Prof. Dr. Fejzulla Berisha/

Kosova përballë një prove vendimtare shtetërore

Zgjedhjet e 28 Dhjetorit 2025 përfaqësojnë shumë më tepër sesa një proces të rregullt elektoral. Ato përbëjnë një provë të rëndësishme politike, institucionale dhe morale për Republikën e Kosovës, në një fazë delikate të konsolidimit të saj shtetëror. Në thelb, qytetarët përballen me një dilemë thelbësore: forcimin e një shteti funksional, të bazuar në ligj, profesionalizëm dhe përgjegjësi publike, apo vazhdimin e një praktike qeverisëse të karakterizuar nga improvizimi politik, diletantizmi institucional dhe personalizimi i pushtetit.

Kur diletantizmi politik institucionalizohet

Sfida kryesore e Kosovës nuk lidhet me mungesën e kornizës ligjore apo institucionale, por me mënyrën se si pushteti është ushtruar në praktikë. Në shumë raste, qeverisja është perceptuar dhe trajtuar jo si shërbim ndaj interesit publik, por si instrument për realizimin e interesave personale apo partiake. Ky realitet ka mundësuar shndërrimin e diletantizmit politik, në bashkëpunim me klientelizmin dhe kapjen e institucioneve, në një model funksional të ushtrimit të pushtetit.

Si pasojë, antivlerat janë normalizuar, ndërsa standardet profesionale dhe meritokracia janë margjinalizuar, duke e dobësuar ndjeshëm efektivitetin dhe besueshmërinë e institucioneve publike.

Antivlerat si kërcënim për integritetin shtetëror

Në praktikat e shteteve me demokraci të konsoliduar, korrupsioni moral dhe institucional konsiderohet një kërcënim serioz për sigurinë dhe stabilitetin kombëtar. Në rastin e Kosovës, tolerimi i zgjatur i praktikave të tilla ka krijuar një proces degenerues, që vepron gradualisht mbi themelet e shtetit. Mosndëshkimi i vazhdueshëm i këtyre dukurive ka minuar besimin e qytetarëve në institucione dhe ka thelluar distancën ndërmjet aparatit shtetëror dhe shoqërisë.

Shtetet e vogla dhe pamundësia për të toleruar antivlerat

Përvoja ndërkombëtare tregon qartë se shtetet e vogla dhe të reja nuk e përballojnë dot luksin e institucioneve të dobëta dhe qeverisjes joprofesionale. Modele si Finlanda, Estonia dhe Singapori dëshmojnë se suksesi shtetëror nuk është produkt i retorikës politike, por i ndërtimit sistematik të institucioneve të forta, të bazuara në meritokraci, kompetencë dhe respekt ndaj ekspertizës.

Roli i elitës intelektuale dhe përgjegjësia publike

Elita intelektuale dhe akademike – profesorët, studiuesit, juristët, ekonomistët dhe profesionistët e fushave strategjike – përbëjnë një nga shtyllat themelore të zhvillimit shtetëror. Heshtja e tyre në raport me deformimet institucionale krijon një boshllëk të rrezikshëm, i cili shpesh mbushet nga mediokriteti politik. Historia evropiane dhe praktika demokratike dëshmojnë se reformat e qëndrueshme nisin nga mendimi kritik dhe angazhimi akademik, jo nga propaganda ose improvizimi politik.

28 Dhjetori 2025: Zgjedhje për shtetin dhe rendin institucional

Zgjedhjet e ardhshme paraqesin një moment vendimtar për vetëdijen qytetare. Ato janë një mundësi për të zgjedhur mes forcimit të një shteti funksional, të bazuar në standarde morale dhe profesionale, dhe vazhdimit të një modeli qeverisjeje të dominuar nga personalizimi i pushtetit dhe servilizmi politik.

Kosova nuk ka nevojë për figura të rastësishme apo për qasje populiste ndaj pushtetit. Ajo ka nevojë për lidership të përgjegjshëm, me kompetencë profesionale, integritet moral dhe vizion shtetëror. E ardhmja e Republikës së Kosovës ndërtohet mbi meritokraci, forcim institucional dhe respekt ndaj parimeve të qeverisjes së mirë, jo mbi narcisizëm politik dhe improvizim.

Përvoja historike e dëshmon në mënyrë të qartë: shtetet e vogla mbijetojnë dhe zhvillohen vetëm kur udhëhiqen nga elita e përgjegjshme dhe profesionale.

