Resmi Corbaxhi/

Sapo lame Elbasanin dhe hymë ne rrugën e Cerrikut na bëjnë përshtypje ndërtimet e shumta në të dy anët e rrugës. Para syve tanë shfaqet begatia e vjeshtës, e cila vec ngjyrave të preferuara sjell dhe nje shumëllojshmëri prodhimesh frutore dhe bujqësore. Rrushi i verdhë qelibar e kokërrmadh të shkel syrin, po ashtu fiku i bardhë dhe i zi, molla dhe dardha vjeshtake, pa harruar as shegën e as hurmën qe ka filluar te zverdhet.

– Kemi edhe shume?

Pasagjeri që ndodhej në krah e kuptoi që nuk kisha qenë ndonjëherë në ato anë.

– Pothuajse mbrritëm – u pergjegj ai duke me pyetur: – Nuk keni qenë më pare? -Para 30 vitesh, gruaja vunta nga reumatizma.

– Edhe pak dhe mbrritëm.

Era e ujrave terminale e mbylli bisedën tone si për të na njoftuar që kishim hyrë ne zonën e Llixhave. Vend i gjelbëruar kodra të lidhura njera me tjetrën, dhe mes tyre hotele të shumta njeri më i mire se tjetri. Mes këtij vendi të bekuar hotelet kurative konkurojne njeri tjetrin. Rreth njëqind vjet më pare studimi i bërë nga mjeku cek Ing Dr Benno Wintere nën kujdesin personal të mbretit Zog tregoi se përmbajtja kimike e ujrave termale ishin ndihmuese për shërimin e shumë sëmundjeve të ndryshme sidomos atyre reumatizmale. Në vitin 1932 Grigor Nosi ndërtoi hotelin e pare te quajtur park-llixha “Nosi”. Shoferi, një banor nga Tregani na tregon qe Llixhat ndodhen nē palcën e 35 hektarëve të gjelbëruar ku zotëron më tepër pisha e kultivuar. Para nesh shfaqet hoteli “Nosi” ndërtuar afërsisht 100 vjet më pare, fatkeqësisht tani jashtë funksionit, por me një arkitekturë interesante, e cila. i reziston ende kohës. Më pas para nesh parakalojnë emrat e hoteleve te tjera si “Alfa”, “Jance” “Ylli”, “Miqesia”, “Boci”… Të gjithe janë rreth e rrotull zones së gjelbëruar. Kemi prenontuar ne hotel “Puka”. Që në hyrje të imponohet respekti. Shesh I pastër, lule të shumta, trëndafilë shumë ngjyrash që megjithëse vjeshtë ende ruajne freskinë. Pemë të shumtë dekorative, stola e tavolina për pushuesit. Mbi të gjitha nje personel mikpritës. Nuk e kisha menduar që edhe ne Shqipëri të kishte standarte që u përshateshin atyre europiane. I tregova në telefon mikut tim që më kishte rekomanduar këtë hotel ku ndodhesha. Një histori e trishtë dhe e dhimbshme.kur u njoha me cfarë kishte ndodhur. Ajo godinë me standarte europiane per pak do te kishte pasur të njëjtin fat si “Prestige Resort”..Megjithëse me dokumenta të rregullta, gjatë ndërtimit të hotelit njerëz të papërgjegjshëm mbështjellë me petkun e pushtetarit mbrritën aty për të prishur godinën pothuajse të përfunduar. Kur e pyetëm pronarin e saj se cfarë kishte ndodhur, ai përgjigjet shkurt: – Le tia lemë të shkuarës, me gjithë dëmin moral që krijuan njerëz te vegjël me smirë dhe xhelozi. Gjatë bisedës me të na bëri përshtypje një fakt tjetër. Nuk pranon elozhe, komplimente por shton se e ndihmoj më atë dhe stafin e tij nqs i them në sy atë ku calon puna e tyre.

I them që janë nga më të mirët por ai nuk e pranon.

– Ka edhe të tjerë, nuk jemi vetëm ne në Llixha.Nuk jemi të rënë nga qielli.Kemi edhe ne kusuret tona. Isha nisur me mendimin t’a falenderoja por fjalët e tij nuk lane hapësirën e duhur.

Për ne.befasi ishte edhe guzhina, ku vec tavës tradicionale elbasanase, provuam shumllojshmëri gatimesh të trevës. Të gjitha të shijshme dhe me prodhime vendi. Ishte dëshira e gjithë frkuentuesve të ujrave termale të testonin prodhimet vendase jo vetëm i gatesës nëpër hotele por e jashtë ambienteve të tyre. Dëshmi për këtë ishte tregu i perimeve nëse mund ta quajmë kështu pasi shitej kudo në cdo rrugë që të lidhte me hotetet.Gjeje rrushin e bardhë dhe të zi, fikun, mollën, arrën dhe cdo gjë tjetër që prodhohej në zonën e Lixhave. Nuk mungonte as era e misrit të pjekur, që të ngacmonte nuhatjen dhe nuk mund të rrije pa e provuar atë. Fatkeqësisht mungon një informacion dhe guide për kulinarinë e zones. Një obsion i harruar për zhvillimin e turizmit në këtë zone.

Në hotel banjot bëheshin nën kontrollin e mjekut ndërsa shërbimi shëndetsor nuk mungonte për 24 orë. Gjithcka brenda standarteve shendetsore. Vec ndjeje keqardhje për atë që po ju tregojmë tani. Jo shume larg këtij hoteli ndodhet edhe përroi ku ende ekziston një burim ujrash termale si relike e kohës së diktaturës. Një cadër e ngritur aty ofron shërbimi për njerëz të varfër. Mungojnë si kushtet sanitare ashtu edhe ato higjenike. Për mjek a infermier as që bëhet fjale.Qendrimi dhjetë minuta ne ujrat termale kushton më pak se njeqind lekë të reja. Vijne ata që nuk kanë mundesi të qëndrojnë në hotele.Nuk kanë pretendime për kushtet. I afrohemi një gruaje.

– Përse vini këtu?

– Ku të shkoj? Atje – tregon me kokë – nje hotel- s’ma mbam xhepi. Vij cdo dite nga Elbasani me urban, dymijë lekë të vjetra vajtje ardhje. Vij këtu kur më mbetet ndonjë lekë. Më dhembin këmbët, e kur përdor llixhat, ndihem më mire. Na u kujtua dhe gjesti i Todi Pukës, pronarit të hotel ‘Puka”. Hera herës sheh njerëz qe nuk kanë mundësi ekonomike por gjejne përkrahjen e tij, duke qëndruar falas në hotel.Por këtë fat nuk e kanë të gjithë. Le të kthehemi përsëri në bisedën me gruan në pellgun e mbetur nga llixhat e kohës së diktaturës.

– Nuk ke frikë, këtu ska as doctor?

