukur, festive, e ngrohtë, plot emocion, por gati e parealizueshme.

Bashkim – do të thotë të jetosh afër, të vëllazërohesh me një njeri a një grup njerëzish, me të cilët deri tani nuk ke qënë bashkë, nuk i ke dashur fare dhe, në të shumtat e rasteve, i ke urryer. Nuk është e lehtë.

Bashkim – na i thënkëshin pranimit të gabimeve, fajeve, mëkateve që ke bërë ndaj një tjetri. Nuk qënka kollaj.

Bashkim – do të thotë të falësh. Të falësh në thellësi të shpirtit dëmin që të kanë shkaktuar, gjakun që të kanë derdhur, shnderimet, vjedhjen që të kanë bërë. Të falësh mëkatarët që, të penduar thellësisht, të dalin përpara me kokë ulur e me lotë në sy. Nuk është fare e lehtë të falësh dhe zor të gjesh mëkatarë e sidomos të penduar! E sidomos në Shqipëri!

Bashkim, – do të thotë të shikosh prapa dhe përpara, të ndahesh nga ca grupime e të bësh një afrim tjetër të arsyeshëm, të urtë dhe më afër llojit tënd.

Bashkimi – është rasti, kur pas faljes së sinqertë je i zoti edhe të kapërdish.

Bashkim, – është një mënyrë të jetuari në harmoni me një njeri a me një grup njerëzish, që shndërrohet në një nevojë të jetuari, kundër një grupi tjetër, kundër shtetesh të tjera e kundër aleancash armiqësore, që nuk të duan as ty dhe as ata, me të cilët u bashkove dhe sidomos nuk duan t’ju shohin bashkë. E vështirë kjo gjë sidomos aty ku duhet më shumë, në viset shqiptare.

Bashkim, – do të thotë që, pas kësaj, të punosh ca më shumë se ai tjetri, njeriu me të cilin u bashkove. Do të thotë të luftosh ca më shumë se ai, të shpenzosh më shumë se ai dhe, në rast nevoje, të japësh jetën para se ta japë ai. A jemi ne të tillë?

Një njeri fal hasmin për gjakun e vëllait, babait a djalit të vetëm, paraqitet në kuvend, i shtrëngon dorën atij që i ka përvëluar shpirtin, përqafet me të dhe, në prani të njëqind burrave të përlotur që duartrokasin, zotohet që të ndërpresë urrejtjet dhe pusitë. Keni takuar njerëz të tillë? Shumë pak. Ju janë dukur të bukur? Të mahnitshëm, pasi kanë ngritur peshë një mal të tërë dhe ne s’kemi qënë veç soditës të mrekullisë.

Pra “bashkimi”, vëllezër, është një punë e vështirë. Gazetat e shkruajnë, se nuk dijnë ç’të thonë tjetër, politikanët e thonë për t’u dukur, shkrimtarët e shkruajnë për abetaret e librat e këndimit dhe palët kundërshtare në gjirin e një kombi e tellallosin për t’ua lënë kundërshtarëve doçin në derë, me demek “ne kemi bërë thirrje më shumë se ju”.

Dhe jo njëherë janë parë shqiptarë, që bashkim i thonë gabimisht ujdive për të përfituar, njerëz që urrejnë bashkatdhetarët më shumë se të huajt, njerëz që pasi janë prishur nisin ta urrejnë shokun e bashkëpuntorin më shumë se atë, që dikur e luftonin së bashku. Ka shqiptarë që në furrën e urrejtjes gatuajnë më shumë mëri të helmët për shqiptarë të tjerë se sa për pushtuesin, qoftë ky italian, grek, gjerman apo serb. Mjaft që të pranohet kjo e nuk është zor të rreshtohen këtu emra ballistësh, komunistësh, legalistësh, socialistësh, demokratësh, disidentësh, reformatorësh, kolaboracionistësh. Nuk është zor të gjesh emra brenda kufijve të Shqipërisë dhe viseve të saj përtej.