Prof. Dr. Fejzulla Berisha/

Kosova, si një shtet i ri i pavarur në Europën Juglindore, ndodhet përballë sfidave të mëdha strategjike dhe institucionale. Pas shpalljes së pavarësisë më 2008, vendi ka arritur konsolidim politik dhe institucional, por mbetet i ekspozuar ndaj sfidave të sigurisë rajonale dhe ndikimeve ndërkombëtare jo‑perëndimore.

Anëtarësimi në NATO nuk përbën thjesht një aspiratë simbolike, por një instrument strategjik për afirmimin e sovranitetit, garantimin e sigurisë dhe përforcimin e legjitimitetit ndërkombëtar të Kosovës. Edward P. Joseph, ekspert amerikan për Ballkanin, ka theksuar se integrimi i Kosovës në NATO mund të shërbejë si zgjidhje për stabilitetin rajonal, duke forcuar pozitën e vendit në komunitetin ndërkombëtar dhe duke reduktuar ndikimin destabilizues të aktorëve të jashtëm si Rusia dhe Kina.

Në këtë kontekst, artikulli argumenton në mënyrë akademike dhe diplomatikisht pse anëtarësimi i Kosovës në NATO është një domosdoshmëri strategjike, duke analizuar pengesat, mundësitë dhe rrugët e realizimit të këtij objektivi.

1. Siguria dhe mbrojtja kolektive si nevojë strategjike

Anëtarësimi i Kosovës në NATO do të sigurojë mbrojtje kolektive për vendin, sipas nenit 5 të Traktatit të Washingtonit. Ky hap do të eliminojë ekspozimin ndaj kërcënimeve tradicionale dhe jo‑tradicionale në Ballkan.

-Rëndësia historike: Intervenimi i NATO-s në 1999 shënoi një rast suigeneris për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe sovranitetit të popullit shqiptar. Ky precedent institucional tregon se NATO nuk është vetëm një aleancë ushtarake, por edhe një garantues i rendit ndërkombëtar.

-Dimensioni strategjik: Shteti i ri është i ekspozuar ndaj përçarjeve rajonale, kërcënimeve hibride dhe ndikimeve jo‑perëndimore. Anëtarësimi do të forconte kapacitetin e mbrojtjes së Kosovës dhe të fqinjëve të saj në një kuadër të garantuar ligjërisht dhe politikisht.

2. Legjitimi ndërkombëtar dhe afirmimi i sovranitetit

Anëtarësimi në NATO do të shërbente si certifikatë ndërkombëtare e sovranitetit të Kosovës, duke forcuar njohjen dhe legjitimitetin e vendit në arenën globale.

-Instrument diplomatik: NATO është një platformë strategjike për angazhime diplomatike dhe integrim politik. Anëtarësimi i plotë i Kosovës do të forconte pozicionin negociator të vendit në marrëveshjet ndërkombëtare dhe marrëdhëniet bilaterale.

-Përdorimi i standardeve perëndimore: Duke iu përmbajtur standardeve demokratike dhe ushtarake të NATO-s, Kosova forcon institucionet e saj, promovon stabilitetin dhe demonstron gatishmërinë për të qenë partner i besueshëm në komunitetin euro‑atlantik.

3. Stabiliteti rajonal dhe zbutja e tensioneve

Edward Joseph ka theksuar se përfshirja e Kosovës — dhe e fqinjëve të saj strategjikë — në NATO do të kontribuonte në uljen e tensioneve rajonale dhe rritjen e sigurisë kolektive.

-Mekanizmi i përfshirjes: Anëtarësimi i Kosovës do të rrisë bashkëpunimin ushtarak dhe diplomatik me fqinjët, duke krijuar mekanizma për parandalimin e konflikteve të mundshme.

-Shtytja për marrëveshje bilaterale: Roli i NATO-s mund të funksionojë si levë për dialog dhe zgjidhje të kontesteve të pazgjidhura, sidomos në marrëdhëniet Kosovë‑Serbi.

4. Realiteti institucional dhe pengesat

Megjithatë, rruga drejt anëtarësimit është e ndërlikuar:

-Konsensusi i anëtarëve të NATO-s: Për pranimin e një shteti të ri, kërkohet miratimi unanim. Shtete anëtare që ende nuk e njohin Kosovën, konsensusi është pengesë e madhe.