– Si ta ketë shkruajtur Zoti, kur kujtoj sa më dhembin kockat i harroj te gjitha. Për të ardhur keq që në mes investimesh kaq serioze e të domosdoshme ende gjenden gjurmë – deshmi të së kaluarës.që dhembin, Përroi mbetet edhe një burim papastertie, dhe vend ku derdhen mbeturinat që bëhen burim epidemie gjatë verës. Është e vertetë që ekziston një rrugë e shtruar buzë përroit nga qendra deri në hotelin e vjetër “Nosi”, por është po aq e vërtetë frika ekzistuese e pushuesve nga mbeturinat, papastërtitë dhe era mbytëse e ndonjë kafshe të ngordhur. Mbrëmjeve mungesa e dritave e bën të pamundur qarkullimin në këtë segment. Në qendër ka edhe nje treg i lënë ne mëshirë te fatit. Megjithëse pronarët përpiqen të shërbejnë për pushuesit në mënyrë te kulturuar, paguajnë taksat, kujdesi i Bashkisë e anashkalon dhe le ne mëshirë të fatitkujdesin ndaj tyre dhe mjedisit ku ata shërbejne. Sa here që ka shira të rrembyeshëm gjithë mbeturinat mblidhen në qendër, duke harruar që këtë perle të harruar e vizitojne jo vetem shqiptaret por edhe shtetas të huaj. Dikur kjo qendër ishte rrethuar me lulishte ku mbizotëronin lulet shumëngjyrëshe. Shkëlqente nga pastërtia. Edhe kuajt kishin mbrojtëse për të mos lëshuar mbeturinat nëpër gjithë rrugët e llixhave. Në të kundërtën gjobiteshe. Po sot? Nuk duam të shtojmë më tepër nga sa shkruam më lart. Fatkeqësi të lesh nje bukuri të tillë në ketë gjendje kur ke taksapagues të fuqishem. Po ku shkojnë taksat e tyre?! Nuk ka transparence si menaxhohen ato. Pushtetarët gjatë këtyre dekadave harrojnë që investimet duhet të fillojnë pikërisht në shërbimet e qendrave kurative.Përmirësimi i rrugëve shihet si alternativa më e mire për pushuesit. Pronarët e hoteleve shpesh here janë të detyruar me shpenzimet e tyre të shtrojnë rrugët që lidhëse me rrugën kryesore megjithëse janë taksapaguesit më të mëdhenj. Gjithcka i êshtë lënë spontanitetit. Nuk ka një guide turistike për këtë perle vetëm dhjetë kilometra larg Elbasanit dhe më pak se një orë e gjysëm larg Tiranës. LLixhat te vendosura në qendër te afro tre mijë hektarëve të gjelberuar janë interesante per florën dhe faunën që e rrethojnë. Aq më tepër kushtet aktuale te qendrës dhe zonës rreth tyre lenë shumë për të dëshiruar, dhe një shijë jo të mire për frekuentuesit e huaj të ujrave terminale. Për më tepër pasi Llixhat janë i vetmi vend ku mblidhen shqiptarë nga të gjitha trevat. Mjafton të shikosh targat e makinave në parkimin e hotel “Puka” të bindesh për këtë. Makina nga Kosova, Maqedonia e Veriut, Serbia, Danimarka, Zvicra, Gjermania, Greqia, flasin për origjinën e frekuentuesve. Gani Mulliqi nga Vushtrica e Kosovës ka ardhur me nënën e vet.

– Ka edhe vende të tjera, por nana këtu ndihet mire. Është viti i gjashtë që vijmë dhe ndihemi si në shtëpinë tone. Ka edhe autobuz për në Prishtinë.

Të njëjtën gjë na thotë edhe Raufi, një shqiptar që jeton në Filandë.

– Verën e kalojmë në shtëpinë tone në Gostivar,, por nuk harrojmë të planifikojmë një dhjetë ditor këtu në Llixhat e Elbasanit. Është bukur, gjelbërim, por dëshironim që të ishte kështu edhe jashtë hotelit….. Qëndron pak dhe shton: – Nejse, jemi mirë është shumë bukur. Një bashkim të tillë shqiptarësh e gjen vetëm në LLixhat e Elbasanit….

Mbrëmja zbret ngadalë dhe bashkë me të edhe freskia aq e dëshiruar pas një dite të nxehtë. Dritat dhe zbukurimet e gjithe hoteleve krijojnë një bukuri të vërtetë magjepse. Sheshi para hotelit është mbushur plot. Njerëz të njohur dhe të panjohur përshëndeten, bëjnë foto së bashku, shkëmbejnë adresat, numurat e telefonave, dhe presin ritualin e përnatshëm, këngët dhe valletnga gjithë trevat shqiptare. Disa prej tyre largohen dhe të tjere janë të mirëpritur ditën e nesërme.

– Na mungojnë shqiptarët e Malit të Zi. Nuk di cfarë ndodh, mungese informacioni, e ndonje guide, por jam shume i bindur që edhe ata do të jenë një ditë këtu – shton Noldi administrator i hotelit duke tërhequr Ganiun në vallen e Rugovës. Ndërsa jane caste të gëzueshme na tërhoqi vëmendjen ndihmes mjeku Durim Vrapi. E dalluam nga bluza e bardhë. U ndal në tavolinën përballë nesh. Veshi na kapi copëza të shkëputura bisede me një të moshuar. Nje natë më parë ka shpenzuar orë të tëra pranë saj dhe kujdesi nuk mungon as aty ku njerëzit argëtohen. Mbi të gjitha shqiptarët njohin njeri tjetrin, shkëmbejne përvojën e njeri tjetrit dhe të gjithë mendojnë; Sa e madhe është Shqipëria/ Oh sa mire me ken shqyptar.. Dhe te gjitha këto I gjen ne Llixhat e Elbasanit, një perlë e mrekullueshme në afërsi të Elbasanit. Qendra curative me ujra termale, me një klimë ku rrallë temperaturat zbresin ne minus, është bërë tërheqëse për gjithë shqiptarët dhe e harruar për pushtetarët që kujtohen vetëm të vjelin taksat e tyre.

Photo by: https://agroweb.org/…/afer…/ujerat-termale-elbasanit/

Dielli/

New York, 17 Tetor 2023 – Patriotët Adrian Kostaqi dhe Vilgert Kosova vizituan Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA. Të shoqëruar nga vatranët veprimtarë të çështjes kombëtare z.Anton Raja dhe z.Kujtim Funiqi, miqtë u njohën nëpërmjet Editorit të Diellit rreth historisë së themelimit të Federatës Vatra, gazetës Dielli, historisë së emigracionit politik në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe marrëdhëniet shekullore shqiptaro-amerikane nën udhëheqjen dhe rolin e padiskutueshëm të Federatës Vatra. Miqtë Kostaqi e Kosova, shprehën respekt dhe vlerësim për historinë dhe punën e jashtëzakonshme të Vatrës dhe apeluan që çdo shqiptaro-amerikan duhet ta mbështesë e përkrahë Vatrën në misionin e saj patriotik, kulturor dhe komunitar. “Shqipëria dhe Kosova si shtete duhet të angazhohen fuqishëm në përkrahje të Vatrës. Historia e kombit tonë është pashmangshmërisht e lidhur me Vatrën. Vetëm nëpërmjet vëllazërisë, bashkëpunimit dhe unifikimit do të ecim përpara si shoqëri, shtete e komb” tha ndër të tjera z.Adrian Kostaqi.

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Kam ndjekur me vëmendje të shtuar, sigurisht i “shokuar nga pasojat”, por dhe “profesionalisht i zhgënjyer” nga dështimi i Inteligjencës dhe sistemit të mbrojtjes Izraelite, kur në 7 Tetor 2023, Hamasi (i shpallur organizatë terroriste nga ShBA/BE) goditi me breshëri raketash qytetarë të pafajshëm të grumbulluar në festë publike.