I zorshëm mbetet vetëm ai, BASHKIMI, që ne e përmendim, e shkruajmë dhe e lexojmë çdo ditë. Më kot…

Ju lutem e ju përgjërohem, miqtë e mi, mos e përdorni, mos e lodhni, a ndofta mos e ndotni më këtë element vendimtar për jetën e një kombi. Të punojmë që të piqet, ta shohim të mundur, ta shohim të afërt, që të vërsulemi për realizimin e tij.(Dielli-Arkiv-Tetor 2004)

o o o

Kur nderohen heronjte,respektohet historia

September 12, 2013 by dgreca

Nga Marjana Zeneli Bulku/ New York/

Kur nderohen heronjte respektohet historia.Kjo me vjen ne mendje sot ,kur eshtrat e trazuara prej plumbash te martirit te demokracise prehen ne Varre Deshmoresh. Akt dekorativ ky , qe shteti i detyrohet martireve te vet. Ne dite si kjo, qytetaret kujtohen se cdo veper ka nje shperblim ,por edhe kosto.Mos ndoshta kjo i ben me indiferent?! Subjektet politike trumpetojte se demokracite jane prurje e tyre, ndersa harrojne t’ju bien gabimeve ne shenje. Askush nuk eshte i pagabueshem ne nje realitet ku jo te gjithe jane te mencur, te ndershem. Azemi me kujton sot ”Azemet”, ato te pavrare, te neperkembur, te braktisur, te larguar, te zhgenjyer, viktima teksa sistemet nderrohen. Ne i nderojme viktimat, ju ndezim qiri atyre, ju thurim vargje e kenge ,i bejme protagoniste duke i bere te tjeret te perloten me fatkeqesine, i himnizojme. Eshte kjo menyra se si sillemi me heronjte, ndaj vargu i tyre shtohet e shtohet,por jo reflektimi yne mbi ta. Dikur (nentor 1998) i kushtova vargje Azemit, isha studente e atij Dhjetori dhe pakkush prej nesh i kujton me indiference ato momente ,permeteper sot kur kuptojme se Demokracia ishte domosdoshmeri dhe rrjedhoje e zhvillimeve rajonale te kohes. Ne vargun e gjate kushtuar atij, vetem dy detaje te rendesishme dua te sjell ne vemendje sot : 1. Salla dibrane e tejmbushur me demokrate qe fatkeqesia dhe dhimbja i beri BASHKE te ndiznin qirinj teksa vargjet recitoheshin aq bukur nga Irini Shehu dhe Sonjela Delishi Cani… 2. Vargu ”Sepse ne kemi kaq shume per te thene … sepse fjala e lire ,ndonese pikon gjak…” me jehon ende i gjalle,i ri, kumbues. Kur Azemi i printe pluralizmit ,,,dhjetra te tjere enderronin duke e nxitur dhe perkrahur , skeptiket i trembeshin, i iknin,,, e natyrshme kjo, pare nga sot ku politika leviz dhe bashke me te, kendveshtrimet per ngjarje e njerez qe koha i perjeteson si heronj. Per kontributoret e vertete ka gjithmone nje fron qe memorja historike e gdhend. Nderimi per ta eshte individual dhe jo kolektiv, ndersa njohja dhe pranimi i te vertetes eshte Detyrim. Kjo eshte historia jone, e tille do te jete persa kohe pluralizmin qe na e dhunoi diktatura e kemi patur thelle ne gen aq sa shperthimet e tij prej shtypjes se gjate ende dhembin, vrasin. Azemet e Demokracise ,shtatoret e pergjakur,zerat e paster per te gdhendur drejtesine,liria si rregull dhe jo si utopi,,,sot copeza te nje mozaiku qe diku ,tej , ne sfond ka tragjedine . Cfare i mungonte, mungon atij sfondi: Respekti Durimi Guximi Rasti i Azemit eshte ”kura ”me e mire e nje realiteti qe lengon, ku alternativat jane te shumta,por ne dem te njeri-tjetrit, ku shperndarja e pasurive natyrore dhe e mjedisit kercenon, ku luftrat dhe varferia rrezikojne ,ku subjektet politike ”gatuajne nga e njejta tenxhere” prej te ciles perfiton oreksmadhi,ku konflikti jo gjithmone eshte zgjidhja e problemeve,ku te drejtat dhe pergjegjesite jane ne nje grumbull te ngaterruar me/pa qellim… ”Azemet therrasin” se DEMOKRACIA eshte bashkejetesa ku permes rregullave bota mund te behet nje vend me i mire dhe misioni i saj eshte shmangia e tiranise! Azemet therrasin se e nesermja duhet jetuar sepse ”Endrra jote -qiri i ndezur” s’do te shuhet kurre me” . Keshtu iu drejtuan dibranet 40 dite pas vrasjes e ne vazhdimesi , heroit te demokracise : me qirinj te ndezur ne duar dhe me lutje ne shpirt!