-Statusi aktual: Kosova ka statusin e vendit të asociuar në Asamblenë Parlamentare të NATO-s, por ky nuk është ekuivalent me anëtarësim të plotë.

-Ndikimi i aktorëve të jashtëm: Rusia dhe Kina mund të përdorin instrumente të ndryshme për të penguar integrimin e Kosovës në NATO, duke përfshirë diplomacinë ekonomike dhe ndikimin politik në aleatët skeptikë.

5. Strategjitë e mundshme për realizimin e objektivit

Në kuadër diplomatik dhe akademik, mund të propozohet një qasje strategjike:

Diplomaci aktive: Intensifikim i lobimit ndaj vendeve skeptike, përdorimi i diasporës shqiptare dhe partnerëve perëndimorë për të krijuar presion politik dhe mbështetje multilaterale.

Integrim gradual: Pjesëmarrje aktive në strukturat e NATO-s, trajnime, ushtrime të përbashkëta dhe projekte të përbashkëta, për të treguar gatishmërinë dhe kapacitetin institucional.

Bashkëpunim rajonal: Promovim i marrëveshjeve bilaterale dhe mekanizmave për zbutjen e tensioneve me fqinjët, për të përmirësuar klimën e sigurisë në rajon.

Anëtarësimi i Kosovës në NATO është më shumë se një aspiratë politike: është një domosdoshmëri strategjike, e cila siguron mbrojtje, legjitimet ndërkombëtare dhe stabilitet rajonal. Sipas Edward P. Joseph, një strategji e kombinuar diplomatike, institucionale dhe strategjike mund të shndërrojë këtë objektiv të vështirë në një realitet të arritshëm, duke forcuar orientimin euro‑atlantik të Kosovës dhe duke kontribuar në paqen dhe sigurinë e Ballkanit.

Kosova, duke ecur drejt NATO-s, nuk afirmon vetëm të drejtën e saj për siguri dhe sovranitet, por përçon një mesazh të qartë: orientim drejt lirisë, demokracisë dhe partneritetit perëndimor, në një rajon historikisht të ndikuar nga tensione dhe konfliktet ndërkombëtare.

Nga Londra, në vjeshtën e vitit 2025, fryu sërish një puhizë ere e vjetër me aromë të re. Samiti i fundit i Procesit të Berlinit tregoi se Ballkani Perëndimor është rikthyer në rendin e ditës të Fuqive të Mëdha. Por, kësaj here, jo si vatër krize, por si terren pjellor për zhvillim dhe bashkëpunim strategjik.

Procesi i Berlinit, megjithëse mbetet platforma kryesore për integrimin rajonal, shpesh ka funksionuar si një mekanizëm burokratik më shumë se sa politik. Kjo qasje e përbashkët e Londrës dhe Uashingtonit është, në fakt, një korrigjim strategjik ndaj pasivitetit të Bashkimit Europian.

Në prag të Samitit, dy dokumente u shfaqën si busulla të reja në rajon. Britanikët publikuan dokumentin strategjik “Restoring British Leadership in the Western Balkans”, ndërsa në Kongresin amerikan u paraqit projektligji “Western Balkans Democracy and Prosperity Act”. Në pamje të parë, këto dy iniciativa duken të ndara, por në thelb ato shënojnë rikthimin e koordinuar të Londrës dhe Uashingtonit në zemër të Ballkanit.

Britania, pas daljes nga Bashkimi Europian, po kërkon që të rigjejë rolin e saj tradicional si arbitër dhe ekulibrist i Europës Juglindore. Me një diplomaci më elastike dhe me një gjuhë të qartë sidomos kundër krimit të organizuar, korrupsionit dhe ndikimit rus e kinez, Londra po kërkon të ndërtojë një prani institucionale përmes edukimit, projekteve të qeverisjes lokale dhe përfshirjes më të drejtpërdrejtë në sigurinë rajonale.

SHBA e ka zhvendosur fokusin në politikën e mbështetjes së prosperitetit demokratik. Projektligji i paraqitur në Kongres parashikon nxitjen e investimeve amerikane, bashkëpunimin teknologjik, zhvillimin e tregtisë dhe krijimin e korridoreve të reja ekonomike që do ta lidhin rajonin me tregun euro-atlantik. Shtetet e Bashkuara kanë një strategji për prosperitetin demokratik e ekonomik të rajonit. Projektligji amerikan synon të rrisë investimet në energji, infrastrukturë, teknologji dhe bujqësi, duke ndërlidhur zhvillimin ekonomik me forcimin e institucioneve demokratike.