Paraprakisht, nëpërmjet rrjeteve sociale por edhe miqve/kolegëve të fushës të sigurisë në Jeruzalem/Telaviv, kam shprehur dhimbjen njerëzore për mijëra “jo viktimat”, por dëshmorët e luftës kundër terrorizmit barbar.

Ndërsa në këtë artikull, do përpiqem të hedh dritë me: (I) konsideratat gjeopolitike rreth sulmit terrorist; (II) historinë e konfliktit dhe përpjekjeve për paqen në rajon; (III) peshimin (edhe pse s’ka të krahasuar) të fuqisë ushtarake; (IV) rekomandime për rikthimin e bashkëjetesës paqësore, si dhe (V) impakte dhe këshilla gjeopolitike për aktorët politike të Tiranës dhe Prishtinës Zyrtare. Më konkretisht:

I. Shtatë mësime & 7 mesazhe strategjike nga akti terrorist i 7 Tetorit 2023:

Së pari, për të dy shtetet sovrane (R.Sh & Kosovë) të një Kombi nuk ka opsion të dytë, përveçse ti bashkohej/t pa hezitim “flamurit të solidaritetit të mbarë botës së qytetëruar” duke dënuar pa hezitim frymëzuesit politik dhe autorët e akteve kriminale të Hamasit, të cilët duke goditur barbarisht mbi popullsinë e pafajshme Izraele, e skalitën 7 Tetorin 2023 si një ndër aktet terroriste nga më çnjerëzoret në historinë moderne të njerëzimit.

Nga ana tjetër, më e pakta i gjej qesharake që “opinionistë të vetë-prangosur nga sindroma e Stockholmit” i risjellin opinionit oshilacionet gjeopolitike të Enver Hoxhës: “Izraeli një kobure në duart e SHBA/UK…., një Shtet i krijuar nga imperializmi dhe sionizmi reaksionar”.

Së dyti, përtej emërtimit patriotiko-fetar (HAMAS = Lëvizja e Rezistencës Islamike) “terroristët e pa Fe” që çirren si monstra: “Allāhu ʾakbar ose Zoti është i madh” edhe pasi vrasin barbarisht qytetarë të grumbulluar në festë publike; kur u presin kokat fëmijëve të pafajshëm; kur marrin zvarrë pengje pleq/gjyshër, gra dhe vajza, apo edhe kur përdorin si barrikada (ç) njerëzore bashkëqytetarë nga Rripi i Gazës”, kurrësesi nuk kanë të përbashkët me kuranin dhe as me vlerat e fesë Islame !

Në të kundërt, frymëzuesit që fshihen si minj në transhetë e Rripit të Gazës, e keqpërdorin fenë për axhendën e tyre politike dhe i diskreditojnë vlerat e besimit Islam, që në asnjë rrethanë nuk frymëzon vrasjet makabre. Në të kundërt, si besimet e tjera komplementare, edhe ajo Islame mbjell paqe, tolerancë, mirëkuptim dhe bashkëjetesë paqësore, pavarësisht Fesë, etj.

Së treti, ende mbetet në kuadrin e teorive konspirative nëse ky akt ishte “klonuar nga Kremlini në kokën e terroristeve të Hamasit”, por është e sigurt, që ky akt-barbar, i shërben përpjekjeve të dëshpëruara të RusisëPutiniste, për të hapur një front të ri lufte krahas asaj në Ukrainë. Por do të dështoje, ashtu si në përpjekjen për ta tërhequr Kinën në luftë me Tajvanit; apo për ta frymëzuar Beograd-in deri në marrëzinë e “pushtimit ushtarak të veriut të Kosovës, e cila prej Marrëveshjes së Kumanovës (06/1999) mbetet ende nën përgjegjësinë e trupave të NATO-s/KFOR-it”.

Së katërti, ashtu si 11 Shtatori 2001, edhe kjo ngjarje demonstroi jo vetëm “dështimin e frikshëm” të inteligjencës Izraelite, por 7 Tetori 2023, konfirmoi gjithashtu se, “garancia 100% te mëvetësia e mbrojtjes strategjike si dhe imunitet 100 % në luftën kundër terrorizmit nuk ka për të patur”. Bashkë me këtë mësim, del domosdoshmëri kritike, për të bashkëpunuar në luftën me të keqen e përbashkët/terrorizmin.

Së pesti, në Kremlin, Iran, Korenë e Veriut, dhe gjithandej (përfshi në Shqipëri) në mendjet e ndryshkura duke u përpjekur ti japin dimension fetar dhe “legjitimuar” aktit terroriste, që: “vret barbarisht apo ngre barikada/pengje me trupa njerëzorë të pafajshëm”, kanë vënë në sprovë, të drejtën sovrane dhe ndërkombëtare (artikulli 2 dhe 51 i kartës së OKB) të vendimmarrjes për (vetë) mbrojtjen me çdo çmim të integritetit teritorial, të jetës së qytetarëve dhe përdorimin e fuqisë ushtarake të Izraelit deri në asgjësimin e autorëve, terroristeve të Hamasit.

Së gjashti, ndërsa përtej rrethanave specifike të Izraelit për mbijetesë, “ushtrimi i të drejtës së hakmarrjes shëmbullore ndaj terroristëve”, vjen edhe si një sfidë dhe kambanë e përbotshme, pasi: “nëse terroristet e Hamasit, duke vrarë/therur fëmijë të pafajshëm apo duke përdorur si barrikada, pengje, pleq/gjyshër, vajza dhe gra, etj. akte çnjerëzore”, do të gjunjëzojë Izraelin, nuk do krijonte kjo një preçedent fatal për të hedhur në erë rregullat, sistemin e sigurisë dhe vlerat e qytetërimit ?

Ndërsa, për këdo kalemxhi të mirëpaguar, pyetja mbetet: “nëse Izraeli dorëzohet sot, dhe nesër në një akt të ngjashëm kështu do gjunjëzohej edhe Washingtoni, Berlini, Londra, Parisi dhe çdo vend demokratik ndaj terroristeve çfarë pasojash do të ketë mbi paqen, shoqërinë njerëzore, harmoninë fetare, bashkëjetesën paqësore” ?!

Nga ky këndvështrim, pra kur Izraelit nuk mbetet opsion tjetër, “hakmarrjen shembullore ndaj organizatës terroriste të Hamasit”, e gjej në të drejtën e mbijetesës si dhe kontribut për të mbrojtur vlerat e mbarë botës së qytetëruar” !

Së shtati, mbështetja diplomatike nga vendet demokratike si dhe prezenca e menjëhershme ushtarake e ShBA në rajon (e cila konfirmon “me vepra” mbështetjen pa kompromis të Izraelit në luftën me terrorizmin) është jo vetëm për shkak të një lobi të fortë në vendimmarrjet e Washingtonit.

Ndërsa kështu, marrëdhëniet ShBA-Izrael meritojnë edhe një koment shtesë: “shumica dërrmuese e 194 shteteve (përfshi Shqipërinë) e kanë vetëshpallur ShBA aleat strategjik, ndërsa Izraeli është ndër të vetmet shtete të konfirmuara zyrtarisht nga Washington-i si aleat Strategjik për mbrojtjen e interesave gjeopolitike të ShBA-ve në rajon”!