12 Shtator 2013, New York

Letter to Ms. Elizabeth House Neil- Foreign Service Officer

September 7, 2013 by dgreca

*Greek Extremism Spills into Albania: Neo-Nazi Party Incites Violence/

*Albanian American Organization Chameria writes to Suzane Johnson-Cook, Ambassador At Large of the International Religious Freedom, at the U.S Department of State/

Dear Ms. Johnson-Cook:/

As you may recall, we met in a seminar organized jointly with the United Macedonian Diaspora about the rise of extremism in Greece last October in D.C. We really appreciate your attention to these important issues of Albanians and religious freedoms in Greece.

As representatives of AAOC and American citizens we are concerned about the recent unpleasant events occurring between Albania and its neighbor, Greece. It is widely known that Albania is the most tolerant country in the world known for its religious coexistence. In the middle ages, the Albanian national hero, George Kastrioti Skanderbeg, fought for 25 years against the Ottoman Empire to protect the European civilization. Similarly, Mother Teresa, an Albanian Catholic nun with her humanitarian services is considered the Mother of the World.

Quite the opposite situation is found in neighboring Greece, which does neither legally recognize, nor respect its ethnic minorities. The same can be said about different religious groups which are not Orthodox Christian. Known as the cradle of democracy, Greece has seen a significant democratic deficit especially towards its minorities. Golden Dawn, a Greek neo-Nazi political party, which denies the Holocaust ever occurred, has risen in popularity, given the deepening economic crisis in the country. This right wing extremist group has secured many seats in the Greek parliament while increased anti-Semitic and xenophobic rhetoric and violent incidents are seen throughout the country.

In three separate incidents, two weeks ago, last week, and today, several Greek Neo-Nazi party “Golden Dawn” members and Greek Government officials have been protesting a court decision by the Albanian Constitutional Court, regarding the use of a property formerly owned by the Albanian Church in the Albanian town of Permet where a civic building has been erected since the 1950’s. Permet is a small town in southern Albania which is home of the Albanian national Poet Naim Frasheri, of Bektashi faith. The town has no ethnic minorities and its Muslim and Christian population has been living in peace for centuries. Today Golden Dawn attempted to enter Albania and called for war, while shouting anti-Albanian ethnic slurs.

Last October you heard testimonies from European Union member-state Greece is home to Macedonian and Turkish minorities, with sizeable Albanian, Roma and migrant populations and religious communities such as Catholics and Jews. Greek fascist circles as Golden Dawn, are trying to influence Greek government policy calling for the deterioration of relations between the two neighboring states. Recently Golden Dawn members, (some supported by elements of Greek secret police) have been holding illegal demonstrations and inciting cross-border violence between Albania and Greece. Here it is worth emphasizing one very important fact: in 1940, when Albania was occupied by fascist Italy, Greece declared war on Albania. Today, after 73 years, this law is still in effect by Greece, keeping in mind that both Albania and Greece are NATO members.

Two weeks ago, the Greek government lodged a demarche over the Permeti incident where Orthodox priests urged by the Archbishop of the Albanian Autocephalous Church, Yanoulatos (a Greek citizen) created tensions southern Albania. Both the Greek government and Golden Dawn have been issuing political statements against Albania for matters that pertain to Albanian citizens in Albanian territory. Albania’s outgoing Prime Minister Sali Berisha condemned Greece’s official complaint as “unacceptable and unreasonable interference in Albania’s internal affairs.” Clearly, Greek society is plagued by unemployment and severe economic woes and does not want to get in a situation where far right groups encouraged by inside government elements take advantage of the political vacuum created in Albania after peaceful and uneventful June 23rd elections.