SHBA po kërkon që ta ripozicionojë Ballkanin Perëndimor si një hallkë të sigurisë transatlantike, jo si një “zonë periferike e BE-së”. Nëse përgjatë shekullit XX, ndikimi amerikan në Ballkan u ndërtua mbi imponimin e paqes nëpërmjet ndërhyrjes ushtarake, shekulli XXI po e zhvendos atë drejt ndërtimit të prosperitetit ekonomik dhe institucioneve demokratike.

Në këtë kuptim, “Western Balkans Democracy and Prosperity Act” është një instrument strategjik. Ai është projekti më i rëndësishëm pas marrëveshjes së Dejtonit dhe ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë, sepse shënon kalimin nga “stabiliteti” te “prosperiteti demokratik”. Në këtë peizazh të ri, Shqipëria ka një shans historik. Si një vend anëtar i NATO-s, aleate e ngushtë e SHBA-së dhe e Britanisë, Tirana mund të shndërrohet në nyjën lidhëse të projekteve të reja energjetike, digjitale dhe ekonomike në rajon.

Nëse dekadën e fundit Shqipëria kërkoi integrim, sot ajo mund të bëhet model i demokracisë funksionale që tërheq investime dhe besim. Ky është ndryshimi thelbësor, nga pritës pasiv i ndihmës, në rolin e ofruesit të stabilitetit dhe bashkëpunimit rajonal. Pas tri dekadash përpjekjesh për “stabilitet”, Ballkani ndodhet në prag të një epoke të re. Epoka e prosperitetit euro-atlantik.

Më shumë se çdo vend tjetër në rajon, Shqipëria ka mundësinë që të shfrytëzojë këtë momentum për të kaluar nga roli i “nxënësit të integrimit”, në atë të modelit të demokracisë funksionale në Ballkan. SHBA e sheh rajonin si një tërësi ekonomike. Megjithatë, për SHBA-në dhe Britaninë, Shqipëria dhe Kosova janë dy partnerë strategjikë kyç, për projektet e sigurisë dhe diplomacisë rajonale. Iniciativat e fundit forcojnë boshtin Uashington-Londër-Tiranë-Prishtinë, që sot e gjithë ditën mbetet bërthama më pro-perëndimore e Ballkanit.

Gjithsesi, duhet pasur parasysh fakti që projektligji është paraqitur gjatë administratës Trump, nga një nismë bi-partizane në Dhomën e Përfaqësuesve, jo nga vetë ekzekutivi. Tregues ky, që Kongresi kërkon të ruajë një angazhim të qëndrueshëm amerikan në Ballkan përmes investimeve, tregtisë dhe mbështetjes institucionale.

Ndërkohë, administrata Trump e sheh rajonin përmes një lenteje më transaksionale, ku prioritetet janë siguria, energjia dhe ndikimi strategjik. Trump preferon marrëdhënie dypalëshe dhe marrëveshje të negociuara personalisht. Prandaj, ai mund të jetë pak skeptik ndaj një kornize të tillë ligjore që kufizon fleksibilitetin e tij.

Kjo do të thotë se edhe pse ligji ka mbështetje dy-partiake, administrata Trump mund që ta vonojë zbatimin e tij ose të kërkojë ndryshime që e orientojnë më shumë drejt tregtisë dhe energjisë, e më pak drejt reformave demokratike.

Në fund të fundit, historia përsëritet me forma të reja. Dikur britanikët dhe amerikanët përcaktuan kufijtë politikë të Europës Juglindore. Sot, ata po përpiqen që të vendosin kufijtë e rinj të prosperitetit dhe demokracisë në Ballkan. Sepse, stabiliteti politik pa rritje ekonomike është i përkohshëm.

Në fillim të shekullit XX, ruajtja e ekuilibrit midis pan-gjermanizmit dhe pan-sllavizmit solli lindjen e shtetit shqiptar. Sot SHBA dhe Britania po rikthehen në Ballkan për të rivendosur balancën mes fuqive të reja, që kërkojnë horizonte të vjetra. Historia duket se po troket sërish në portat e Ballkanit.