II. Historia e konflikteve dhe e përpjekjeve për paqe :

Përtej aktit terrorist të 7 Tetorit, konfliktet dhe përpjekjet për paqe në Rajon kanë një histori të gjatë dhe i ka rrënjët në “Palestinën historike”, që përfshin Izraelin e sotëm, Bregun Perëndimor dhe Rripin e Gazës.

Konflikti edhe pse rrotullohet brenda “dimensionit fetar” mbetet një çështje e rrënjosur thellë dhe e shumëanshme, që përfshin çështje të territorit, refugjatëve, sigurisë, identitetit dhe interesave kombëtare.

Me këtë rast, sjellim në vëmendje disa nga ngjarjet peshë nga fundi i shekullit të 19-të – fillimin e shekullit të 20-të:

Siç mund te dihet gjerësisht, në fund të shekullit të 19-të, komunitetet hebraike anembanë Europës u përballën me persekutim dhe diskriminim, ndërkohe lëvizja zioniste, e udhëhequr nga Theodor Herzl, u shfaq si projekt për krijimim e një atdheu hebre në Palestinë.

Pas Luftës së Parë Botërore (1947), Kombet e Bashkuara propozuan një plan paqe i cili rekomandonte ndarjen e Palestinës në dy shtete, hebreje dhe arabe, me Jerusalemin si qytet ndërkombëtar. Ndërsa udhëheqësit hebrenj e pranuan planin, udhëheqësit arabë e refuzuan kategorikisht. Më 14 maj 1948, David Ben-Gurion shpalli themelimin e Shtetit të Izraelit. Të gjitha shtetet arabe, duke përfshirë Egjiptin, Jordaninë, Sirinë dhe Irakun, e kundërshtuan dhe u përfshin në Luftën e Parë Arabo-Izraelite.

(1950-1960): Në vitin 1956, Izraeli, së bashku me Britaninë dhe Francën, pushtuan Egjiptin gjatë krizës së Suezit por presioni ndërkombëtar dhe rrethanat e luftës së ftohtë, i detyroi të tërhiqeshin. Lufta gjashtë ditore (1967): Konflikti 6 ditor midis Izraelit dhe fqinjëve të tij arabë, përfshiu Egjiptin, Jordaninë dhe Sirinë, rezultoi me pushtimin nga Izraeli të Gadishullit Sinai, Bregun Perëndimor dhe Rripin e Gazës.

Lufta e Yom Kipurit (1973): Egjipti dhe Siria filluan një sulm të befasishëm ndaj Izraelit gjatë festës hebreje të Yom Kipur, por Izraeli jo vetëm e zmbrapsi sulmin, por mori edhe më shumë territore.

Marrëveshjet e Camp David (1978): të ndërmjetësuara nga SHBA, i normalizuan marrëdhënieve midis Izraelit dhe Egjiptit, i cili u bë vendi i parë arab që njohu Izraelin.

(1987-1993): Protestat dhe kryengritjet palestineze kundër pushtimit izraelit në Bregun Perëndimor dhe Rripin e Gazës shënuan Intifadën e Parë. (1993): Negociatat sekrete të Marrëveshjet e Oslos, themeluan Autoritetin Palestinez dhe siguruan një kornizë për vetëqeverisjen në pjesë të Bregut Perëndimor dhe Rripit të Gazës.

Përpjekje të tjera, si Samiti i Camp David (2000), Samiti i Tabës (2001) dhe Konferencën e Annapolis (2007), nuk kanë arritur gjithësesi të prodhojnë ndonjë zgjidhje të qëndrueshme në rajon. Marrëveshjet e Abrahamit (2020): Izraeli normalizoi marrëdhëniet me Emiratet e Bashkuara Arabe duke thyer qëndrimin tradicional arab për mosnjohjen e Izraelit pa një zgjidhje për çështjen palestineze.

III.Mbi kapacitetet/fuqinë ushtarake së Izraelit (FMI) dhe organizatës militante (terroriste) Hamas.

Fuqia ushtarake midis Izraelit dhe Hamasit, janë tërësisht të pakrahasueshme, pasi Izraeli është një shtet sovran me një ushtri të modernizuar, ndërsa Hamasi është vetëm një organizatë militare/ushtarake. Megjithatë:

A. Fuqia ushtarake e Izraelit: Ka një forcë të armatosur prej rreth 160-170 mijë forcë aktive (shërbim i detyrueshëm ushtarak) si dhe rreth 500 mijë forcë rezervistë. Forcat e Mbrojtjes së Izraelit (IDF) përbëhen nga forcat tokësore, forcat ajrore, forcat detare si dhe njësi të specializuara.

Ka një industri të avancuar të mbrojtjes dhe merr ndihma dhe mbështetje të konsiderueshme ushtarake nga ShBA. Posedon sisteme të avancuara të armëve, duke përfshirë: Iron Dome, një sistem anti-raketë i krijuar për të kapur dhe asgjësuar raketat dhe predha artilerie si dhe Sistemi Arrow që është një familje raketore anti-balistike; Avionë luftimi të avancuar, duke i dhënë Izraelit epërsi ajrore të pakonkurueshme në rajon. Zotëron po ashtu Tanket Merkava të gjeneratës së fundit, që po i shohim edhe në shtetërrethimin e shpallur mbas aktit terrorist të 7 Tetorit.

Pavarësisht “dështimit” në këtë rast, Izraeli konsiderohet lider global për kapacitetet Inteligjencës dhe sigurinë kibernetike, fushë që po bashkëpunon edhe R.Sh, Kosova dhe vendet e tjera të rajonit të Ballkan.

B. Fuqia/Kapacitetet ushtarake e Hamasit: Harakat al-Muqawama al-Islamiya (Levizja e Rezistencës Islamike), themeluar në 1987, organizatë politike & ushtarake (e shpallur terroriste nga ShBA/BE) që kontrollon Rripin e Gazës, pjese e territoreve Palestineze, ka prezencë edhe në West Bank.

Aftësitë ushtarake përbëhen kryesisht nga forca të parregullta të inkuadruara në Brigadat Izz ad-Din alQassam. Aktualisht, ka disa mijëra luftëtarë aktivë si dhe mund të rekrutojë një numër më të madh rezervistësh. Është i njohur për rrjetin të gjerë të tuneleve në Gaza, i cili përdoret për kontrabandë dhe sulme të befasishme, si dhe në sulmin terrorist të datës 7 Tetor 2023.

Zotëron kryesisht armët të lehta si automatikët dhe mitralozët qe përdoren për luftën terroriste dhe guerile, ndërsa eksplozivët, raketat dhe mortajat që përdoren ndaj Izraelit si armë kryesore e shantazhit. Gjithsesi përtej befasisë dhe dështimit në rastin e 7 Tetorit, mbi 85 % e raketave të Hamasit janë kapur dhe asgjësuar nga sistemi i “Kupolës së Hekurt të Izraelit”.

Në përmbledhje, kurrësesi Hamasi nuk ka as tiparet, as strukturën e C2; as kapacitete dhe as aftësi për tu krahasuar me fuqnë ushtarake të një komb sovran si Izraeli. Për më tepër, Izraeli ka kapacitete dhe fuqi ushtarake jo vetëm për ta “mposhtur Hamasin” por për t’u përballur dhe dominuar të gjitha vendet Arabe së bashku.