While many property claims remain unresolved in Albania, past International Freedom reports state that the Albanian government continues to address claims from religious groups regarding the return or restitution of property seized during the former communist era. Moreover, in the past 23 years there have been no incidents or reports of abuses of religious freedom by the Albanian government. Subsequently this unclear legal status creates conditions which are being exploited by Greek chauvinist circles. We strongly believe that the Greek government and the Greek Archbishop should not meddle into the affairs of a sovereign country which has its own independent church for over 90 years.

Therefore, as proud American citizens of Albanian descent are very concerned and ask this great Democratic country to work through US diplomacy to calm Greek and Albanian relations for sustainable peace in the Balkans. Our organization will supply you with an updated report, if needed. We are confident that your team will work for a just solution to this issue.

Respectfully submitted,

Sali Bollati

CC:

Ms. Elizabeth Huse Neil

Foreign Service Officer

EUR Team Leader, International Religious Freedom

Mr. Gilbert Galanxhi

Albanian Ambassador in the United States

PRESIDENTI NISHANI:ELEZ ISUFI-FIGURË MADHORE E HISTORISË KOMBËTARE

September 6, 2013 by dgreca

NGA BUJAR NISHANI*/

Është një rast fatlumë, por dhe një detyrim për mua si President i Republikës të jem këtu mes ju dibranëve, sot në këtë ditë pranvere, për të nderuar me një mirënjohje të thellë kontributin patriotik dhe liridashës të Elez Isuf Ndreut, bir i kësaj treve dhe njëkohësisht një emër mjaft i njohur në historinë e shqiptarëve.

Duke përcjell me emocion fesimet e 100-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë sonë kombëtare, prej të cilave nuk kemi shumë kohë që jemi ndarë, si të gjithë bashkatdhetarët e mi unë kam ndjerë dhe përcellë me respekt të veçantë edhe vlerësimet e herë pas hershme, që janë bërë në mënyra të ndryshme për Elez Isuf Ndreun, në Dibër, në kryeqytet, në Kosovë, Maqedoni, në të gjitha trevat shqipare; nga historianë, akademikë, nxënës, mësues dhe nga çdo njeri i thjeshtë…

Sot, kur ne kemi kaluar rreth dy dekada të lulëzimit të lirisë së mendimit, ideve dhe rrymave më të reja mendore botërore, lipset të jemi gjithnjë e më të përgjegjshëm në kujtimin e personazheve të historisë sonë, një prej të cilëvë është edhe Elez Isuf Ndreu. Në këtë “det të trazuar” të kohës aktuale që ka krijuar globalizmi dhe përshpejtimi i ritmit të ndryshimeve dhe epokave që po jetojmë, është mjaft e rëndësishme të kthehemi tek rrënjët,tek etrit tanë themelues,tek rilindasit, tek ata të cilët luftuan me pushkë edhe penë për të shpëtuar atdheun tonë të përbashkët, Shqipërinë nga coptimi dhe të arrinin shpalljen e Pavarsisë sonë kombëtare. Eshtë më se i domosdoshëm ky rikthim, në mënyrë, që anija jonë e identitetit kombëtarë të mos e humbas busullën dhe të ecë përpara. Vetëm në këtë mënyrë shpirti i frymëzimit të gjithsejcilit prej nesh do të jetë kurdoherë i gjallë, do gjej dritë dhe eksperiencë, forcë dhe besim për të punuar për atdheun tonë me atë përkushtim, që luftuan ata, luftëtarët e Rilindjes sonë kombëtare. Në lidhje me këtë periudhë për të cilën ne po flasim sot,më lejoni t’iu shpjegoj, se s’ka se si të mos na vijë ndërmënd historiani shqiptar i diasporës Stavro Skendi, një historian brilant, ish profesor në Universitetin Princtaun në Nju Xhersi Sh.B.A, i cili ne vepren e tij prestigjioze që i kushtohet periudhes së përgatitjes së pamvarsisë kombëtare shqiptare “Zgjimi kombëtar shqiptar” shkruan kështu: ”Ngurojmë të themi se shqiptarët qenë gati për pamvarsi.Zgjimi kombetar iu erdhi pjesërisht në menyrë graduale dhe pjesërisht si rrufe dhe tronditje”.Ai komenton se shqiptaret për fat të keq për 500 vjet të sundimit otoman për arsye edhe të inteligjencës së tyre ,aftësive luftarake dhe qeverisëse,u bënë pjesë e rendësishme e Perandorisë otomane. E braktisën atdheun e tyre, nuk u kujdesën shumë për të, por nuk e harruan atë.Kjo u duk, kur Perandoria ra dhe bashkë me të rrezikohej dhe coptimi përfundimtar i Shqipërisë.Dhe kur shqiptarët e kuptuan se Shqiperia e tyre ishte në rrezikë, brenda një kohe të shkurter gati befasuese krijuan Shqiperinë ideale dhe pa ndonje përgatitje të gjatë kulturore iu “vërsulën” përpjekjeve për shpalljen e Pavarsisë dhe qëndresës heroike për mos coptimin e trojeve tona nga grykësia grabitqare e fqinjëvë të kohës.