Nga Dr. Evarist Beqiri

Nga Rafael Floqi/

28 Nëntori 1912 përbën ngjarjen më të rëndësishme të shtetformimit shqiptar, e cila, përveç themelimit institucional të shtetit, prodhoi një identitet të ri politik dhe simbolik. Artikulli shqyrton shpalljen e pavarësisë në kontekstin e Luftërave Ballkanike, rolin e elitave politike shqiptare, reagimin e Perandorisë Osmane, ndikimin e kryengritjeve para-1912-s, rëndësinë simbolike të flamurit si element i kujtesës kombëtare, si dhe kontributin e diasporës dhe të urdhrave fetarë—veçanërisht të bektashinjve—në procesin e shtetformimit. Analiza tregohet se pse 28 Nëntori është mbetur një datë kyçe e unitetit shqiptar dhe një kategori e qëndrueshme e identitetit politik.

Në historiografinë bashkëkohore, 28 Nëntori njihet si momenti i krijimit të shtetit modern shqiptar dhe si simboli kryesor i identitetit kombëtar. Ndryshe nga festat e thjeshta politike, 28 Nëntori funksionon si një “moment themelues” (Anderson 1991; Hobsbawm 1992), i cili prodhon një bashkim shpirtëror të shqiptarëve, pavarësisht vendndodhjes, besimit ose përkatësisë krahinore. Kjo datë nuk është vetëm një përkujtim historik, por një instrument i vazhdueshëm i ndërtimit të ndërgjegjes kombëtare.

Konteksti historik i shpalljes së Pavarësisë

Shpallja e Pavarësisë në Vlorë më 28 Nëntor 1912 ndodhi në kushtet e fragmentimit të Perandorisë Osmane dhe ekspansionit të shteteve ballkanike gjatë Luftërave Ballkanike. Delegatë nga të gjitha trevat shqiptare u mblodhën në Vlorë për të artikuluar një përgjigje politike ndaj kërcënimit të copëtimit territorial. Mes tyre ishin personalitete të shquara: Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi, Prenk Bib Doda, Mehmet Konica, Eqrem bej Vlora, Dhimitër Berati, Sotir Kolea, Nikollë Kaçorri Lef Nosi dhe nje nënshkrues nga trungu i familjes time, Thanas Floqi.

Qeveria e Vlorës synoi të prodhonte një akt me funksion të trefishtë: deklarim sovraniteti, afirmim institucional dhe demonstrim të unitetit kombëtar.

Roli i kryengritjeve shqiptare në formësimin e pavarësisë

Kryengritjet shqiptare të viteve 1910–1912 ishin thelbësore për krijimin e klimës politike që mundësoi shpalljen e pavarësisë. Kryengritja e Malësisë së Madhe (1911), lëvizjet në jug dhe veriperëndim dhe rezistenca e Kosovës e Dukagjinit krijuan një atmosferë të përgatitur për veprim politik kombëtar. Ato demonstronin kapacitetin e shqiptarëve për vetëorganizim, solidaritet ndërkrahinor dhe rezistencë të përbashkët.

Ky cikël kryengritjesh shënon fazën e “mobilizimit kombëtar” (Skendi 1967), e cila prodhoi ndikimin psikologjik dhe mobilizues për aktin e Vlorës.

ë historinë e çdo kombi ekzistojnë çaste që tejkalojnë kohën dhe hapësirën, duke u kthyer në pikë referimi për identitetin kombëtar. Për shqiptarët, 28 Nëntori 1912 është pikërisht një nga ato momente. Shpallja e Pavarësisë nuk ishte vetëm një akt formal i ndarjes nga Perandoria Osmane; ajo ishte shndërrimi i një populli të shpërndarë në male, fusha dhe emigracion në një subjekt politik sovran. Në krye të këtij akti historik qëndronte një figurë karizmatike, e qetë, e menduar dhe me horizont të gjerë evropian: Ismail Qemal Vlora, burrë shteti, diplomat dhe simbol i ndërgjegjes kombëtare.

Shpallja e Pavarësisë në Vlorë nuk ishte një rastësi, as një akt romantik i një grushti të vendosurish. Ishte rezultati i një procese të gjatë politik, diplomatik dhe kulturor që kishte filluar qysh në shekullin XIX me rilindjen kombëtare, me Lidhjen e Prizrenit, me alfabetin e Manastirit, me Kongresin e Elbasanit dhe me mësuesit e parë shqiptarë që hapën shkolla në kushte dhune. Por ajo nuk do të kishte marrë formë pa prirjen strategjike, guximin politik dhe legjitimitetin ndërkombëtar të Ismail Qemalit.