IV. Parime dhe rekomandime për zgjidhjen e konfliktit dhe rikthimi te masat të ndërtimit paqes në rajon:

Paraprakisht më duhet të qartësoj fortë se, për sa trajtoj në këtë opinion, kurrsesi nuk kanë të bëjnë me zgjidhje shteruese aq më pak paragjykime mbi sovranitetin territorial, identitetet kombëtare, apo rrënjët e konflikteve mes Izraelit dhe vendeve Arabe. Gjithsesi, po paraqes disa rekomandime për situatën pas dhe përtej rastit të fundit:

#. Për situatën mbas 7 Tetorit: vendet në konflikt, komuniteti ndërkombëtar, NATO/BE, etj duhet ta dënojnë zyrtarisht se pa asnjë hezitim aktin terrorist të 7 Tetorit 2023, në vazhdën akteve kriminale të Hamasit që minojnë bashkëjetesën paqësore mes popujve në rajon dhe kërcënojnë balancat gjeopolitike dhe vlerat e qytetërimit.

Për më tepër nuk ma lejon as, grada e lartë ushtarake (gjeneral*) por as eksperienca në NATO të bëjë “moralizime populiste” mbi detyrimet kushtetuese ndaj Forcave të Armatosura të Izraelit për mbrojtjen e jetës së qytetarëve, si dhe as më pak ta paragjykoj të drejtën që ka Izraeli të përdorë në mënyrë të përshkallëzuar fuqinë ushtarake (përfshi hakmarrjen shembullore për ta asgjësuar dhe shkulur nga rrënjët Hamasin), për të rivendosur gjendjen në terren si dhe besimin e qytetarëve Izraelit te standardet e sigurisë.

Ndërsa, frymëzuesit dhe terroristët duhet të çohen sa më shpejt të jetë e mundur para drejtësisë Izraelite dhe Gjykatës ndërkombëtare për krime kundër njerëzimit. Sigurisht duhet vetëpërmbajtje dhe respektimi konventave ndërkombëtare, duke përdorur arme me preçizon të lartë kundër terroristëve, infrastrukturave dhe lidhjeve të Hamasit; duke hapur korridore humanitare dhe mjekësore për popullsinë civile si dhe duke shmangur në maksimumin e mundshëm viktima të pafajshme (megjithëse në masën 100 % është mision i pamundur).

Thënë këto, në asnjë rast dhe për asnjë arsye nuk do të duhet të ndalen përpjekjet diplomatike nga Izraeli, vendet Arabe dhe komuniteti ndërkombëtar. Më tej për të krijuar frymën e mirëbesimit do duhet një akt falje si dhe një marrëveshje paraprake me faktorët lokal te moderuar që zgjidhjen e konfliktit dhe bashkëjetesën paqësore nuk e shohin kurrsesi nëpërmjet akteve terroriste.

#. Ndërsa përtej aktit terrorist të 7 Tetorit, situata në terren dhe historia e pas-konflikteve na mëson se rruga drejt paqes kërkon përkushtim, kompromis dhe përfshirje të të gjithë faktorëve relevant.

Edhe konflikti izraelito-arab është një çështje komplekse gjeopolitike e shtrirë në dekada dhe që përfshin një mori faktorësh historikë, fetarë, kulturore, territorialë, identitetin kombëtar, interesa ekonomike, etj. Prandaj, një zgjidhje e qëndrueshme përfshin adresimin e ktyre faktorëve dhe sigurisht do duhet të prevalojnë mekanizmat diplomatike mes Izraelit, Palestinës dhe vendeve të tjera.

Një opsion i diskutuar gjerësisht si zgjidhje është krijimi i dy shteteve sovrane, Izraelit dhe Palestinës, që do të përfshinte negociatat për kufijtë, refugjatët dhe Jerusalemi si kryeqytet i përbashkët për të dy vendet sovrane. Bashkē me këtë, adresimi i çështjes së refugjatëve palestinezë, përmes kompensimit, zhvendosjes ose kthimit sipas kushteve të dakordsuara paraprakisht.

Masat e mirëbesimit reciprok përfshijnë de-militarizimin, balancat e fuqisë ushtarake dhe garancitë e sigurisë për Izraelin, lirimi i të burgosurve, bashkëpunimi ekonomik dhe shkëmbimet kulturore. Sigurisht, aktorët ndërkombëtarë, OKB, ShBA, BE si dhe ata rajonale, kane një rol thelbësor në suksesin e negociatave për paqe të qëndrueshme.

V. NË SHTESË, si në çdo dhjetëra vlerësime me peshë në fushën e sigurisë, dëshiroj që edhe këtë artikull ta përmbyll me “impakte dhe rekomandime strategjike” për faktorët dhe aktorët në Tiranës dhe Prishtinën zyrtare:

1. Patjetër që gjej paralele dhe impakte mbi interesat mbarëkombëtare, pasi sulmi terrorist i Hamasit ndodhi jo rastësisht vetëm 2 javë mbas aktit terrorist, që bandat mercenare të frymëzuara nga oshilacionet e Ministrit të Millosheviçit dhe interesat e Rusisë-Putiniste, ndërmorën ndaj Kosovës.

2. Gjithashtu dua ta përsëris se “jo për meritë të protagonistëve të mbi-pushtetshëm, që mjerisht as rezolutën të përbashkët (në letër) mes dy Kuvendeve nuk munden të realizojnë”, por falë gjakut të dëshmorit të kombit Afrim Bunjaku dhe profesionalizmit elitar te FSK si dhe mbështetjes së aleatëve strategjik

(USA/NATO), Kosova fitoi një betejë historike: “duke shmangur një skenar të Krimesë për t’i kthyer manastiret e Kosovës në depo armësh, bunkerë terroristesh dhe barikada të civilëve te pafajshëm”!

3. nuk mund të mos shpreh neverinë ndaj një përpjekje për të baraz(sh)vlerësuar përpjekjet e çlirimtarëve të Kosovës me ato të grupit terrorist të Hamasit! Përtej “revoltës patriotike”, përgjigja është e vërteta, që: “në asnjë rast të vetëm nuk janë goditur popullsia e pafajshme; kurrë nuk janë marrë pengje fëmijë, pleq, gra apo vajza Serbe”. Përkundrazi, projekti i shenjtorit Rugova privaloi dhe me ndërhyrjen legjitime të NATOs Kosova u çlirua nga pushtuesit Serb.

4. Thënë këto, Tirana dhe Prishtina zyrtare do duhet të konfirmojnë solidaritet dhe mbështetje të pakushtëzuar për Izraelin jo vetëm për shkak të lidhjeve historike dhe reciprocitetit të mirënjohjes që ka Izraelit ndaj kombit tonë për shpëtimin e Hebrejve nga nazistët gjatë Luftës II-të botërore, por edhe për tu rreshtuar pa kompromis krah ShBA-ve (aleate strategjike e Izraelit) që ka luajtur rol përcaktues jo vetëm për çlirimin dhe faktorizimin gjeopolitik të Kosovës, por edhe specifikisht për njohjen si “surprizë e mençur” në dhomën ovale (në kuadër të Projektit të Presidentit Trump) nga Izraeli në kuadër të paketës 12 miliard €, përfshi autostradën e paqes, linjën hekurudhore, portin në ujërat e thella të Adriatikut, etj.