Elez Isuf Ndreu me cilësitë e tij të larta atdhedashëse,politike, ushtarake, por dhe diplomatike, pa dyshim si një nga personazhet më të spikatura të kësaj periudhe, ka dhënë një kontribut të dorës së parë jo vetëm në lëvizjen patriotike të pavarsisë, por sidomos në ruajtjen e tërësisë toksore të atdheut tonë. Kujtimi historik i ka përjetësuar gjallërisht duke i përcjellë nga një brez në tjetrin,jo vetëm në Dibër por në gjithë Shqipërinë betejat e viteve 1911 -1924, ku në krye të luftëtarëve kryengritës të të cilave ka qënë Elezi, të cilët luftuan trimerisht kundra pushtuesëve serbë për t’i zbuar nga tokat shqiptare, që kishin pushtuar,duke përfituar nga periudha e vështirë dhe mjaft komplekse,që po kalonte kombi ynë shqipar, para dhe pas shpalljes së Pavarsisë.Historia na dëshmon qartë se që nga viti 1912 e deri në vitin 1924, Elez Isufi ose siç i thonin asokohe “Gjenerali me shajak” mori pjesë pothuaj në të gjitha ngjarjet e mëdha politike të Shqipërisë, duke bërë një emër të madh në historinë e vendit tonë. Ai mori pjesë në shumë luftëra e beteja që drejtoheshin si kundër forcave turke, ashtu edhe atyre serbo-malazeze, por vlejnë për të përmendur kryengritja e viteve 1912-1913-të, kryengritja e shtatorit e vitit 1913, goditja e Divizionit të Nishit në 5 dhjetor të vitit 1915-të, ku si pasoj i kësaj veprimtarie, forcat serbe i dogjën tre here kullat e familjes Ndreu, në 1913-ën, në 1918-ën dhe në1921-in. Mirënjohja shqiptare ka folur,po flet dhe sigurisht që do flas përjetsisht për figura të tilla heroike që u vetsakrifikuan për të ruajtur trojet shqipare.Pa dyshim që pjesë e kasaj mirënjohje shteterore do mbetet edhe ky nderim, që ne sot po bëjmë së bashku nëpërmjet kësaj cermonie. Ne qofte se themi kohe pas kohe dhe herë pas here, se është dhe do jetë e nevojshme që të rikthehemi tek etrit tanë themelues,nuk duhet te harrojmë se personaliteti patriotik,lufarak, politik ,diplomatik ,dhe njerëzor i dibranit Elez Isuf Ndreut do mbetet njëri prej tyre.

*Fjala e mbajtur nga Presidenti i RSH, z.Bujar Nishani me rastin e dekorimit te Elez Isuf Ndreut “Nderi i Kombit”. Peshkopi, me 11.05.2013.