Kapitulli që vijon analizon në mënyrë sintetike e të thelluar zhvillimet që çuan në 28 Nëntor, rolin e Ismail Qemalit, kontekstin ndërkombëtar, dilemën e shpëtimit të territorit dhe domethënien e kësaj dite në historinë shqiptare.

Rruga e gjatë e kombit drejt mëvetësisë

Pavarësia e Shqipërisë nuk ishte një shpërthim i beftë. Ajo ishte përfundimi i një procesi shumëvjeçar që përfshiu: formimin e vetëdijes kombëtare, afirmimin e gjuhës shqipe, krijimin e elitës politike shqiptare, organizatat atdhetare brenda dhe jashtë vendit, shtypin patriotik, dhe lëvizjet politike e ushtarake kundër Perandorisë Osmane.

Nga Lidhja e Prizrenit (1878) te Lidhja e Pejës (1899), shqiptarët kërkuan autonomi territoriale brenda Perandorisë. Pavarësia do të bëhej e pashmangshme vetëm kur rreziku i copëtimit nga fqinjët u bë realitet i prekshëm.

Në vjeshtën e vitit 1912: Serbia kërkonte Shkodrën, Kosovën dhe dalje në Adriatik,Mali i Zi synonte Shkodrën dhe Malësinë, Bullgaria kishte pretendime në lindje,Greqia kërkonte Çamërinë, Himarën, Korçën dhe Vlorën.Në këtë panoramë të errët, shqiptarët kuptuan se:të kërkoje autonomi ishte baras me vetëvrasje; të shpallje pavarësinë, ishte e vetmja mundësi shpëtimi.

Ismail Qemali: diplomati që u bë arkitekti i shtetit shqiptar

Ismail Qemali lindi më 1844 në Vlorë në një familje të njohur aristokrate. Studimet e tij, karriera e tij e gjatë në administratën osmane dhe në diplomacinë ndërkombëtare e formësuan si një nga mendjet më të ndritura shqiptare të shekullit të XIX. Në Stamboll, mësoi mjeshtërinë e politikës. Në Evropë, ku u arratis në vitet 1900 pas konflikteve me xhonturqit, u ekspozua ndaj ideve moderne liberale. Ai ishte: diplomat i formuar, njohës i gjuhëve evropiane, i lidhur me qarqe politike në Londër, Paris dhe Romë, dhe me vizion të plotë për shtetin shqiptar. Personaliteti i tij kishte dy cilësi të rralla: autoritet moral për shqiptarët, besueshmëri dhe reputacion në kancelaritë evropiane. Pa këtë dyzim, akti i Pavarësisë nuk do të ishte pranuar në skenën ndërkombëtare.

Reagimi i Perandorisë Osmane ndaj Pavarësisë

Reagimi osman ishte i kushtëzuar nga dobësia strukturore e Perandorisë dhe nga situata ushtarake e vështirë e vitit 1912. Sipas Csaplár-Degovics (2019), Veziri i Madh Qamil Pasha e vlerësoi shpalljen e Pavarësisë si “revoltë” dhe i propozoi Ismail Qemalit një autonomi të kufizuar nën një princ osman. Kjo ofertë u refuzua, pasi delegatët shqiptarë konsideruan se momenti politik e kërkonte një status të plotë sovraniteti. Përpjekjet e misioneve osmane në Kosovë për të negociuar me udhëheqësit shqiptarë, të përmendura nga Hasan Prishtina, ilustrojnë strategjinë osmane për uljen e tensioneve, jo ripushtimin efektiv të territorit.

Flamuri shqiptar si simbol kombëtar dhe kujtesë kolektive

Flamuri i ngritur në Vlorë, i qepur nga Marigo Posio, ka funksionuar si simboli më i qëndrueshëm i identitetit shqiptar. Ngjyra e kuqe dhe shqiponja e zezë dykrenare, të rrënjosura në simbolikën mesdhetare dhe bizantine, përfaqësojnë dualitetet themelore të identitetit shqiptar: lirinë dhe kujtesën, sakrificën dhe përjetësinë. Flamuri është dokumentuar si objekt sakral i qëndresës, duke u ripopullarizuar gjatë shekullit XX, madje edhe në rrethana represive, si në rastin e burgut të Spaçit më 1973, kur të burgosurit e ripikturuan shqiponjën si akt rezistence.