5. Ndërsa e risjellë në kontekstin e interesave gjeopolitike, kombi ynë ka arsye të forta ndërsa autoritetet shtetërore e kanë detyrim shtetëror jo vetëm të “vendosin numër telefoni për të ndihmuar bashkëqytetarët Shqiptare për transportin nga zonat e konfliktit” por dhe të dënojnë “me një zë të përbashkët” terrorizmin si dhe të mbështesin përpjekjet e Izraelit në këtë betejë me të keqen e përbashkët/terrorizmin.

Në përmbyllje përsëris se “përtej luftës, paqja mbetet mision i vështirë por opsioni i vetëm”. Kështu jam besimplotë se Izraeli jo vetëm do t’i ndëshkojë në mënyrë shembullore terroristet por paqja dhe vlerat e qytetërimit do të triumfojnë mbi terroristet e Hamasit, Rusinë-Putiniste, Kim-Jong-un, Iranin dhe ndaj çdo mendje tjetër të deformuar në botë.

*Ekspert për SK, Rajonin & NATO,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut; Si dhe Ish: Këshilltar i Presidentit të R.Sh; Përfaqësues Kombëtar në NATO.

Fatmir Sejdiu/

Me dhembje të madhe mora lajmin për vdekjen e presidentit Martti Ahtisaari Lajmi për vdekjen, është rast i veçuar i kujtimit dhe falënderimit përjetësisht për presidentin Ahtisaari, me të cilin punuam bashkë në procesin e bisedimeve në Vjenë. Ai në fund te atij procesi dha propozimin për Pavarësinë e Kosovës.

Mendimi im dhe i gjithë popullit të Kosovës sot i përkushtohet kujtimit të vlerave të këtij kolosi të politikës dhe diplomacisë kulmore botërore.

Kam shumë kujtime nga takimet me presidentin Ahtisaari, Emisarin Special të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, diplomatin, që luajti rol kyç në procesin e bisedimeve në Vjenë. Këto bisedime hapën rrugën për shpalljen e Pavarësisë nga Kuvendi i Kosovës, më 17 shkurt 2008.

Janë të paharrueshme bisedimet e Vjenës 2006-2007 dhe veçmas takimet me Emisarin Special të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, laureatin e shumë shpërblimeve dhe të dekoratave në mesin e të cilave edhe të Çmimit Nobel për Paqe, Presidentin e Finlandës Martti Ahtisaari.

Kisha njohuri edhe më parë për aftësitë e tij prej burrështetasi të mençur dhe diplomati të kalibrit të rrallë. Përveç udhëheqjes së suksesshme të vendit të tij, ai do të dallohet me rolin si i deleguar special në misione të ndryshme ndërkombëtare.

I veçantë ka qenë edhe angazhimi lidhur me Kosovën në takimet me Millosheviqin. I qartë, i prerë dhe pa dilemë, sikur edhe misionarët amerikanë Ollbrajt, Hollbruck dhe Komandanti i NATO-së Wesley K. Clark. Millosheviqit i kishte treguar se ai duhet të heqë dorë nga dhuna dhe terrori në Kosovë, në të kundërtën do të bartë pasoja të rënda ai dhe vendi i tij .

Në përgatitje të rifillimit të bisedimeve, Martti Ahtisaari, bashkë me anëtarë të ekipit të tij, për pak ditë erdhi në Prishtinë. Saktësisht me 1 mars 2006. Biseda qe jashtëzakonisht përmbajtësore dhe e pa rezerva.

Kryetema, bisedimet. Presidenti Ahtisaari në disa pika themelore e shtroi idenë e tij lidhur me to si dhe dinamikën që ai e mendonte për të përmbyllur procesin e bisedimeve në afat optimal. E dija se i njihte zhvillimet në Kosovë e sidomos ato që i kishim përjetuar deri me intervenimin ndërkombëtar.

Në takim shtrova qëllimet themelore që i kishim si vend dhe si popull, duke filluar nga realizimi i plotë i lirisë së Kosovës me pavarësinë, përkatësisht bërjen shtet i pavarur dhe sovran, si dhe zotimin tonë për ndërtimin e një Kosove të pavarur që do të jetë garant i respektimit të të drejtave dhe lirive të qytetarëve, pra edhe të pjesëtarëve të komuniteteve pakicë, në përputhje me standardet ndërkombëtare. Si dhe, orientimet tona themelore në politikën e jashtme, duke filluar nga fqinjësia e mirë me vendet përreth nesh, po edhe nevojën e integrimit si vend i pavarur në institucionet ndërkombëtare.

Dua të përmendi se që në nëntor të vitit 2005 Delegacioni i Kosovës kishte miratuar Dokumentin për Martti Ahtisaarin, Emisarin Special të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së për Statusin final të Kosovës. Në atë Dokument, që në fillim shprehen “Qëndrimet e Delegacionit të Kosovës të mbështetura në Rezolutën e Kuvendit të Kosovës për Rikonfirmimin e Vullnetit Politik të Popullit të Kosovës shtet të pavarur dhe Sovran, miratuar më 17 Nëntor 2005.

Presidenti Ahtisaari, që në takimin e parë, përcolli me shumë vëmendje mendimet e mia. Ai në fakt qëndrimet e Delegacionit të Kosovës i kishte të njohura nga takimet e fillimit edhe me Presidentin Rugova. Nga ato qëndrime nuk kishte asnjë lëvizje as në fazat e mëvonshme kur edhe filloi procesi aktiv i bisedimeve.

Presidentit Ahtisaari i patëm dorëzuar edhe një dokument (përgjigje në një varg pyetjesh) me të cilin shprehnim pikëpamjet tona. Aty ishin përmbledhur çështjet për “Mbrojtjen ligjore të të drejtave” ku jepeshin garancitë tona për mbrojtjen e lirive dhe të të drejtave individuale dhe ato të qytetarëve. Në secilin nga komunikimet e kemi bërë të qartë se e gjithë kjo nënkupton opsionin tonë themelor dhe të panegociueshëm: Pavarësia e Kosovës.

Përveç bisedës për temën bosht, pra bisedimet lidhur me statusin politik të Kosovës, për të cilën pa fije dyshimi e besoja se është thellësisht dhe shumë sinqerisht i angazhuar, presidenti Ahtisaari m’u drejtua hapur, përafërsisht më këto fjalë: “ Z. President, unë e kam pranuar këtë angazhim nga Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së me përkushtimin më të madh, andaj edhe nuk kam kohë për të humbur. Qëllimi im është që të përfundojmë këtë proces si duhet”. Me fjalë të tjera, mesazhi i tij ishte që të shpejtohet procesi i bisedimeve, për çka realisht edhe ne ishim të interesuar.

Pas përfundimit të takimit, e përcolla deri në dalje të ndërtesës së Kuvendit të Kosovës. Ai mu drejtua: “Jam i bindur se edhe ju do t’ia dilni…”. Ishte kjo një mbështetje e madhe për popullin dhe vendin që kish hyrë dhe po bënte hapat final për pavarësinë.

Ne ia dolëm, pikërisht duke pasur edhe mbështetjen e pakursyer të promotorit, Martti Ahtisaari, Emisarit Special të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, që drejtoi bisedimet finale për Kosovën shtet i Pavarur dhe Sovran, shpallur nga Kuvendi i Kosovës, më 17 në shkurt 2008.

Ngushëllime për familjen, popullin finlandez, për miqtë, por edhe vendin tim, Kosovën.

Ju faleminderit përjetësisht, President Ahtisaari!

Kastriot Fetahu/

-Ese-

Në mendjen time fjala liri qëndron si një flamur i ngulur në majën më të lartë të botës, Everest.