Diaspora shqiptare dhe Federata “Vatra”

Diaspora shqiptare në SHBA, veçanërisht përmes Federatës Pan-Shqiptare “Vatra”, pati rol vendimtar në afirmimin diplomatik të çështjes shqiptare. “Vatra”, me organin e saj “Dielli”, ndërtoi opinionin publik amerikan dhe ndikoi në qëndrimin e administratës Wilson pas Luftës së Parë Botërore. Ky rol vlerësohet në historiografi si një ndër mekanizmat kryesorë të mbijetesës së shtetit shqiptar gjatë krizave të pasluftës (Noli 1947).

Vijimësia e 28 Nëntorit në shekullin XX–XXI

28 Nëntori ka mbetur një simbol përbashkues në hapësirën shqiptare. Në Kosovë, ngritja e flamurit më 28 Nëntor 1997 në Prekaz u shndërrua në akt themelor të rezistencës së armatosur dhe të mobilizimit të Luftës Çlirimtare. Festa është përjetësuar si një element i identitetit kolektiv shqiptar, që tejkalon kufijtë shtetërorë dhe funksionon si kategori e identitetit kulturor mbarëkombëtar.

A është utopi bashkimi kombëtar?

Debati mbi “Shqipërinë Natyrale” dhe mundësinë e bashkimit kombëtar mbetet çështja më komplekse e diskursit politik shqiptar në shekullin XXI. Në historiografinë kombëtare, nocioni “Shqipëri Natyrale” i referohet hapësirës etno-gjuhësore të popullsisë shqiptare, e cila pas vitit 1913 mbeti e ndarë në disa njësi shtetërore. Kjo ndarje, produkt i ekuilibrave gjeopolitikë të kohës, krijoi një realitet të ri politik që vazhdon të strukturojë marrëdhëniet ndërshqiptare sot. Megjithatë, ideja e ribashkimit territorial mbetet e kufizuar nga arkitektura ndërkombëtare e sigurisë, nga autoritetet politike të rajonit dhe nga detyrimet e brendshme juridike, sidomos në rastin e Kosovës.

Shqipëria Natyrale: nevoja historike dhe dilemat politike

Përkrahësit e këtij koncepti e shohin “Shqipërinë Natyrale” si korrigjim të një padrejtësie historike të vitit 1913. Në këtë kuptim, bashkimi postulatizohet si garant i funksionimit të kombit në një hapësirë të unifikuar. Argumentet kryesore janë demografike, kulturore dhe historike: shqiptarët flasin të njëjtën gjuhë, ndajnë të njëjtën kulturë dhe janë pjesë e të njëjtit identitet civilizues. Në perspektivën e së drejtës së vetëvendosjes, ribashkimi mund të interpretohet si realizim i vullnetit demokratik të popujve shqiptarë në Kosovë, Shqipëri, Maqedoninë e Veriut, Luginën e Preshevës dhe Mal të Zi.

Por kjo qasje përballet me kufizime të mëdha të sistemit ndërkombëtar. Shtetet që burojnë nga ndarjet historike të vitit 1913 kanë sovranitet të njohur, dhe çdo ndryshim kufijsh vlerësohet si rrezik për stabilitetin rajonal. Prandaj, koncepti i ribashkimit nuk mund të kuptohet jashtë kuadrit të arkitekturës euroatlantike.

Pakoja e Ahtisarit dhe barrierat juridike

Një nga pengesat më të mëdha për bashkimin de jure është Pakoja e Ahtisarit, e cila është baza kushtetuese e shtetit të Kosovës. Dokumenti e ndalon në mënyrë të qartë bashkimin e Kosovës me një shtet tjetër dhe e lidh statusin e saj me mbikëqyrjen ndërkombëtare. Ky kufizim juridik është pjesë e marrëveshjeve të garantuara nga fuqitë ndërkombëtare dhe është i pandryshueshëm pa një proces të ri politik global.

Në këtë kontekst, bashkimi i menjëhershëm kombëtar është praktikisht i pamundur juridikisht dhe diplomatikisht. Ndaj, realistët argumentojnë se bashkimi duhet të shihet si një proces i gjatë dhe gradual, jo si akt i menjëhershëm politik.

Uniteti ekonomik dhe kulturor si rruga reale e bashkimit

Në mungesë të mundësisë për bashkim politik, integrimi ekonomik, kulturor dhe institucional shihet nga studiuesit si rruga më realiste e afrimit mbarëkombëtar. Ekonomitë e Shqipërisë dhe Kosovës janë plotësuese: një treg i përbashkët, një hapësirë e unifikuar energjetike, standardet e harmonizuara tatimore dhe një politikë e përbashkët infrastrukturore do t’i afronin dy shtetet më shumë se çdo ndryshim formal kufijsh. Modeli i Bashkimit Evropian tregon se integrimi ekonomik shpesh i paraprin integrimit politik.

Kultura është një tjetër shtyllë e rëndësishme e bashkimit real. Shqipëria dhe Kosova ndajnë rrjet muzikor, arsimor dhe gjuhësor të njëjtë, ndërsa diaspora shqiptare vepron si një “lidhje organike” globale e përbashkët. Kjo lloj bashkësie kulturore ruan kohezionin kombëtar edhe në kushtet e ndarjes shtetërore.

Debati mbi “kombin kosovar” si konstrukt politik

Në diskursin bashkëkohor është shfaqur nocioni “komb kosovar”, i promovuar si identitet i ri shtetëror i bazuar në qytetari. Ky koncept, megjithëse i kuptueshëm në kuptimin e konsolidimit të shtetit të Kosovës, ndesh kritika për arsye historike dhe sociologjike. Termi “komb kosovar” bie ndesh me përkufizimin klasik të kombit shqiptar, i cili përfshin shqiptarët e Kosovës si pjesë organike të kombit etnik shqiptar. Identiteti kosovar mund të ketë funksion politik-shtetëror, por nuk ka bazë etnolinguistike, kulturore apo historike për të zëvendësuar identitetin shqiptar. Në këtë kuptim, promovimi i një kombi të ri të ndarë nga kombi shqiptar shihet si konstrukt artificial që rrezikon fragmentimin kulturor dhe politik të shqiptarëve. Në analizën sociopolitike, identiteti civil i Kosovës duhet të bashkëjetojë me identitetin kombëtar shqiptar, jo ta zëvendësojë atë.

A është utopi bashkimi kombëtar?

Konkluzioni i shumicës së studiuesve është se bashkimi i menjëhershëm politik mbetet i vështirë për shkak të faktorëve juridikë, gjeopolitikë dhe ndërkombëtarë. Megjithatë, bashkimi nuk është utopi: ai është i mundur si proces afatgjatë, përmes integrimit ekonomik, kulturor, institucional dhe përmes koordinimit strategjik brenda strukturave euroatlantike.

Nëse Bashkimi Evropian lejon modele integrimi të ngjashme me ato të Beneluksit ose gjysmë-federatave ekonomike, atëherë bashkimi de facto i shqiptarëve bëhet realist. Historia tregon se kombet bashkohen jo vetëm përmes kufijve, por përmes interesave të përbashkëta, identitetit të përbashkët dhe vizionit të përbashkët për të ardhmen.

28 Nëntori përfaqëson një akt të shumëfishtë: politik, kulturor, simbolik dhe identitar. Shpallja e Pavarësisë nuk i zgjidhi të gjitha çështjet territoriale dhe identitare të popullit shqiptar, por ajo krijoi themelin mbi të cilin u ndërtua shteti dhe vetëdija moderne kombëtare. Festimi i përvitshëm i kësaj date e riprodhon kujtesën historike dhe e forcon ndërgjegjen e bashkimit shpirtëror shqiptar. Përmes dimensionit historik, simbolik dhe kulturor, 28 Nëntori mbetet nyja themelore e shtetësisë dhe identitetit shqiptar, një kategori politike dhe kulturore që vijon të strukturojë vetëkuptimin kolektiv të shqiptarëve në shekullin XXI.

Referenca:

Anderson, B. (1991). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London: Verso.

Anamali, S. (2002). Historia e Popullit Shqiptar. Tiranë: Toena.

Csaplár-Degovics, K. (2019). Shqiptarët dhe Perandoria Osmane: Dokumente dhe Analiza. Budapest: Akademiai Kiado.

Hobsbawm, E. (1992). Nations and Nationalism since 1780. Cambridge: CUP.

Jelavich, B. (1983). History of the Balkans. Cambridge: CUP.

Noli, F.S. (1947). Historia e Shqipërisë. Boston: Vatra Publications.

Pulaha, S. (1981). Kryengritjet Shqiptare në Shek. XIX–XX. Tiranë: ASHSH.

Skendi, S. (1967). The Albanian National Awakening. Princeton: Princeton University Press.

Vlora, E. (1968). Kujtime. Munich: Oldenbourg.