Kur babain e shokut tim në vitet e shkollës e burgosën me nenin famëkeq 55, përjetova një luftë të madhe me turmat, zhvilluar brenda vetvetes, ku zëri i brendëshëm, që i ngjante tingujve metalikë pa emocion dhe pa ndryshim intonacioni të një kukulle kineze me kurdisje, ishin ato me sloganet e tyre të thëna pa ndërgjegje.

I frikësuar nga mungesa e lirisë së mendimit, e mbroja me tërbim atë dhe dyzimi se më kuptonin në këtë luftë, më ndiqte si hije mëngjesi.

Liria e turmës trupëzohej në vringëllima armësh shoqëruar me këputje kokash, nëse nuk do të ishe një hallkë e zinxhirit të tyre, më dukej se ata e bastisnin lirinë, sikur zhvillonin pogrome kundër saj, që të na trysnonin ta braktisnim atë edhe në mendim, pasi mjaftonin spektaklet e lirisë nën grushte proletarësh e vështrime kritike të buzëqeshura diktatorësh e nëndiktatorësh në festa histerike.

Liria në mendimin e tyre ishtë një e përdalë, që degjeneronte rininë dhe popullin e lumtur!!

Po unë sikur i ngjaj një salmoni, që ekziston vetëm në lëvizjen kundër rrymës…

Kjo është një pikpamje në stilin e mendimit filozofik të John Lock, që thotë se -Liria natyrore e njeriut është të jetë i lirë nga çdo fuqi superiore në tokë dhe të mos jetë nën vullnetin ose autoritetin legjislativ të njeriut!-

Ne kemi lexuar për lirinë, e ëndërronim atë, festojmë ditën e lirisë dhe shpresojmë për liri, por çfarë konceptojmë me të?

Liria është një gjendje shpirtërore, një e drejtë të bësh zgjedhje, të jesh vetvetja, fuqia për të folur dhe vepruar për atë që mendon, një ngasje antikonformiste brenda vetes, rimishërim i teorive që nga Platoni e deri tek Fromm…

Liria është edhe sovranitet e pavarësi në kuptimin e saj për një komb, liria është…

A është liria e pakufizuar?

Nëse jo, pse e quajmë liri dhe jo me një emër tjetër?

Kush i cakton kufijtë e lirisë dhe formën e saj?

Po liria në diktaturë, a ka kuptim ekzistencial?

Asnjë vlerë nuk është më e ngarkuar me kuptimin sesa ajo e lirisë, na mëson Sokrati.

Ty të pëlqente Çelentano dhe ata të akuzonin si armik të Partisë për kaq gjë…

Bibla… opium për popullin.

Ti nuk ishe i lirë të lexoje “Çifutja e Toledos”!!

Një roje i vobektë edhe mendërisht, me pasthirrma të shkarravitura akuzoi një inxhinier për devijim nga vija e Partisë se mbante… pantallona me xhepa pllakë!!

Kur isha buzë detit shikoja në horizont dhe nuk i thoja askujt se unë fantazoja për botën matanë tij.

Italia… ata nuk jetonin të lirë, po nën prangat skllavëruese të kapitalit!!

Çfarë marrëzish prodhon histerizmi i turmave nën diktaturat!!

Pse pushteti komunist kishte shumë frikë nga liria, sa besonte më shumë tek njerëzit e pashkollë dhe jo tek ata që mbaronin shkollat e tij?

Ai që urren veten e tij nuk është i përulur, citoj Emil Cioran. A e urreja veten pse kisha lindur në një vend diktatorial?

Në një vend që shkëlqejnë bajonetat dhe tunden grushte diktatorësh në ajër para turmave të ekzaltuara dhe të manipuluara prej tyre, nuk ka kurrë liri.

Liria e mendimit dhe e shprehjes është dinjiteti individual i inkuadruar në një shoqëri të lirë dhe të barabartë.

Diktaturat kanë liri kombëtare, si vende sovrane, por jo liritë politike dhe ato individuale.

ARKËMORTI I LIRISË JANË DIKTATURAT!i

A ishin athinasit e lashtë, vendi ku lindi demokracia dhe liria si koncept i sotëm, qytetarë më të lirë se sa qytetarët e sotëm në botën demokratike?

Po shteti dhe ligji janë përcjellës të lirisë?

Jo rrallë herë, kur kam medituar për lirinë, në horizont më është shfaqur piktura “Liria në barrikadë” e Eugen Delacroix, një imazh i fuqishëm dhe ikonik, që shërben si simbol i lirisë dhe vetë liria si gjaku i demokracisë.

Kur isha fëmijë edukatoret e kopështit na detyronin të flinim gjumë pas dreke. Nuk e harroj, se ishte një gjë që nuk e doja.

Po sot pyes pse të mos më “burgosnin” me liri dhe unë të mund të zgjidhja me dëshirë gjumin?

E vuaja atë pjesë, po aq sa vuaja edhe më vonë, kur vazhdoja shkollën, një orar të çuditshëm në shtëpi të vendosur asokohe masivisht si një rregull ortodoks, që ora 22.30 duhej të ishte ora e gjumit me detyrim!!

Fikja e dritës elektrike krijonte një ankth të lehtë, i cili kishte të bënte me mungesën e lirisë.

Në orët e vona asokohe dëgjoja programet e radios, ku jepej zakonisht muzikë klasike.

Vetëm pse fikej drita dhe radio, fillova ta doja atë muzikë dhe se Mozart, Beethoven, Jozef Hajden, Bach e të tjerë u bënë idhuj për mua, jo se i kuptoja saktë, po sepse më ndalohej ti dëgjoja.

Kështu lindi adhurimi për muzikën klasike.

A derivon në një lloj dashurie të verbër, dëshira jonë për gjërat që na privohen nga mungesa e lirisë?

Ishin kohët kur uvertura “Egmont” e Bethoveen ishte më e preferuara për mua, më mbushte me frymë lirie, një kompozim i dramës me të njëjtin emër si titull i mendjes më të ndritur sipas Einstein, Johann Wolfgang von Goethe.

Historia e Egmont është një kumt për lirinë dhe çlirimin kombëtar, por edhe për një hero që vdes për kauzën e tij. Në shekullin e 16-të, Konti i Egmont ishte një fisnik holandez që udhëhoqi rezistencën flamande kundër sundimit spanjoll të Holandës. Atij iu pre koka në tregun e Brukselit në vitin 1568.

Nga adhurimi për muzikën klasike më lindi dëshira që të mësoja të luaja në piano, po kurrë nuk ma plotësuan këtë dëshirë dhe as më pyeti ndokush, duke më detyruar të zgjidhja kursin e shahut nga alternativat e pakta që na ofruan në pallatin e pionierëve!

A mos janë hobet tona dëshira të munguara nga fëmijëria e hershme, si rezultat i mungesës së lirisë së zgjedhjes sonë personale?

A është liria e munguar një derivat i fenomeneve të caktuara shoqërore, që vijnë nga pamundësia jonë në zgjedhje?

A do të isha sot një shkrimtar apo filozof i mirë nëse do të studioja në degët e fakultetit që doja në atë kohë të diktaturës komuniste?

Në kohën e studimeve universitare shikoja me një lloj zilie, për lirshmërinë që kishin, disa studentë dhe studente kryesisht nga Tirana, (i quanim të jashtëm).

Ata ishin të rrëmujshëm, me instikte që i lejonin të krijonin një portret të lumtur, qeshnin me të madhe, ndryshe nga unë, që më dukej se e qeshura ishte një kujtim i largët në këtë lloj ngjyre si e atyre, ata ishin si James Steerforth, (romani “David Copperfield” i Dickens), ku mund të “gjuanin” gjithmonë një “Emily” nga rrethet, ndërsa “Ham Peggotty” do të ishim ne, studentët e rretheve…

Edhe këtu liria, (liria e studentëve ekzistonte realisht në një madhësi segmenti të këtij spektri), ishte me vlera të ndryshme dhe ngjyra të caktuara mbi bazën gjeografiko-politike.

NË MOZAIKUN E LIRISË ASKUSH NUK ËSHTË GURALEC MË I BUKUR SE TY!

Ëndrra për të qënë tiranas, që nënkuptonte një lloj lirie specifike dhe standarti më i lartë qytetar, nuk realizohej në diktaturë pa makinacione meskine që sot nuk mendohen…

Filmi “Milja e gjelbër” është nga më të dashurit për mua dhe kjo ka të bëjë me konceptin tim të lirisë. John Coffey, luajtur nga Michael Clarke Duncan, ishte i dënuar me vdekje nga një gabim i drejtësisë. Njeriu më i mirë që kam njohur si personazh filmash nuk ishte i lirë, ai u shkrumbua në kariken elektrike për një krim të pakryer dhe edhe aty nuk u ekzekutua me protokollin e burgut…

A është liria një vrasëse shpirtrash njerëzorë me papërgjegjshmërinë e tejkalimin në ushtrimin e saj?

Një inxhinier gjeolog, Kadri Rama, u dënua me burgim në kohën e diktaturës. Kur i kërkuan të bënte studimin e brezit gjeologjik të Beratit, nuk pranoi pa qënë i lirë.

E liruan nga burgu dhe punoi me përkushtim për çfarë i kërkuan!

Në romanin “Këpuca e aktorit” të shkrimtarit Visar Zhiti, ndodh e kundërta, pushteti i diktaturës e fut artistin në qeli për të shkruar artin me partishmërinë e tyre, duke i hequr lirinë defakto në kohën e krijimtarisë.

Cili është raporti i produktit intelektual, si vlerë numerike, kur njeriu është i lirë me atë kur nuk është i lirë ?

Baruch Spinoza, një filozof i famshëm nacionalist hebre holandez, që ndikohej nga Rene Descartes, Thomas Hobbes, apo Machiavelli, bëri dallimin midis vullnetit të lirë që është një iluzion dhe lirisë që mund të arrihet.

Në kohën e Rilindjes Europiane njerëzit nuk ishin aq të lirë sa ne sot e, individi nuk kishte shumë zgjedhje se si ta jetonte jetën e tij.

Gjatë Rilindjes në shekujt 15 dhe 16, kur qytetet e mëdha ofruan më shumë resurse shoqërore dhe më shumë zgjedhje e pasuri materiale për qytetarët, ndryshuan mënyrat dhe raportet e njeriut me realitetin e tij dhe punën.

Njerëzit ishin të lirë të ripërcaktonin veten, të fillonin një biznes, të fitonin të ardhura financiare dhe të përparonin në pozitën e tyre në shoqëri.

Qytetarët u mësuan me liri që nuk e kishin pasur kurrë më parë.

Roli i Vatikanit ndryshoi kur Papët lejuan artin dhe artistët e rilindjes si Michelangelo, Raffaello, Botticelli e të tjerë të zbukuronin ambientet e tij dhe tavanin e Sistine Chapell, e ndërtuar nga Papa Sixtus IV në vitet 1477-1480.

Era e lirisë dhe e ndryshimit në Rilindjen Europiane përfshiu mendimin dhe sistemin politiko-filozofik edhe me bekimin e tyre.

LIRIA NJEH VETËM DITËN E LINDJES!

Po sot, shekuj pas Rilindjes europiane?

Unë besoj Stephen Hawking dhe jo Albert Einstein në mendimin që ata kanë për ekzistencën e zotit.

Më intrigon gjithmonë pyetja se kush është më i lirë në mendimet e tij, nëse do të nisemi nga parimet e John Locke, një ateist apo një besimtar?

A ka kundërshti përballja mes lirisë dhe fesë?

A është frika ndaj së panjohurës vrasëse e lirisë?

Po Liria është një madhësi variable me kalimin e kohës, apo një koefiçent empirik sikurse Pi-grek?

Nëse do të përsëritim sot eksperimentin e Platonit me Mitin e famshëm të shpellës së tij, a do të ndryshojë sjellja e njeriut me atë të kohës së Platonit?

Po slogani i përbotshëm i revolucionit francez “Liberte, egalite, fraternite” a qëndron i pandryshuar, apo ka evoluar në përkufizime të detajuara?

Çfarë është liria në limit, e duam apo kemi frikë nga tepria e saj?

Në kohët e sotme liderë të fuqive me peshë kanë grumbulluar pushtet më shumë sesa duhet në duart e veta. Duket sikur perandoritë e vjetra kërkojnë hegjemoninë e dikurshme me kostume të reja.

Kështu Putini, Erdogani, e ndonjë tjetër.

Interesant është Benjamin Netanyah në këtë histori me “ligjin e arsyeshmërisë”, ku gjykatës supreme të Izraelit ju hoq kompetenca për të shpallur të paarsyeshme vendimet e qeverisë…

Liria është e brishtë dhe me oshilacione të dukshme kur pushteti ekzekutiv ka fuqi të mëdha, është i pakontrollueshëm dhe në një disekuilibër humori të drejtuesit kryesor të tij.

Në një rast, në Tunizi u rrëzua si president i vendit Habib Bourguiba me një grusht shteti kushtetues për shkak të shëndetit të keq mendor.

A ka mekanizma real që ndalojnë krijimin e diktatorëve të rinj e, kush do ti vajisë ata?

TË GJITHË MONUMENTET MUND TË RRËZOHEN NJË DITË PËR ARSYE NGA MË TË PAMENDUARAT!

I VETMI QË NA BASHKON ËSHTË MONUMENTI I LIRISË!

Teoria e Erich Fromm-it për gjendjen njerëzore fillon me idenë se vetë liria ndonjëherë mund të jetë shkaku i frikës dhe ankthit, duke na detyruar të gjejmë mënyra për të “shpëtuar nga liria”. Autoritarizmi, destruktiviteti dhe konformiteti automatik janë, sipas Fromm, tre mënyra se si ne përpiqemi të përballemi me lirinë që kemi frikë.

Në poezinë time “Pa frymë” shkruaj…

Smogu i lirisë më ka nxirrë lëkurën e shpirtit,

dëbora e Marsit lan rrugët,

por aortën time nuk e arrin…

Është apoteoza e lirisë së munguar…

Çfarë është jeta pa liri, apo me liri të diskutueshme?

Edhe një jetë tjetër po të kem, flamuri në Everest është përsëri i Lirisë, zhdukja e frikës nga ajo, forcimi i besimit se qeveritë janë shërbëtorë të popujve dhe jo padronët e tyre do të jenë si faksimile në atë flamur.

Le të jemi ëndrra e gjallë e shpirtrave të vdekur për liri.

“Bastija” është akoma e paçliruar plotësisht…